Tíminn - 16.09.1922, Blaðsíða 1

/
©jaíbferi
og af^rei&slumafcur iEimans er
S i g u r o, e i r ^riÖrifsfon,
Sambanbsfrúsiitu, KeYfjactf.
Címatis er t Sambanosbúsinu.
(Dpin öaQlega g—(2 f. í)
Simi 496-
VI. ár.
Reykjavík 16. september 1922
38. blað
Stéttirnar og
stjórnmálin.
Einhver algengasta ásökunin
sem mótstöðumennirnir beina að
Tímanum, er þessi: J>ið eruð að
búa til stéttaríg í landinu. Hin
pólitisku samtök bænda sem að
Tímanum standa eru stéttapólitík.
JJessar ásakanir. eiga svo að tala
sjálfar máli sínu. það er gefið í
skyn að hér sé um einhverja al-
óheyrilega óhæfu að ræða á voru
landi íslandi. Og kaupmennirnir í
Morgunblaðinu hrópa einum rómi:
Bændur! Varið ykkur á stétta-
rígnum og stéttapólitíkinni sem
rekin er í Tímanum!
þetta mál skal nú athugað nán-
ar. Oger þá rétt að virða fyrir
sér nútíðarástandið í þjóðfélaginu
íslenska.
Verkamannahreyfingin er að
komast í fastar skorður á Islandi,
þótt ung sé. Langöflugust eru
samtökin orðin í Reykjavík. En
greinar þeirra eru komnar um alt
land.
Verkamannahreyfingin er stétta
barátta bæði í eínalegu og pólit-
isku tilliti.
Verkamannafélögin hafa hafið
baráttuna um verkakaupið, stytt-
ing vinnutímans, um yfirvinnu o.
s. frv. Alt eru þetta hagsmuna-
mál stéttarinnar.
Samhliða eru verkamannafélög-
in orðin harðsnúin pólitisk félög,
eins og utanlands.
Stjórnmálastarfsemi er sem sé
ein aðalleiðin til að gæta hags-
muna stéttarinnar.
það fer ekki hjá því að áhrif-
in fari að koma þaðan á löggjöf
Islands, eins og á löggjöf annara
landa. Fyrsti vísirinn eru vöku-
lögin á togurunum.
Stéttabarátta blasir við í al-
gleymingi í félagsskap hins fjöl-
menna verkalýðs á íslandi.
Á þetta við nú um verkamenn
kaupstaðanna bæði þá er vinnu
stunda á sjó og landi. —
Fiskifélagið er stéttarfélag
þeirra manna einkum, sem útgerð
leka í smáum stíl. J>að nær nú
um alt land. J>ví miður hefir sá
félagsskapur ekki enn náð þeim
þroska sem skyldi. Á Fiskiþingi í
fyrra segir svo í nefndaráliti með-
al annars: „Eins og kunnugt er
eru nú bændur ár frá ári að
þjappa sér betur saman um hags-
muni stéttarinnar, bæði hvað
snertir verslun þeirra og áhrif á
skattalöggjöf landsins og styrk-
veitingaráð, og standa þeir nú
sigri hrósandi yfir fiskimanna-
stétt landsins sundraðri og for-
ystulítilli og því nær með öllu
áhrifalausri í hagsmunamálum
sínum. Nefndin er á einu máli um
það að þetta megi ekki lengur
svo til ganga, heldur verði Fiski-
félagið að**beita sér meira en það
hefir gert fyrir því, að samtök
myndist meðal fiskframleiðenda
og fiskimanna þessa lands".
Ummæli þessi eru ljós vottur
um hvert stefnir í þessu efni og
er það vel farið. En því miður
urðu mistök um val á forystu-
manni á þessu ári,, en það mun
vonandi lagast. —
Hitt er alkunnugt, að stórút-
gerðarmennirnir eiga með sér öfl-
ugan stéttarfélagsskap. Hafa þeir
átt og eiga öfluga fulltrúa á al-
þingi og hafa komið ár sinni þar
vel fyrir borð (t. d. ríkisábyrgðin
á togaralánunum). Um þátttöku
stórútgerðarmannanna í pólitiskri
blaðaútgáfu verður síðar rætt. —
I hlutfalli við fólksfjölda er em-
bættismannastéttin afarfjölmenn
á Islandi. En vitanlega er þessi
stétt miklu fámennari en verka-
menn, bændur og sjávarbændur.
Engu að síður hefir þessi stétt
bundist í harðsnúinn félagsskap
til þess að gæta hagsmuna sinna.
Mun öllum það í fersku minni er
embættismannastéttin þvingaði
gegnum þingið stórkostlegri
launahækkun sér til handa með
verkfallshótun.
Mikill hluti embættismanna-
stéttarinnar, einkum hinir hæst-
launuðu, standa eins og múr að
hinum pólitisku samtökum sem
gefa út Morgunblaðið og fleiri
blöð.
Engin stétt hefir átt hlutfalls-
lega jafnmarga fulltrúa á þingi.
J>að er mjög áberandi hve þeir
fullrúar hafa barist fyrir hags-
munum stéttar sinnar (t. d,.
Magnús Pétursson fyrir lækna-
stéttinni). Jafnvel sumir bændur
hafa raunverulega fyrst og fremst
stutt hagsmuni þeirrar stéttar (t.
d. einkum Jón á Hvanná). —
Stéttabaráttan í hinu íslenska
þjóðfélagi kemur hvergi eins ber-
lega í ljós og í framkomu kaup-
mannastéttarinnar. Annarsvegar
er hinn eiginlegi stéttarfélags-
skapur kaupmannanna og er
verslunarráðið þar á oddinum.
Hinsvegar eru hin pólitisku sam-
tök kaupmannanna. Nokkur hluti
embættismannastéttarinnar og
stórútgerðarmannanna hefir og
bundist í þann félagsskap.
Félagsskapur þessi ræður yfir
langflestum hinna pólitisku blaða
sem gefin eru út á Islandi: Morg-
unblaðinu og Lögréttu í Reykja-
vík, Fram á Siglufirði, Islending
á Akureyri og Austanfara á Seyð-
isfirði. Bardagaaðferð og hags-
munabarátta þessarar og þessara
stétta á stjórnmálasviðinu er svo
alkunn, áð ekki þarf orðum að því
að eyða. Síðasta tegundin þeirrar
baráttu er laumupési kaupmanna-
öldungsins Björns Kristjánssonar,
sem settur er til höfuðs bænda-
stéttinni og verslunarsamtökum
bænda: samvinnufélögunum.
þessar myndir af íslenska þjóð-
félaginu munu nægja.
það er Ijóst af þeim að hags-
munabarátta stéttanna er í al-
gleymingi í hinu íslenska þjóðfé-
lagi, ekki síður en í öllum þjóð-
félögum í Norðurálfunni.
pennan sannleika vill Morgun-
blaðið reyna að fela fyrir alþjóð.
Ásakanir þeirra um að bænda-
stéttin íslenska, eða Tíminn af
hennar hálfu, sé sérstaklega að
stofna til stéttarígs í lanind eru
gjörsamlega rangar.
Stjórnmálastarfsemi er beina
leiðin til þess að gæta hagsmuna
atvinnuveganna og þeirra stétta
sem þá stunda. þessvegna hafa
verkamennirnir, útgerðarmennirn-
ir, embættismennirnir og kaup-
mennirnir, stofnað til þess félags-
skapar, hagsmunalegs og stjórn-
málalegs, sem nú hefir verið lýst.
Bændastéttin hlýtur að gera hið
sama og á að gera hið sama. J>að
eru bein ósannindi að bændurnir
íslensku eða Tíminn af þeirra
hálfu, stofni til stéttarígs eða
stéttabaráttu fremur öðrum stétt-
um hins íslenska þjóðfélags.
J>að er af langflestum viður-
kendur sannleikur að landbúnað-
*l
Afbragðs tegund
af
hreinum Virginiu sigarettum.
Smásöluvepð 65 aupap.
Fpzegap fypip gazði.
T
urinn er og verður að vera undir-
staðan undir hinu íslenska þjóð-
félagi. Blómlegur landbúnaður er
eina tryggingin sem til er fyrir
öruggri afkomu þjóðarinnar, fyrir
andlegri, siðferðilegri og líkam-
legri hreysti þjóðarinnar.
Hinsvegar er það og viðurkent
af langflestum að landbúnaðurinn
hefir verið hornreka á íslenska
þj"óðarbúinu á undanförnum ár-
um. Hann hefir dregist aftur úr
í lífsbaráttunni vegna þess að lög-
gjafar og fjárveitingarvaldið hefir
ekki haft fullan skilning á þýðing
landbúnaðarins, t. d. eru peninga-
búðirnar nálega lokaðar fyrir
bændastéttinni. • En öllum eru
ljósar afleiðingar slíks skipulags.
Af þessu ástandi stendur land-
búnaðinum og hinu íslenska þjóð-
félagi svo mikil hætta, að það er
skylda bændastéttarinnar, ekki
eingöngu við sjálfa sig, heldur og
við föðurlandið, að bindast í öfl-
ugan félagsskap til þess að bæta
þetta ástand. Sá félagsskapur
verður fyrst og fremst að vera
pólitiskur félagsskapur.
þessvegna hafa bændurnir ís-
lensku stofnað Tímann í ^Reykja-
vík og Dag á Akureyri.
Og hvað sem líður ásökunum
Morgunblaðsins og fylgihnatta
þess, hvað sem líður blekkingun-
um og rykinu sem blöð þau þyrla
í augu almennings, skal þeim fé-
lagsskap haldið áfram, í þeirri trú
að verið sé að vinna að því að
efla og tryggja farsæla framtíð
til handa hinni íslensku þjóð.
Steínolían.
I hverju eintaki af stuðnings-
blaði Jóns Magnússonar koma
árásargreinar á landsverslun fyr-
ir að bjarga fiskimönnunum frá
einveldi ameríska hringsins. þessi
læti eru sorglegur vitnisburður
um hnignun nokkurs hluta þjóð-
arinnar. Ekkert mál hefir fengið
betri undirbúning en landsversl-
un með steinolíu. Síðan löngu fyr-
ir stríð hefir þjóðin óskað eftir
að losna- alveg i úr skiftum við
Standard Oil. þingið hefir tvisvar
samþykt lög um einkasölu. I þing-
inu mælti enginn bót álagningu
hringsins. Fiskifélagið reyndi að
keppa, með styrk úr landssjóði, en
beið ósigur. Meðal þeirra sem sam-
þyktu 1917 að landið tæki einka-
sölu á steinolíu, voru þeir J. M.
og M. G., núverandi forkólfar
kaupmanna. pingið vildi að land-
ið byrjaði með einkasölu undir
eins og hægt væri eftir að stríð-
inu lyki. Á stríðsárunum keyrði
um þvert bak með óánægjuna
með ameríska hringinn. Lands-
verslun byrjar að keppa og lækk-
ar verðið stórkostlega. Hringur-
inn sjaldan minna en 15 kr. ofan
við landsverslun. Án landsversl-
unar hefði vélbátaútvegurinn leg-
ið ósjálfbjarga við fætur hins er-
lenda félags. Arðurinn af striti
mörg þúsund sjómanna runnið í
vasa erlendra auðmanna og nokk-
urra aðstoðarmanna þeirra hér á
landi.
I sumar er alt undirbúið fyrir
einkasöluna. Landsverslun tekst
að tryggja Islandi lægsta verð á
olíuheimsmarkaðinum, á hverjum
tíma. Var hægt að komast lengra?
Átti samkepni vesalla prangara á
Islandi að þrýsta olíunni ofan fyr-
ir frumverð heimsmarkaðar ? Síð-
an sparar landið tugi þúsunda, ef
til vill hundruð, með því að flytja
í stáltunnum, og spara rýrnun.
Frh. J. J.
Tvisvar verður
gamall maður barn.
B. Kr. hefir frá því hann byrj-
aði verslunarprang sitt, haft beig
af samvinnustefnunni. Hann
reyndi á blómatíð sauðaútflutn-
ingsins að keppa við félögin, fékk
sauði hjá bændum í Árnessýslu
og sendi út. En allur sá leiðangur
fór í hundana. Verslunarþekking-
ingin, sem B. Kir. er alt af að
guma af, var ekki meiri en svo,
að hann varð að gjalti er til Ehg-
lands kom. Hafði hann bæði
skömm og skaða af þessari gróða-
tilraun sinni. En gamlir bændur í
Arnessýslu vita hvað mikið þeir
græddu á kaupum B. Kr.
Á gamals aldri vill B. Kr. reyna
á nýjan leik. Rétt áður en land-
póstar fóru, varð skipsferð í
Borgarnes. B. Kr. virðist þá hafa
seht gríðarmikið af laumupésan-
um til bænda í Borgarfirði. Skip-
ið kom snemma dags upp eftir, og
sýslumaður Borgfirðinga sást með
blíðu brosi vera að útbýta þessu
„stutta og digra" launbarni B. Kr.
meðal bænda. Skipið fór til Rvík-
ur um kvöldið, og pésinn kom til
eins af eigendum Tímans það
sama kvöld. B. Kr. hafði látið
prenta pésann í Actaprentsmiðju,
þar sem Tíminn er prentaður. En
svo mikinn varnað mun höf. hafa
boðið á að leyna þessum óburði,
að enginn af aðstandendum Tím-
ans hafði hugmynd um myrkra-
verk B. Kr. Litlu síðar kom frétt
af Isafirði, að pésinn væri kominn
þar á land úr einhverri skútu.
Er auðséð á öllu þessu, að B. Kr.
hefir farið með pésann eins og
mannsmorð, bæði í prentsmiðjunni
og við að koma honum út um
land. Daginn eftir að pésans varð
fyrst vart í Borgarnesi, fékk und-
irritaður eitt eintak sent, ef til
vill frá höf. En þá var komið að
kvöldi og seinni landpósturinn á
förum í býti morguninn eftir.
Um leið og fréttin kom úr
Borgamesi um þetta ófrægilega
myrkraverk B. Kr., brá Tíminn
við og sendi út aukablað. Sama
blýið í setjaravél Actaprent-
smiðju, sem var að kólna úr pésa
Björns, tók nú á sig nýja mynd,
og varð að fyrstu tilkynningu um
laumuspilið. Og í sömu póstunum,
sem B. Kr. hafði ætlað að flytja
ósannindin og dylgjurnar um
kaupfélögin, fóru nokkur þúsund
bréfa með skýringum á athæfi
mannsins, hvötum hans og fortíð.
pó að pési B. Kr. sé jafnómerki-
legur og raun ber vitni um, gæti
skeð að hann hefði blekt einhverja
fáfróða sál, ef ekki hefði verið
þetta ódæma pukur við smíði
hans og dreifing.B.Kr. mætti muna
eftir ,,gula sneplinum" sem einn
samherji hans sendi út um land
með leynd hér á árunum. Pukrið
eyðilagði þá sendingu. J>að var
eiginlega aldrei minst á gula snep-
ilinn nema fyrir það að með hon-
um var gerð mishepnuð tilraun
til að komast aftan að andstæð-
ingi, af því kjarkinn vantaði til að
ganga beint undir vopnin.
I pésanum segir B. Kr. að kaup-
menn séu gáfuðustu menn land-
anna. En því eru þeir þá manna
gáfnatregastir og mentunarminst-
ir hér? Hann segir að samvinn-
an, með því að forða almenningi
frá féflettingu, sé brot á „kær-
leikslögmálinu"! Hann fer lítils-
virðandi orðum um Jakob Hálf-
dánarson og Benedikt á Auðnum,
án þess að nefna nöfnin. Karltetr-
ið finnur einhvern öfundarhroll,
þegar hann minnist manna sem
verða frægir fyrir að hafa rutt
braut þjóðbætandi nýungum. J>ar
finnur hann fátækt sína. Hann
virðist ekki vita að dönsku kaup-
félögin hafa samábyrgð. Heldur
ekki um samvinnuheildsölur ann-
ara þjóða. Hann segir að enskum
kaupfélagsstjórum sé bannað að
taka þátt í pólitík. Veit ekki frem-
ur en nýfætt barn, að blöð og að-
alfundir enskra samvinnufélaga
berjast fyrir pólitisku samhaldi fé-
laganna. Kaupfélag Skagfirðinga
yngir hann um 21 ár. Sambandið
um 14—15 ár. Dylgjur um að
Sambandið muni hafa eða" geti
falsað reikninga sína. Heldur fast
fram að íslenskir bændur séu
sameignarmenn og öreigar. En á
hverju varð hann „öreigi"? Var
það á því, sem Landsbankinn lán-
aði í hans tíð gjaldþrota kaup-
mönnum? Að síðustu vill hann
láta drepa öll kaupfélög og Sam-
bandið. Bændur eiga að koma í
smáhópum með tólgarböggla og
smjörpinkla til þeirra feðga
Björns og Jóns og annara því líkra
kaupmanna, svo að unt sé að
framkvæma á þeim „kærleiksboð-
orð" sannrar kaupmensku. J>ann-
ig er allur pésinn. Laumuspil,
endurskin af lítilli greind og tak-
markalausri fáfræði. Gamall mað-
ur, sem á að baki sér eyðilegar
rústir, er brjóstumkennanlegur
fyrir að bæta svona „kaupmanns-
striki" seinast í viðskiftareikn-
inginn. J- J>