Tíminn - 23.07.1921, Síða 2

88
T 1 M I N N
Ný leið yfir
Sprengisand.
Eg tel það nauðsynjamál að veg-
irnir milli landsfjórðunganna, suð-
ur og norður, séu skoðaðir af
manni sem þekkingu hefir á vega-
málum. Að því er snertir veginn
yfir Sprengisand er þess brýn
þörf, að hann sé nákvæmlega skoð-
aður og mældur. Útlit er fyrir að
umferð aukist mjtig á þeirri hlið.
Eg er nú búinn að fara fimm
sinnum yfir Sprengisand á rúmum
tveim árum, og eftir því sem eg
fer oftar yfir hann, finst mér bæði
að vegurinn þurfi meiri viðgjörð-
ar og að gjöra mætti hann styttri.
Vil eg lýsa honum hér dálítið.
Frá Mýri í Bárðardal fram að
Kiðagili er allgóður vegur, lengst
af eftir dalbotns-dragi. Við Kiða-
gil byrjar Sandurinn, öldóttur
nokkuð að norðan. Beygist vegur-
inn til suðvesturs rétt norðan við
vatnið, sem er norðvestan undir
Fjórðungsöldu; heldur svo áfram
suður að Fjórðungskvísl, beygir
þá lítið eitt til vinstri handar suð-
ur að Háumýrakvíslinni og þaðan
enn meira suður í Eyvindarver.
Er þjórsá á þeim kafla skamt frá
til hægri handar. — öll þessi leið
er lítið öldótt, grófgerð, þétt sand-
möl og staksteinótt.
Nokkru sunnan við Eyvindarver
er komið að Illu- eða Blautukvísl.
par þarf að ryðja botninn á vað-
inu, sem bæði er stórgrýttur og
laust grjótið, svo' hestar riðla á
því. Vaðið er ófæra, og er þó vatn-
ið ekki meira en í vænum bæjarlæk.
pá er farið um þúfuverið og svo á-
fram sem vörður liggja, að Sóleyj-
arhöfða. Er þá komið að stærstu
eða lengstu á landsins, þjórsá.
Er hún stundum óreið með öllu,
stundum hleypandi á sundi, eins
og ferðamenn urðu seinast að gera
næstliðið sumar; en góð yfirferðar
er hún aldrei. Er það sannarlega
að tefla upp á líf eða dauða að
sundríða slíkt vatnsfall, og hvim-
leitt er vos það ferðamönnum upp
á reginfjöllum.
Frá Sóleyjarhöfðavaði liggur
leiðin niður með þjórsá að vest-
an, og er vel vörðuð alla leið að
bænum Skriðufelli. Fimm þverár
all vatnsmiklar eru á leiðinni. Er
Dalsá þeirra mest og vond yfir-
ferðar. Haglendi er á meiri hluta
þessarar leiðar, nema á Fjórðungs-
sandi, sem er alllangur.
En nú vil eg benda á nýja leiö
frá Sóleyjarhöfða suður með
Þjórsá að austan. Frá Höfðanum
er farið dálítið austan við ána suð-
ur í Hvanngil; er þar mikið gras-
lendi: afréttur þeirra Holtamanna
Skólamálið
á þingi.
Fi-v. til laga um lærðan skóla
kom til 2. umræðu seint á þinginu.
Hafði mentamálanefnd neðri deild-
ar klofnað, eins og áður hefir ver-
ið skýrt frá í blaðinu, og var dóe,
Magnús Jónsson framsögumaður
meiri hlutans en porsteinn M.
Jónsson minni hlutans. Stóðu um-
ræður lengi og var frestað. Kom
málið aldrei síðan til umræðu, enda
var fyrirsjáanlegt, að dagskrá
minni hlutans um frestun myndi
verða samþykt. Gilti þá einu með
hvaða hætti frestað var inálinu.
Fara hér á eftir kafíar úr fram-
söguræðu þorsteins M. Jónssonar:
„það eru þrjú höfuðatriði sem
meiri og minni hluta mentamála-
nefndar greinir á um í þessu máli:
1. Hvort málið eigi að ganga fram
á þessu þingi. 2. Hvort skólinn eigi
að vera skiftur eða óskiftur. 3.
Hvort aukið skuli latínunám við
skólann eða ekki. —
það eru fleiri þjóðir en íslend-
ingar, sem um þessar mundir láta
rannsaka skólamál sín. Allar Norð-
í Rangárvallasýslu. Engin á, sem
teljandi getur heitið, er á þessum
kafla. Frá þessu haglendi beygir
leiðin austur á við norðan við Búð-
arháls og austan *megin hans á
Klifshagavelli, þaðan ofan undir
Köldukvísl og svo áfram niður að
Tungná, að ferjustað skamt ofan
við, þar sem hún fellur í þjórsá.
Engin torfæra er á allri þessari
leið nema Tungná, en á henni er
ferja. Frá ferjunni niður að
Galtalæk, efsta bæ á Landi, er góð-
ur vegur. — Lýsi eg þeirri leið
eigi; hana þekkja margir.
Nú vil eg hér með skora á hina
hæstvirtu landsstjóm að taka
þetta vegamál að sér til umbóta,
á þann hátt að fá næsta alþingi til
að veita fé til að varða þegar á
næsta sumri þessa eystri leið frá
Sóleyjarhöfða að ferjustaðnum á
Tungná. Tveir bátar séu svo hafð-
ir á ánni á sumrin — þar sem nú
er einn, — annar að sunnan og
hinn að norðan, svo öllum, sem
vilja fara þessa stuttu leið milli
landsfjórðunganna, gefist kostur
á að fara hana hindrunarlaust og
án þess að þurfa að tefla á tvær
hættur við slíkt voðavatnsfall og
þjórsá er.
Leið þessa þarf að skoða og at-
huga hvemig vörðurnar skuli
liggja. En ekkert stórfé þarf til að
koma umbót þessari í verk. Hún
væri þó þýðingarmikil, því auk
þess að greiða fyrir sumarskemti-
ferðum innlendra og útlendra
langferðamanna, myndi hún auka
heimsóknir og viðkynningu milli
Sunnlendinga og Norðlendinga.
Er það trú mín að af því myndi
leiða margt gott á báðar hliðar.
Benda má á það, að á þessari
nýju leið er mjög víða ágætur bíl-
vegur án nokkurra viðgerða. Ætti
að hafa það í huga, þegar leið
þessi verður skoðuð, sem eg tel
víst að verði á næsta sumri, hvar
og hvað miklar viðgerðir þarf til
þess að gera bílfært alla leið frá
Galtalæk og norður yfir Sand. En
frá Reykjavík er nú þegar bílfært
austur sveitir og upp að Galtalæk.
í þessu sambandi vil eg geta
þess að önnur leið er suður yfir
Sandinn sem eg hygg að sé mun
styttri og öll jafnsléttari en sú sem
nú er farin. Ekkert gil og enginn
lækur nema Fjórðungakvísl er á
þessari leið. Hún er þannig:
þegar komið er á ölduna norðan
við Fjórðungsöldu, sé farið austan
við hana þráðbeint suður, lítið
vestan við Nýjadalinn, sem er
vestan undir Tungnafellsjökli. þar
er góður hagi á sléttum graseyrum
meðfram Fjórðungakvísl. þaðan
sömu stefnu áfram í Svörtubotna;
svo ofan með Köldukvísl til ferj-
unnar á Tungná. Kemur þessi leið
urlandaþjóðirnar hafa þessi árin
skipað nefndir til að rannsaka
skólalöggjöf sína. ' Sumar þær
nefndir hafa nú starfað svo árum
skiftir og enn ekki lokið störfum
sínum. f>ær hafa þurft lengri tíma
til starfsins en milliþinganeindinni
hér hefir verið ætlaður, og væri
mikilsvert að vér hefðum hliðsjón
af tillögum þeirra er vér tökum að
bieyta skólaskipun vorri.
Eg hygg að allir muni álíta tíð-
ar breytingar á aðalatriðum skóla-
löggjafar óheppilegar. þegar breyt-
ingar eru gerðar á aðalatriðum
skólaskipunar, verða þær að hafa
þann bakhjarl sem ekki brestur
undir eins, en sá bakhjarl er fylgi
meiri hluta þjóðarinnar. þjóðin
sjálf þarf að vera sannfærð um
rjettmæti breytingarinnar, kenn-
arar skólans verða að sætta sig
við hana og nemendurnir að finna
að hún sé til bóta. En eg efast um
að breytingarnar sem milliþinga-
nefnd og meiri hluti þessarar
deildar vilja gera á Mentaskólan-
um, hafi þennan bakhjarl. Eg get
nú ímyndað mér að sumir hinna
lærðu manna álíti að meiri hluti
þjóðarinnar hafi ekki mikla þekk-
ingu á hvað réttast er í þessu
máli. það munu vera lærðu menn-
saman við þá, sem áður var lýst,
á Klifshagavöllum.
þessa leið ætlaði eg að fara í
sumar, þegar eg kom frá að flytja
sunnlensku bændunum, en veður
bannaði mér það, og líka var eg
einn þá. Leiðiiia ætti að skoða.
þá vil eg að endingu geta þess,
að Tungná er stór á og sund í
henni landa á milli. Er oft slæmt
að ferja yfir hana fjölda fjár, eins
og Rangárvallasýslubúar þurfa að
gera, því að bestu afréttarlönd
þeirra eru þar fyrir norðan, alt
norður fyrir Háumýrar. En skamt
fyrir ofan ferjustaðinn er að
sunnan, eða réttara sagt að aust-
an, hár klettahamar, en hinu meg-
in eru klappir og snarbrattur
grjótkambur og ágætt brúarstæði.
En nokkuð er langt þar yfir. Lík-
lega heldur lengra en yfir Fnjóská
hjá brúnni. Stórt hagsmunamál
fyrir heilt sýslufélag að áin væri
brúuð.
Eg tel sjálfsagt að láta vel hæf-
an verkfróðan mann skoða og álíta
alt sem eg hefi bent á hér að
framan.
I desember 1920.
þórður Flóventsson
frá Svartárkoti.
——o------
Um miðjan síðastliðinn mánuð
var einn af leiðtogum socialistanna
í Bæjaralandi, Gareis að nafni,
myrtur. Var því haldið fram af
flokksmönnum hans, að morð
þetta væri af pólitiskum orsökum
framið og jafnvel að stjórnin
hefði um það vitað. Fyrirspurn
var gerð um þetta á ríkisdeginum
þýska í Berlín. Hitnaði svo í þeim
umræðum, að áflog hófust meðal
þingmanna og barðist töluverður
hluti þingheimsins í fjórðung
stundar. Varð að .sjálfsögðu að
slíta fundi. Slíkt hneiksli mun
ekki hafa komið fyrir fyr á þingi
þjóðverja.
— Ástandið í Bæjaralandi er
yfirleitt mjög alvarlegt. Bolshe-
wickarnir náðu þar völdunum í
bili, upp úr byltingunni. En þegar
þeir voru sigraðir náðu aftur-
haldsflokkarnir öllum völdunum,
og hefir Bæjaraland síðan verið
miðstöð fyrir keisarasinnana. þar
er aðalsetur hins vopnaða borgara-
liðs, sem keisarasinnar ætluðu að
nota til gagnbyltingarinnar. Ann-
að kemur hér og til greina. Oft
hefir andað kalt til Prússa, af
hálfu Suður-þjóðverja. Hafa þeir
unað því illa, að forysta ríkisins
hefir verið í höndum Prússa. Nú,
þegar afturhaldsliðið hefir völdin
irnir sem aðallega eiga orðastað
um breytingar á þessum skóla. En
þeir verða að afla skoðunum sín-
um fylgis og sannfæra þjóðina um
hvað rétt sé í þessum málum. það
er auðvitað ekki víst að þær skoð-
anir, sem mest fá fylgið, séu rétt-
astar. En hitt er víst að meiri hlut-
inn verður að ráða. þær breytingar
verða skammlífar, sem hafa meiri
hluta þjóðarinnar á móti sér. Og
hvað þær breytingar er hér um
ræðir snertir, þá er líklegast að
jafnvel mikill meiri hluti þjóðar-
innar sé á móti þeim. —
Beinir málsaðilar, svo sem kenn-
arar Gagnfræðaskólans á Akur-
eyri, hafa enn ekki átt kost á að
ræða málið. Eg veit ekki til að
þeirra umsagnar hafi enn verið
leitað. þrír mentaskólakennarar
hafa þegar skrifað mentamála-
nefnd neðri deildar, og hafa þeir
allir meira og minna út á tillögur
milliþinganefndar að setja. Jóh.
Sigfússon segir meðal annars: „Að
svo vöxnu máli sýnist það nokkuð
fljótráðið að gera stórbreytingu á
skipun skólans og gera hann að
nýju um nokkur ár að tilraunastöð,
og trufla þar með rólegar breyt-
ingar bygðar á reynslu. Slíkt at-
ferli væri varla verjandi nema með
í Bæjaralandi, en hinir frjálslyndu
lýðvaldssinnar fara með stjórn al-
ríkisins þýska, hefir sú hugsun
mjög magnast á Bæjaralandi að
segja skilið við Prússland og
stofna sérstakt ríki á Suður-
þýskalandi. Hafa Frakkar bein-
línis reynt að blása að þeim kol-
um, t. d. þá er þeir sendu sérstak-
an sendiherra til höfuðborgar Bæj-
aralands. Ríkiskanslarinn þýski
hélt nýlega ræðu í ríkisdeginum
um ástandið í Bæjaralandi. Sagði
að eining ríkisins væri af því hin
mesta hætta búin. Og út á við
stæði þýskalandi hin mesta hætta
af þeim undirróðri sem háður væri
þar syðra gegn alríkisstjórninni.
En síðustu fregnir um þetta eru
þær að alríkisstjórnin hefir þrengt
0
mjög kosti stjórnarinnar í Bæjara-
landi og kúgað hana til að sundra
hinum vopnuðu borgaraliðsveitum.
Yfirleitt ber öllum saman um
það að mesta hættan sé nú hjá
liðin, sem vofað hefir yfir lýðveld-
inu þýska, bæði af hálfu keisara-
sinna og Bolchewicka.
— Fregnir hafa nýlega borist
frá Roald Amundsen heimsskauta-
fara. Ætlaði hann að láta berast
með hafísnum um íshafið, en sú
tilraun hefir ekki tekist enn. Síð-
astliðinn vetur hefir hann hafst
við á skipi sínu norðan Berings-
sundsins, Asíumegin. Seint á ár-
inu 1918 ætluðu tveir af mönnum
hans að komast til mannabygða,
yfir norðurhluta Síberíu. Til þeirra
hefir ekkert spurst síðan og er nú
talið með öllu vonlaust að þeir séu
enn lifandi.
— Alríkisfundur breska heims-
veldisins sem haldinn hefir verið
í London undanfarið, er talinn
mjög merkur viðburður. Voru þar
samankomnir forsætisráðherrar
nálega allra hinna ensku nýlenda.
Um leið og Englendingar auka
meir sjálfstæði nýlendanna, um
leið hefir sambúðin við heimaland-
ið orðið betri. Sást það best í stríð-
inu, er nýlendurnar lögðu til tvær
miljónir hermanna af frjálsum
vilja. Bindandi ákvarðanir hafa
ekki verið gerðar á fundi þessum,
en ýms þau mál rædd sem snerta
heimsveldið breska. Fyrst má
nefna samningana milli Englands
og Japans. Um hann urðu allmjög
skiftar skoðanir. Ástralía og New
Zealand vilja láta endurnýja samn-
inginn. Kanada vill umfram alt
forðast árekstur við Bandaríkin.
Suður-Afríka fylgir Kanada að
málum. Indversku fulltrúarnir líta
ekki síst á það, hverjar ákvarðan-
ir verða teknar um afstöðu þeirra
kynþátta sem ekki eru hvítir. Ann-
að stórmál er það, að það er í ráði,
að nýlendurnar fari að taka bein-
an þátt í kostnaðinum við flotann.
En í sambandi við það kemur kraf-
því að bersýnilegir og ólæknandi
stórgallar hefðu komið fram á nú-
verandi skipulagi skólans.“ En
þeir gallar virðist honum ekki hafa
komið fram. þorl. H. Bjarnason
segir meðal annars: „Milliþinga-
nefndin virðist hafa gert sér hægt
um vik að rannsaka hvort ekki sé
hægt að bæta skólafyrirkomulag
það, er nú er, svo að affarasælt
geti orðið fyrir land og lýð. Ann-
ars myndi hún vart hafa á öðrum
fundi sínum borið upp tillögu um
að skifting í lærdómsdeild og gagn-
fræðadeild félli niður og skólinn
yrði einn samfeldur skóli.“ Hann
kvartar ennfremur undan því að
mentamálanefndin hafi farið sínu
fram hvað sem einstakir kennarar
hafi lagt til mála, ef tillögur
þeirra hafi ekki verið að skapi
nefndarinnar. Bjarni Sæmundsson
tekur það fram, að áhrif síðustu
breytingarinnar á reglugerð skól-
ans séu ekki enn famar að sýna
sig, en sú breyting var skifting
lærdómsdeildarinnar í stærðfræð-
is og máladeildir. Mér virðist var-
hugavert að gera stórbreytingar
á skólanum, sem ríða algerlega í
bága við tillögur reyndra og gam-
alla kennara, er um mörg ár hafa
starfað við skólann. En aðalástæð-
an fram um það að fara að minka
útgjöldin við flotann. Kom forsæt-
isráðherra Ástralíu fram með þá
tillögu að England, Bandaríkin og
Japan, sem eru nú þrjú stærstu
flotaveldi heimsins, kæmu sér
saman um flotastærðina og mink-
uðu að stórum mun. þriðja stór-
málið er írland. Er það talið full-
víst að Lloyd George hafi fengið
alvarlegar áskoranir um það á
íundinum, að koma þeim málum
þegar í lag, og vilja sumir álíta að
það hafi rekið á eftir þeim samn-
ingatilraunum sem nú standa yfir.
— Voðalegt slys varð nýlega í
kolanámu í Westfalen. Varð ógur-
leg sprenging, sem talin er að
stafa af kolagasi. Um 300 manns
voru við vinnu niðri í námunni
þegar sprengingin varð. Nálega
helmingur þeirra dó og mikill
hluti hinna meiddist mjög mikið.
— í Síberíu eru enn um 60 þús-
und fangar frá Ungverjalandi,
sem Rússar tóku í styrjöldinni og
fJuttu þangað austur. Ganga mikl-
ar sögur um þær hörmungar sem
menn þessir hafi orðið að þola.
Hefir þingið á Ungverjalandi ný-
lega heimilað 30 miljónir ung-
verskra króna til heimflutnings
hermanna þessara.
— Um miðjan síðasta mánuð
komu upp miklar sögur um það í
Bandaríkjunum að sjóræningjar
væru á ferli í norðurhluta Atlants-
hafsins, nálægt ströndum Ame-
ríku. Fjölmörg hinna víðlesnustu
blaða lögðu meiri og minni trún-
að á sögur þessar. Fylgdi það sög-
unum að það væru rússneskir
Bolchewickar sem gerðu út ræn-
ingjaskipið, eða skipin.Talið var að
um 10 skip, sem farið hefðu um
þetta svæði, hefðu horfið á mjög
grunsamlegan hátt. Innanrílcis-
ráðuneyti Bandaríkjanna rannsak-
aði málið og gaf um það skýrslu.
Segir þar um eitt þessara skipa,
sem hét „Deering“, að til þess
sást frá vita og-virtist þá ekkert
að, en tveim dögum síðar fanst
það á reki mannlaust og í því á-
standi sem var mjög grunsamlegt.
Löngu síðar rak flösku á land
skamt í burtu. Var í henni bréf-
miði og á hann ritað, að skip sem
sem líktist tundurspilli, hefði
stöðvað „Deering"; skipshöfnin
hefði verið sett í járn og flutt í
þetta ókunna skip og mikið af vist-
um og .verðmæti.
— Ríkisbankinn þýski hefir
fengið 150 milj. gullmarka lán hjá
Hollendingum til þess að geta
greitt fyrstu afborgunina til
Bandamanna 1. sept., sem er 1
miljarður gullmarka.
— Fregn frá Stokkhólmi segir
að rússneska stjórnin hafi gefið
leyfi til þess að einstaklingar megi
safna fé. Megi bapkar taka við
an fyrir frestun þessa máls er sú,
að ekki er rétt að afgreiða frá Al-
þingi lög um einn skóla fyr en fyr-
ir því liggja tillögur um alla skóla-
skipun landsins.
Háttv. meiri hluti heldur því
fram að fleiri muni halda áfram
til stúdentsprófs ef skólinn er
skiftur en ef hann væri óskiftur.
Eg geri ráð fyrir hinu gagnstæða.
Engum mun þykja vansæmd að
fara úr skólanum með gagnfræða-
prófi, en ef skólinn er óskiftur og
stúdentspróf eina takmarkið þætti
flestöllum miður að hætta á miðri
leið. Annars er eg ekkert myrkfæl-
inn við það, þótt við eignuðumst
nokkuð margt af stúdentum. það
er hverri þjóð holt að fá fagran
hóp mentaðra manna, og sé eg
þess enga þörf að stritast við að
gera öflugar stíflur gegn því að
sá hópur aukist, enda myndi þessi
stífla, sem gerð hefir verið tillaga
um, óskiftur skóli, aðeins verða til
hrinda frá skólanum nokkrum
Norðlendingum og Austfirðingum,
sem gagnfræðapróf taka á Akur-
eyri. Iláttvirtur meiri hluti heldur
því fram, að það séu aðeins þeir,
sem búa á Akureyri sjálfri og nær-
sveitum hennar, sem hægra eigi
I með að sækja skóla þangað en til