Tíminn - 01.04.1922, Blaðsíða 2

48
T I M 1 N N
HÉrðstatti
eftir
S. Sigurðsson, forseta Búnaðar-
félags Islands.
Land vort er hrjóstugt og kalt.
Vér höfum rænt það meyjarskrúð-
anum, skógunum. þessvegna er
það nú víða blásið og bert. I skjóli
skóganna óx áður þroskamikill
gróður. þar fann búpeningur
skjól fyrir stormum og næðingum,
nú er ekkert, sem brýtur afl
stormanna. Jörðin er ber og nak-
in og því eigi skilyrði fyrir jafn-
þroskamiklum gróðri og áður,
annars mun veðuráttufar vera
líkt nú og á landnámsöld. Hér eru
engin skilyrði til akuryrkju eða
margbreytilegrar jarðyrkju, að-
eins gras- eða túnrækt er hægt
að stunda hér svo nokkru nemi.
Garð- og trjárækt mikilsverð
aukaatriði, en grasræktin aðalat-
riðið, enda eru hér skilyrði til að
stunda grasrækt eins góð og í ná-
grannalöndunum, hægt að fá
jafnmikla éftirtekju sem þar, því
hér eru góðir möguleikar til að
stunda grasrækt, svo arðvænlegt
sé, éf rétt er á haldið.
Ástæður nú.
Á landinu eru talin að vera
6600 býli. Hve mikið land heyrir
til hverju býli vita menn eigi með
.vissu, en eftir því sem næst verð-
ur komist heyrir að meðaltali til
hverju býli um 300 ha. af heima-
landi og 400 ha. af afréttum. Af
þessu landi eru tæpir 3 ha. rækt-
aðir og heyaflinn nemur aðeins
rúmum 300 hestum að meðaltali
fyrir hvert býli. En til þess að
afla þessara heyja þarf þó vinna
3—4 manna um 10 vikna tíma.
það, sem gerir heyáflann erfið-
an, er að um 2/3 hans þarf að
sækja á misjafnlega góðar engj-
ar, oft á þýfðu landi, sem gerir
alla vélanotkun ómögulega eða
engjar, sem liggja langt frá og
eru reitingssamar. Tún hafa hins-
vegar verið nokkuð bætt á síð-
ustu áratugum, V3 þeirra verið
sléttaður og stækkuð um helming
á síðustu 35 árum. Bændur al-
ment mjög ánægðir með þessar
umbætur, þó dýrar hafi verið.
Á heyaflanum byggist búpen-
ingsræktin. Á býli er að meðal-
tali talið að séu 3—4 nautgripir,
um 88 sauðkindur og 6—7 hross.
Búin eru því lítil, hirðing búfjár-
ins dýr. Vinna bóndans eða vinnu-
manns, gengur til að hirða um
skepnurnar, hvort sem þær eru
20—30 eða 200—300. Hér við bæt-
ast svo óhentug húsakynni fyrir
búfé, oft smákofar, sem gerir
hirðinguna miklu örðugri. Sama
má oft og tíðum segja um bæjar-
húsin. þeim er óhaganlega fyrir
komið. Erfitt að búa í þeim og
þau fullnægja ekki almennum
heilbrigðiskröfum.
Afurðir búanna hafa oft og tíð-
um verið í lágu verði og enn hefir
eigi hepnast að tilreiða þær þann-
ig að tryggan markað sé að fá
fyrir þær í útlöndum. Rjómabú
risu upp á tímabili, góður mark-
aður fékst fyrir smjörið, þrátt
fyrir það óx nautpeningseignin
lítið, vegna vantandi ræktunar.
Stjórn og þing setti hámarksverð
á smjör á stríðsárunum, jafnhliða
því að kjötverðið hækkaði tiltölu-
lega meira en smjörverðið og
vinnan varð dýrari. það reið flest-
um búum að fullu. Gráðaosturinn
gefur nú vonir um bestan mark-
að af íslenskum búnaðarafurðum,
ef rétt er á haldið.
þrátt fyrir alla erfiðleika hafa
bændur víða sýnt lofsverðan á-
huga um að bæta jarðir sínar, til
þess hafa þeir alls varið meir en
12 milj. kr. á síðustu áratugum.
það sem þeir hafa séð að var til
nytsemdar, hefir oft náð skjótri
útbreiðslu, t. d. þúfnasléttanir,
skilvindurnar o. fl. Aftur á öðr-
um sviðum hafa umbætumar ver-
ið hægfara, þó næg reynsla hafi
unnist í landinu, t. d. með vot-
heysgerð, notkun áburðarefna
o. fl.
Af hálfu hins opinbera hefir
nokkuð verið gert til umbóta, en
mikið er það í molum og óhag-
stætt, og því eigi náð tilgangin-
um nema endrum og eins.
Umbótamöguleikar.
öll heimalönd eru talin um 2
milj. ha. Mýrlendið eitt er talið
1 milj. ha. þjóðverjar telja, að á
hverri milj. ha. af ræktuðu landi
geti lifað um 1/2 milj. manna. Hve
mikið vér getum ræktað verður
eigi sagt með vissu. Að hægt sé
að rækta 10 sinnum stærri tún en
vér höfum nú, munu engar öfgar,
en grasræktin er undirstaða allra
búnaðarframt'ara. því er það lífs-
nuðsyn að sti:kka túnin, slétta
þau og rækta sem best, eða
stunda áveitur þar sem svo til
hagar, þar munu tilbúin áburðar-
efni geta komið til hjálpar. Aðal-
atriðið er þetta: Vér þurfum að
fá, sem fyrst, sem mest af slétt-
urn og grösugum slægjum, þar
sem vélanotkun getur komið til
greina, því þá getum vér afiað
4—5 sinnum meiri heyja en nú,
með sama vinnuafli. Túnin eru nú
talin 21,000 ha. Vér þurfum að
stækka þau um helming á næstu
10 árum. þau hafa tvöfaldast á
síðustu 35 árum, og töðufengur-
inn líka, svo það er ekkert stór-
ræði að auka þau nú um helming
á næstu 10 árum, því vitanlega
stöndum vér nú mikið betur að
vígi í þeim efnum en áður. Betri
verkfæri og meiri þekking. Árlega
þarf að slétta á öllu landinu 2100
ha. það er hægt að gera það með
þúfnabönum alt, eða með því að
láta vinna með 1000 hestum og
góðum verkfærum. Til þess að
ræktunin komist í viðunanlegt
horf má ekki gleyma neinu af eft-
irfarandi fjórum atriðum.' En
þau eru:
1. Framræsla. þar sem eru mó-
ar og harðvelli, þarf eigi fram-
ræslu, en bestu túnefni vor munu
vera mýrarnar víðast hvar, en til
þess að mýrunum verði breytt í
tún þarf að ræsta þær fram.
þessu höfum vér gleymt. Jarð-
yrkjuumbætur hafa byrjað ann-
arsstaðar með framræslu, t. d.
hjá Englendingum fyrir miðja
síðastl. öld, hjá Dönum um mið-
bik aldarinnar. Til þess var var-
ið nær 100 milj. kr. Svíar hafa
stóran sjóð, sem fé er lánað úr
til framræslu. Vér höfum lítið *
gert. 1 mýrunum eru fólgin dýr-
mæt jurtanærandi efni. Við fram-
ræslu verða mýrarnar myldnar og
þessi dýrmætu næringarefni leys-
ast þá úr læðingi og viðhalda
sterkpm gróðri í áratugi eða ald-
ir. Við framræslu gætu hinar
nýju skurðgröfur komið oss til
h j álpar.
2. Vinsla jaiðvegsins. Sé jarð-
vegurinn hæfilega þur, er næst
að vinna hann, jafna hann og
tæta í sundur. þetta er oft og tíð-
um aðalverkið og sem að undan-
förnu hefir verið mestum erfið-
leikum bundið með þeiiTÍ aðferð,
sem vér höfum haft við þúfna-
sléttu og sem nú er vart fram-
kvæmanleg lengur vegna þess,
hve hún kostar mikið mannsafl
og er seinvirk. Nú verður aðal-
lega að ræða um hestavinnu og
þúfnabana.
Til þess að stækka túnin eins
mikið og bent var á að þörf væri,
myndi þurfa að vinna með nær
1000 hestum árlega og góðum
verkfærum sumarlangt. Hverjir
6 bæir þyrftu að leggja til einn
hest. það virðist eigi vera ofætl-
un, en með hestunum þyrftu að
vinna 300—400 manns. Vinslan
gæti verið sæmileg. Til þess að
þetta sé framkvæmanlegt þarf
vinnuflokka, líkt og Borgfirðing-
ar og fleiri hafa haldið úti í
mörg' sumur og þótt vel gefast.
Alþingismaður Hjörtur Snorrason
byrjaði á því.
I stað hestanna mætti nota
þúfnabana. það er það jarðyrkju-
verkfæri, sem vinnur jarðveginn
best og’ er afkastamest af öllum
verkfærum, sem vér eigum völ á.
Vinna þúfnabanans mun og ódýr-
ust, en henni fylgja þeir ann-
markar, að þúfnabani verður að-
eins notaður svo arðvænleg’t sé á
svæðum, sem eru grjótlaus ^og
nokkuð stór, helst eigi minni en
3—4 ha. á stærð, og flutningar
eigi langir.
í mörgum héruðum hagar þann-
ig til, að hyggilegast er að rækta
það fyrst, sem auðgerðast er að
koma í rækt. Ríkissjóður ætti að
lána bændum fé til að kaupa og
starfrækja eina 12 þúfnabana á
næstu árum, þá mundi sjást stað-
ur með ræktunina og hestavinn-
an einnig koma til sögunnar. Vér
ætlumst hinsvegar eigi til að þess-
ir þúfnabanar komi á einu ári. Sá
næsti verður að koma í sumar,
hann ætti að starfa í Eyjafirði,
þá vinst reynsla með þessa rækt-
un bæði sunnan lands og norðan.
Ef reynslan sýnir að vinna þúfna-
bana verður eins hagfeld og nú
má álíta, þá þarf að bæta árlega
við 2—4 vélum, þar til komnir
ei-u þúfnabanar þar sem mest er
þörf, en það álítum við að vera:
1. Nágrenni Reykjavíkur,
2. Ámessýsla,
3. Rangárvallasýsla,
4. Borgarfj,- og Mýrasýsla,
5. Við Breiðafjörð,
6. Húnavatnssýsla,
7. Skagafjarðarsýsla,
8. Eyjafjarðarsýsla,
9. S.-þingeyjarsýsla,
10. Múlasýslur,
11. N.-þingeyjarsýsla,
12. Vestfirðir.
Á öllum þessum stöðum er mik-
ið land, sem auðvelt er að vinna
með þúfnabana. Á flestum stöð-
um margfalt meira en hugsan-
legt er að hægt sé að vinna með
einum þúfnabana. Áætlað er að
vélin endist 10—12 ár. Árlega
mun vera hægt að vinna með
henni um 200 ha. ef vel gengur,
í 10 ár um 2000 ha. eða 2000 kúa
tún. í sumum sýslum þyrfti
marga þúfnabana, ef með þeim
ætti að vinna alt land, sem hægt
væri, t. d. í Árnes- og Rangár-
vallasýslum þyrfti til þessa 8—12
þúfnabana í hverri sýslu. Bænd-
ur ættu að mynda félag til þess
að kaupa þúfnabana og starf-
rækja, en ríkissjóður að lána fé,
sem afborgaðist á 10—15 árum.
Til hvers þúfnabana má ætla að
þvrfti um 50,000 kr. lán, fyrir 12
um 600,000 ki'. Ríkið hefir tekið
miljóna króna lán, en ekki ejpn
eyrir af því gengið til þess að
rækta og byggja landið. En hvert
þá? — það vita oss fróðari menn.
Er það ósanngjörn krafa af
þeim, sem vilja rækta þetta land,
vei’ði gert það mögulegt með því
að ríkið sjái þeim fyrir starfsfé
að nokkru leyti? því vitanlega er
þetta ekki nema 1/3 af ræktunar-
kostnaðinum, en fyrir þessa rækt-
un ætti að vera hægt að fjölga
nautpeningi um 22 þús. á 10 ár-
Komandí ár.
Þriðji kafli.
Veltufé og verslun.
1.
Veltuíjárleysi.
Verslun íslands er eðlisólík verslun flestra annara
landa í álfunni. í mannmörgum, þéttbygðum löndum,
með fjölbreyttum atvinnuvegum, eru framleiddar auð-
seljanlegar vörur allan ársins hring. Mikið af framleiðsl-
unni, matvörur eða iðnaðarvarningur, selst svo að segja
undir eins á markaði heima í Iandinu eða erlendis.
Andvirði vinnunnar kemur tiltölulega fljótt heim til
framleiðandans. Tökum tvo nábúana, Breta og Dani, að
þvi leyti sem þeir framleiða fisk til sölu, og landbúnaðar-
afurðir. Ensku togararnir flytja fiskinn nýjan eða fryst-
an til hafnarbæjanna. þaðan er hann fluttur á svip-
stundu með járnbrautunum um alt landið. Danskir bænd-
ur hafa á sama hátt mikinn markað fyrir mjólk, smjör,
egg og svínakjöt, í borgunum heima fyrir. En þar að
áuki er enski markaðurinn. Smjörinu, eggjunum og
svínakjötinu er safnað til Esbjerg úr öllu landinu, og
flutt þaðan til Englands daglega. Varan kemur ný og
vel um búin á markaðinn og selst um leið. Slíkir fram-
leiðendur fá tekjur fyrir vörur sínar daglega að kalla
má. þeir þurfa ekki að skulda vikum, mánuðum og
missirum saman, af því að tekjur heimilanna koma ekki
í búið nenxa einu sinni eða tvisvar á ári, eins og
reynslan er hér á landi. Stöðugar og jafnar tekjur gera
framleiðendum auðv’elt að hafa yfirlit um fjárhag sinn.
Skuldaverslun með öllum sínum erfiðu afleiðingum,
hverfur úr sögunni.
En íslendingar hafa ekki haft mikið af þessum gæð-
um að segja, hvorki fyr eða síðar. Framleiðsluvörur
landsins eru fábreyttar, hafa yfirleitt þröngan markað,
eru ekki fullbúnar til sölu fyr en seint á árinu, og selj-
ast oft ekki nema að nokkru leyti fyr en kornið er tölu-
yert fram á næsta ár, eftir að þær eru framleiddar.
Af þessu leiðir erfiða og höfuðstólsfreka verslun, og að
viðast hvar á landinu er ómögulegt að láta hönd selja
hendi. Skuldaverslunin helst við i einhverri mynd.
þetta sést glögglega, eí athugaðar eru helstu fram-
leiðsluvörur íslendinga, og livenær þær koma á mark-
aðinn. Fyrstu mánuði ársins er ekkert framleitt, sem
flutt verður úr iandi þá þegar. Vertíðin í Vestmanna-
eyjum, Suðumesjum og við Faxaflóa byrjar að vísu á
fyrstu mánuðum ársins, en ekkert af framleiðslunni
kemst á útlendan markað fyr en eftir mitt sumar, eða
seint á árinu. Síldin er ekki fullbúin til útflutnings fyr
en í 8. og 9. mánuðum ársins. Ullin getur komið til út-
landa laust eftir mitt árið. Hrossin nokkru síðar, en
kjöt og gærur varla fyr en á tveim siðustu mánuðum
ársins. þar við bætist að þessar vörur verða alloft, eink-
um á krepputímum, að bíða lengi erlendis, eftir að þær
eru þangað komnar, uns þær verða seldar.
Afleíðingin er auðsæ. íslenska þjóðin lifir mestan
hluta hvers árs á lánuðu fé. Háift árið, tvo þriðju hluta
þess, árið alt op stundum meira. Op höfuðstóllinn er að
miklu leyti bónbjarpafé frá erlendum þjóðum.
Úr þessu vandræðaástandi er hægt að bæta á tvenn-
an hátt. Með því að breyta framleiðslunni þannig, að
íslenskar vörur verði fjölbreyttari, fljótseljanlegri, og
komi á markað á öllum tímum árs. Og í öðru lagi
með því, að íslensk verslun safni sérstöku veltufé til
að geta staðið á eigin fótum og þolað þá löngu bið, sem
verða kann á sölu afurðanna, án þess að safna hættuleg-
um skuldum erlendis. Sennilega verður að fara báðar
þessar leiðir. Breyta framleiðslunni, og leggja sérstaka
stund á veltufjársöfnun, eins og kaupfélögin gera nú,
einkum slðan samvinnulögin komu til hjálpar, eins og
síðar verður vikið að.
það má gera sér dálitla hugmynd um, hvemig þessi
hlið verslunarmálsins heíir stórvægilega þýðingu fyrir alt
þjóðlífið. Vorið 1920 hætti íslandsbanki að annast greiðsl-
ur erlendis fyrir viðskiftamenn slna. Fyrir margskonar
ólag á stjórn bankans, og óhöpp með sölu á síld og
íiski, haustið áður, var skuld íslandsbanka erlendis í
mars og apríl það ár, orðin eins mikil, og lánardrotnar
hans erlendis myndu hafa þolað að hún yrði mest, seint
á árinu, rétt áður en andvirði ársafurðanna fór að
streyma inn til lánardrotna bankans erlendis. Nú fór
svo, þegar liðinn Var þriðjungur ársins, að lán útlend-
inga þraut. Allir vita hversu þá fór. Viðskiftalif lands-
ins truflaðist. Atvinnuvegirnir lömuðust. Atvinnuleysi og
skuldir hafa farið vaxandi. þvertekið fyrir svo að segja
allar umbætur og framfarir. Og alt þetta ólán kom af
því, að útlendingar hættu að lána íslendingum fé til að
lifa af í 6—8 mánuði, eitt einasta ár.
Ef til vill eru til einstaldr menn, sem geta sætt sig
við að lifa þannig á bónbjörgum. En fyrir heila þjóö,
þótt lítil sé, er það ekki holt, og varla sæmandi. En
þetta mein er djúpt og gamalt. íslendingar hafa eigin-
lega öldum saman lifað mestan hluta hvers árs á er-
iendu lánsfé. Að vísu hafa lánardrotnarnir grætt á þeim
skiftum. þeir þurfa ekki að kvarta. En þjóðin hefir ver-
ið fjárhagslega ósjálfstæð og varanlega fátæk undir þessu
ævagamla fyrirkomulagi, og svo hlýtur jafnan að verða,
þar til það líður undir lok.
II.
Afurðasalan.
íslendingar framleiða nær því eingöngu matvæli og
hrávöru (ull og gærur) til útflutnings. En svo undarlega
vill til, að næsti nábúi íslendinga, Bretar, eru sú þjóð,
sem mest verður að flytja inn í landið af matvftlum, en
þó selst nálega ekltert af íslenskri framleiðslu til neyslu
þar í landi, að frátöldum ísfiski togaranna, lítinn part
úr ári. Og ástæðan er ofur einföld. Bretland er besti
markaður i heimi fyrir úrvals-matvöru. En framleiðsla
íslands er yfirleitt ekki úrvalsVara, í þeim skilningi, sem
nútimamenn leggja i orðið.
Hvað flytja íslendingar út? Saltfisk til kaþólskra
landa aðallega. Markaður takmarkaður. Varan talin góð,
eftir þvi sem slík matvæli géta verið. En í raun og
veru er söltuð matvara því nær aldrei í gengi sem sölu-
vara, nema á mjög takmörkuðum svæðum. Smekkbesta
fólkið vill nýmeti. Lýsi, flutt út sem óunnin vara yfirleitt.
Gæti verið miklu betri vara, ef hreinsað væri i sjálfu
landinu. Síld, söltuð, aðalmarkaður í Svíþjóð og þar
næst i Austur-Evrópu, þegar þangað næst. Mjög takmark-
aður markaður, og verslunin sérstakt áhættuspil. Nýr
fiskur, fluttur í ís til Englands. Góð vara, selst fljótt.
Saltkjöt, þrátt fyrir mikla vöruvöndun, ekki nema ann-
ars flokks vara. Óseljanlegt erlendis, nema í Danmörku
og Noregi. Á jafnvel þar í erfiðri samkepni við fryst og
kælt kjöt frá 'Ástralíu, Argentínu og Norður-Ameríku,
vöru, sem er framleidd með miklu minni kostnaði en
íslenska kjötið. UU, annars eða þriðja flokks vara, jafn-
vel þar, sem hún er vel með farin. Veldur því loftslagið
og húsvist fjárins. íslensk ull hlýtur' jafnan að verða
ódýr vara á heimsmarkaðinum, og þess vegna lítil tekju-
grein fyrir þjóðina. Gærur, taldar dágóð hrávara’ til ým-
iskonar iðnaðar, en þó ekki í háu verði. Samkepni frá
hálfu fjáreigenda, sem framleiða undir betri skilyrðum.
Hestar, hafa selst nokkuð i Englandi og Danmörku til
notkunar við námuvinnu og léttiferða í sveit. En nú út-
rýma bifreiðar og önnur vélatæki hestum meir og meir
í heiminum, og einkum litlu hestunum. þar af leiðandi
þrengist og spillist hestamarkaðurinn erlendis, svo að
segja með ári hverju. Alt útlit fyrir, að í mjög náinni
framtíð fari hestarœkt, vegna útflutnings, að verða ís-
lenskum bændum til niðurdreps.
þetta yfirlit er ekki glæsilegt. Landið framleiðir fá-
breyttar, torseljanlegar vörur. Markaðurinn fyrir næst-
um allar íslenskar afurðir mjög takmarkaður. Auðugasti
og ríkilátasti matkaupandi i Evrópu, Bretar, vilja nær
því ekkert af íslenskri framleiðslu. þess vegna kreppir
nú að þjóðinni. þarf gagngerðra umbóta við, ef duga skal.