Tíminn - 17.06.1922, Blaðsíða 2

88
T 1 M I N N
Stefnuleysi Morgunblaðsmanna.
Efsti maður kaupmannalistans,
Jón Magnússon, hefir nýlega ver-
ið á kjósendafundi á Eyrarbakka
og lýst yfir, að allar stefnuskrár
væru fánýtar. Varist sjálfur
frétta um öll mál. Ekki nefnt eitt
einasta mál, sem hann hefði áhuga
á, eða beittist fyrir, ef hann næði
kosningu. Fylgdarsveinn hans,
Magnús Guðmundsson, lýsti held-
ur engri stefnu. Sagðist fylgja
Jóni, af því að Jón hefði gert mik-
ið fyrir landið. En hann nefndi
ekkert af því, sem Jón hefði gert,
eða væri líklegur til að gera.
Blöð kaupmannanna, Mbl. og
Lögrétta, mæla með Jóni líka. En
þau nefna heldur ekki að hann
hafi neitt erindi, ekki nema að
verða kosinn.
Alt öðruvísi er þessu varið með
efsta mann samvinnulistans. 1
Tímanum hafa birst í allan vet-
ur og vor kaflar um landsmál und-
ir nafninu „Komandi ár“. Enginn
frambjóðandi á íslandi hefir nokk-
urntíma gert svo rækilega grein
fyrir skoðunum sínum og áhuga-
málum eins og J. J. í greinum
þessum, alveg eins og enginn ann-
ar frambjóðandi á íslandi hefir
nokkurntíma verið útnefndur til
framboðs, með óbundnum kosn-
ingum áhugamanna í flokknum
eins og hann. En skoðanir þær,
sem fram eru fluttar í „Komandi
árum“, eru ekki fyrst og fremst
merkilegar fyrir það, að þær eru
framboðsræða einstaks manns.
f>að sem gefur þeim alveg sér-
stakt gildi er, að í þessum köfl-
um, sem síðar verður sérstök bók,
eru tengdar saman í kerfi lands-
málaskoðanir helstu áhugamann-
anna í samvinnuflokknum. „Kom-
andi ár“ er þesavegna dagskrá
samvinnuflokksins, færð í letur af
þeim manni, sem áhugamenn
flokksins völdu efstan á lista sinn
við landkjörið. Til að sýna and-
stæðuna milli kaupmannaflokks-
ins og samvinnumannanna, verða
tekin hér fram, í stuttu máli, að-
alatriðin úr þeim köflum „Kom-
andi ára“, sem út eru komn-
ir. Við hverja grein verður
tekið fram innan sviga, hvað
menn vita til að Mbl. og aðstand-
endur þess hafi lagt til málsins.
1. Sannað að samkepnin, eða
með öðrum orðum, kaupmensku-
andi í algleymingi, hefir eyðilagt
gróða stríðsáranna. (Mbl. reynir
að breiða yfir tapið, og afsaka
þá, sem í von um sívaxandi gróða,
eyddu fengnu fé).
2. Að viðfangsefni þjóðarinnar
sé alls ekki það, að reyna að ljóma
með fánýtu tildri og íburði út á
við, heldur að efla andlega, sið-
ferðilega, líkamlega og efnalega
menningu almennings í landinu.
(Mbl. virðist stefna að því að
safna stórauð á hendur fárra
manna og tildra út á við).
8. þjóðin verði að mynda fasta
flokka. þeir séu starfsvélar þjóð-
anna. I flokka skipist menn eftir
skoðanaskyldleika, sem langoftast
eigi rót að rekja til svipaðra lífs-
kjara. Hér séu að myndast þrfr
flokkar: Samkepnismenn (kaupm.,
stærii útgerðarmenn og einstöku
braskarar og spekúlantar í sveit-
um). Samvinnumenn (allur þorri
bænda og nokkur hluti af mið-
stétt kauptúnanna). Sameignar-
menn (meiri hlutinn af verkalýð
kauptúnanna). J>ví gleggri sem
flokkaskiftingin er, því betur not-
ast afl einstaklinganna til að lyfta
þjóðai-heildinni.
(Mbl. reynir með skrifum sín-
urn að breiða yfir andstæður þær,
sem eru milli flokkanna. Vill
óglöggar flokkalínur, til að geta
hrófað saman bráðabirgðabræð-
ing ósamkynja manna, til að
styðja aðgerðalausa stjórn).
4. Samvinnumenn vilja að lög
landsins séu styttri, einfaldari og
kjarnyrtari en þau eru nú. Að
eins miklu og unt er af lögunum
sé steypt saman í varanlega bálka,
sem ekki sé sífelt verið að breyta.
Að stuðst sé við reynslu margra
erlendra þjóða, en ekki Dana
einna. A.ð þingið hafi sér til að-
stoðar fasta vinnunefnd, lögfróða
menn, málfróða, og sérfróða um
hin einstöku mál, til þess að laga-
smíðin sé sem traustlegust.
(Mbl. og menn þess munu al-
gerlega áhugalausir um öll þessi
atriði. Og lagaglundroðinn hefir
aldrei verið vesalli en í tíð Jóns
Magnússonar).
5. Að Alþingi sé endurreist á
þingvöllum, bæði til að fullnægja
sögulegri skyldu, til að þingmenn
vinni meir og betur, og til þess
aS hálfmenning hinna nýríku í
höfuðstaðnum vefjist ekki eins og
úlfhéðinn að höfði þingmanna.
Jafnframt gert ráð fyrir að hafa
þing aðeins annaðhvoi't ár. Er
það ekki lítill sparnaður, þegar
þess er gætt, að seinasta þingið,
sem J. M. sat á, sem .í'áðherra,
kostaði hátt á fjórða hundrað
þús. krónui'.
(Mbl. hamast móti færslu þings-
ins til þingvalla. Og flokkur þess
kærir sig ekki um að spara með
því að hafa þing aðeins annað-
hvort ár).
6. Játað að stjórn landsins hafi
undanfarið verið mjög léleg og at-
hafnalítil. Ástæðan glundroði og
upplausn flokkanna og áhugaleysi
kjósenda. Talið víst, að stór kjöi'-
dæmi, hlutfallskosningar, fastir
flokkar með glöggum landamerkj-
um, en þó einkum og sér í lagi
stórkostlega aukin félagsleg
mentun í landinu, myndi ger-
breyta stjórnmálalífinu til hins
betra.
(Mbl.flokkui’inn vii’ðist áhuga-
faus um hin fým atriði, en mjög
fjaixdsamlegur aukinni alþýðu-
rnentun. Kyrstöðumenn í öllum
löndum álíta fáfræði kjósenda
besta bandamann sinn).
7. Viðvíkjandi starfsmanna-
haldi þjóðarinnar, sem nú gleyp-
ir nálega allar tekjur landssjóðs,
er sagt í „Komandi árum“: „Hinn
almenni mælikvarði ætti að vera
þessi: Hver opinber stai’fsmaður
verðúi' að vinna svo rnörg störf
sem hann getur yfir komist, og
hafa lífvænleg laun fyrir. En ekki
nema eins manns laun fyrir eins
manns starf.“ Með þessu ér sleg-
ið fastri nýrri en alveg sjálfsagði’i
reglu í launagreiðslu landssjóðs.Á
þessum eina grundvelli má bjarga
fjárhag landsins. •
(Mbl. hefir megna óbeit á sam-
færslu embætta. Og enginn ís-
lendingur hefir eins aukið tvö-
földu og þreíöldu launin eins og
J. M. meðan hann var ráðherra.
Einn af gæðingum hans, Einar
Arnói’sson, hefir þannig haft í
einu: Full laun sem prófessoi’.
Eftirlaun sem ráðherra. 2000 kr.
árlega auk útlagðs kostnaðar við
lögjafnaðarnefnd. Séi’laun sem
skattstjóri Rvíkur. Auk þess haft
töluvei'ða málfærslu og sérlaun
frá háskólanum fyrir ritstörf. En
þetta er eitt dæmi af fjölmörg-
um).
8. Um skatta er lagt til að láta
tolla haldast fyrst um sinn. Við-
urkenna þá sem illa nauðsyn. þeir
koma svo að segja jafnt á hvert
nef. Láta það nægja á efnalítið
fólk, en hækkandi eigna- og
tekjuskatt koma á miklar eignir
og tekjur. Lagt til að skattarnir
hækkuðu og lækkuðu frá ári til
árs eftir föstum reglum, líkt og
dýrtíðaruppbót nú. í góðæri
hækkuðu skattar, en lækkuðu í
harðæii. Dýru fi’amkvæmdirnar
yi’ðu þá aðallega gei’ðar þegar vel
léti í ári.
(Stjórn J. M. spenti fyrst toll-
bogann eins og unt vai’. Samdi
svo af handahófi tekjuskattslög,
sem nú eru að ganga í gildi. þau
eru ákaflega ranglát, hvíla þyngst
á fátækum, en létt á efnuðum.
M. a. var lækkaður skattui’inn á
miklum gróða frá því sem áður
var, enda ekki innheimtur hjá
slíku fólki, meðan best lét í ári.
Mbl.liöið hefir þannig sannað með
starfsemi sinni í skattamálunum,
að það vill koma byrðunum fx’á
efnamestu mönnunum yfir á þá
fátækai'i).
9. Um banka lagt til að gera
Landsbankann að virkilegum
þjóðbanka, láta hann vera mið-
stöð íslenski-a fjármála inn á við
og út á við. Sérstakur fasteigna-
banki, bygður á grundvelli sam-
vinnulánsfélaganna, annist löng
og ódýr lán til ræktunar og bygg-
inga. í þi'iðja lagi kaupmanna og
útgerðarbanki, undir sterku eft-
irliti landsins, helst að nokkur
leyti undir eignaryfii'ráðum þess.
Gert til að varast vítin með Is-
landsbanka síðustu missiri. Loks
Samvinnubanki til að styðja sam-
vinnufyrirtæki landsins. Er Sam-
bandiö að undirbúa það mál.
(Mbl.liðið á mesta sök á óför-
um bankamálanna. pað niður-
lægði Landsbankann í tíð B. Kr.
og E. Arnórssonai’. Jón Magnús-
son hefir haft æðstu stjórn Is-
landsbanka síðan um áramót
1916—17, þangað til í vetur, sem
formaður bankaráðsins. Mörgum
af aðstandendum blaðsins hefir í
þeim banka orðið að gefa upp
stórar upphæðir. Einum t. d.
fram að sjö hundruð þúsund krón-
um. Má kenna þetta vanrækslu og
skeytingarleysi bankaráðsins. Móti
fasteignabankanum hefir Mbl.-
liðið lagst af alefli, og J. M.
hindrað að hann byrjaði í haust
sem leið. Móti samvinnubanka
mun kaupmannaliðið spyrna með-
an auðið er).
10. I samgöngumálunum lögð
áhersla á að stæklca Eimskipafé-
lagið, svo að það geti annast
mestallar samgöngur landsins xit
á við og með ströndum fram. Að
því sem nær sama farmgjald sé
á allar hafnir landsins, án tillits
til aðstöðu. Að skilinn sé að
mestu vöru- og mannflutningur
strandskipanna. Hraðskreytt, hent
ugt mannílutningaskip flytji far-
þega, póst og vörui’, sem mikið
liggur á, alt árið kring um land-
ið. Póstur sé eftir hvei’ja við-
komu fluttur um nærliggjandi
héruð frá næstu höfn. Vöruflutn-
ingaskipið tæki vörur til slæmu
hafnanna úr millilandaskipunum
á höfnum hér við land, þar sem
umskipun er ódýrust, og fer hæg-
ar ferðir umhvei’fis lándið. Kost-
ir þessa fyrii’komulags: Mann-
flutningar verða betri. Minni tírni
eyðist til fei’ðalaga. Fleiri geta
ferðast. Farþegjalíf í „lestinni“
hættir. Póstferðum fjölgar um
heíming. Ýmiskonar iðnaður, svo
sem niðui’suða matvæla, ostagerð
og smjörgerð í stói’um stíl verð-
ur möguleg vegna betri sam-
gangna. Með þessu skapast eðli-
legur grundvöllur fyi’ir járnbraut
á Suðurlandi. Dreifðu bygðirnar
hafa fengið þá ódýru samgöngu-
bót, sem á við hjá þeim. það af-
vopnar hreppapólitík þeirra lands-
hluta gagnvart hinni dýru, en
nauðsynlegu samgöngubót Suður-
láglendisins og Rvíkui’.
(Mbl. hefir gert gys að þessai’i
umbót á samgöngum Vestfirð-
inga, Norðlendinga og Austfirð-
inga. Sumir í flokki kaupmanna,
t. d. Jóxi Magnússon, hafa að
vísu talið sig fylgjandi austui'-
jáxmbraut. En Mbl.flokkurinn get-
ur ekkert gei’t fyrir það mál.
Hann er fullkomlega ósamstæður
um að framkvæma nokkui't stói’-
mál. Getur aðeins staðið saman
um að rífa niður. Meginþori’i
Mbl.þingm. eru allra þröngsýn-
ustu hi’eppapólitíkusar þingsins.
„Mitt kjördæmi“ er viðkvæði
slíkra rnanna í einu og öllu. Af
litlurix hugsunum spretta lítil
verk).
11. I „Komandi árunx“ eru
mörkuð landamerki í verslunar-
málunum milli kaupfélaga, lands-
verslunar og kaupmanna. Sannað
að meginþorri alli'ar nauðsynja-
vöruverslunar verði hjá kaupfé-
lögum,svo og mestöll önnur versl-
un félagslega þroskaði-a manna.
Landsverslun taki upp baráttu við
hringa, sem félög og einstaklingar
í’áða ekki við, svo og innkaup á
byggingarefni, til sírna og ann-
ai’s, sern landið sjálft þarf með.
þá hafa kaupnxenn glys- og gling-
urverslunina, sem líka er mest á
að græða, svo og önnur skifti við
félagslega óþroskaða og fáfróða
menn.
(Gagnstætt þessari sanngjörnu,
eðlilegu og réttlátu skiftingu,hefir
Mbl.liðið ekkert nema fjandskap
og illindi, bæði í garð kaupíélaga
og landsvei'slunai’. Eftir þess dómi
á öll verslun að vera í höndum
kaupmanna).
12. Hvergi nema í Tímanum
hefir • verið sýnt fram á, hversu
afurðasala íslendinga, seint og
síðast á árinu, neyðir þjóðina til
að lifa af lánum, oftast erlend-
um, meii’i hluta hvers árs. Er
þetta liið mesta ósjálfstæðis-
ástand. Til að bæta úr þessu
leggja kaupfélögin nú, samkvænxt
samvinnulögunum, 3% af verði
aðfluttrar vöru í veltuíjársjóð,
sem þó er séreign hvers félags-
manns. Svipaðri aðferð beitir
landsverslun. Ef kaupmenn gæta
að sama skapi fyrirhyggju, hverf-
ur á einum mannsaldri þrældóms-
fjötur skuldanna af íslendingum.
(Mbl.liðið hefir engan áh'uga á
neinu þessu viðkomandi. Og nú
síðustu missirin hafa kaupmenn
og útgerðarmenn sokkið í þær
miklu skuldir ei’lendis,sem skýrsla
Ilagstofunnar til síðasta þings
bar vitni um).
13. I „Komandi ái’um“ hefir
fyx-st verið sannað, að íslenskur
sveitabúskapur getur ekki átt
fi’amtíð, ef saman fer geisimikill
framleiðslukostnaður og lágt
vei’ð, af því að framleiðslan er
talin annars og þriðja flokks
vara erlendis. Á næsta manns-
aldri þurfi að gerbreyta sveitabú-
skapnum eins og Danir gerðu á
síðasta fimtungi 19. aldar. Er
Komandí ár.
Túnræktin (frh.).
01' dýrt fólkshald er önnur höfuðorsökin til hnign-
unar sveitabúskaparins. Ilin er ástand jarðanna. Túnin
eru flest þýfð. Jafnvel sléttur undangenginna áratuga
eru sjaldan svo jafnar, eða haglega gerðar, að vinna
megi að þvi að slá þær og raka með vélum. Sama má
segja um engin. Aðeins lítill hluti þeirra er véltækur.
Langmest af útheyskap sveitabænda er af reytingsjörð,
ósléttu mýrlendi og geirurn í fjallahliðum. Eftirtekj-
an hVern dag er næsta lítil, og óhemjudýr, þegar litið
er á kaupgjald siðustu ára. það sem þarf að breytast
fyrst og fremst er ræktarlandið. Heýskapur af mis-
jöfnu óræktarlandi er ekki líklegur til að geta orðið
lífvænleg atvinnugrein. þar senx ekki er um heppilegar
áveitur að ræða, verður stækkun og umbót túnanna
að vera höfuðatriðið í búskaparumbótunum. Og það er
langsamlega mikill meirihluti íslcnskra jarða, þar sem
áveitur koma ekki tii greina.
Bændur hafa lengi ekkert þráð meira en áð geta
sléttað tún sín og stækkað þau. Margir þeirra hafa
lagt á sig ótrúlega mikið látlaust erfiði við túnasléttur
og girðingar, Samt hefir ait gengið seint. Mannsorkan
megnaði svo lítils hvern daginn, þótt 'ekki vantaði áhug-
ann. Verkafólk var torfengið og dýrt. Hesta og plóga
hefði rnátt nota viðar en gert hefir verið, en þar
skorti ýmislegt á líka. Víða var miklu eytt í sléttur,
en litlu í framræslu. Og þá varð ekki nema hálft gagn
að jarðabótinni. Nýja sléttan kól oftar en skyldi, og
spratt ekki vel, af því hún var stundum alt of rök. Á
Suður- og Vesturlandi er framræsluþörfin alveg ótrúlega
mikil. þórður læltnir Sveinsson á Kleppi hefir mjög
fært út tún sjúkrahússins, og gei-t nákvæmar tilraunir
með framræsluþörfina. Af hálfri annari dagsláttu af
nýlega ræktuðu túni, úr mýri, liefir komið mest 17,000
pottar af vatni á einum sólarhring, en minst 600 pott-
ar, eftir þvi sem mælingarnar sýna. Allir geta skilið
iive mjög það liefði spilt ræktun þessa túns, ef engir
þurkskurðir eða lokræsi hefðu legið um það, eins og
mjög víða er þó nxeð sléttur i sveit. Reynslan er því
búin að sýna, að túnrækt framtíðarinnar verður að
byggjast jafnt á tvennu: Sléttum og framræslu ræktar-
landsins og að hvortveggja sé gert að svo miklu leyti
sem unt er með hraðvirkum vélum, sem aðeins er
stjórnað aí mannshöndinni.
Að vísu skal það játað, að framræsluþörf í túnunx
er eltki alstaðar jöfn, og töluvert minni á Norður- og
Austurlandi, af því rigningar eru þar minni. Gras-
lagið segir nokkurnveginn til unx framræsluþörfina. þar
sem er mýrlent og nxýragróður að ineir eða minna leyti,
þarf mikið af skurðum, opnum eða lokuðum. þar sem
er túngresisgróður, er framræslu lítil þörf eða engin.
En það er nxiklu ótiðara. þessvegna er rétt, yfirleitt,
sem sagt er hér á undan, að sarnan þarf að fara í tún-
rækt íslendinga framræsla og sléttun.
þetta hefir Búnaðarfélagið séð. Sig. Sigurðsson foi’-
seti lxefii' jafnmikinn álxuga fyrir því að flytja hingað
til lands mikilvirkar, hentugar skurðgröfur, eins og vél-
ar til að slétta með þýfið. Stendur nxest á peningum
enn sem fyr. Meðal annara véla, sem líkur eru til að
vel muni gefast lxér, má nefna þýska skurðgröfu, sem
mjög var mikilvirk að gei-a skotgrafir á stríðsárunum.
Nú er slíkra véla engin þörf úti í heimi, sem betur
fer, og nxætti fá þær alloft með tækifærisverði, ef
landbúnaðurinn hefði ráð á handbæru fé til áhalda-
kaupa.
Vitanlega eru framfarir af' þessu tægi ekki hrað-
íara. Fyrsti þúínabaninn kom í fyrra. Hann hefir unn-
ið mörg hundruð manna vex-k i nágrenni Reykjavíkur.
Önnur vél samskonai' er nú að konxa á land á Akureyri,
eftir endalausan undirbúning og vandræði með peninga
til að kaupa áhaldið. Sennilega þyrl'tu að vera 10—15
þúfnabanar starfandi samtímis í landinu, og fjölda
inargar stærri og nxinni vélar til að ræsa franx tún og
engi, lilaða flóðgarða, gera akfært um sveitirnar, svo
að vögnum og verkvélum verði komið milli bæja. Veg-
leysið unx sveitirnar er nú sem stendur nær þvi óyfii'-
stiganlegui' þröskuldur fyrir alnxennum notum. þúfnaban-
ans hér á landi. En neyðin kennir naktri konu að
spinna. Svo mun og vegþörfin knýja franx hraðfara
vegagerð, eins og fyr er að vikið, þegar talað var um
samgöngunxar í undangengnum köflum.
Takist Búnaðarfélaginu sú mikla stói'breyting, senx
það er nú að vinna að, er um leið ráðin bót á dýrleika
iramleiðslunnai'. þá þarf margfalt færra vei’kafólk við
heyskapinn, heldur en nú tíðkast, en uppskeran vei'ður
nxargföld. Við það lækkar framleiðslukostnaðurinn, en
afkoma sveitafólksins J?atnar.
það er' ekki úr vegi að reyna að gera sér í hugar-
lund, livernig þessi breyting vei’ður í framkvæmdinni.
Alt fer liægt af stað. Manndómsmestu héruðin ganga á
undan, þar sem saingöngur milli bæja og við kauptún-
in eru bestar eða auðveldast að bæta úr vegleysinu.
Sunxstaðar verður samgönguleysið algerð liindi’un fyrst