Tíminn - 23.04.1921, Blaðsíða 4

54
T 1 M I N N
Tímarit ísl. samvinnufélaga
Nýútkomið hefti rekur í aðaldráttum sögu samvinnustefnunnar
hér á landi síðustu 40 árin. Koma þar við sögu fjölmargir þjóðkunnir
menn: t. d. Tryggvi Gunnarsson, Jakob Hálídánarson, Benedikt á
Auðnurn, Jón Sigurðsson á Gautlöndum og synir hans þrír, Einar í
Nesi, Jón í Múla, sr. Einar Jónsson á Hofi, Skúli Thoroddsen, Ólafur
Briem, Páll Briem, Torfi í Ólafsdal, Guðjón á Ljúfustöðum, Hallgrímur
Krístinsson, Sigurður á Ystafelli, Ágúst í Birtingaholti, Bogi Th. Mel-
steð, Sigurður Sigurðsson ráðunautur, Lárus Helgason Kirkjubæjar-
klaustri, Guðmundur Þorbjarnarson á Hofi, Eggert í Laugardælum,
Björn Bjarnarson í Grafarholti, o. m. fl.
Ennfremur er í sama hefti rækilegt yfirlit yfir mörg hin helstu
málaferli sem risið hafa út af útsvarsskyldu samvinnufélaga.
Nýir kaupendur að árg. 1921 fá þetta hefti í kaupbæti, ef borgun
fylgir pöntun.
Afgreiðsla Tímaritsins er í Sambandshúsinu Rvík. Sími 603.
taka viðskiftalán, og undirbúa
bankamálið á þjóðlegum grund-
velli, hefir stjórn hans farið háðu-
legum oi’ðum um lántöku, ekkert
aðhafst í því efni, og látið við-
skiftalíf landsins, það sem bygt er
á íslandsbanka, falla í kaldakol.
Á hinn bóginn myndi þjóðin alls
ekki geta treyst núverandi stjórn
til að fara með málið, ef gera ætti
bankann innlendan og hjálpa hon-
um með ríkisfé, jafnvel þó að
stjórnin vildi snúast í málinu, og
bjóðast til að vilja'framkvæma
það, sem hingað til hefir verið
spyrnt á móti. Framkvæmd máls-
ins er nær því eingöngu komin
in undir því, að stjóm sú, sem sit-
ur við völd næsta ár, beiti sér af
sannfæringu fyrir því, að leysa úr
viðskiftakreppunni, og að sú
stjórn njóti trausts þings og þjóð-
ar. þar er „Forretningsministeri-
um“ langlíklegasta leiðin, eins og
þrásinnis hefir verið bent á hér í
blaðinu.
Hver ber ábyrgðina?
Erlendis líta menn svo á, að
landið sé gjaldþrota. Nú í heilt ár
hafa safnast fyrir óborgaðar
skuldir erlendra viðskiftamanna,
sem íslandsbanki hefir ekki get-
að borgað. Seðlar þess banka, sem
ber nafn landsins, eru sama sem
einskis virði erlendis. Maður get-
ur dáið úr hungri á götum er-
lendra stórborga, þótt maður hafi
vasana fulla af þessum seðlum.
þetta skapar þá trú, að landið sé
gjaldþrota.
Landsstjórnin hefir séð þennan
sjúkdóm ágerast dag frá degi. því
er svo komið sem komið er.
1. J. M. er formaður bankaráðs-
ins og þar með í raun og veru
æðsti maður í stjórn bankans.
þegar bankinn hætti að geta stað-
ið í skilum í fyrravor, var skylda
hans að kalla bankaráðið saman
á aukafund. En hann lætur það ó-
gert. Jafnvel hinn lögboðni aðal-
fundur virðist alls ekki hafa skift
sér hið minsta af málinu.
2. Nokkru fyrir slátt í fyrra
hættir bankinn að innleysa sína
eigin seðla erlendis. Álit landsins
bíður voðatjón. Atvinnuvegirnir
byrja að hnigna. En J. M. kallar
bankaráðið ekki saman að heldur.
3. í stað þess lætur stjómin
rannsaka fjárkreppuna og birtir
úrslitin. Seldar afurðir voru mörg-
um miljónum meiri en greiðslur
erlendis. Gullöldin var ekki,enn bú-
in. Alt átti að lagast af sjálfu sér,
sagði hinn víðsýni fjármálaráð-
herra. Reynslan hefir sýnt, að
dæmið var rangt frá upphafi til
enda. Fjárkreppan versnaði því
meir sem leið á árið.
4. Á áliðnu sumri lofar bankinn
að flytja miljón króna fyrir lands-
sjóð til útlanda. Gefur út ávísun
á banka erlendis. En bankinn neit-
ar greiðslu. I hvaða landi öðru
hefði landsstjórn, sem var beitt
þessu bragði, ekki látið loka slík-
um banka, af því hann væri gjald-
þi’ota? En stjórnin hófst ekki
handa. Bankaráðið ekki kallað
saman.
5. íslandsbanki hafði mörgum
skyldum að gegna fyrir landið,
viðskiftamenn sína hér á landi,
erlendis o. s. frv. þessir aðilar
skiftu hundruðum. Bankinn fékk
verðmæti handa milli í vor, sum-
ar og haust, sennilega ekki minna
en 10 miljónir. Skylda bankans
var að skifta þessu verðmæti rétt-
látlega milli þeiri'a, sem kröfu áttu
á bankann. J. M. var æðsti maður
bankans. Hann gerði ekki neitt í
þessu. Og miljónirnar fóru allar,
eða sama sem allar, til eins skifta-
vinar, Privatbankans. En ríkis-
sjóður, póststjóðui’, og mörg
hundruð íslenskir atvinnurekend-
ur hafa verið settir hjá. Samt var
bankaráðið enn ekki kvatt saman.
6. jLoks er fjáriuálaráðherrann
sendur út. Ekki til að taka við-
skiftalán, þó að alt væri að fara
í grænan sjó. þvert á móti taldi
hann alt í góðu lagi hér, og fá-
sinna að útvega gjaldmiðil. Sama
kom fram í þingbyrjun í ræðu,
sem stjómarblöðin Lögrétta og
Morgunblaðið bixtu. En í stað þess
kemur M. G. með uppkast að seðla-
fi’umvarpi, sem nú liggur fyrir
.þinginu, samið með leiðbeiningu
Privatbankans, sem hafði hunds-
að ávísunina og gert landinu þá
mestu minkunn sem hægt var að
gera.
því miður verður því ekki neit-
að ,að yfirmaður bankaráðsins, J.
M., ber þungan hluta af ábyrgð-
inni, bæði með því sem hann hef-
ir gert, og þó einkum með því sem
ógei’t var látið. **
---o--
Sparnaðamefnd
það leikur ekki á tveim tung-
um, að á undanförnum ámm —
gróðaárunum svonefndu — höfum
við Islendingar látið glepjast af
peningastraumnum og reist okk-
ur hurðarás um öxl að möi’gu leyti.
Á þetta ekki hvað síst við um
ýmsar nýjar stofnan, sem landið
hefir komið á fót, um ýmsa nýja
starfsmenn sem landið hefir tek-
ið í þjónustu sína o. m. fl.
þjóðfélaginu hefir fai’ið líkt og
ráðdeildarlitlum bónda, það hefir
„yfirbygt“ jörðina,
Nú koma eftirköstin eftir góðu
árin. Og er það þá ærið íhugunar-
efni, hvort ekki megi að ýmsu
leyti spara starfræksluna á ýms-
um sviðum, sumpart fella niður,
fækka starfsmönnum, sameina
störfin o. s. frv.
það væi’i engin nýlunda þótt ís-
lenska ríkið léti rannsaka þetta
nákvæmlega, því að nálega allar
nágrannaþjóðir okkar hafa þegar
fyrir nokkru hnigið að þessu ráði.
þau hafa öll orðið fyrir hinu
sama og við: að hafa „yfirbygt“
á stríðsárpnum. En svo létu
þau sérstakar „sparnaðarnefndir“
rannsaka alla opinbera starf-
rækslu og koma fram með tillög-
ur um hvað mætti di’aga úr út-
gjöldunum sem voru að sliga ríkis-
sjóðina.
Og í öllum löndunum ber þetta
mikinn árangur. Má það dæmi eitt
nefna, að í Danmörku kom spam-
aðarnefndin fram með tillögur
um margra miljóna króna árleg-
an spamað, að því er snerti rekst-
ur póstmálanna einna og náðu þær
fram að ganga í aðalatriðum.
Er þetta okkur íslendingum
mikið umhugsunarefni. Vafalaust
mætti miklu snúa til ráðdeildar-
samari vegar en nú er, þótt ekki
væri um margar miljónir króna
að ræða árlega, enda munar okk-
ur um minna íslendinga.
þingið hefir ekki tíma til að
sinna slíku. það þyrfti að fara að
dæmum nágrannanna og skipa til
þess sérstaka nefnd.
----o----
Fréttir.
Átti-æðisafmæli.
Brynjólfur Einai’sson hrepp-
stjóri á Sóleyjai’bakka í Hrana-
mannahreppi varð 81 árs 4. þ. m.
Nokkrir vinir hans og sveitungar
skutu saman 1000 kr. og færðu
honum í afmælisgjöf.
Sóleyjarbakki er kirkjujörð,
fremur lítil og kostarír, virt á
rúm 2000 kr. að nýjasta mati. þar
hefir Brynjólfur allan sinn aldur
alið, eins og faðir hans á undan
honum, og þar bjó afi hans allan
sinn búskap. Brynjólfur er maður
vel að sér ger, hraustmenni á
yngx-i árum, stei’kur og frækinn,
glíminn og syndur, hagur á alt
sem hann tók höndum til, og af-
bragðs verkamaður. Hann misti
ungur föðrur sinn og tók því
snemma aldurs við búsforráðum.
En þegar börn hans voru öll upp-
kómin, 5 synir og 1 dót^ir, og
hann hafði bygt upp aftur bæinn
eftir landskjálftana 1896, þá
slepti hann jöi’ðinni við yngsta
son sinn, og hefir dvalið þar síð-
an í húsmensku, ekkjumaður síð-
ustu 20 árin. Hann hefir verið
hreppstjóri sveitar sinnar meir en
40 ár, og nytsemdannaður að
fleiru en því, allra manna greið-
viknastur, gesti’isinn og hjálp-
samur, og jafnan mjög aðsóttur
til allskonar smíða, Fram undan
Sóleyjarbakka er þrautavað á
Stóru-Laxá, sem oft er meinlegur
þröskuldur á almannaleið. Brynj-
ólfur þekti á hana eins og fing-
ui’na á sér og var besti vatnamað-
ur, æfinlega var hann boðinn og
búinn til fylgdar og hjálpar yfir
urn ána, hver sem í hlut átti; smíð-
aði hann sér bát til hjálpar í við-
lögurn, þegar áin var ekki reið, en
á fylgdarkaup eða fei’jutoll hefir
hann víst aldi’ei minst. þó að hann
sé nú kominn á níræðisaldur, hef-
ir hann enn einn hreppstjóm á
hendi, og gengið hefir hann til
þessa að slætti á hverju sumri,
en smíðar jafnan eða les, þegar í
milli er annara starfa. — Eru slík-
ir garpar ekki á hverju strái.
, M.
Maður druknaði síðasta vetrar-
dag, Jón Seyðfjörð að nafni, og
átti heima á Akui’eyri. Var með
bróður sínum að fara í fiskiróður,
er stonnhrina hvolfdi bátnum.
Helgi Sveinsson bankastjóri frá
ísafirði dvaldist hér í bænum um
hríð, en er nú aftur horfinn heim.
Héldu templarar honum samsæti
áður en hann fór. Er Helgi einn
hinn allra duglegasti og áhuga-
samasti af templurum landsins og
hefir undanfai’ið leyst af hendi
hið ágætasta starf um viðreisn
Templai’areglunnar á Vestui’landi.
Ostagerð. Jón Á. Guðmundsson
ostagerðarmaður er á ferðalagi
norður í þingeyjarsýslu um þess-
ar mundir, til þess að ræða við
menn um stofnun ostagerðarbús.
Hefir frést að stofnað sé félag
um ostagerð í stóram stýl, sem
eigi að ná yfir mikinn hluta Suð-
ur-þingeyjarsýslu. Mun félagið
eiga að stai’fa á camvinnugrand-
velli. Tvö eiga að vei’a aðalbúin, á
Breiðumýri og Laxamýri, en auk
þess minni á Gautlöndum í Mý-
vatnssveit, Narfastöðum í Reykja-
dal og Halldói’sstöðum í Kinn.
Væntanlega gefst tækifæri til að
geta þessa nánar síðar.
Látinn er hér í bænum síðast-
liðinn sunnudag H. J. Bartels fyr-
verandi kaupmaður, tæpra 75 ára
að aldri. Var hann alkunnur mað-
ur í bænum og mjög vel metinn.
Era sjö barna hans á lífi, þar á
meðal kona Hannesar Thóraren-
sens forstjóra Sláturfélags Suðui’-
lands og Maitin bankaritari í Is-
landsbanka, sem er nýkominn
heim eftir langa dvöl erlendis.
Kapphlaup var háð hér í bæn-
um á fyrsta sumardag, eins og að
undanförnu. þátttakendur voru 29,
frá Iþróttafélagi Reykjavíkur,
Glímufélaginu Ármanni ogsamein-
uðum Ungmennafélögum Kjósar
og Mosfellssveitar, sem heita
Drengur og Afturelding. Fóra leik-
Tófuyrðlinga
kaupi eg eins og undanfarið.
Umboðsmaður minn í Reykjavík
er hr. Tómas Tómasson hjá Slátui’-
félagi Suðui’lands.
ólafur Jónsson,
Elliðaey.
ar á sömu leið og í fyr’ra, að flokk-
ur ungmennafélaganna var hlut-
skaipastur, og verður verðlauna-
bikai'inn eign þeirra félaga vinni
þau hann í þriðja sinn. Fyrstur
að markinu var Guðmundur
Júlíusson frá Reynisvatni í Mos-
fellssveit. þorgils Guðmundsson
frá Valdastöðum í Kjós, sem fyrst-
ur var í fyri’a, tók ekki þátt í
hlaupunum í þetta sinn.
Jörandur Brynjólfsson fyrver-
andi alþingismaður er staddur í
bænum.
Frumvarpið um stofnun fast-
eignabanka var samþykt í neðri
deild með yfirgnæfandi meiri
hluta atkvæða. Efri deild vísaði
málinu til peningamálanefndar.
Afbragðsgóð tíð er sögð af
Norðurlandi, en hér syðra era um-
hleypingar og kalsaveður.
Hátíðahöld vora töluverð í bæn-
um á sumardaginn fyrsta að for-
göngu Bandalags kvenna. Var dag-
urinn bömunum helgaður.
Fjármálatoppur.
Nú á margur fult í fangi,
framundan er slæmur bratti,
það er háski og heimska, Mangi,
að hlaða’ á fólkið auknum skatti.
þjóðin sem er lömuð, loppin,
lítur á þig með stjórnai’hattinn,
heimtar hún af þér hökutoppinn,
hefir ei annað til í skattinn.
Sé þér ant um Tyrkja-toppinn,
taktu þá ofan stjórnarhattinn
áður en þú ert orðinn loppinn
af því að reikna’ út tekjuskattinn.
Reikningur
Sparisjóðs Hafnarfjarðar árið 1920.
Imt- og útborganir árið 1920.
Innborganir:
1. Peningar í sjóði f. á. .. 13852,81
2. Borgað af lánum:
a. faste.veðslán .. 24530,00
b. lán gegn hand-
veði og annari
tryggingu ..... 300,00 24830,00
3. Innleystir víxlar....... 304414,98
4. Sparisjóðsinnlög........ 156831,98
5. Vextir:
a. af lánum .. .. 23542,40
b. aðrir v. (þar
með taldir forv.
af víxl. og vext-
ir af innst. í
bönkum) .. .. 7133,70 30676,10
6. Innheimt fé............. 243914,95
7. Bankar og aðrir skuldun. 36869,31
8. Lán tekin................ 30000,00
9. Ýmisl. innborganir .. .. 2070,92
Alls 843461,05
Útborganir:
1. Lán veitt:
a. gegn faste.v. .. 107400,00 107400,00
2. Víxlar keyptir............ 286710,98
3. Útborgað sparisjóðsinnst.-
fé............... 150335,48 150335,48
4. Kostn. við rekstur spari-
sjóðsins:
a. laun............ 4100,00
b. annar kostn... 213,50 4313,50
5. Greitt af skuldum sjóðsins:
a. vextir.......... 2718,25 2718,25
6. Útborgað innheimtufé .. 243914,95
7. Bankar og aðrir............ 29862,52
8. Ýmiskonar útborganir .. 1701,40
9. í sjóð 31. desbr. 1920 .... 16503,97
Alls 843461,05
Ábati og halli árið 1920.
T e k j u r:
1. Vextir af ýmsum lánrnn*) 19416,05
2. Forvextir af vixlum, þar
með vextir af innstæðu i
bönkum...................... 7447,77
3. Ýmsar aðrar tekjur .. .. 369,52
Alls 27233,34
G j öl d:
1. Reksturskostnaður:
a. þókn. til starfs-
manna......... 4000,00
b. þóknun til end-
urskoðenda .. 100,00
c. Önnur útgjöld
(húsaleiga, eldi-
viður, ljós.ræst-
ing, burðareyr-
ir o. fl.) .. .. 213,50 4313,50
2. Vextir af skuldum spari-
sjóðs..................... 1862,75
3. Vextir af innst.fé i spari-
sjóði(Rentuf^tur 4—4y2%) 13915,95
4. Arður af sparisjóðsrekstr-
inum á árinu.............. 7141,14
Alls 27233,34
Jafnaðarreikningur 31. desbr. 1920.
A k t i v a:
1. Skuldabréf fyrir lánum:
a. Fasteignarveð-
skuldabréf.. .. 325450,00
b. Skuldabréf fyrir láninn
gegn handveði og annari
tryggingu............. 325450,00
Óinnleystir víxlar....... 61470,00
2. 'Ríkisskuldabréí, banka-
vaxtabréf og önnur slík
verðbréf (Hlutabréf í ís-
landsbanka).......,...... 2000,00
3. Innie’ign í bönkum(Lands-
bankanum)................ 16663,12
4. Aðrar eignir............... 263,00
5. (Ýmsir skuldunautar)Fyr-
irfram greiddir vextir .. 855,50
6. í sjóði.................. 16503,97
Alls 423205,59
P a s s i v a:
1. Innstæðufé 893 viðskifta-
manna............. 328878,52
2. Skuldir við banka(íslands-
banlca............. 51552,28
3. Ýmsir skuldheimtumenn
(Fyrirfram greiddir vextir) 12574,92
4. Varasjóður........ 30199,87
Alls 423205,59
Hafnaz-firði 31. desbr. 1920.
Einar þorgilsson. Guðm. Helgason.
Sigurgeir Gíslason.
Reikninga þessa, bækur, verðbréf
og önnur skjöl ásamt peningaforða
sparisjóðs Hafnarfjarðar, höfum við
undirritaðir yfirfarið og ekkert af>-
hugavert fundið.
Hafnarfirði 9. mars 1921.
Böðvar Böðvarsson.
Ögmundur Sigurðsson.
*) Hér telst aðeins sú vaxtaupphæð,
sem áfallin er í árslok af lánum. Eins
er um forvexti af víxlum.
Ritstjóri:
Tryggvi þórhallsson
Laufási._____________Sími 91.
Prentsmiðjan Acta.