Tíminn - 01.04.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
49
Aðalfunduv
hins islenska Prestafélags verður haldinn í sambandi við prestastefn-
una í sumar eftir nánari auglýsing þá.
D AGSKRÁ:
1. Skýrt frá hag félagsins.
2. Prestafélagsritið.
3. Erindi um kirkjugarða.
4. önnur mál er upp verða borin.
Reykjavík 27. mars 1922.
Félagssijóvnin.
3. Áburður. þegar búið er að
ræsa landið og vin'na, þarf næst
að sjá fyrir áburði, ef það er eigi
gei-t, svo nægilegt sé, er unnið
fyrir gýg. Vér verðum að hirða
betur búpeningsáburð vorn, nota
þara og fiskúrgang, þar sem
hægt er að koma því við og kaupa
tilbúin áburðarefni það sem til
vantar. það er betra að kaupa til-
búin áburðarefni fyrir 1—2 kr.,
heldur en að láta vera að. rækta
jarðepla- eða rófnatunnuna vegna
áburðarskorts.
4. Túngróður þarf að myndast
á hinu unna landi, annað tveggja
við rótgræðslu eða fræsáningu.
Rótgræðsla getur orðið trygg-
ust og best þar sem unnir eru
grasmóar, þar eru túngrösin til.
Við vinsluna, hvort sem er með
hestaverkfærum eða þúfnabana,
tætast ræturnar í sundur, en ræt-
ur flestra túngrasa vorra hafa
þann eiginleika, að þótt þær séu
hlutaðar í sundur, þá vaxa spírur
upp af rótarbútunum og nýr gróð-
ur myndast. Landið er algróið eft-
ir 1—2 ár, séu rakaskilyrði góð.
Præsáning. þar sem eigi er
hægt að nota rótgræðslu, verður
að sá fræi. þar má notast við út-
lent fræ, en æskilegast væri að
vér gætum komist upp á að rækta
fræ sjálfir.
Sé nú þessara fjögurra atriða
gætt, er enginn vafi á, að vér get-
um búið til góð tún og með því
aukið heyaflann mikið. Vér þurf-
um að stefna að því, að á hverju
bygðu býli sé sem stærst ræktað
og slétt land. Á þann hátt getum
vér 4—5 faldað heyaflann án
þess að fleira fólk gangi til vinnu
en nú á hverju býli, en með því
að nota betri verkfæri. Vitanlega
þarf einnig súr- eða sætheysgerð
að koma á hverju býli og helm-
ingur af heyaflanum vera settur
í það, eins og á þýskalandi. Með
auknum heyafla fjölgar búpen-
ingnum, hirðing hans verður ó-
dýrari, því að þá verður hverjum
manni ætlaðar fleiri skepnur til
hirðingar. Bændur fá stærri bú
að hugsa um. það þroskar þeirra
andlegu og líkamlegu hæfileika,
og þeir verða færari um að standa
betur í stöðu sinni. Heyannatím-
inn verður styttri, en vor- og
haustvinna meiri, yfir höfuð
meira starf og líf.
Hér er aðeins bent á grundvall-
arskilyrði búnaðarframfaranna.
En vitanlega verður fleira að
taka umbótum ef vel á að vera,
en jarðræktin. Búpeningsræktin
verður að taka stakkaskiftum, vér
verðum að koma upp kynjum með
föstum einkennum. Afurðasalan
verður að komast í fastari skorð-
ur utanlands og innan. Bygging
íbúðar- og peningshúsa að batna,
vér verðum að fá sæmilega vegi
og járnbrautir þar sem mest er
flutningsþörf.
þetta getur nú verið alt gott og
blessað, en hægra er sagt en gert.
Hér era mörg ljón á veginum og
margir erfiðleikar. Ræktunin er
dýr. Arðurinn lítill í bráð, en
mest til frambúðar fyrir þjóðfé-
lagið. Bændur vorir væru betur
stæðir nú, ef feðurnir hefðu feng-
ið þeim stærri og betri tún. En
svo er eigi, og því eru þeir alment
fátækir og geta lítið af mörkum
látið, þó að vilji væri. Lánstofn-
anir vorar hafa litla viðleitni sýnt
á að styrkja ræktun landsins.
Stjórn og þing hefir heldur aldrei
sýnt neina rögg af sér í þeim efn-
um, verið áhugalítil oft og tíðum.
þegar þannig er í pottinn búið er
eigi að búast við miklum fram-
kvæmdum. Menn vita eigi að bús-
afurðimar eru 15—20 milj. ki’.
virði og að þær má 10-falda, ef
rétt er á haldið. Ef menn skildu
hverja þýðingu í’æktun landsins
hefir og ynnu að henni með lík-
um eldlegum áhuga og víða er
gert í nágrannalöndunum, þá væri
auðvelt að rækta landið og ger-
breyta búnaðarháttunum. Allix
þurfa að skilja að ræktun lands-
ins er lífsnauðsyn fyrir framtíð
þjóðarinnar, að það er sá arfur,
sem vér getum bestan gefið niðj-
um vorum. Feðurnir hafa bygt
landið í 1000 ár án þess að rækta
það. þessvegna erum vér orðnir
á eftir í samkepninni gagnvart
grönnum vorum. þetta má eigi
lengur svo til ganga, vér þurfum
að vinna það sem tapað er og
klæða landið á ný.
Búnaðurinn er lífsskilyrði þjóð-
arinnar, við hann á að alast upp
meiri hluti fólksins. það verður
þroskameira, ábyggilegra og starf
hæfara en það, sem elst upp í
bæjunum. þetta er samkvæmt
reynslu annai’a þjóða, t. d. þjóð-
verjar telja sína bestu hermenn
úr sveitunum. Meginhluti sveita-
manna er nothæfur í herþjónustu,
aftur er reynslan sú, að lítið meir
en helmnigur af þeim mönnum,
sem alast upp í bæjum, er hæft
til hei'þjónustu.
Að landið sé ræktað, er undir-
staða þess, að vér fáum myndar-
lega bændastétt, sem samsvarar
þeim kröfum, sem til hennar
verða gerðar, en það er að hún
sé kjarni þjóðai’innar. Er þá ekki
eitthvað fyrir það gefandi að hún
geti leyst hlutverk sitt vel af
höndum. Auk þess fæðir búnaðui’-
inn og klæðir landsbúa. Hann þarf
því að taka hlutfallslega framför-
um við aðra atvinnuvegi. þetta
er líka auðgei’t, ef vilji er til, ef
til eru áhugi og samtök með
í’æktun landsins. Ef stjói’nin sæi
fyrir að menn gætu fengið starfs-
fé til framkvæmda, lán með sæmi-
legum. Og ef svo bændurnir ynnu
með áhuga, þá myndi alt fara vel.
----o----
Steinolíuverslunm.
n.
Aineríski hringurinn varð með
hverju ári óvinsælli iijá sjómanna-
stétt landsins, svo að nær engir
mæltu honum hót hér á landi, nema
þeir, sem áttu hluti í islensku deild-
inni og nutu árlega ávaxta af hinu
háa olíuverði, sem þjóðin varð að
horga. Ilinsvegar byrjaði þó ekki rík-
iseinkasala með olíu, af því að mik-
inn undirbúning þurfti til að leggja
út í baráttu við hringinn, sem auk
sinnar góðu aðstöðu heima fyrir átti
hér góða hauka í horni, þar sem voru
meðeigendur íslensku deildarinnar,
sem aftur áttu ítök í tveim helstu
blöðum kaupmannastéttarinnar.
Hinsvegar var allur þorri þjóðar-
innar andvígur steinolíufélaginu. Sjó-
menn og útgerðarmenn af sjálfsvarn-
arhvöt, og samvinnumenn í sveitum
sökum móthygðar á öllum óeðlileg-
um verslunargróða. í viðbót við þing
og þjóðfylgi málsins hjá þessum að-
ilum, bættust þau tvö blöð, sem næst
standa samvinnumönnum, og önnur
tvö, sem gefin eru út af sjómanna- og
verkamannafélögunum.
Óvinsældir hringsins, og þing og
blaðafylgi landsverslunar með stein-
olíu, myndi samt litlu hafa áorkað,
ef ekki hefði verið um ötula for-
göngu að ræða frá leiðtogum lands-
verslunar. Og af þvi að smákaupmað-
ur einn í Rvík hefir nýlega í óvild-
arræðu um landsverslunina farið ó-
vinalegum og ósönnum orðum um
stjórn þess fyrirtækis, er tækifæri til
að skýra það mál nánar.
Á miðjum stríðstímanum, þegar
meginið af nauðsynjavöruaðdráttum
jlandsins var komið í liendur lands-
verslunar, og hún orðin stærsta
verslunarfyrirtæki landsins, báðu þeir
ráðherrarnir, Sig. Jónsson og Sig.
Eggerz, H. Kr., forstjóra Sambands-
ins, að taka sæti í stjórn landsvei’sl-
unar, einu af þremur. H. Kr. gerði
þess kost, ef M. Kr., kaupmaður á
Akureyri, yrði annar. Varð þetta.
Síðar, þegar Jón Magnússon kom
heim, bœtti hann Flygenring við að
sinum parti, til að þóknast kaup-
ínönnum i Rvík. Aðalbrautryðjandi
samvinnuverslunar á íslandi hafði
þannig valið M. Kr. til starfsins við
landsverslunina. í nýútkominni svar-
grein móti einum vini ameríska
félagsins hefir M. Kr. taliö það hlut-
verk sitt, meðan hann var kaupmaö-
ur á Akureyri, að gera verslunina
innlenda. í stríðsbyrjun 1914 sat
hann á þingi. því nær allir kaup-
inenn landsins hækkuðu vörubirgðir
sínar, og sumir stórkostlega. En M.
Kr. lét ekkert hækka í sinni búð. Ef
allir kaupmenn breyttu þannig í
verslun sinni, myndu engin kaupfé-
lög vera til, og engin landsverslun,
heldur réttlát og drengileg kaup-
mannaverslun.
Svo er að sjá, sem gróðafíkn kaup-
mannastéttarinnar á striðsárunum
hafi fjarlægt M. Kr. stóttarbræðr-
um sínum. Vegirnir lágu sinn i
hvora átt, og samferð þá óinöguleg.
Eftir að H. Kr. hvarf að Samband-
inu, að loknu stríðinu, hélt M. Kr.
áfram að gera landsverslunina að
merkilegum og sjálfstæðum þætti í
efnalegri viðreisn landsins. Kom hon-
um þar að góðu lialdi löng æfing við
verslun og atvinnurekstur, og forsjá
almennra mála lieima i héraði og á
þingi, en þó einkum sú lifsskoðun,
að verslun ætti að reka vegna al-
mennra liagsmuna, en ekki að fórna
almenningsheill fyrir gengi fámennr-
ar stéttar.
Af þvi að nefndur smákaupmaður
hefir talið starfskrafta landsverslun-
ar fremur lélega, má bæta því við,
að fyrsti aðstoðarmaður M. Kr. við
starfið, Héðinn Valdimarsson hag-
fræðingur mun af öllum, sem bærir
eru að dæma um, vera talinn fremri
að visindalegri þekkingu á fjárhags-
máium, en nokkur af starfsmönnum
við kaupmannaverslanir hér á landi.
pessir tveir menn hafa nú, studdir
af réttmætri andúð alþjóðar á stein-
olíufélaginu, komið málinu i það
horf, að nú má taka ríkiseinkasölu
á olíu hvenær sem er. peir hafa kom-
ist i samband við aðalkeppinaut
Standard Oil, gifurlega voldugt enskt
steinoliufélag, sem breska stjómin á
meiri hluta í, og styðst við vald
breska ríkisins. þeir hafa látið rann-
saka byggingu steinoliugeyma hér á
landi, og bestu flutningsmöguleika,
til að verjast rýrnun. Og aö lokum
hefir landsverslun nú um stund með
frjálsri samkepni við Standard Oil,
lækkað steinolíuveröið á einu ári, hón
urnbil um helming. Hver tunna af
oliu hjá landsverslun venjulega verið
10—15 kr. ódýrari en hjá ameriska
hringnum. Frh. J. J.
-----o----
Ástæður
og ályktanír.
ii.
8. Hr. Garðar Gíelason segir um
kaupmenn og pöntunarfólögin gömlu:
„Einstaka efnalitlir dugnaðarmenn
öfluðu sér útlendra vara og seldu þær
með góðum árangri". Samhliða mynd-
uðust pöntunarfélög. Höf. bætir við:
„þessi tvö öfl unnu að því að f«*ra
verslunina og hagnaðlnn af henni
inn i landið, en útrýma útlendu veral-
ununum. Alt virtist ganga vel og að
óskum i nokkur ár“.
Aths. Hér viðurkennir hr. G. G. að
kaupmannastéttin innlenda hafi lagt
allríflega á í skjóli erlendu selstöðu-
verslananna, og auðgast. Auður
þeirra er þá kominn frá almenningi
i landinu, sem skiftir við þá. Alveg
ósambærileg, og mörgum stigum of-
ar að þjóðlegri og félagslegri þýð-
ingu voru pöntunarfélögin, sem bæði
drógu yfirráð verslunarinnar inn i
landið, en auðguðust ekki sj&lf, held-
ur skiluðu hverjum borgare, s.am
skifti við þau, sannvirði íslenskrar
og eriendrar vöru. Höf. kallar þetta
blómatið. Vafasamt hvort þeim, sem
innlenda verslunarstéttin „dró upp“
í skjóli erlendu verslananna, hefir
fundist svo. Og frá hálfu útlendu og
innlendu verslananna var unnið i
bróðerni móti samvinnufélögunum,
alveg eins og nú.
9. þá segir liöf. að á síðari árum,
eítir að verslunin (kaupmanna) og
sjávarútvegurinn komust á legg, hafi
ýmsar ráðstafanir þings og stjórnar
miðað að þvi að iþyngja þessum stétt-
um öðrum fremur, með sköttum og
fjárframlögum til rikissjóðs, en jafn-
framt að hindra og eyðileggja at-
\innureksturinn, a. m. k. að því er
verslunina snerti". Síðan bætir hann
við, að kaupmenn séu í útgerð, og
útgerðarmenn í verslun. Alt er þvi
ein fjölskylda á bænum þeim.
Aths. Að þessar tvær stéttir hafa
orðið að borga skatta, er óhjákvæmi-
legt, þar sem iiöf. hefir játað, að
gróðinn af atvinnulifinu hefir streyint
fjörugt til annars aðilans, kaup-
manna, og siðar bent á hið nána
samband þeirra við útgerðarmenn.
Rangt er samt sagt frá að öðru leytl
um skattskylduna. Stórgróðumenn
hafa sioppið hér ólikt léttara en í
flestum löndum. Sumstaðar komust
skattar ríkra manna upp í 80% af
tekjum. Hér hefir M. Guðni. bæði
lækkað skattaskalann á háum tekj-
um og eftir síðustu fréttum alls ekki
innheimt feróðaskatta af ríkustu út-
gerðarfyrirtækjunum. Höf. má þess-
vegna alls ekki áfella J. Magn. eða
M. Guðm. í þessu efni. þeir hafa ver-
ið mjög vænir við hr. G. G. og sam-
herja hans.
Að þing og stjórn hafi reynt að
eyðileggja atvinnurekstur kaup-
manna, hlýtur að lúta að landsversl-
un stríðsáranna. Á höf. þá við, að al-
menningur megi alls ekki liafa lands-
verslun, jafnvel ekki á öðrum eins
hörmungatimum og gengið hafa yfir
landið? Eftir þvi hafa kaupmenn
einskonar einkarétt á að liagnast á
skiftum við þjóðina. Höf. hlýtur eftir
þessu að líta á neytendur i þessu
landi eins og sauðahjörð, sem á að
skila vissum eigendum reyfi árlega,
og ekki týna af sér, svo' að tekjur
eigandans rýrni:
10. Um stóru útgerðarmennina, sem
versla, segir höf. að þeir geri það „til
þess að njóta sem mest arðs af fram-
lelösluvörum sínum og haganlegust-
uin kjörum á þeim vörum, sem út-
gerðin krefur“.
Aths. Með þessu er játað, að útgerð-
armönnum væri skaði, að selja kaup-
mönnum íslenskar vörur, og kaupa
hjá þeim til útgerðarinnar. pess-
vegna versla þessir menn sjálfir. í
þessu liggur býsna þungur dómur á
innlendu kaupmannastéttinni, og út-
skýring á hversvegna landsvei’slun
varð hér til, og er vinsæl hjá öllum
þorra neytenda. Sama gildir um
kaupfélögin. Starf beggja þessara
bjargráðafyrirtækja skilst i ljósi
þeirrar athugasemdar lir. G. G., að
útgerðarmönnum só gróði að því að
versla sjáflir með framleiðslu sina
og neysluvörur til heimaþarfa.
Frh. J. J.
------b----
Ái’srit Garðyrkjufélagsins 1922
er nýkomið út. Aðalgreinin er eft-
ir Einar Helgason garðyrkju-
stjóra, um garðrækt á Austur-
landi. Annars eru í ritinu ýmsar
þarfar og góðar bendingar.
-----ú-----
Samvinnuflokldir.
Fyrir nokkrum vikum var birt
hér í blaðinu bréf frá samvinnu-
bónda í þingeyjarsýslu. Hann er
nú um 70 ára, hefir alla stund
fylgt Heimastjórnarflokknum, frá
því hann myndaðist, og ^ar til
leyfarnar gengu á hönd Morgun-
blaðinu. þessi maður heldur því
fram, alveg ótvírætt, að sam-
vinnustefnan verði að vera póli-
tisk. þetta er stuðningur þeirri
kenningu, sem haldið hefir verið
fram í „Komandi árum“. Bænda-
öldungurinn í þingeyjarsýslu sýn-
ir fram á, hversu stefna, sem leit-
ar mannfélagsumbóta, eins og
samvinnan, rekur sig á hagsmuni
annara aðila, verður fyrir and-
stöðu, hatri og árásum. Hafi and-
stæðingar samvinnunnar óskorað
vald yfir stjórn landsins, löggjöf,
Lánstofnunum o. s. frv., beita þeir
því sér til hagsbóta i fjárhags-
baráttunni. Leikurinn verður ó-
jafn. Samvinnan ópólitisk, leitast
við með frjálsum samtökum, eink-
um meðal efnaminni stéttanna, að
bæta sem mest kjör almennings.
Á móti, alt peningavald landsins,
mikið af þjónum þjóðfélagsins,
flest blöðin, þing, stjórn og bank-
ar. Undir þessum skilyrðum hefir
samvinnuhreyfingin á íslandi
baslast gegnum fyrstu frumbýl-
ingsárin. Að sú barátta var ekki
tómt sólskin, má sjá af inngangi
að Tímariti ísl. samvinnufélaga,
eftir Steingrím Jónsson, nú fó-
geta á Akureyri. Lýsir hann þar
átakanlega, hversu flest blöð séu
samvinnumönnum lokuð til and-
svai-a, ef þeir þurfi að verja mál
sitt.
Talsvert mikill hluti af sam-
vinnumönnum skilur nú þessa
nauðsyn. þeir vilja ekki lengur
standa berskjaldaðir fyrir sókn
andstæðinganna. þeir vilja styðja
verslunar- og iðnaðarfyrirtæki sín
með pólitisku valdi, í þinginu og
blöðum landsins. Tvær aukakosn-
ingar nýafstaðnar, í þingeyjai’-
sýslu og Skaftafellssýslu, sýna að
þjóðin stefnir í þessa átt.
Neyðin kennir naktri konu að
spinna.’ Og sjálfsvarnarþörfin
kennir samvinnumönnum að
standa saman móti sameiginleg-
um andstæðingum. Jafnframt því
færa samvinnumenn vinnuaðferð-
ir sínar yfir á svið landsmálanna.
í stað hins innantóma, áhuga-
lausa þvælings um fánýt forms-
atriði, kemur alhliða viðreisn
þjóðarinnar. J. J.
----o----
Orðabálkur.
______ i
þétti (-a, vantar flt.), kk., sam-
anhræi’t skyr og rjómi (svo sem
tvær matskeiðar), sem er látið út
í hleypi, til þess að mjólkin, sem
þetta tvent er síðan látið saman
við (þéttinn og hleypirinn) hlaupi
því betur. Suðursv.
kostur (-s, flt. vantar), kk., yst
mjólk í kálfsiðri (fyrsti bi’oddur-
inn úr kúnni), sem honunr hafði
vei’ið gefin svo sem klukkutíma
áður en hann var drepinn. Suðsv.
súrn (-ar, vantar flt.), kvk.,
skyr að vetrarlagi, sem hleypt
hefir verið að sumrinu. Suðursv.
langdi’áttur (-ar?, vantar flt.?),
kk., langær skortur, sem fénaður
þolir. Suðursv.
murti (-a, -ar), kk., lítill sil-
ungur. Nes. Suðursv.
gorpur (-s, -ar), kk., = murti.
Suðursv. Nes.
vossasamur (vossasamari, vossa-
samastur), 1., slabbsamur: það er
vossasamt úti núna. Isf.
svimbur (-s, vantar flt. ?), kk.,
svimi. ísf.
hátreggjaldaf jara (-u, -ur),
kvk., stórstraumsháfjara? tsf.
suddalegur (suddalegri, sudda-
legastur), 1., ólundarlegur. Suðsv.
snopra (-aði, -að), ás., „snur-
funsa“, fegra: til hvers ertu að
snopi’a faxið á merinni. öræfi.
---------------o----