Tíminn - 09.04.1921, Blaðsíða 1

V. ár.
Fyrir nokkrum dögum flutti
síminn hingað þá í'rétt, að byrjað
væri allsherjar kolanámuverkfall
í Englandi. Iiér á landi var ekki
kunnugt um, að slík barátta stæði
fyrir dyrum.
Ástæðan er samt auðskilin.
Námueigendur vilja lækka kaup
þeiira, sem vinna í námunum.
Samningaleiðin er reynd. Stjórn-
in blandar sér í málið og reynir að
koma á sættum. En það tekst ekki,
og verkamenn leggja niður vinn-
una fyrirvaralaust.
Af einu atriði, sem hermt er í
skeytunum, má sjá, að mikil al-
vara er á ferðum. Enginn sinnir
dælum við námurnar og þær fyll-
ast af vatni. það tekur mjög lang-
an tíma að tæma námurnar aftur,
og spillir vélum og öðrum dýrum
mannvirkjum. Myndu verkamenn
tæplega skilja svo við, ef þeir
þættust ekki eiga sín að hefna.
Til að skilja betur aðstöðuna,
verður að minnast þess, að kola-
nemarnir hafa undanfarin missiri
haldið fast fram, að gera skyldi
námurnar að þjóðareign. Enska
stjórnin lét fyrir 2—3 missirum
rannsaka málið. Nefndin komst að
þeirri niðurstöðu, að best væri að
þjóðnýta námurnar. það þótti
verkamönnum stuðningur sínum
kröfum, sem von vár. Stjórnin
myndi hafa látið undan, nema fyr-
i)- það, að stuðningsflokkui' henn-
ar, sem í eru námueigendur og
flestir auðmenn landsins, hefðu þá
yfirgefið hana.
Kolanemarnii’ hafa þess vegna
tvent fyrir augum í baráttu sinni.
Um fyrra atriðið er lítið talað, en
því meira hugsað. þeir vilja haga
baráttu sinni svo, að námurnar
verði sem allra fyrst gerðar að
þjóðareign. Eitt af ráðunum til
þess er að halda kaupinu svo háu,
að námueigendur tapi lönguninni
til að eiga þessi fyrirtæki.
þetta er hin langvarandi ástæða,
sem altaf liggur til grundvallar í
öllum kaupdeilum enskra kola-
nema. En nú bætist við önnur á-
stæða, augnabliks-ástæða, ef svo
mætti segja, og hún hrindir verk-
fallinu af stað einmitt nú.
Dýrtíðin er að minka í Eng-
landi, eins og annarsstaðar. Marg-
ar vörur falla í verði, og því þykir
námueigendum sanngjarnt, að
vinna verkamannanna falli eins
og önnur vara. þeir heimta kaup-
lækkun. En verkamenn vilja ekki
láta undan síga. þeir segja að
auðmennirnir hafi grætt meðan
alt var að hækka, og verkamönn-
um líði nógu illa, æfi þeirra sé
slæm samt, þó að kaupi þeirra sé
ekki altaf haldið niðri á hungur-
talanai’kinu. þannig er mikið sem
skilur málsaðila og varla von frið-
samlegra úrslita.
Námumenn eru í svokölluðu þrí-
velda-bandalagi við tvær aðrar
greinar enskra verkamanna. Ann-
að eru járnbrautarþjónar, hitt
verkamenn, sem vinna að flutn-
ingum, bæði við* járnbrautir, upp-
skipun o. s. frv. Ef þessar þrjár
fylkingar verkamanna halda að
sér höndum; legst öll framleiðsla
og líf í dá í Englandi. Aðflutning-
ar hætta, og hungursneyðin byrj-
ar. Nú stendur til að járnbrauta-
og flutningamenn geri verkfall
líka, til að hjálpa stallbræðrum
sínum. þeir vita líka fullvel, að^éft-
ir að kaupið lækkar í námunum,
kemur röðin að þeim.
En stjórnin hefir líka ýms bjarg-
ráð að grípa til. Hún hefir látið
gefa sér alræðisvald á fjölmörg-
um sviðum,einkum um alt er lýtur
að framleiðslu og flutningum. Hún
hefir vald til að kalla þegnana í
herinn. Og hermönnum getur hún
skipað að gera ýmislegt annað en
að vega menn. Hún getur sett
suma í námurnar, aðra á járn-
brautirnar, og suma í uppskipun.
Hverjum er fengið það hlutverk,
sem hann kann. Og hermanni dug-
ar ekki að óhlýðnast. þá er dauð-
inn vís.
En þegar svo er komið, er bágt
að vita hvað koma kynni. það gæti
leitt til borgarastyrjaldar og bylt-
ingar.
—o----
Bankavandræðin.
íslendingar þurfa meira veltufé
að tiltölu, en nokkur önnur nálæg
þjóð. Fyrri hluta ársins lifir þjóð-
in að miklu leyti á lánum, sem tek-‘
in eru erlendis, og þurfa að vera
endurgreidd um áramót.
Bankarnir eru tveir. Lands-
bankinn hefir haft hér um bil
þriðjung viðskiftanna. Islands-
banki hefir annast hinn hluta við-
skiftanna, þangað til fyrir ári síð-
an. þá fór hann að eiga bágt með
greiðslur erlendis. Privatbankinn í
Khöfn, sem var viðskiftasamband
hans erlendis, neitaði að lána
meira, og heimtaði greiðslur. Sá
hluti þjóðarinnar, sem bygði skifti
sín við útlönd á íslandsbanka, hef-
ir alt síðastliðið ár verið í
stökustu vandræðum með greiðsl-
ur erlendis.
Menn vonuðu, að batna myndi
um áramótin. En svo virðist ekki
vera. Landsbankinn stendur að
vísu í sömu sporum. Hann mun,
með ítrustu varfærni, geta annast
greiðslur fyrir skiftavina sína
þetta ár. En því miður virðist lít-
il von um, að íslandsbanki geti
komist yfir það verk, út á við, sem
á honum hefir hvílt.
Inn á við stendur Islandsbanki
föstum fótum. Iiann á mikinn
varasjóð, og hlutafé á fimtu mil-
jón. Landið fær honum í hendur
alt upp að 12 milj. seðla. Spari-
sjóður hans eða svokölluð innláns-
deild, er líka mjög stór.
En hann vantar peninga erlend-
is. Stór og nauðsynleg atvinnufyr-
irtæki, eins og t. d. Smjörlíkis-
gerðin, sem skift hafa við þann
banka, eru í þann veginn að stöðv-
ast í bili, af því þau geta ekki
greitt skuldir erlendis, þó að þau
hafi fulla skápa af óinnleysanleg-
um íslandsbankaseðlum. Menn
vita, að bankinn skuldar Privat-
bankanum töluvei’t enn, frá fyrra
ári. Ennfremur að í íslandsbanka
safnast saman póstávísanafé alt
að þi’jár miljónir. Sömuleiðis að
erlend verslunarhús eiga hér inni
stórfé, greiðslur sem kaupmenn
hafa fengið að borga inn i bank-
ann, og sem bíður þar þangað til
bankinn getur greitt það erlendis.
Innheimtuskuldir þessar hljóta nú
þegar að skifta nokkrum miljón-
um.
Menn sjá þá að hverju fer.
Tveir af hverjum þrem íslending-
um styðjast atvinnulega við Is-
landsbanka. Hann þyrfti nú í
minsta lagi að hafa á að giska 10
milj. ki'óna lánstraust erlendis, til
Reykjavík, 9. april 1921
að geta hjálpað viðskiftamönnum
sínum. En svo mun ekki vera enn.
I stað þess skuldar hann margar
miljónir erlendis, sem þarf að
borga sem fyrst.
Afleiðingin er auðsæ. Islands-
banki þarf ekki að lenda í fjár-
vandræðum sjálfur. Hann getur
meir að segja grætt stórfé á inn-
lendu viðskiftunum, á seðlunum
og sparisjóðnum. En ef hann get-
ur ekki annast greiðslur erlendis,
og þær í stórum stýl nú næstu
vikur, verður ekki nema um tvo
kosti að velja: Að stöðva atvinnu-
vegina og láta koma alment hrun
og hungursneyð, eða að landið
taki viðskiftalán erlendis, helst til
nokkurra ára, sem komi þjóðinni í
stað þess veltufjár, sem íslands-
banki hefir fyrrum útvegað er-
lendis.
Fyrir viðskiftalíf þjóðanna eru
bankarnir það sama og heilinn
fyrir mannslíkamann. þegar mað-
ur fær slag, kemur sjúkdómurinn
oft þannig fram, að annar helm-
ingur heilans verður óstarfhæfur,
og um leið lamast hálfur líkaminn,
önnur hliðin. Hálfur maðurinn er
heilbrigður, en samt er sá maður,
sem máttlaus er öðru megin,
hreint og beint aumingi, ófær til
allra starfa. Sjúki helmingurinn
lamar þann heilbrigða. Svo mun
íslandi og farnast í fjármálunum.
það viðskiftalíf, sem bygt er á
Landsbankanum, er heilbrigt og
örugt. En jafnvel sá hluti þjóðar-
innar, sem nýtur þess, lamast fyr
en varir. Takist ekki að bjarga er-
lendu greiðslum þeirra, sem skifta
við íslandsbanka, er þjóðin orðin
lík þeim sjúklingi, sem fengið hef-
ir hastarlegt slag og er máttlaus
öðru megin.
**
---o----
Stjómin situr
— enn.
pá er hæst var komið’ undrum
þeim, er forðum daga gerðust á
Fróðá, var það til bragðs tekið, að
leita ráða hjá Snorra goða á
Helgafelli. Gaf hann þau ráð til,
að sækja þá menn alla í dyradómi,
sem aftur gengu, og var þeim
draugafélögunum um það stefnt
áð þeir gengi um híbýli ólofað og
firði menn. bæði lífi og heilsu.
Gáfust vel þessi ráð Snorra sem
önnur. þórir viðleggur sagði um
leið og hann gekk út: „Setið er nú
meðan sætt er“, og ýms önnur um-
mæli höfðu þeir félagar, en allir
hlíttu þeir dyradóminum og varð
ekki mein að afturgöngu þeirra
upp frá því.
Alþingi hefir stefnt núverandi
landsstjórn fyrir dyradóm. En
stjórnin hlítir ekki þeim dómi og
er í því efni óvitrari en þórir við-
leggur og félagar hans. Hún situr
nú lengur en sætt er. Hún gengur
nú um híbýli ólofað. Viturlegar
breytti hún, segði hún, eins og
sauðamaðurinn á Fróðá: „Fara
skal nú, og hygg eg, að þó væri
fyr sæmra“;
Frá fyrsta þingdeginum hefir
stjómin vitað það, að hún á alls
ekki að fagna trausti þingsins. —
Stjórnin situr samt.
I aðaldeild þingsins hafa tólf
þingmenn greitt stjórninni beina
vantraustsyfirlýsingu, en hinir
þrettán, auk ráðherranna, hafa
ekki treyst sér til að Ijá henni já-
0
legt traust. — Stjórnin situr
samt.
Síðan vantraustsyfirlýsingin var
á ferðinni, hefir það bæst ofan á,
að meiri hluti þeirra manha úr
Framsóknarflokknum, sem ekki
gáfu stjórninni beint vantraust,
hefir alvarlega ráðlagt henni að
leggja niður völd. Hefir sá flokkur
með því endanlega tekið aftur það
loforð, sem hann gaf í fyrra um
að láta stjórnina í friði. Og með
þessu er stjórnin opinberlega kom-
in í minni hluta. — Stjórnin situr
samt.
Úr hóp þeirra þingmanna ann-
ara, sem ekki greiddu stjóminni
vantraust, hefir stjórnin heyrt
margar óánægjuraddir yfir þess-
ari þrásetu. — Stjórnin situr
samt.
Mál þau, sem stjórnin flytur
fyrir þingið, era strádrepin fyrir
henni, og hún verður að ganga
undir ok þingviljans nálega á
hverjum degi. — Stjórnin situr
samt.
Innan vébanda stjórnarinnar
sjálfrar ríkir óánægjan yfir því,
að setið er lengur en sætt er. Fjár-
málaráðherranum til óblandins
hróss, segir Tíminn það opinber-
lega, sem alkunnugt er, að hann
vill ekki sitja áfram í stjórninni
undir slíkum kringumstæðum,
þótt hann skirrist enn við að
brjóta sig út úr. þeir sem þekkja
atvinnumálaráðherrann best, þora
að fullyrða, að skaplyndi hans er
hið sama. þeir vilja hvorugir
ganga um híbýli ólofað.
það er Jón Magnússon forsætis-
ráðherra, sem ekki beygir sig fyr-
ir þessum margþætta, örlaga-
þrungna dyradómi, sem þingvilj-
inn hefir kveðið að stjórninni.
það er Jón Magnússon forsætis-
ráðherra, sem nú „stritast við að
• sitja“ — eins og farandi konur
sögðu forðum á Hlíðarenda. Vora
þau orð sögð um mikinn speking
og vitmann. En öll ráð þess vitra
manns snérust til ógæfu einnar,
bæði fyrir vini hans alla, fyrir
frændlið hans alt og sjálfan hann.
Forsætisráðherranum er ekki
alment frýjað vits og ráðkænsku,
en þetta síðasta ráð hans, að strit-
ast þánnig við að sitja, að ganga
þannig ólofað um híbýli, að hlíta
ekki svo þungum örlagadyradómi
— það ráð mun snúast til því
meiri ógæfu, sem um meira er að
ræða nú, sem hann stendur langt
að baki hinum mikla speking á
Bergþórshvoli.
þetta ráð forsætisráðherrans
kemur fyrst og fremst í koll land-
inu, því að meðan núverandi lands-
stjórn situr, má þingið heita ná-
lega óstai’fhæft um að ráða fram
úr þeim þýðingarmiklu vandamál-
um, sem fyrir því liggja. því að
fyrsta skilyrðið til þess, að þingið
taki ákvörðun, er það: að það
treysti landsstjórninni til þess að
framkvæma.
þetta ráð forsætisráðherrans
kemur honum sjálfum í koll, því
að með þessu framferði brýtur
hann til fulls af sér það traust,
sem þeir hafa til hans borið, sem
lengst hafa viljað veita honum
fylgi sitt. „Feigur er hann nú“, í
pólitiskum skilningi, er hann gríp-
ur til slíks örþrifaráðs. þetta er
síðasta ráð hans og mun eins gef-
ast og síðasta ráð hins marg-
nefnda spekings.
Stærsta mál þingsins, banka-
málið, stendur nálega á þröskuld-
inum. I næstu viku verður það
sennilega, sem peningamálanefnd-
14. blað
in skilar áliti sínu, að einhverju,
eða öllu, leyti.
Til þess að framkvæma vilja
þingsins í því máli, verður þing-
ið að skipa nýja stjórn. Og hafa
þá allar góðar vættir flúið land
þetta, ef ekki tekst að velja ör-
ugga og samstæða menn til þess
að framkvæma þær bjargráðaráð-
stafanir, sem nauðsynlegar verða
að dómi þingsins.
---o--
Sýningin.
Tímanum er það mikið gleði-
efni, að geta skýrt frá því, að hin-
ar bestu horfur eru á að sýning
Búnaðarfélags íslands, á búsáhöld-
um og landbúnaðaráhöldum, fari
myndarlega fram, og þannig, að
gagn verði að.
Má bæta ýmsu við um fregnir
þær, sem Sigurður forseti flutti
fyrir skemstu hér í blaðinu um
sýninguna.
Hvaðanæfa af landinu berast
Búnaðarfélaginu fregnir um á-
huga^ bænda um það að sækja
sýninguna, og ráðgast menn víða
um það, að a. m. k. einn fari úr
hverjum hreppi.
þá berast og góðar fregnir af
því, að mikið muni berast að af
munum á sýninguna. Af því tæi
má nefna það, að Vatnsdælingar
ætla að senda ýmiskonar búsá-
höld á sýninguna og smiðir á Ak-
ureyri senda margskonar gripi,
jarðyrkju- og búsáhöld, enda hafa
Akureyrarsmiðirnir löngum haft
forgöngu um smíðar innlendra
verkfæra. Loks ætla kaupmenn í
Reykjavík að útvega frá útlönd-
um margskonar gripi. Er búist
við einna mestu af slíku tæi frá
Noregi, minnu frá Danmörku, og
svo ýmsu frá Svíþjóð, Englandi,
Ameríku og ef til vill frá þýska-
landi. |
Slík sýning sem þessi hefir
tvenskonar þýðingu. Hún á að
opna augu bænda og húsmæðra
fyrir því að fá bætt áhöld og verk-
færi. Hún er ennfremur tækifæri
fyrir þá, sem smíða, að vekja eft-
irtekt á vörunni og afla sér mark-
aðs fyrir hana. þessa ættu allir
þeir innlendir menn að minnast,
sem fást við hverskonar smíðar.
þeir geta ekki á annan hátt betur
kynt vöru sína og aflað henni
álits og um leið unnið gagn öðr-
um. þess ætti því ekki að þurfa
með, að hvetja slíka menn til að
senda muni á sýninguna.
I sambandi við sýninguna
gengst Búnaðarfélagið fyrir al-
mennumfundi um búnaðarmálefni.
Eru þegar ákveðnir níu fyrirlestr-
ar um búnaðai-mál og verða um-
ræður á eftir þeim.
Breiðafjarðarbáturinn „Svanur“
hefir gert þau góðu boð, að flytja
alla muni til sýningarinnar ókeyp-
is fram og aftur og sömuleiðis að
flytja einn mann á sýninguna, ó-
keypis fram og aftur, úr hverjum
hreppi á svæði því, sem báturinn
nær til. Er þetta dæmi gott til eft-
irbreytni og er þess að vænta, að
landsstjórnin veiti aðstoð um að
af fleiri aðilja hálfu komi hin
sömu boð.
Og loks er þess að vænta, að
þingið veiti þann fjárstyrk, sem
nauðsynlegur er til þess að sýn- >
ingin fari myndarlega úr hendi. '
----o-----