Tíminn - 14.01.1922, Síða 1

©jaíbfeti
Ctmans er 5 t g u r g e i r §t'\b *
r i f s f o n, Sambanðsbústnu,
ScYfjaDÍf.
^f^teibsía
ÍLtmaus er bjá © u í> g e i r i
3 ó n s f y n ífoerftsctötu 34.
Símt 286.
VI. ár.
Reykjavík, 14. janúar 1922
2. blað
r
Islandsbanka-
fundurinn
10. desember 1921.
Eftir Lárus H. Bjarnason
hæstaréttardómara.
Bæði þér, herra ritstjóri, nokkr-
ir hluthafar í íslandsbanka og
fleiri hafa mælst til þess, að al-
menningi væri gefinn kostur á
að kynnast tillögum þeim, sem
bornar hafa verið fram til breyt-
inga á reglugerð bankans, vegna
bankalaganna frá 1921. Eg hefi
borið það undir fj ármálaráðherr-
ann, sem gegnir um stundarsakir
störfum forsætisráðherra hér á
landi, og bankamálin nú heyra
undir, hvort nokkuð væri til fyrir-
stöðu slíkri birting, og hann hef-
ir tjáð mér, að hann hefði ekk-
ert við hana að athuga.
Og nú með því að bankinn hefir
eigi bii-t neina skýrslu um þá tvo
fundi, 17. sept. og 10. des. f. á.,
er fjölluðu um tillögur þessar, en
almenning varðar það óneitanlega
eigi alllitlu, hversu stjórna á að-
alseðlabanka landsins, sérstaklega
verði bankinn að miklu leyti al-
menningseign, þá vil eg, sem hefi
átt nokkurn þátt í samning til-
lagna þessara, ekki skorast und-
an að verða að því leyti við til-
mælum yðar, að Skýra frá helstu
tillögunum, er féllu. Hinum, sem
fram gengu, fær almenningur
væntanlega von bráðar kost á að
kynnast, þar eð þær verða tekn-
ar upp í reglugerð bankans, og
hún birt almenningi í Stjórnartíð-
indunum. þó tel eg eigi til fram-
genginna tillagna þær tillögur, er
bornar voru undir septemberfund-
inn, með því að sá fundur varð
ólögmætur og þær tillögur því
sama sem ósamþyktar. Verð eg
að víkja nokkrum orðum að
greinagerð fyrir þessari skoðun
minni, þar eð svo ólíklega hefir
farið, að ágreiningur hefir orðið
um þetta ofboð einfalda atriði.
Á aðalfundi Islandsbanka í síð-
astliðnum júlímánuði voi’um vér,
herra Jón Magnússon forsætisráð-
herra, eg og E. Claessen banka-
stjóri, kosnir í nefnd til að semja
tillögur til breytinga á reglugerð
bankans. Og lýsti Andersen deild-
arstjóri því yfir á fundinum, að
óhætt væri að treysta því, að út-
lendu hluthafamir samþyktu all-
ar þær tillögur, er vér nefndar-
menn yrðum sammála um.
Nefndarstarfi vom lauk síðast
í ágúst á þá leið, að vér urðum
sammála um langflestar tillög-
urnar. Eg bar þó fram nokkrar
svokallaðar sértillögur, og vorum
við herra Jón Magnússon þó sam-
mála um sumar þeirra, enda
þó að nafn mitt stæði eitt undir
þeim. Síðar sá eg, að hr. E. Cl.
hafði gjört 2 sértillögur, sem eg
átti eigi von á.
17. sept. skyldi haldinn auka-
fundur hluthafa um breytingar-
tillögurnar. Eg gat ekki sótt fund-
inn sökum lasleika og með því að
eg vissi, að mjög mikið vantaði
á að fundurinn yrði lögmætur,
þar sem einir 2212 atkvæðamið-
ar höfðu verið látnir út en 22,500
þurfti til lögmæts fundar, þá
bjóst eg við því, að engar tillög-
ur yrðu bornar upp til atkvæða
á fundinum, heldur mundi verða
boðað til annars fundar, samkv.
fyrirmælum 35. gr. bankareglu-
gerðarinnar frá 1903, sem mér
virtust og virðast enn svo tví-
mælalaus, að ekki sé um að villast
og eru á þessa leið:
„þá er tillögur koma fram til breyt-
inga á reglugerðinni, verður að taka
þær sérstaklega fram þegar boðað er
til aðaifundar; til að samþykkja
breytinguna svo að gilt sé, verða að
vera á þeim fundi hluthafar eða um-
boðsmenn hluthafa að lielmingi alls
hlutafjárins að minsta kosti, og
verða því næst að minsta kosti tveir
þriðjungar alira greiddra atkvæða að
vera henni fylgjandi. Nú eru eigi á
þeim aðalfundi, er breytingartillög-
umar eru fyrst bornar undir, hlut-
hafar eða umboðsme.nn hluthafa
að helmingi alls hlutafjárins, og skal
þá boða til nýs aðalfundar mcð 6
vikna fyrirvara, enda hafi fulltrúa-
réðið borið upp eða faliist á tillög-
urnar, og ef þær á þeiin fundi verða
samþyktar með þrcm fjórðungmn
allra greiddra atkvæða, þá eru þær
lögfega samþyktar, án tillits til þess,
hve margir hluthafar eða umboðs-
menn þeirra voru é fundi."
En þetta fór alt á aðra leið. Af
41 sameiginlegum tillögum vor
nefndarmanna höfðu 10 verið
bornar undir atkvæði fundarins
og báðar sértillögur hr. E. Cl. Og
ekki nóg með það. Ileldur voru
allar þessar 12 tillögur, sem bom-
ar voru undir þenna langsamlega
ólögmæta fund, taldar „endan-
lega samþyktar“.
Eg hefi heyrt þá greinagerð
fyrir því, að nefndar 12 breyt-
ingatillögur voru bornar undir
septemberfundinn og taldar „end-
anlega samþyktar“, enda þó að
fundurinn væri ólögmætur, að
aðrar reglur giltu, vegna 10. gr.
laga nr. 6, 31. maí 1921, um sam-
þykt hluthafa á reglugerðar-
breytingum viðvíkjandi seðlaút-
gáfu bankans, heldur en um aðr-
ar breytingar á reglugerðinni.
pessi nýstárlega kenning skal nú
athuguð. Reglugerðargreinin er
prentuð hér á undan, og 10 gr.
nefndra bankalaga hljóðar á
þessa leið:
„Lög þcssi öðlast þegar gildi, en falla
úr gildi 30. september 1921, nema því
að eins að hluthafafundir íslands-
banka verði þá búnir að gera þær ráð
stafanir, sem lög þessi áskilja.“
Fyrst má geta þess, að tillög-
urnar, sem bornar voru undir
septemberfundinn, snertu eigi all-
ar seðlaútgáfu bankans. það gerði
a. m. k. eigi tTllaga hr. E. Cl. um
að þurfa skyldi 5 af 7 atkv. full-
trúaráðs til að víkja þeim banka-
stjóra frá, er fulltrúaráðið á að
kjósa. þetta skiftir nú að vísu
minstu máli, en sýnir þó nokkurt
handahóf í vali þeirra tillagna,
er mest þótti liggja á að fá sam-
þyktar.
Alt veltur á hinu, hverjar séu
„þær ráðstafanir, sem“ bankalög-
in „áskilja að hluthafafundir ís-
landsbanka verði búnir að gera“
fyrir 30. sept. 1921, og þar næst,
ef átt væri við reglugerðarbreyt-
ingar með þeim orðum, hvort
samþykt hluthafa á þeim breyt-
ingum gæti þá farið að meiru
eða minna leyti eftir öðrum regl-
um, heldur en 35. gr. bankareglu-
gerðarinnar.
Að því er fyrra atriðið snertir,
þá liggur það ekki fjarri og er
jafnvel ekki ólíklegt, að með orð-
unum: „þær ráðstafanir, sem lög
þessi áskilja“, sé (ef vill með-
al annars) átt við samþykt hlut-
hafa á slíkum breytingum á reglu-
gerðinni, sem telja verði nauðsyn-
legar vegna nýju bankalaganna,
enda þótt eigi sé minst á reglu-
gerð bankans í greininni eða lög-
unum.
En sé svo, þá hefir auðvitað
verið átt við lögmæta samþykt
hluthafa á breytingartillögunum.
Og um lögmæti slíkra samþykta
er ekkert ákvæði. til, nema 35. gr.
upphaflegu reglugerðarinnar.
Og sú grein geymir ekki nokk-
urn heimildarvott til þess, að mis-
jafnar reglur skuli eða megi gilda
um samþykt breytinga á reglu-
gerðinni. þvert á móti. Greinin
segir tvímælalaust, að reglugerð-
inni verði eigi breytt nema á
einn veg, hvers efnis sem breyt-
ingartillagan er.
Og löggjafinn gat ekki með
nokkru móti breytt reglugerðinni,
þótt hann hefði feginn viljað.
Hann hefði eigi getað tekið af
hluthöfunum, í þessu falli af
rúrnum 42000 atkvæðum, skýlaus-
an rétt þeirra til að heimta farið
eftir tvímælalausum orðum reglu-
gerðarinnar.
Honum gat, meira að segja,
ekkert til þess gengið, að taka
hluthafana jafn heimskulegum
bolatökum. Hann hafði skamtað
landsstjórninni nægan tíma til
þess að leita lögmætra undirtekta
hluthafa. Lögin eru frá 31. mai
1921. Aðalfundi á, samkv. reglu-
gerðinni, að halda í júlímánuði.
Og bæði aðalfundi og aukafundi
á að boða með 6 vikna fyrirvara.
það hefði því verið hægt að
leggja nauðsynlegar eða æskileg-
ar breytingartillögur á reglugerð-
inni fyrir aðalfund síðari hluta
júlímánaðar. Og hefði hann orð-
ið ólögmætur til reglugerðarbreyt-
inga sökum mannfæðar, eins og
5. júlí fundurinn varð, þá hefði
verið innanhandar að boða til
aukafundar fyrir lok september.
það hefði, meira að segja, verið
tími til að halda 2 aukafundi um
reglugerðarbreytingar, frá 31. maí
til septemberloka. En þá hefði
vitanlega landsstjórnin, fulltrúa-
ráð bankans eða bankastjórnin
orðið að hafa frumkvæði að breyt-
ingunum.
Ályktun sú, sem studd hefir
verið á 10. gr. bankalaganna, að
aðrar reglur gildi um samþykt
hluthafa á reglugerðarbreyting-
um viðvíkjandi seðlaútgáfu bank-
ans heldur en um samþykt ann-
ara breytingartillagna á reglu-
gerðinni, er því öldungis fráleit.
Mér þykir ekki ólíklegt, að höf-
undur þessarar ltórvillu, sem er
líkust því að hún hafi orðið til í
of heitu höfði ráðþrota mála-
flutningsmanns, hafi litið svo á,
að 10. gr. bankalaganna hafi
óumflýjanlega áskilið samþykt
hluthafa á nauðsynlegum reglu-
gerðarbreytingum, en flytjendur
tillögunnar svo eigi athugað í
tíma, eða meðan hægt var að leita
lögmætra undirtekta hluthafa,
óhjákvæmilega afleiðing slíkrar
skoðunar, sem sé þá, að banka-
lögin, sem sumir virðast fyrir
hvern mun vilja láta koma til
framkvæmda, hlutu að falla úr
gildi 30. sept. f. á., væri lögleg
reglugerðarbreyting eigi samþykt
fyrir þann tíma. Hafi svo, þegar
úrtímis var orðið að fá löglega
reglugerðarsamþykt, annaðhvort
af athugaleysi eða í þeirri von að
alt mundi slarka af nokkurn veg-
inn hljóðalaust, verið gripið til
þess óyndisúrræðis, að reyna að
fóðra firruna. Og þá að vonum
ekki tekist betur en þetta, enda
áviðlíka erfitt að halda því fram,
að breytingartillögur viðvíkjandi
seðlaútgáfu bankans hlíti öðrum
reglum heldur en 35. gr. reglu-
gerðarinnar, eins og það mundi t.
d. vera, að fullyrða að 30. sept.
1921 sé eigi enn um garð geng-
inn.
Hafi bankalögin frá 1921 áskil-
ið löglega samþykt á nauðsynleg-
um reglugerðarbreytingum fyrir
30. sept. síðastliðinn, þá er mál-
inu ekki viðbjargandi. Lögin eru
þá miskunnarlaust gengin úr
gildi, með öllum afleiðingum þess.
En eg er ekki viss um, að svo
sé. því orðaði eg það bæði við
fjármálaráðherra, sem auðvitað
varð að fara eftir umboði sínu,
fyrir desemberfundinn, og hélt
því síðar fram á fundinum, að
breytingartillögurnar frá septem-
berfundinum yrðu aftur bornar
undir desemberfundinn.
íslandsbanki er, eins og kunn-
ugt er, eign einstakra manna.
Löggjafinn getur því ekki frem-
ur kastað eign sinni á hann, án
samþykkis eigendanna, heldur en
á hverja aðra einstaklingseign.
Er því eðlilegt, að bankalögin frá
1921 hafi áskilið samþykki banka-
eigendanna til j afngagngerðrar
breytingar á bankanum og þar er
ráðgerð. En slíkt samþykki getur
komið fram í annari mynd, held-
ur en í samþykt hluthafa á
nokkrum reglugerðarbreytingum,
t. d. í yfirlýsingu eigenda um að
þeir vilji taka við breytingum
laganna.
Eitthvað þessu líkt hefir líka
sennilega vakað fyrir forsætisráð-
herra á 5. júlí fundinum, þar sem
hann lagði til „að aðalfundur féll-
ist á lög síðasta alþingis um seðla-
útgáfuréttinn“, og fékk þá tillögu
samþykta með 8670 atkv. gegn
2370. Enda var samskonar tillaga
samþykt á 17. sept. fundinum og
þá með 1942 atkv. gegn 143,
sennilega af því að ábyggilegra
hefir þótt, að láta jafnmerkilega
tillögu hlíta sömu samþyktarregl-
um og reglugerðarbreytingar.
Við þannig lagaða yfirlýsingu
eða svipaða er eigi ómögulegt, að
bankalögin hafi átt með orðun-
um: „þær ráðstafanir, er lög
þessi áskilja“, enda hefir alþingi
ekki lagt meira upp úr jafnvel lög-
skipuðum í’eglugerðum, en það,
að það hefir liðið lagaframkvæmd-
ai-valdinu aðfinningarlaust að van-
rækja slíkar reglugerðarsetningar
árum saman. þarf eigi lengra að
leita en til íslandsbanka sjálfs til
þess að ganga úr skugga um, að
reglugerðarsetning hefir ekkialtaf
vei’ið talin þar bráðnauðsynleg.
Með lögum 22. nóv. nóv. 1907 var
bankanum heimilað að hækka
hlutaféð úr 3 miljónum króna upp
í 5 miljónir, en þar að lútandi
reglugerðarbreyting var ekki gerð
fyr en 30. janúar 1909.
Hafi þessi tilgáta mín við sæmi-
leg rök að styðjast, þá verður
hræðsla — annað var það víst
ekki — hlutaðeigenda á desember-
fundinum, við að leita atkvæða
fundarins um sept.fundartillög-
urnar, að vísu enn óskiljanlegri,
en afleiðingar neitunarinnar, sem
eg get eigi stilt mig um að birta
orðrétta, hinsvegar meinlausri.
'Úrskurður fundarstjóra er á
þessa leið:
„Hæstaréttardómari Lárus H.
Bjarnason hreifði því, að breyting-
artillögur þær, sem samþyktar voru
á síðasta fundi, væru ekki löglega
samþyktar endanlega.
Fundarstjóri kvaðst á þessum fundi
eigi bera undir atkvæði aðrar breyt-
ingartillögur e.n þær, sem prentaðar
eru með stóru letri á skjali, sem
hann lagði fram og var auðkent nr.
1, með því að breytingartillögur þær
á skjalinu, sem prentaðar væru með
smáu letri, hefðu ve.rið álitnar end-
anlega samþyktar- og bankastjóri
Eggert Claessen hélt þvi fram að svo
væri.“
Menn taki eftir ástæðunum!
Sé nefnd tilgáta tiltækileg,
væru bankalögin fyrst og fremst
enn í gildi. Og afleiðing atkvæða-
synjunarinnar á des.fundinum um
sept.fundartillögurnar væri þá í
rauninni eigi önnur, en vöntun
þeirra tillagna í reglugerð bank-
ans, fyrst um sinn. Og við þá
vöntun væri vel viðunandi um
sinn.
Sameiginlegu 10 tillögurnar
voru yfirleitt eigi annað en upp-
prentun úr nýju bankalögunum.
Og það nægir að hafa þau ákvæði
til bráðabirgða í lögunum, því að
það er óskiljanlegt mismæli, —
svo vil eg nefna það af vörum
löglesins manns — að halda að
lagaákvæði, sem ekki er tekið upp
í reglugerð, sé þar með fallið úr
gildi.
Og um tillögur hr. E. Cl. má
segja, að önnur sé að minsta kosti
óþörf, viðbótartillaga hans við 8.
gr. reglugerðarinnar um að bank-
inn, sem ætlast er til í lögunum,
að lækki árlega seðlaútgáfuna,
skuli og framvegis hafa seðluút-
gáfurétt „eftir því sem við-
skiítaþörfin krefur“. Og hin til-
laga hans, sú, að 5 atkvæði full-
trúaráðs þurfi til að víkja frá
þeim bankastjóra, sem fulltrúa-
ráðið kýs, jafnvel þó frávikning-
in sé samkvæm áðurgerðum
samningi, hún er að mínu viti
jafnvel skaðleg. Hún yrði til þess,
að ónytjungar og jafnvel vand-
ræðamenn mundu geta hangið
lengur í stjórn bankans, heldur
en hagsmunum hans og almenn-
ings væri hent.
þessar margnefndu sept.fund-
artillögur mætti leggja undir at-
kvæði næsta fundar, og þá um
leið þær tillögur frá desb.fundin-
um, er féllu þá, en kynnu að hafa
átt annað hlutskifti skilið.
En að þeim tillögum vik eg
næst. Framh.
----o-----
Samt við sig.
Morgunblaðið bregður ekki
vana sínum um bardagaaðferðina.
það er nú enn á ný að blanda föð-
ur mínum inn í deiluna við Tím-
ann. ÍJt af tillögunni í Tímanum
að sameina biskupsembættið
kennaraembætti við háskólann
telur blaðið það „leiðinlegt“ að
eg „skyldi ekki uppgötva það
meðan faðir minn gengdi embætt-
inu“.
Eg ætla ekki að svara þessu
með öðru en því, að það mun
vera skjallega sannanlegt, að þeg-
av faðir minn tók við biskupsem-
brettinu, þá bar hanu fram beina
ósk um það að mega hafa áfram
nokkra kenslu í guðfræöisdeild-
irni. þeirri beiðni var synjað. En
með því hefði spor.'-) verið stigið
um sameining embættanna.
Tr. p.
-----o----