Tíminn - 23.09.1922, Side 1

©jaíbfcti
o<3 afgveiöslumaöur Cinians er
Sigurgeir ^riðrifsfon,
Sainbaitösíjúsimi, HeY?jautf.
VI. ár.
Reykjayík 23. september 1922
^fðtexbsía
íímans cr t Santbanösíjúsinu.
(Dpin baglega 9—[2 f. I7
Stmi 496.
X -------
39. blað
flifbragðs fegund
af
hreinum Yirginiu sigarettum.
Smásöluverð 65 aurar.
Frægap fypjp gæði.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
„4
Kaupfélag Eeykvíkinga
selur allskonar nauðsynjavörur og tóbaksvörur. Verslið viö það livar
sem þér eruð á landinu. Avalt nýjar vörur með lægsta verði. Viðskiftin
greið og áreiðanleg.
Símar 728 & 1026 Póstliólf 516. Símnefni: Solidum.
sm
Dóms- og kirkjumálaráðuneytið tilkynnir eftirfarandi:
Ráðuneytið hefir í hyggju nú fyrir slátrun í haust að setja nýjar
reglur um slátrun búpenings samkvæmt lögum 19. júní 1922 nr. 31.
En þar sem ætlast er til, að leyft verði í væntanlegum nýjum reglutn,
að deyða sauðfé einnig á þann hátt að rotað sé, þá þykir ástæða til,
að veita á þessu hausti almenna undanþágu frá ákvæði gildandi reglna
frá 17. nóvember 1916 um að deyða skuli sauðfé með þar til gerðu
skotvopni, og veitist því liér með leyfi til að deyða megi sauðfé á
þessu hausti einnig á þann hátt, að rotað sé með helgrímu eða öðru
nothæl'u rotunaráhaldi.
Kjötverðið og
kjöttollurinn.
I.
Sláturfélag Suðurlands auglýs-
ii í fyrradag kjötverðið, eins og
það verður hér í höfuðstaðnum í
haust.
Kjöt af dilkum kr. 0,60—1,40
kg.
Kjöt af sauðum og öðru full-
orðnu fé kr. 0,60—1,60 kg.
Slátur kr. 1,00—4,50 hvert.
Mör kr. 2,20 kgv
það mun ekki of lágt áætlað að
bændur hafi að meðaltali greitt
kaupamanninum 50 kr. kaup á
viku. Með fæðinu verður kaupið
alls ekki áætlað-lægra en kr. 65
á viku.
Verðið á meðallambinu sam-
kvæmt ofanskráðu verður ekki
hærra en kr. 17,50. Eftir því þarl
bóndinn að leggja til nálega 4
lömb til þess áð geta borgað
kaupamanninum vikukaupið.
'þetta óskaplega lága kjötverð
bætist nú ofan á vandræði und-
anfarinna ára, ofan á það, hversu
þjóðfélagið hefir búið að bænda-
stéttinni á undanförnum árum,
sem hefir margsinnis verið tekið
fram hér í blaðinu.
það leikur ekki á tveim tung-
um að voði er fyrir dyrum um
afkomu bændastéttarinnar í slíku
árferði.
I þetta sinn verður mönnum
fyrst og fremst litið til áþreifan-
legu ástæðunnar til að kjötverðið
er svo óskaplega lágt.
Sú ástæða er: kjöttollurinn í
Noregi.
II.
Tíminn hefir staðið einn uppi
allra Reykj avíkurblaðanna með þá
skoðun, að kjöttollurinn norski
muni a. m. k. meðfram stafa af
ráðstöfunum sem íslenska ríkið
hefir gert vegna sjávarútvegsins.
Er átt við tvent: undanlátssemina
í Spánarmálinu og hina nýju síld-
veiðalöggjöf. Morgunblaðið og
fylgihnettir þess hafa einkum bar-
ist á móti þessari skoðun Tímans.
þau finna það þessi blöð, að væri
þessi skoðun viðurkend rétt, þá
ættu bændur landsins fylsta rétt
til að fá hallann af kjöttollinum
greiddan úr ríkissjóði. Á móti því
vilja þau berjast með hnúum og
hnefum.
Tvent færa blöð þessi fram til
stuðnings máli sínu: Ummæli
norska konsúlsins hérna í bænum
og hitt að norsku blöðin gefa ekk-
ert í skyn í þessa átt. Tíminn hef-
ir óhrekjanlega sannað að á þessu
verður ekkert bygt endanlega.
En hin styrku rök fyrir skoðun
Tímans skulu nú nánar rakin. Og
þau eru aðallega tvenskonar.
Annarsvegar saga kjöttollsmáls-
ins í Noregi. í 20 ár hafa bænd-
urnir í Noregi barist fyrir því að
fá þennan verndartoll lögleiddan.
það hefir altaf strandað þangað
til nú alt í einu. Nú er kjöttollur-
inn samþyktur með miklum
meirihluta.
Á norska þinginu eiga sæti um
120 þingmenn. En bændaflokkur-
inn á þar ekki nema 18—20 full-
trúa. pað vantar því næsta mikið
á að bændaflokkurinn einn hafi
getað komið kjöttollsmálinu fram.
Hverjar eni þá ástæðurnar til
þess, að kjöttollurinn er nú alt í
einu lögleiddur með miklum meiri-
hluta eftir 20 ára árangurislausa
baráttu?
þá er komið að hinu atriðinu.
Tíminn heldur því alls ekki
fram að undanhald Islendinga í
Spánarmálinu og síldveiðalöggjöf-
in séu einu ástæðurnar til þess að
aðrir hinna norsku þingmanna en
bændurnir greiddu tollhækkuninni
atkvæði. það er fjarri því. En
Tíminn heldur því fram að því sé
eins varið um þessa athöfn mann-
anna sem aðrar, að til hennar
liggi fleiri hvatir en ein.
Og nú ætti hver og einn sem
þetta les að stinga hendinni í sinn
eigin barm og spyrja sjálfan sig.
Er það ekki með öllu víst að á
þingi Norðmanna sitji a. m. k.
nokkrir gallharðir bannmenn —
viðlíka ákveðnir bannmenn og
tíðkast hér hjá okkur? það er öld-
ungis víst að svo er.
Nú fórum við þannig að í bann-
málinu, sem kunnugt er. Afleið-
ingarnar fyrir bannið í Noregi eru
komnar á daginn. Hvað er senni-
legra en að sársauki ósigursins í
svo ríku áhugamáli, hafi haft
áhrif á atkvæðagreiðslu. Hver er
sá maður, sem fullkomlega vill for
taka slíkt um sjálfan sig?
þetta sálfræðilega atriði í mál-
inu er svo þungvægt, þegar saga
þessa kjöttollsmáls er um leið at-
huguð frá rótum, að ekki verður
fram hjá því komist.
Hið sama má segja um síld-
veiðamálið.það er viðkvæmt hags-
munamál fyrir marga af útgerð-
armönnunum norsku. í þeim hóp
eru vafalaust ýmsir áhrifaríkir
menn. Er það ekki annað en það
sem alstaðar tíðkast að ríkin svari
hvort öðru fullum hálsi í atvinnu-
og tollalöggjöf.
þeim rökum, sem nú hafa verið
nefnd, verður ekki mótmælt. það
eru'afarsterk líkindarök fyrir því
að kjöttollurinn stafi meðfram af
ráðstöfunum sem íslenska ríkið
hefir gjöra látið vegna sjávarút-
vegarins.
því miður er mjög hætt við og
nálega víst að vonirnar hafa
brugðist um að laga málið samn-
ingaleiðina, a. m. k. á þessa árs
kjötframleiðslu er til Noregs flyst.
Og þá dynur hún yfir spurn-
ingin:
Hvað á þá að gera nú í haust
í þessu mikla máli?
III.
það var bent á það í síðasta
blaði Tímans að ýmsar hinar
helstu stéttir landsins hafa bund-
ist föstum samtökum til að gæta
hagsmuna sinna.
það var rökstutt að bændastétt-
in væri og í sínum fylsta rétti þar
sem hún hefir stofnað til slíkra
samtaka.
Aldrei hefir það verið eins aug-
ljóst eins og einmitt í þessu máli
að þau samtök hljóta fyrst og
fremst að vera pólitisk.
Landsstjórnin og þvínæst al-
þingi skera úr því hvort bænda-
stétt landsins fær nú komið fram
þeirri fullkomnu réttlætis- og
sanngirniskröfu, að þar sem kjöt-
tollsmálið er þannig vaxið sem nú
hefir verið lýst, verði bændum
nú í haust goldinn annarsstaðar
frá hver sá eyrir sem þeir skað-
ast urn á kjötsölunni vegna
norska tollsins.
Síðar koma dagar og ráð um
það, hvað við 4;aki á næsta ári.
þessaii kröfu er nú fyrst og
fremst. beint til landsstjórngr-
innar.
Framsóknaiflokkurinn,. bænda-
ílokkurinn, stærsti flokkurinn á
aiþingi, réði mestu um skipun nú-
verandi stjórnar.
Sá flokkur hlýtur einliuga að
standa að þessaii kröfu: að lands-
stjórnin geri nú þegar gangskör
að því að greiða bændum hallann
af kjöttollinum, upp á væntanlegt
samþykki þingsins.
Afstaða flokksins til stjórnar-
innar hlýtur að miðast mjög við
það, hversu hún snýst við þessu
milda hagsmunamáli bændastétt-
arinnar.
það er skylda Framsóknar-
flokksins að fylgja þessu máli
fast eftir. það er skylda bænda-
stéttarinnar, bæði vegna hennar
sjálfrar og vegna framtíðar lands-
ins að setja þetta mál á oddinn.
----0----
Að hverju leytí
er B. Kr.
svaraverður?
B. Kr. vonaðist eftir að geta komið
laumupésa sínum út um land, án þess
að samvinnumenn í Reykjavík yrðu
varir við, og gætu látið fylgja at-
hugasemdir. Nú vonar B. Kr. að byrj-
aðar verði við hann umræður um
pésann í heild sinni. það mun og
verða gert, en ekki alveg á þann hátt
sem B. Kr. í barnslegum metnaði sín-
um liefir búist við. Til þess að hægt
sé að ræða um alvarlegt mál, þurfa
báðir málsaðilar að hafa töluverða
þekkingu á undirstöðuatriðum máls-
ins. Vanti þessa þekkingu öðru megin,
eru umræður tilgangslausar. Ef ein-
hver gamall ístrubelguf héldi þvi fast
íram sem kenningum í liffræði, að
nef mannsins væri skapað til að vera
ilát fyrir skorið tóbak og maginn til
að anda með, þá myndi enginn mað-
ur með liversdagslegri þekkingu á
_ heilsufræði leggja út í að tala um slík
efni við þvilíkan mann. Aftur á móti
væri ekki útilokað, að unt væri að
tala við hann um einhver enn auð-
veldari efni, eitthvað sem maðurinn
af tilviljún kynni áð liafa eittlivert
vit á.
Nú er þessu einmitt svo varið um
B. Kr. Menn vissu áður fullvel, en
laumupésinn sannar það til fulln-
ustu, að hann getur ekki tekið þátt
í umræðum um samvinnumál. Fá-
iræði hans í þeim efnum er alveg
einstæð, jafnvel þó að leitað sé í háns
fáfróðu stétt.
B. Kr. gerir bók 70 bls. og eyðir til
1 útgáfunnar á 3. þús. „gullkrónuxn" af
fúlgu þeirri, sem fátækir bændur og
sjómenn veita þessum gamla manni
til öreigaframfærslu. Pésinn er um
það að leggja niður samvinnufélags-
skapinn, leysa upp kaupfélögin og
Sambandið. Leyfa í hæsta lagi sam-
tök bænda eins og þektist fyrir miðja
19. öld, þegar Hálfdán gamli i
Brennási, faðir Jakobs, sem fyrstur
síofnaði kaupfélag hér á landi, safn-
aði fáeinum bændum saman til að
láta selstöðukaupmenn á Akureyri
bjóða í ullarpoka þeirra og tólgar-
böggla. þctta er hliðstæð tillaga við
það, ef einhverjum bónda, sem er
búinn að slétta tún sitt, og notar við
lxeyskapinn sláttuvél, rakstrarvél,
snúningsvél, og flytur heyið á vagni
heim i góða hlöðu, væri skipað í nafni
framfai-anna að' slá með einjárnung
og ljáböndum úr leðri. Hita ljáinn
með viðarkolaeldi til að hvessa hann.
Bera lieybaggana á bakinu heim íop-
inn heygarð. Andi B. Kr. er á þann
hátt kominn á hnignunarstig að hon-
um nægir ekki að ganga ofan í jörð-
ina verk tveggja kynslóða. Hann
þarf að komast lengra niður í fyrsta
fálm algerðra byrjenda. Fáfræðf B.
Kr. nálgast stundum sögulega fölsun.
Hann berst aðallega móti Samband-
inu, en veit svo lítið um það, að^hann
lieldur að það sé stofnað í Rvik sein-
ast á striðstimanum, eða jafnvel 1919,
af fáeinum mönnum þar. Hann veit
ekki að Sambandið er stofnað norð-
ur í Ystafelli árið 1902. Að þá ganga
í það 3 félög á Norðurlandi. Að Sam-
bandið hafði frá því ári fullkomið
skipulag, lög, stjórn, reglulega aðal-
fundi ár hvert. Byrjaði þá þegar á
framkvæmdum út á við, sendi erind-
reka við og við til útlanda til að ann-
ast, erindi félaganna. Var á góðum
vegi með aþ keppa við Landsbank-
ann um Björn Sigurðsson, sem
verslunarfulltrúa erlendis á næstu
missirum, áður en B. S. varð sam-
verkamaður II Kr. Að í þess stað
varð Jón Jónsson bóndi á Héðins-
liöfða erindreki sambandsfélaganna
erlendis í nokkur ár, þar til H. Kr.
tók við 1912 og liefir siðan þá gegnt
sameiginlegum verslunarstörfum fyr-
ir sambandsdeildirnar, fyrst búsettur
á Akureyri, síðar í Khöfn og 'nú Rvík.
Fáfræði B. Iír. nær því ótrúlega há-
marki, að hann veit ekkert um þessa
hægu, löngu framþi'óun, þar sem þús-
undir þroskuðustu boi’gara í landinu
byggja með frjálsum félagsskap hið
heilbrigðasta og sterkasta verslunar-
fyrirtæki sem myndast hefir hér á
landi frá því sögur hófust. I stað
þess lieldur vesalings karlinn að fá-
einir menn í Rvík hafi stofnað Sam-
bsftidið, þegar það er orðið nær 20
ára gamalt. það er ofboð skiljanlegt
hversvegna B. Kr. getur komist að
írumlega vitlausum niðurstöðum, .út
frá svona forsendum.
1 laumupésanum er B. Kr. sífelt
að tönnlast á þvi að Sigurður í Ysta-
íelli og aðrir af leiðandi mönnum
Sambandsins séu sócíalistar, og þyk-
ii það ekki íallegt. Hinsvegar gleym-
ir hann að geta þcss að það var B.
Kr. sem barðist íiiest fyrir að koma
sócíalista á þing í Ilvík 1916, og tókst
það. 1 öðru lagi þykir honum helst
fyrirmynd fyrir íslendinga í kaupfé-
lögum sócíalista erlendis. í Dan-
mörku eru mörg þúsund samvinnu-
fýrirtæki, sem bændur reka, þar á
mcðal kaupfélög með skyldu-sam-
ábyrgð. En B. Kr. virðist ekkert vita
um þau. Aftur dettur hann ofan á
eitt af hinum fáu samvinnufyrirtækj-
um í Danmörku, sem sócialistar ráða
■íið öllu leyti, „Ilovedstadens Brugs-
forening", sem Borgbjærg efndi til
um 1910. Hér á landi vill B. Kr. gera
samvinnubændurna að sócíalistum,
og þar með misindismenn í hans
augum. En sjálí'ur hefir hann barist
fyrir pólitiskum framgangi jafnaðar-
manna liér á landi, og erlendis er
samvinna þeirra helst fyrirmynd að
hans'dómi. Frh. J. J.
Freymóður Jóhaimesson málari
opnar málverkasýningu í Góð-
templarahúsinu í dag.
Aukablað kemur út af Tíman-
urn í dag.
----o-----