Tíminn - 08.04.1922, Page 2

52
T 1 M I N N
Gagnfræðaskólinn á Akureyri.
Samþykt var þar á kennarafundi 18. mars þ. á. í einu hljóði að
leyfa engum óreglulegum nemendum að sitja framvegis í 3. bekk, heldur
þeim einum, sem lokið iiafa árspróíi 2. bekkjar skólans eða Reykja-
víkur alm. mentaskóla, ef þeir hafa eigi fengið' leyfl til þess nú þegar.
Ennfremur var samþykt að leyfa héðan í frá engum óreglulegum nem-
endum að sitja í 1. og 2. bekk, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi
og með sérstökum skilyrðum, er skólameistari og kennarar til taka.
Þeir nemendur, sem falla við árspróf 1. bekkjar og við inntökupróf,
fá eigi eftirleiðis leyfi til að sitja í 2. og 1. bekk, en heimilt er þeim,
sem standast eigi inntökupróf að vorinu, að ganga undir það að
haustinu.
Gagnfræðaskólinn á Akureyri 21. mars 1922.
Sigurður Buðmundssou.
bóndi á þórustöðum í Eyjafirði,
andaðist úr lungnabólgu 28. febr.
síðastliðinn.
Hann var þingeyingur að ætt.
Fæddur 16. apríl 1859 á Bjarnar-
stöðum í Bárðardal.
/
Foreldrar hans voru: Jón hrepp-
stjóri Halldórsson og kona hans
Hólmfríður Hansdóttir, bónda á
Neslöndum í Mývatnssveit.
Bjuggu þau hjón á Bjamarstöð-
um til þess er Jón druknaði í
Fnjóská 24. mars 1865, þá aðeins
32 ára gamall. þá er Jón Hall-
dórsson druknaði, lét hann eftir
sig 4 böm, voru þau: Halldór sál.
bankagj aldkeri, Valgerður sál.
biskupsfrú, Guðrún kona Alberts
Jónssonai’ frá Stóruvöllum og
Páll, sem þá var aðeins 6 ára gam-
all. Ólst Páll upp á Bjarnarstöð-
um einnig eftir lát föður síns.
Móðir hans bjó þar áfram og gift-
ist í annað sinn 1868 Sveini
Kristjánssyni, en dó 6 árum síð-
ar, 1874. Bjó Sveinn á Bjarnar-
stöðum þar til árið 1882, að hann
fluttist til Ameríku, þá kvæntur
í annað sinn. Eftir lát móður
sinnar 'var Páll áfram á Bjarnar-
stöðum, vinnumaður hjá Sveini
fram yfir tvítugsaldur. Var síðan
vinnumaður um nokkur ár á
Lundabrekku og Stóruvöllum.
Vorið 1888 kvæntist hann eftirlif-
andi konu sinni, Jónínu þuríði
Guðmundsdóttur frá Baldursheimi
í Mývatnssveit. Er hún fóstur-
dóttir hinna alþektu Baldurs-
heimshjóna, Jóns Ulugasonar og
þuríðar Eyjólfsdóttur. Var Jónína
þuríður systurdóttir þuríðar
Eyjólfsdóttur.
Ári síðar fluttist Páll með konu
sinni að Halldórsstöðum í Bárðar-
dal og reisti þar bú. Bjuggu þau
þar í 5 ár. Fóru þá að Grjótár-
gerði í sömu sveit og bjuggu þar
1 ár. Fluttust þaðan að Litlu-
Tjörnum í Ljósavatnsskarði og
bjuggu þar í 12 ár. En fóru þá
að þórustöðum í Kaupangssveit,
þar sem þau hafa búið síðan.
þau Páll og Jónína eignuðust 4
börn. Dó eitt þeirra í æsku. Hin
eru: Hólmfríður, kona Helga
Eiríkssonar bónda á þórustöðum,
þuríður, kona Helga Stefánsson-
ar bónda á sama stað, og Sigríð-
ur ógift þar heima.
Búskapinn stundaði Páll af ein-
stakri alúð. Meðan hann dvaldi í
þingeyjarsýslu, lagði hann sig
mest eftir að eignast sem vænst-
ar skepnur og mun hafa staðið
með þeim fremstu þar í sauðfjár-
rækt, enda vandist hann ungur
fjárgeymslu og var talinn ágætis
fjármaður. Hesta átti hann jafn-
an afbragðs fallega og góða og
hafði mikið yndi af þeim. Eftir
að hann fluttist að þórustöðum,
keypti hann þá jörð og bætti hana
afarmikið, bæði með sléttum, tún-
auka og girðingum. Hann trúði
því fastlega, að framtíðarham-
ingja íslands bygðist á ræktun
landsins og helgaði þeirri hugsjóu
sinni krafta sína óskifta fram á
síðustu stund.
Páll var maður fríður sýnum,
hár vexti og sérlega þrekinn, í-
þróttamaður í æsku og ágætlega
sterkur. Framúrskarandi fjörmað-
ur og hafði jafnan spaugsyrði á
reiðum höndum, kunni ógrynni
af skrítlum og kímnissögum og
sagði þær svo góðlátlega græsku-
laust og skemtilega, að glaðværir
hlátrar fylgdu honum þá jafnan.
Hann var prýðisvel greindur og
las afarmikið. Hagyrðingur var
hann, en fór dult með; þó mun
vera til talsvert af gamanvísum
eftir hann, einkum frá yngri ár-
um hans. Hann fylgdist mjög vel
með í almennum málum og var
jafnan vormaður í skoðunum.
Gestrisni þeirra hjóna var við-
brugðið og mun margur ferða-
maður minnast þess með hlýjum
huga frá þeim árum, er þau
bjuggu á Litlu-Tjörnum.
Með alúðar þökk fyrir vel unn-
ið starf og einlægri virðingu með-
bræðra sinna er hann nú horfinn
yfir í landið ókunna.
(Dagur.) H.
----o---
Taumgormur.
Guðmundur Ágústsson frá
Birtingaholti, sem verið hefir að-
alstarfsmaður við skurðgröfu
Skeiðaáveitunnar, hefir smíðað á-
hald með því nafni, sem að ofan
getur, og er líklegt að geti orðið
að almennu gagni. Hefir það ver-
ið reynt og líkað ágætlega.
Ritar Guðmundur svo um áhaldið
í „Dýraverndarann“:
„Taumgormur þessi er mjög
einfalt áhald. —
það er 20 cm. langur stálgorm-
ur, inniluktur í traustu járn-
hylki, og er hann festur neðan á
miðjan vagnkassann, aftanverðan,
á þann hátt, að jámbolti
gengur í gegnum botninn og 2—3
cm. þykkan borðbút, sem negldur
er til styrktar neðan á kassabotn-
inn (þvert við hinar fjalimar) og
niður í gegnum annan enda járn-
hylkisins. Fyrir neðan er ró með
loku. Auðsætt er af þessu, að
fljótlegt er að taka taumgorminn
af og festa annarsstaðar, t. d.
grind eða fjalir, ef vagnkassi er
ekki tekinn með í ferð.
Nú liggur gormurinn þarna hul-
inn undir kassanum, og getur þar
snúist í allar áttir, eftir átakinu,
en ekki hangið niður. Hríngur sá,
er aftur úr hylkinu stendur og
taumunum skal hnýtt í, er 5—8
cm. framar en efri brún kassans,
svo að gormurinn verður aldrei
fyrir, þótt hvolft sé úr kassanum.
Rétt er að festa snæris- eða
kaðal-lykkju í augað á g„ svo að
hægra sé að hnýta aftan í.
Hylkið er fylt af feiti, en að
utan er taumgormurinn málaður
og lakkaður og að öllu leyti svo
frá gengið, að enst geti marga
tugi ára. — Gormurinn lætur und-
an við mjög lítið átak og geíur
eftir alt að 70 kg. átaki, en eigi
sakar þótt átakið verði að mun
meira. — Ef nú hestur kippir,
sem hnýtt er í taumgorminn, gef-
ur gormurinn jafnskjótt eftir og
mýkir átakið, svo það tvent vinst:
1. að beislið skerst ekki inn í
kjálka hestsins, og 2. að það slitn-
ar ekki.
þetta kemur sér mjög vel, ef
hestar eru kippóttir, en er auk
þess alt af til bóta, ef farið er of
hratt af stað með lest og því um
líkt. Auk þess er ekki ósennilegt,
að hestar (sérstaklega ungir)
muni venjast af kippum, sé þetta
notað, (í stað þess, að ef þeim
hepnast strax að kippa sér laus-
um, — slíta beislið, — þá venj-
ast þeir á það).“
Taumgormurinn fæst hjá Guð-
mundi sjálfum í Hellusundi 3 í
Rvík, hjá Helga Ágústsyni á
Syðraseli í Hreppum, Agli Thor-
arensen í Sigtúnum, Sig. Finn-
bogasyni, Siglufirði, og kostar 10
krónur.
----o----
V
Á víd og dreíf.
Alþingi annaðhvort ár.
Af undarlegum og óskiljanlegum á-
stæðum feldi þingið tillögu um að
hafa þing aðeins annaðhvort ár. Að
vísu þyrfti breytingu á stjórnar-
skránni. En ekki var i það horfandi,
þar sem um svo mikinn sparnað er
að ræða, nokkuð meir en 300 þús. á
ári. Sömuleiðis má minka þingkostn-
aðinn að öðru leyti, fækka starfs-
mönnum, koma upp landsprent-
smiðju og gera útgáfu þingtíðinda og
annara. bóka, sem landið gefdr út,
miklu ódýrari en nú, með því að nota
vélar meir en gert er.
pjóðvmaíélagið.
Dauft hefir verið yfir því hin síð-
ustu ár, og verkefni lítil. En nú ný-
verið hefir komið til tals að gera það
að útgáfufélagi, til að gefa út úrvals-
t
rit erlend í íslenskri þýðingu. Er þess
raunar hin mesta nauðsyn, vegna
liins andlega lífs í landinu, að gerð-
ar séu skipulagsbundnar tilraunir til
að á hvei’ju ári komi út nokkrar góð-
ar bækur á vönduðu máli. Af miklu
er að taka, þar sem er allur auður
heimsbókmentanna.
Fátæklegur skáldskapur.
Fjórir hagyrðingar hafa nýlega gef-
ið út kvæðakver. Heitir eitt „Náttsól-
ir“, annað „Sóldægur", þriðja „Lang-
eldar”, fjórða „Blindsker". Nöfnin
nógu lagleg, en annars alt tómur
leirburður, barnaskapur og stælingar.
I einni bókinni skiftir höf. stæling-
unum milli Einars Benediktssonar,
Sig. Nordals, Davíðs Stefánssonar og
Stefáns í Hvítadal. Alt er þetta gylt
og fágað með stuðningi lcunningj-
anna. Einn sendi blað út um land,
til áskriftar, með Jofsamlegum með-
mælum frá þrem meiri háttar „and-
ans“ ljósum í höfuðstaðnum. Einn
hagyrðingurinn fékk skáldastyrk.
Frægasta ljóðlína í þessum bókum
er þetta: „Mér fanst eg finna til“.
Skáldið er þar að lýsa hrifningu
sinni á kvæði eftir mann, sem ekki
cr skáld. þegar skáldhrifningin er
ekki meiri en svo, að vafi getur leik-
ið á, hvort „fundið er til“ eða ekki,
er óhætt að leggja ljóðagerðina á
hilluna. „Mér fanst eg finna til“ ætti
að vera einkunnarorð yfir allmiklu
af andlegri starfsemi íslendinga, sem
vaxin er upp úr braski og auðfengn-
um gróða stríðsáranna. Ef til vill
skapar hrunið betri skáld.
Síðasta tildrið.
Eitt af síðustu verkum Jóns Magn-
ússonar sem ráðherra var að gera
nokkra iðnaðarmenn og kaupmenn
„konunglega hirðsala": Einn ljós-
myndara, bakara, tóbakskaupmann
o. s. frv. Sést á því, að Jón hefir ekki
verið búinn að tapa smekknum, að
geta séð fegurð í litlum hlutum.
Nýir palladóinar.
I liaust sem leið ætluðu kaupmenn
liér í bænum að byrja röð af grein-
um, sem áttu að vera tóm „persónu-
legheit", eingöngu um menn, og ekki
um mál. Byrjun var þegar gerð. þá
benti Tíminn á að hann myndi svara
í sömu mynt, með persónulýsingum
á kaupmönnum, sem eiga Mbl., ráða
stefnu þess, og bera allan veg og
vanda af því. þetta vildu kaupinenn
ekki. þoldu ekki að fá sjálfir útmælt
það sem þeir töldu öðrum boðlegt.
þeir munu þá hafa gefið út skipun
um að hætta „persónulegheitum" um
stund, þar til gleymst hefði tilboðið
um eftirleikinn. Nú hefir Mbl. hafið
nýjan leik. Eigendurnir tekið á leigu
sérstakan mann til að skrifa um sam-
vinnumenn. Sá byrjað starf sitt. Með-
al annars dylgjað um, að forstjóri
Sambandsins myndi sukka með fé
félagsmanna i gjafir til góðkunningja
sinna. þar sem um rakalausa lygi
var að gera, ránn höf. og át þessar
dylgjur tafarlaust ofan í sig, en loí-
ar þá „persónulegheitum" um aðra
menn. En tilboð Tímans er ekki
gleymt. Eigendur og aðstandendur
Mbl. mun verða mælt út i sömu
mynt og þeir mæla öðrum, þar til
þeir komast að málefninu aftur. Hve-
nær sem Mbl. byrjar sinn leik, kem-
ur Tíminn með palladóma í likum
stíl og palladómar Valdimars As-
mundssonar. Búið er að tryggja sér
fróða aðstoð í ýmsum minni kaup-
túnum út um land, til að geta flutt
myndir af „feðrum Mbl.“ þar. Gert
er ráð fyrir, að í þessu myndasafni
komi jöfnum höndum palladómar
um kaupmenn og helstu rithöf.
þeirra: Gest Árnesinga sýslumann,
Árna sýslunefndarmann í Höfðahól-
,um, Lárus „utanríkisráðherra", Chr.
Nielsen o. s. frv. Tíminn mun flytja
af þessum palladómum nákvæmlega
jafnmargar línur á ári, eins og kaup-
menn láta blað sitt flytja af persónu-
leglieitum um samvinnumenn. Mbl. á
því enn sem tfyr völina — og kvölina.
Heimilisiðnaður.
Ekkert áhald, smiðað hér á landi,
vakti meiri eftirtekt á sýningunni i
vor, en spunavél sú, er þeir höfðu
gert, bræðurnir Bárður Sigurðsson á
Höíða við Mývatn og Kristján Sig-
urðsson trésmiður á Oddeyi’i. Báðir
eru þeir þjóðhagasmiðir og hugvits-
menn. Ilafa engir menn hér á landi
fengist jafnmikið við smíði spunavéla
og þeir. þar sem nú að vélar þessar
spara margra manna verk við fata-
gerð, eru þær sjálfsögð búmannseign,
ekki síst nú á tímum rándýrra fata-
efna, en of lítillar atvinnu í landinu
sjálfu. Kristján Sigurðsson hefir auk
þess numið skíðagerð í Noregi, og
smíðar þá hluti best allra manna
hérlendis. þykja skiði hans jafngóð
norskum skiðum, en þó ódýrari.
„Niðursuða i Sláturhúsinu".
Sunnlenskir samvinnumenn hafa
tekið upp á þeirri þörfu nýjung að
sjóða niður kjöt og fisk (fiskibollur).
Hefir hvorttveggja verið reynt hér í
bænum, og gefist vel, þótt á tilrauna-
stigi sé. Af mörgum ástæðum er nið-
ursuða innlendra matvæla eitt af
nauðsynlegustu framfaramálum lands
ins. Á Sláturfélagið skilið mikla þökk
fyrir forgöngu í máli þessu...
Komandi ár.
Afurðasalan (frh.).
Niðurataðan er þá sú, að því nær allar framleiðslu-
vörur landsins hafa þröngan markað erlendis, eru ekki
tiibúnar til sölu fyr en um mitt árið eða síðar, og það
sem lakast er, seljast flestar lágu verði af því að þær
eru ekki taldar úrvalsvörur.
Hinsvegar er framleiðslukostnaðurinn mikill. Veldur
því meðal annars veðuráttan, sem hindrar útivinnu við
jarðrækt eða byggingar hálft árið. Mikill hluti af þjóð-
inni hefst lítið að þennan kalda tíma. Til að geta lifað
sæmilegu Iífi alt árið af vinnu eins missiris eða varla
það, þarf kaupið eða tekjur af framleiðslu þess tíma
að vera mjög hátt. íslenskir bændur borga að tiltölu
miklu hærra kaup, einkum um sláttinn, heldur en títt
er í nágrannalöndunum. Danskir bændur nota m. a.
pólskan verkalýð, afaródýran, allmikið um sumartímann.
það er að vísu einskonar þrælameðferð, og hefir sá bú-
skapur marga annmarka. En hann er arðsamur fyrir
Dani. Fyrir utan þá annmarka við þjóðarbúskapinn, sem
leiða af iðjuleysi vetrarmánaðanna, kemur fleira til
greina, sem gerir dýrt að lifa í landinu, og framleiðsl-
uná dýra. Hús og föt eru, að frátöldum mat og drykk,
stærstu útgjaldaliðir i fjárhagsáætlun heimilanna í öll-
um köldum löndum. þvi breytilegri sem veðráttan er,
ofsafengnir vindar, regn, hriðar o. s. frv., því meiru þarf
í raun og veru að kosta til húsa og fata. Á íslandi er
veðráttan einmitt af þvi tægi, að mikil er þörf góðra
liúsa og fatnaðar, ef þjóðin á að geta átt sæmilega daga.
Eru enn á þessu miklir misbrestir, sem vikið verður að
í öðru sambandi. Hér er aðeins bent á þessi atriði, sem
leiða af hnattstöðu landsins og veðráttunni. Mikill vinnu-
tími eyðist í iðjuleysi. Bjargræðistiminn er stuttur. Hins-
vegar óvenjulega mikil þörf góðra híbýla og fatnaðar.
Eigi að fullnægja þessum kröfum, þarf framleiðslan að
vera mikil, auðseld og arðvænleg. En niðurstaðan er
þveröíug við það, sem þarf að vera. Landsmenn þurfa
að hafa miklar tekjur. En í raun og veru eru þær litlar,
hljóta að vera það, þegar litið er á ástand framleiðsl-
unnar og vinnubragðanna.
Allar þessar ástæður, náttúrlegar og sögulegar, leiða
til þess, að það er dýrt að lifa á íslandi, einkum í kaup-
tununum. Reykjavík er orðin með dýrari borgum í heimi.
Alt þetta hjálpar til að auka erfiðleikana. Öll vinna, sem
frámkvæmd er á dýrum stað, verður að vera borguð
hátt. Annare getur enginn maður lifað þar til að vinna.
Dýrtíðin í islensku kauptúnunum gerir hátt kaup um
bjargræðistímann óumflýjanlegt. Síldarkaupmenn og tog-
araeigendur hafa getað borgað allliátt kaup, stuttan tíma
úr árinu, af því að þeir stunda rányrkju á sjónum. þar
er ekki sáð, heldur aðeins uppskorið. Sveitamenn hafa
orðið, vegna samkepni, að borga mikið hærra kaup, en
atvinnuvegur þeirra leyfði, og það því fremur þar sem
afurðir búanna liafa tiltölulega verið torseljanlegri og í
lægra verði, og haft þrongri markað en sjávarvörur.
Niðurstaðan hefir orðið óglæsileg fyrir þjóðina í heild
sinni. Miklar þarfir. Litlar tekjur. Mikil dýrtið. Lágt
verð fyrir íslenskar afurðir. Mikil kaupþörf. Lítil kaup-
geta. þörf fyrir mikla vinnu. Veturinn langur iðjuleysis-
tími. Afleiðingin skiljanleg: Lítil arfleyfð, hörð lífsbar-
átta, flest hin þýðingarmestu menningarverk óunnin.
Ef til vill eru sumir menn hér á landi svo skapi
farnir, að þeim ofbjóða verkefnin. þeir kenna sig ekki
inenn til að bera svo þungar byrðar. þeir vilja heldur
flýja landið. Leita inn i mannhring einhverrar enskrar
nýlendu, í von um að hafa vind og sól þar hagstœðari
en heima i gamla landinu. En þannig hugsar elcki
meiri hlutinn af íslendingum. þjóðin er þolin, í besta
lagi. Oft verður það að ágalla. Menn þola það sem ekki
á að þola. En þolnin veldur því, að íslendingar í heild
sinni yfirgefa ekki landið. þessvegna er ekki nema ein
leið fær, sú að skilja hætturnar og sigra þær.
Út frá þessum almennu röksemdum er hverjum
manni einsætt, að íslenska þjóðin verður á ýmsan hátt
að breyta athöfnum sínum á komandi árum, ef hún á
að geta notið sín í sínu eigin föðurlandi. Skal nú minst
á nokkrar helstu breytingarnar í sjálfri framleiðslunni.
Stærsti atvinnuvegurinn, sjávarútvegurinn, verður tek-