Tíminn - 15.10.1921, Blaðsíða 2

120
T I M I N N
H. Th. A. Thomsen
stofnað 1837 Kaupmannahöfn C., Overg-ade 90
---- Síinnefni HAT
Talsimar 2348, 2349, 5212.
Eg annast sölu á öllum íslenskum afurðum, saltflski, verkuðum og
blautum, þorski, löngu, upsa, sild, laxi og heilagfiski, lýsi, sundmaga,
hrogni, kjöti, ull, gærum, görnum, rjúpum, dúni, tófuskinnum, o. s.
frv. á mörkuðum þeim, sem hver þessara vörutegunda selst best. Hefi
sýnishorn af íslenskum afurðum á ýmsum heimssýningum til þess að
greiða fyrir sölunni.
Utvega allskonar erlendar vörur með verksmiðjuverði, þýskar
vörur sérlega ódýrar, fatnað allskonar, nærföt, alfatnaði, utanyfirföt,
oiíufatnaði, smærri vefnaðarvörur, járnvörur, höfuðföt, skófatnað, leir-
vörur, gler, lit, tóbak, sykur, sápu, pappír, veiðarfæri, etc. etc.
Tek sem greiðslu íslenskar bankaávísanir fyrir liæsta gjaldverð
hér. Ilefi góð sambönd til þess að selja íslenskar krónur hér.
Sendið íslenskar afurðir í umboðssölu eða tékk á íslenskan banka
til innkaupa. Of dýrt að nota lánstraust liér sem stendur.
Virðingarfylst.
D. Thomsetl, frv. ræðismaður.
Frá útlöndum
Utan úr heimi.
þýskaland. Svo má segja, að
þýskaland sé það land, sem einna
mesta þýðingu hefir fyrir stjórn-
málastefnur forustulandanna. Má
það furðulegt heita, um land, sem
hefir verið gersigrað af flestum
höfuðþjóðum heimsins sameinuð-
um, flett vopnum, bannað að hafa
her eða flota, og látið gangast und-
ir þyngri kvaðir, heldur en dæmi
eru til um nokkra aðra þjóð, sem
sigruð hefir verið í ófriði. En
þjóðverjum er veittur undarlegur
máttur til að sigra örðugleika. Og
nú sýnist ekkert líkara en að þeir
muni á furðu stuttum tíma vinna
aftur, án styrjalda, það rúm, sem
þeir áður höfðu í verslun og iðnaði.
Ástæðan er sú, að þjóðverjar
framleiða 'nú allra þjóða ódýrast
hverskonar iðnaðarvaming.Frakk-
land ver sig gegn of miklum inn-
flutningi af þeim vörum með sér-
stakri löggjöf. Belgíumenn kvarta
sáran undan samkepninni, því að
þýskar vörur útrýma belgiskum
iðnaðarvarningi í sjálfu landinu.
Er þar talað um að koma á sér-
stakri löggjöf til varnar innlend-
um iðnaði. Sama er sagan suður í
Ástralíu. þar biðja atvinnurekend-
ur í málmiðnaði um vernd móti
samkepni þjóðverja. Mörg rök
liggja til þess að þýska þjóðin er
svo máttug í framleiðslu-samkepn-
inni. þjóðverjar eru þolnir starfs-
menn. Enn skortir þar hvorki vel
sérmentaða yfipmenn eða starfs-
lýð. Menn leggja hart að sér, því
að það er eina vonin til að bjarg-
ast úr þeim ógöngum, sem keis-
arastjórnin hefir komið henni í.
Eitt atriði, sem mjög styður að ó-
dýrri framleiðslu, er það, að hús
þjóðverja eru ódýrari og betur fyr-
ir komið en í flestum öðrum lönd-
um. þar voru stofnaðir hinir
fyrstu fasteignabankar með sam-
vinnusniði, og hafa þeir gert ótrú-
lega mikið gagn. það var mjög al-
gengt í þýskalandi fyrir stríðið,
að efnalitlir menn gætu fengið lán
til að byggja íbúðarhús með 3V£%
vöxtum. Séu húsin góð og ódýr,
hefir það mikil áhrif til að gera
framleiðsluna ódýra. Til að skýra
þetta betur nægir eitt dæmi. 1
Danmörku er kaup prentara um
100 krónur á víku, og samsvarandi
í mörgum öðrum löndum, sem
ekki hafa ,,hrunið“ í stríðinu. En í
þýskalandi er kaupið ekki nema
um 40 krónur. En hús, matvara og
fatnaður er þar svo mikið ódýrari,
að verkafólkinu líður ekki til muna
I.
Blöðin tákna nú með þessu nafni
mál það hið nafntogaða en órann-
sakaða, þar sem gert er ráð fyrir
ólöglegum skiftum tveggja Islend-
inga (eða fleiri) við þýsk stjórn-
arvöld. Hvort orðið er réttnefni,
eða markleysa, mun fyrst sannast
við óhlutdræga rannsókn.
Eg hefði leitt hjá mér að minn-
ast á þetta mál að sinni, ef ekki
hefði blað Jóns Magnússonar
og Copelands gert ráð fyrir, að
eg gæti gefið skýringar um ein-
hver atriði. Eg ætla því að fara
nokkrum orðum um málið í heild
sinni, og vænti að geta fremur
glatt en hrygt þá, sem hafa gefið
tilefni til þessara athugasemda.
Stuðningsmenn núverandi stjórn-
ar virðast líta svo á, að það merki-
legasta við mál þetta sé að vita,
hvaðan blaðamaður sá í Stokk-
hólmi, er símaði söguna um Guð-
brand og Einar til Parísar, hafi
haft vitneskjuna. Eg lít aftur á
móti svo á, að það tvent, sem máli
skifti, sé:
1. Hvort verið hefir um landráð
að ræða eða ekki. Og ef hið síðara
sannast, að Guðbrandur og Einar
og stuðningsmenn þeirra verði
hreinsaðir af öllum grun.
lakar. Afleiðingin er auðsæ. Frá
Danmörku streyma verkefni handa
prentsmiðjum til þýskalands, en a.
m. k. 25% af dönskum prenturum
ganga atvinnulausir.
Spánn. Sj aldan hefir ástand ver-
ið bágbornara í nokkru landi, sem
ekki hefir verið eyðilagt af útlend-
um her, heldur en nú er á Spáni.
Af metnaði hafa Spánverjar sótt
mikið eftir að eignast dálitla sneið
norðvestur af Marokkó, sunnan
við Njörvasund. En mest af land-
inu er undir verndarvæng Frakka.
Ekkert gagn hafa Spánverjar af
landi þessu, en mikinn kostnað.
Verður að halda þar mikinn her,
því að Márarnir kunna illa veldi
Spánverja, sem bæði eru hroka-
fullir og ómentaðir. I sumar gaus
þar upp mikill ófriður, og fengu
Spánverjar ekki rönd við reist.
Mistu þeir þar fjölda manna. Höf-
uð eins af hershöfðingjum þeirra,
sem fallið hafði, báru Márar á
spjótsoddi til að storka Spánverj-
um. Mikill hluti spönsku þjóðar-
innar er algerlega mótfallinn þessu
stríði, einkum verkamenn. Liggur
við uppreist víða í landinu, og er
fullyrt að mörg þúsund manna hafi
verið drepnar heima fyrir, til að
halda friði og reglu. Útlendir
blaðamenn fá ekki að dvelja í
landinu. Innlendu blöðin fá engar
fregnir af herferðinni í Marokkó
nema það sem stjómin telur að
megi fréttast. Herferðin gengur
hið ömurlegasta og er viðbúið að
til uppreistar dragi á Spáni, fyr en
varir.
írland. I alt haust hefir gengið
á sífeldum bréfaskiftum milli
Lloyd George og de Valera, „for-
seta“ írska lýðveldisins. Bretar
vilja fegnir semja frið, og unna ír-
um eins mikils sjálfstæðis eins og
þeir telja samrýmanlegt við ör-
yggi breska ríkisins. Irar hafa fyr
og síðar reynt svo mikið ilt af
Bretum, að þeir vilja að vonum
tryggja sig sem best í samningun-
um. Hinsvegar eru Bretar friðar-
fúsir fyrir það, að þeir hafa nú
sjö alda reynslu fyrir því, að þeir
geta aldrei beygt Ira til fulls með
hörku. I öðru lagi er mikill fjöldi
Ira í Bandaríkjunum og í öllum
hinum enskumælandi nýlendum,
Kanada, Suður-Afríku og Ástralíu.
Hafa írar þar mikil áhrif, og vekja
þá jafnan hinn megnasta óvildar-
hug til Breta. Færi svo fram til
lengdar, mætti svo fara, að gaml-
ar og nýjar syndir Breta á írlandi
yrðu til að sundra hinu breska
heimsveldi.
----o-----
2. Að málið verði rannsakað með
það eitt fyrir augum, að leiða hið
sanna í ljós. Með því einu móti
getur þjóðin komist vansæmdar-
laust út úr þessu máli.
II.
Um haustið 1919 gerðist Einar
Arnórsson ritstjóri Morgunblaðs-
ins, og um sama leyti skrifaði eg
yfirlitsgrein í þetta blað um
stjórnm.álaferil hans. Eins og gef-
ur að skilja, safnaði eg þá því efni,
sem til náðist viðvíkjandi þessu
viðfangsefni. Meðal annara skjala,
sem eg þá fékk og hafði undir
höndum um stund, var afrit af
skýrslu Jóns Dúasonar til stjórn-
arráðsins um mál það, sem hér
ræðir um. Eg sá ekki ástæðu til að
minnast á þetta mál í grein minni.
Skýrsla Jóns var miðuð við það,
að stjórnin eða þingið léti rann-
saka málið. Rannsóknarlaust var
hvorki þá eða nú hægt að byggja
rökstudda skoðun um E. A. á
skýrslu þessari, enda ætlaðist höf.
hennar auðsjáanlega aðeins til
þess, að hún yrði dómstólamál.
Aftur á móti er nú þegar hægt að
fá töluvert glögga hugmynd um,
skapgerð Jóns Magnússonar af því
að athuga, hvernig hann hefir
gætt skyldu sinnar sem dómsmála-
ráðherra, við meðferð þessa máls.
Jón Dúason dvaldi um þetta leyti
í Reykjavík. Hann skrifaði þá í
Út af morði Erzbergers birti að-
alblað frjálslyndra manna á þýska-
landi skýrslu um morð þau sem
framin hafa verið þar í landi af
pólitiskum ástæðum síðustu tvö ár-
in. Hafa verið myrtir 314 menn
sem hafa fylgt frjálslyndu flokk-
unum að málum. Sjaldnast hefir
orðið .uppvíst um morðingjana.
Einir sex þeirra hafa orðið fyrir
refsingu: einn verið dæmdur í æfi-
íangt fangelsi en hinir fimm sam-
tals til 31 árs og þriggja mánaða
fengelsisvistar. Á sama tíma hafa
13 pólitisk morð verið framin á
mönnum sem fylgdu afturhalds-
liðinu. En það verður annað uppi
á teningnum um refsingu fyrir
þau morð. Út af þeim hafa verið
kveðnir upp átta dauðadómar og
þeir aðrir sem við morðin hafa ver-
ið riðnir, hafa samtals verið dæmd-
ir í fangelsisvist til 176 ára og 10
mánaða.
— Stærsta loftfar Bandaríkj-
anna sprakk í loft upp um mánaða-
mótin ágúst september. Kviknaði
í olíugeymirum.
— Friðurinn milli Bandaríkj-
anna og Ungverjalands var ekki
staðfestur fyr en seint í ágústmán-
uði síðastliðnum.
— Skipasmíðaráðuneyti Banda-
ríkjanna hefir nýlega selt öll tré-
skipin sem það lét smíða á stríðs-
árunum. Seld voru alls 201 skip
og var söluverðið alls 420 þús. doll-
arar. En hvert skip kostaði í upp-
hafi frá 300 þús. til 800 þús. doll-
Morgunblaðið þær eftirminnilegu
greinar, þar sem hann sagði fyrir
mikið af þeim hörmungum, sem
síðan hafa dunið yfir landið vegna
íslandsbanka. pá fann hann enn-
fremur, með því að athuga hinar
mögru opinberu skýrslur sem til
voru um bankann, að landið ætti
hjá bankanum fé sem nam tugum
þúsunda, vangreidd leiga fyrir
nokkurn hluta seðlafúlgunnar.
Hvorki bankinn, endurskoðendur
hans, né heldur landsstjórnin,þing-
ið, eða endurskoðendur landsreikn-
inga, höfðu fundið þessa gífurlegu
villu — svo að ekki sé haft annað
orð. En í vetur sem leið lýsti fjár-
málaráðherrann yfir í þinginu, að
íslandsbanki ætlaði að greiða þessi
60—70 þús. kr. málssóknarlaust.
Jóns Dúasonar var ekki minst þá.
En honum er það að þakka, að
þetta fé tapaðist ekki landssjóðn-
um. Og þó að vel hafi farið um
landssjóðinn í tíð núverandi stjórn
ai', þá eru þetta þó peningar, sem
þjóðinni var betra að fá en missa.
Jón Dúason jók ekki vinsældir
sínar hjá oddborgurum bæjarins
með þessari djarfmannlegu fram-
komu sinni. En dæmin eru nefnd
hér af því að þau sanna það, að
Jón Dúason hefir stundum skilið
betur vandasama hluti heldur en
sumir þeir af trúnaðarmönnum
landsins, sem mest hafa látið á
sér bera á undanfömum árum.
ara. Söluverð allra skipanna til
samans er þannig lægra en meðal-
verð eins skips þegar þau voru
smíðuð. Skipin reyndust voðalega
svikin og alveg óhæf til flutninga
yfir Atlantshafið. Sagt er að nýju
eigendurnir ætli að nota helming
skipanna til flutninga um Mexícó-
flóann, en rífa hin.
— Flutningaþörfin með skipum
er að aukast aftur í heiminum. T.
d. lágu 462 skip aðgerðalaus í
norskum höfnum í júlímánuði síð-
astliðnum, en ekki nema 318 í
ágústmánuði.
— Tekjurnar af Panamaskurð-
inum frá 1. júlí 1920 til 30. júní
1921 voru 11 milj. og 300 þús. doll-
arar. Árið áður voru þær 8y2 milj.
dollara.
— Harding Bandaríkjaforseti
hélt nýlega mikla ræðu og mintist
þá meðal annars á útilokun styrj-
alda. Sagði að draumar manna um
fullkominn heimsfrið væru órar,
sem alls ekki ættu við nútíðina,
og væri gagnslaust að hlusta á
slíkar spár. Hafa orðið miklar um-
ræður um ræðu þessa í blöðum
Bandarík j anna. pykir mörgum
sem orð þessi komi kynlega fyrir,
þar sem nú stendur íyrir dyrum
fundur sá sem Harding sjálfur
hefir boðað til í því skyni að draga
úr vígbúnaði þjóðanna.
— Clemenceau gamli fór á tígr-
isdýraveiðar suður til Indíalanda
þegar hann lagði niður stjórnar-
formenskuna á Frakklandi. Síðan
hefir hann ferðast mikið og nú síð-
ast á Korsíku. En nú er mælt að
hann ætli á ný að fara að hafa af-
skifti af stjórnmálunum.
Manni finst a. m. k., að þau stjórn-
arvöld, sem hvað eftir annað hafa
gert hinar verstu kórvillur í þeim
málum, þar sem reynslan hefir
sýnt, að Jón Dúason sá rétt, sé illa
fær um að telja hann ófæran að
bera vitni um það, sem hann telur
sig hafa heyrt og séð.
Litlu eftir áramót 1919—20 fór
Jón Dúason til Danmerkur. Hann
stóð þá í margskonar stórræðum,
margföldum málaferlum við ís-
landsbanka. Vandræðum með gull,
sem hann átti, en stjórnin leyfði
ekki að flytja úr landi, og varð að
selja til iðnaðar hér á landi. priðja
vandamálið var að sjá um, að Jón
Magnússon legði fyrir þingið ár-
urnefnda „skýrslu“. Jón Dúason
skifti þessum verkum með nokkr-
um kunningjum sínum. I minn
hlut kom að sjá um að Jóni Magn-
ússyni héldist ekki uppi að hindra
þingið frá að sjá skýrsluna. pað
þótti ekki auðveldast, með því að
margt benti á, að Jón hefði all-
mikla löngun til að svæfa málið.
pá þegar vissu fjölmargir menn í
Reykjavík um þessa „skýrslu“ af
afspurn eða eigin sjón. Ritstjóri
Lögréttu var víst einn af þeim,
sem mjög snemma hafði fengið
um málið að vita. pað sem mér
þótti þá þegar furðu sæta, var það,
að Jón Magnússon skyldi ekki vilja
láta ganga hreinlega fram í málinu
og láta rannsaka það blátt áfram
— Verið er að hleypa skipi af
stokkunum sem verður lang-
stærsta skip sem. enn hefir þekst
í heiminum. Skipið heitir Majes-
tic, er eign „White Star“ línunnar
og verður notað til farþegaflutn-
inga milli Englands og1 Bandaríkj-
anna. Byrjað var á smíðinu í Ham-
borg árið 1914 og átti skipið að
heita Bismarck og var eign Ham-
borgar—Ameríku línunnar. Eftir
ófriðinn fengu Englendingar skip-
ið. pað er 956 fet á lengd, hæðin
frá kyli og upp á bátaþilfarið 102
fet og breiddin 100 fet. Allskonar
ráðstafanir hafa verið gerðar um
að gera skipið sem tryggast. Allir
veggir eru smurðir efni sem ver
bruna, allar hurðir vatnsþéttar og
eiga að þola 1600 kráða hita. 450
slökkviáhöld eru í skipinu, afar-
margir björgunarbátar og þar á
meðal tveir mótorbátar sem hafa
þráðlaus senditæki. prjár stórar
Marconistöðvar eru í skipinu.
Skipið brennir olíu og notar af
henni 5700 smálestir í hverja ferð
yfir Atlantshafið. — Skipið flytur
4000 farþega og býður þeim öll,
hugsanleg þægindi. Fyrir framan
borðsalinn á 1. farrými er t. d.
sundlaug, 8 fet á dýpt og er vatn-
ið í henni 120 smálestir. I bóka-
safni skipsins eru 4000 bindi. Mat-
arforði skipsins til einnar ferðar
er meðal annars: 13 þús. kíló af
nýju kjöti, 48 þús. egg, 14 þús.
kíló af grænmeti og 15 þús. lítrar
af mjólk.
— Kornuppskeran á Frakklandi
hefir orðið afbragðsgóð og vonast
FTakkar til að þurfa ekki að flytja
inn nema mjög lítið af korni. Eru
mörg ár síðan uppskeran hefir orð-
ið svo góð.
— Fulltrúafundur svertingja
var háður nýlega í París. Fulltrú-
ar komu bæði víðsvegar að úr Af-
ríku og frá Ameríku. Fundurinn
skoraði á þ j óðabandalagið að
stofna sérstaka nefnd sem gætti
jafnréttis svertingja við aðra kyn-
þætti. Tveir fulltrúar frá löndum
Frakka í Ai'ríku, sem líka eiga
sæti í franska þinginu, mótmæltu
því sem komið hafði fram á svert-
ingjafundinum í Bandaríkjunum:
að allir svertingjar vestra ættu að
flytja til Afríku. „Við höfum sjálf-
ir ekki nóg að borða“, sögðu þeir,
„og af hverju eiga þá þeir sverí-
ingjar að lifa, sem að flyttust?"
— Kafbáturinn „Deutschland“,
stærsti kafbátur sem smíðaður
héfir verið, sem frægur er af ferð-
um sínum á stríðstímanum milli
þýskalands og Bandaríkjanna,
sprakk í loft upp um miðjan síð-
asta mánuð. „Deutschland“ var
og hispurslaust. pví sannfærðari
sem hann var um sakleysi Guð-
brands og Einars, því meiri á-
stæða var til að unna þeim þess,
sem best mátti þeim gera, að vera
fullhreinsaðir af öllum grun eftir
óhlutdræga, opinbera rannsókn.
Höf. skýrslunnar hafði tjáð mér,
að meðal gagna þeirra, sem hann
hefði afhent Jóni Magnússyni,
væri bréf eitt á þýsku, ritað hér á
íslandi, óundirskrifað, en stílað til
þýskra stjórnarvalda. Nokkuð af
bréfinu væri á dulmáli, en megin-
hlutinn á venjulegu þýsku máli.
Hann sagðist hafa farið fram á það
við Jón Magnússon þá um vetur-
inn, að fá afrit af þessu bréfi, en
Jón þverneitaði. Svo^r að sjá, sem
Jón Dúason hafi gert í'áð fyrir að
stjórnin myndi hiklaust láta rann-
saka málið. Hann treystir stjórn-
inni svo vel, að hann tekur ekki af-
rit af gögnum þeim, sem hann fær
henni veturinn 1916—17. Ekki
verður sagt, að Jón Magnússon
hafi sýnt samskonar riddaraskap
í skiftunum við hann.
Mér þótti máli skifta að vita
nokkru nánar um þetta bréf. Eg
tjáði Jóni Magnússyni að eg myndi
fylgjast með meðferð málsins, að
beiðni Jóns Dúasonar, og bað um
að fá afskrift af þýska bréfinu. því
var neitað. En í stað þess fékk eg
tækifæri til að hlaupa yfir bréfið
nokkrar mínútur. Las eg það laus-