Tíminn - 19.02.1921, Side 2

Tíminn - 19.02.1921, Side 2
20 T í M I N N Manntalsþingin. Stjórnin mun á þessu þingi leggja fram frumvarp um að færa til tíma þann, sem manntalsþing skuli haldin á. Mér virðist heppi- legt að til tals komi um leið, hvort ekki sé rétt að leggja þau í stað þess niður — að nokkru eða öllu leyti. Eg hirði ekki um að leiða rök að því, hve óþörf þau oftast eru, en ætla aðeins að benda á, hvað mér sýnist geta komið í stað- inn. Eins og kunnugt er, kostar rík- issjóður nú manntalsþingaferðir sýslumanna og má segja, að það sé ein ástæða enn fyrir því, að nema þær burtu, og að réttara sé að verja fé ríkissjóðs til einhvers þarfara en að kosta þessar em- bættisferðir hvoi-t sem nokkurt embættisverk þarf að framkvæma eða ekki. Aðalverk sýslumanna á mann- talsþingum eru þessi: gjald- heimta, þinglestur, ýms embættis- verk (svo sem málarekstur o. þ. k.). Auk þess brýning lagaboða og lögfræðilegar leiðbeiningar. 1. Gjaldheimta. I staðinn komi, að hreppstjórar í hverjum hreppi taki við gjöldunum eftir reikningi, er sýslumaður sendi. 2. þinglestm-. Sýslumaður ætti að semja skrá yfir skjöl þau, sem þinglesin eru og aflýst á hverju ári, og annaðhvort senda hana hreppstjórum til birtingar eða hún gangi eins og þingboð nú bæ frá bæ. 3. Embættisverk. það ætti síst að vera meiri ástæða til að veita einstaklingunum hjálp til að fá sýslumann ókeypis í þessu skyni en sjúklingum til að vitja læknis. Ef annars um nokkum styrk til þess ætti að vera að ræða (annan en þann, er gjafsóknarlög heimila), yrði hann að veitast þeim hrepp- um, sem lengst eru frá sýslu- manni til þess „að sækja hann“ eða þá að þing væri haldið í þess- um hreppum árlega ef einhver em- bættisverk þarf að framkvæma. 4. Birting laga og lögfræðisleg- ar leiðbeiningar. Sýslumaðursemji skrá yfir ný lög, er almenning varða, og útdrátt úr aðilatriðum, og sé sú skrá birt eins og skráin yfir þinglesin skjöl. Um síðastnefnt er það að segja, að lítið samræmi er í því, að menn fái fremur styrk til að leita sér lögfræðislegra en læknislegra ráð- legginga. Enda mun auðveldara að leita þeirra í bréfi eða síma ef nienn geta ekki komið sjálfir. Eg fæ ekki annað séð en að þess- ar leiðir, sem eg hefi bent á, séu óiíkt heppilegri en manntalsþinga- ferðirnar. Auk þess er ekki van- SamvinnusMur. i. paö eru víst allir hugsandi menn á einu máli um það, að skattalöggjöfinni íslensku sé í mörgum greinum mjög ábótavant. það er því ekkert tiltökumál, þó að skattamálaskoðanir einstakra manna séu nokkuð á reiki og oft miklum misskilningi undiroi-pnar, einkum þegar um vandasömustu greinar skattamálanna er að ræða. Tilgangur skattalöggjafarinnar er í fyrsta lagi sá, að gæta réttar ríkisins í skattamálum: sjá því fyrir þeim tekjum, sem það þarf að fá í beinum sköttum. En á hinn bóginn ber skattalöggjöfinni og að gæta réttar einstaklingsins í þeim sömu málum, þar sem skattanefndir eru oftast „hæsti- réttur“ í framkvæmdum skatta- málanna, enda þótt vafaatriðum á skattskyldu megi skjóta til dóm- stólanna. Til þess að framkvæmdir skatta- málanna verði sanngjarnar, þurfa lögin að vera bygð á þeirri sann- girni, sem nauðsynlega þarf að ríkja og ráða í öllum skattamál- um. þessi sanngimi er fyrst og fremst í því fólgin, að tryggja íullkomið jafnrétti allra gjald- anna, á þann hátt, að engum sé gert að greiða hærri eða fleiri skatta — beina og óbeina — en aðrir gjaldendur, sem eiga við sömu kjör að búa. 1 þörf á að spara ríkissjóðnum óþörf útgjöld og sýslumönnum og gjald- endum tíma, sem til einskis er varið. Kr. Linnet. -----o------ Daníel Sigurðsson póstur. það hefir verið gömul og góð venja að minnast í blöðum og tímaritum göfugra og góðra manna, þegar lífsþráður þeirra slitnar. 1 slíku er engin fordild, en slíkir menn eiga að lifa þó þeir deyi, og það er skylt að geyma þá í sögu þjóðarinnar þeim til verð- ugs lofs og öðrum til fyrirmyndar, ekki síst þegar þessir menn hafa með dugnaði og drengskap unnið að sönnum þjóðnytjastörfum, fórnað oft heilsu og kröftum og jafnvel lífi fyrir félags- eða þjóð- arheillina, berandi lítið annað úr býtum en meðvitundina um að hafa gert skyldu sína. Af því að eg tel Daníel heit. Sigurðsson, og víst flestir, er þektu hann, einn þessara þjóðnýtu manna, meðan hann var við störf, hefir mig stór- furðað á, hve þögult hefir verið um hann síðan hann nú fyrir heilu ári dó. Eg minnist þess ekki, að blöðin hafi einu sinni getið frá- falls hans. Við Daníel heit. vorum um eitt skeið talsvert kunnugir, og sveitungar nokkur ár, en svo flutt- ist hann í aðra sýslu, fækkuðu þá samfundir okkar; en einkum síð- ustu æfiárin heimsótti hann mig nokkrum sinnum, og af því að hann var þá auðsjáanlega á fall- anda fæti vegna aldurs og líkam- legrar heilsubilunar, fór eg þess oft á leit við hann, að eg fengi að skrifa upp eftir honum marlcverð- ustu og sérkennilegustu æfiatriði hans, sem voru svo ólík því, sem tíðast gerist hjá fólki flestu. En hann var jafnan tregur til þessa, fanst það bera vott um fordild. pó var eg þangað til að við hann, að hann lofaði mér síðast, er hann kom til mín veturinn 1918, að koma aftur næsta vetur, dvelja hér nokkra daga, og lofa mér þá að skrifa sitthvað upp af því, sem á daga hans hafði drifið. En í vetrarbyrjun 1919 var heilsan svo biluð, að hann varð að fara á sjúkrahús á Sauðárkrók í stað þess að finna kunningjana, og andaðist hann þar í byrjun ársins 1920, eftir miklar þjáningar. Eg veit, að mörgum hefði þótt ánægja og fróðleikur í glögglega sagðri sögu þessa einkennilega dugnaðar- og skemtilega manns, sem fram á elliár spriklaði af lífi II. J>að sem menn verða fyrst og fremst að gera sér ljóst, þegar um er að ræða skattamál samvinnufé- laganna, er að deilan, sem út af þeim er risin, er eingöngu skatta- máIadeila.Stefnumunurmn í versl- unarmálum, sem skilur „sam- vinnumenn“ og „kaupmanna- sinna“, kemur þar ekki til greina frekar en í öðrum skattamálum. þeir sem hafa haldið fram rétti kaupfélaganna í þessari deilu, hafa altaf bygt sinn málstað á grund- velli þeirrar sanngirni, sem öll skattalöggjöf á að byggjast á, enda þótt andstæðingar kaupfé- laganna hafi oft notað vilhylli sína við „kaupmenskuna“ sem Ceðsta mælikvarða í ræðum sínum og ritum um þetta mál. III. pegar um er að ræða skattamál samvinnufélaganna, þurfa menn ennfremur að gera sér ljóst, hvers- konar stofnanir samvinnufélögin eru. Fyrir þá menn, sem eru ó- bundnir af öllum „partískum“ fyrifram-sannfæringum í þessu máli, og vilja hugleiða það af sanngirni og skynsamlegu viti, skal eg taka dæmi: Nokkrir bændur uppi í sveit, sem eiga við örðuga og ófullkomna verslun að búa, taka sig saman og mynda með sér félagsskap. þess- um félagsskap er ætlað að annast sameiginleg kaup á erlendum nauðsynjavörum og jafnframt sölu á innlendri framleiðslu. Stjórn félagsins ræður fram- og lífsgleði, þreki og starfsþoli, en um leið af alvöru, festu, trygð, drenglyndi og brjóstgæðum. En úr því svona fór, verður að líkindum engin saga af honum sögð. Seinni kona hans og böm þekkja að vísu ýms sérstök atvik úr æfi hans, en úr því ekki er unt að fá af honum neina heildarsögu, sleppi eg að bera á borð mola eintóma. En minna má það ekki vera en að þjóðin fái að vita, að með fráfalli Daníels heit. hefir hún mist einn sinna sannnýtustu, skyldurækn- ustu, fræknustu og drenglyndustu sona. Daníel var fæddur 25. nóv. 1846 á Lýtingsstöum í Vopnafirði aust- ur, þar sem foreldrar hans (Sig- urður og Solveig) bjuggu. öll æsku og þroskaár sín dvaldi hann í Austursýslum, mest á Jökuldal, svo sem á Hákonarstöðum hjá Vigfúsi Péturssyni, merkum bónda, er hann kallaði fóstra sinn. Vigfús druknaði í Jökulsá er Dan- íel var 18 ára. Gerðist hann þá vinnumaður á ýmsum stöðum, var um skeið á Hallormsstað hjá síra Sig. Gunnarssyni, Hofteigi, ping- múla, annað veifið var hann lausa- maður, ýmist við sjó eða í sveit. Er hann var 23 ára, varð hann póstur milli Austurlandsins og Akureyrar í 4 ár. Komst hann þá í ýmsar mannraunir og æfintýri, fór tíðum gangandi yfir Dimmafjallgarð og Mývatnsöræfi. Um þetta skeið giftist hann Sigríði porgrímsdótt- ur og bjó með henni nokkur ár á Miðnesi í Eyðaþinghá. Með henni eignaðist hann 4 böm: Sigur- björgu, gift í Ameríku, þórhall, kaupmann á Homafirði, Tryggva (hann druknaði fyrir mörgum ár- um fulltíða maður austur þar), og þorvald, er dó ungur. Árið 1876 kvaðst hann hafa flúið öskufallið úr Dyngjufjöllum og fór þá á Seyð- isfjörð; kom sumum börnum sín- um í fóstur. Var þá kona hans heilsulaus og flutti hann hana til lækninga til Akureyrar. Kr. Krist- jánsson var þá amtmaður nyrðra. Fékk hann Daníel til að gerast póstur milli Akureyrar og Rvíkur. Vegna ófærðar og illviðra hafði þá pósti seinkað um 27 daga fram yf- ir áætlun. Var það ekki heiglum hent að hafa á hendi póstflutning á þeim árum, enda rataði hann þá í margar raunir, sem hér verður því miður að sleppa, en geta má þess, að hann kvaðst engum mönn- um eiga meira upp að unna, að því er snerti allan útbúnað og úr- ræði í þessum svaðilförum sínum, en þeim Tryggva Gunnarssyni og Sigfúsi Eymundssyni. priðja manninn nefndi hann sem sinn besta vin og hjálparmann, eink- um í veikindum konu hans, það vai Eggert Laxdal á Akureyri. En Daníel var yfirleitt vinmargur kvæmdarstjóra, sem svo annast allar framkvæmdir félagsins í samráðum við stjórnina. Til þess að hafa vaðið fyrir neðan sig, er sölu- og kaupverð varanna miðað við verðlag kaupmanna á sömu vörum. Viðskiftin eru svo gerð upp árlega, og kemur þá í ljós, að vör- urnar hafa verið reiknaðar (þ. e. bókfærðar hjá félagsmönnum) hærra verði en þær kosta félags- menn í raun og veru. Með öðrum orðum: kaupmannaverðið, sem vörurnar voru afhentar með, hef- ir reynst hærra en innkaupsverð varanna, að viðbættum öllum verslunarkostnaði. Ársreikningur félagsins sýnir því mismun, sem er hinn eiginlegi kaupmannsgróði, er verður fyrir slíkt skipulag sam- vinnunnar eign félagsmanna sjálfra. í raun og veru er því verðlag í kaupfélögum aukaatriði, svo og mismunurinn, sem reikningarnir sýna í árslok. Hið raunverulega kostnaðarverð varanna verður það sama hvort sem afhendingarverð- ið er haft hátt eða lágt. Kaupfé- lagið, sem persóna, á ekki að fá neinn sjálfstæðan arð, því kaup- félögin eru stofnuð og starfrækt í þeim eina tilgángi, að tryggja fé- lagsmönnum kostnaðarverð á að- fluttum vörum, og hæsta verð á innlendum afurðum — verslunar- kostnaðurinn einn dreginn frá. Kaupfélögin eru því samtök neytenda um kaup á vörum, sem þeir þurfa sjálfir til lífsviðhalds og þæginda (eyðslu). Jafnframt eru kaupfélögin samtök framleið- maður, og flestum var vel við hann er kyntust honum. Veturinn 1880—81, hinn alkunna frosta og fannavetur, taldi hann erfiðasta kafla æfi sinnar. Sumarið 1880 dó kona hans á Akureyri, en er vetur hófst, tóku við aðrar raunir. Varð hann þann vetur fyrir miklum eignamissi á ferðum sínum, misti hesta og varð að kosta miklu til að komast áfram, t. d. varð hann oftar en eitt sinn að kaupa menn til að bera póstflutninginn yfir Holtavörðuheiði. Eftir þann vetur fór hann að finna til bilunar á heilsu. Um vorið 1881 hætti hann póstferðum og gerðist bóndi á Holtastöðum í Langadal, giftist 18. júní 1882 eftirlifandi ekkju sinni, Sigríði Sigurðardóttur frá Víðivöllum í Blönduhlíð. Vorið 1883 keypti Daníel Ása í Svínav.- hr. og bjó þar í 10 ár, en 1893 seldi hann Ása og fluttist á eignarjörð þeirra hjóna, Steinsstaði í Tungu- sveit í Skagafirði. par bjó hann þar til 2 árum fyrir dauða sinn, að hann brá búi, og börn hans tóku við jörðinni. þau Daníel og síðari kona hans eignuðust 8 böm, 7 náðu fullorðinsaldri, en 5 lifa: Guðrún, gift í Ameríku, Helgi, óðalsbóndi á Uppsölum í Blöndu- hlíð, Ingólfur, óðalsbóndi í Merki- garði, Sigríður, gift á Sauðárkrók, og Jón, ógiftur. Solveig og Gísli bæði nýgift og farin að búa, dáin fyrir 1—2 árum. Daníel dó úr hjartasjúkdómi 23. jan. 1920. pó að Daníel léti af póstferðum, lét hann ekki af ferðalögum. Hann var ferðamaður af lífi og sál, og ef um langar og erfiðar ferðir var að ræða, var Daníel eins og sjálf- kjörinn leiðtogi ef fáanlegur var. Árlega má heita að hann gerðist leiðtogi innlendra og útlendra ferðamanna yfir fjöll og firnindi. Fyrir 23 árum var hann fenginn til að leita uppi lík Howells hins enska, er druknaði í Héraðsvötn- um, og hepnaðist það vel, en ekki var það hættulaust. þegar Daníel brá búi, skrapp hann til Ameríku, þó kominn væri fast að sjötugsaldri. Var hann þar um veturinn hjá vinum og vanda- mönnum, er báru hann á höndum sér, en að öðru leyti kvaðst hann hafa kunnað þar flestu illa, og varð þeirri stundu fegnastur að snúa heimleiðis til gamla landsins. Fimm sinnum fór hann landveg til og frá Hornafirði, þá kominn á efri ár. Vorið áður en hann dó lenti hann í ógurlegu sandroki á söndunum þar syðra. Sólarhring eftir að hann kom heim úr því ferðalagi, reið hann frá Steins- stöðum út á Sauðárkrók og þaðan austur yfir Vötn. þetta vottar karlmensku og seiglu. En Daníel var ekki einungis land- heldur og lagardýr; hann hafði stundað sjó- enda um sölu á eigin framleiðslu, sem þau ‘ selja í umboðssölu (Konsignation) fyrir hæsta mark- aðsverð. Á þennan hátt komast kaupfé- lögin hjá að greiða hinn svonefnda kaupmannsgróða. — Og til þess er leikurinn gerð- ur! En mismunurinn, sem ársreikn- ar félaganna sýna — kaupmanns- gróðinn — kemur beinlínis af því, að félögin fylgja verðlagi kaup- manna. pennan mismun vilja sumir nefna gróða. Eg vil nefna hann sparnað. Og einmitt það orð er í fullu samræmi við tilgang allra kaupfélaga: að spara félagsmönn- um allan óþarfa verslunarkostn- að. Ef kaupfélögin, sem sjálfstæðar persónur, ætla að sýna gróða, yrðu þau að taka hann frá sínum eigin félagsmönnum. En hvað væri þá unnið? — Og hverjir vildu verða til að ganga í slíkan félagsskap? Hinsvegar verður hin risavaxna framför samvinnustefnunnar, bæði hér á landi og erlendis, auðskilin og eðlileg, þegar þess er gætt, hve mikið menn spara á báðar hendur, með því að vera í kaupfélögum. „A penny saved is a penny got“*) getur ekki átt við það sem sem kaupfélögin spara félags- mönnum, því ennþá hefir kaup- mannsgróðinn ekki verið tekinn *) Græddur er geymdur eyrir. mensku á Vopnafirði; komst hann stundum. í allkrappan sjó, einkum þó eitt sinn hér á Húnaflóa milli Skagastrandar og Blönduóss. þeirri sögu verður að sleppa hér sem öðrum. I hitt eð fyrra sumar reið hann á 8 sólarhringum (aust- ur fyrir) frá Iiornafirði að Steins- stöðum. Daníel heitinn var afkastamað- ur við alla vinnu og brast aldrei úrræði. Kjarkurinn mátti heita ó- bilandi. Hann var aldrei auðmað- ur, en bjó snoturt, og var allra manna gestrisnastur. Kona hans, er var af búmanna bergi brotin, átti og sinn þátt í góðri afkomu búsins, og þurfti hún ósjaldan að vera alt í einu meðan hann var í ferðalagi: bóndi, húsfreyja og móðir. þetta verður að nægja, þó of lít- ið sé sagt um þennan merka mann. Vinum hans og vandamönnum vona eg að þyki það betra en ekki neitt, og ræktarsamri þjóð ætti að þykja betra að hennar góðu manna væri að einhverju minst, en vera þagðir í hel fyrir alla framtíð. St. M. Jónsson. -----o---- Rakstrarkonan. þetta er ekki fyrirsögn á skáld- sögu. Nafn þetta gaf sá, er upp fann áhald eða útbúnað, sem fest- ur er við ljái og vinnur rakstrar- verk um leið og slegið er. Ýmsir munu kannast við þetta. En þó er nú svo, að um 20 ár eru liðin frá því er Sigurður Ölafsson hrepp- stjóri á Hellulandi í Skagafirði fann upp áhald þetta, að það er langt of lítið notað, er litið er til þess gagns, sem það getur gjört — ef treysta iná orðum þeirra, sem reynt hafa. Rakstrarkonan muní sérstaklega koma að liði á sléttum og blautum mosaflám. Heyrt hefi eg menn segja, að þeir teldi hana spara sér heila kaupa- konu. Slíkt er ekki lítilsvirði nú á tímum, en áhaldið sjálft afarein- falt og ódýrt. Er undarlegt til þess að vita, að bændur skuli ekki nyt- færa sér þetta meir,. því að þótt ekki hagi alstaðar ' svo til, að rakstrarkonan komi að verulegu gagni, mun eflaust óhætt að full- yrða, að mjög mörgum, sem nú ekki nota hana, væri hún mikilla peninga virði. Islenskur landbún- aður, sem er að kreppast saman vegna þess, að hann vantar það, sem spara megi vinnukraftinn, má sannarlega ekki við að slá hendinni við því, sem honum er boðið í þessu skyni. Er það von mín, að Búnaðarfé- lag Islands láti sig þetta einhverju skifta. Meining mín er ekki að ger- upp í neina skattalöggjöf, sem lög- boðinn nefskattur. þessvegna er óþarfi að greiða kaupmannsgróðann. En allur sparnaður er í því folg- inn, að forðast öll óþarfa útgjöld. þar af leiðandi er kaupmanns- gróðinn sparaður af þeim mönn- um, sem hafa vit á að fara í kring um hann. IV. þá er að athuga þær kröfur, sem sanngjörn skattalöggjöf get- ur gert á hendur slíkum félags- skap. Sparnaðurinn blasir víð á liverri blaðsíðu í bókum kaupfélag- anna, og nemur við hver árslok tugum og hundruðum þúsunda króna. Er þessi sparnaður skattskyld- ur? Er rétt að skatta það skipulag, sem í raun og veru er ekkert ann- að en verkfæri í höndum fátækra fi'amleiðenda og neytenda, til þess eins gert, að þeir njóti þess, sem þeir einir eiga að njóta, en aðrir eiga engar kröfur til? Er það ekki jafn fráleitt og ef fundið væri upp á því, að skatta t. d. akbraut, sem einhver góður bóndi legði heim á bæinn sinn, enda þótt það sannaðist, að með því sparaði hann bæði tíma og erf iði ? Til þess að um ábata hjá kaup- félögunum geti verið að ræða, þarf verknaðurinn sem þau fremja beinlínis að hafa gróða í för með sér. En kaup og sala er í sjálfu sér enginn gróði, heldur aðeins frjáls

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.