Tíminn - 23.09.1922, Qupperneq 3

T 1 M I N N
125
Samband íslenskra
Samvinnufélaga
hefir fyrirliggjandi og útvegar kaupfólögum alls konar
landbúnaðarverkfæri
Sláttuvélar, Milwaukee
Rakstrarvélar, Milwaukee
Snúningsvélar, Milwaukee
Brýnsluvólar fyrir sláttuvólaljái.
Plóga frá Kyllingstad Plogfabrik, er hlutu fyrstu viður-
kenningu á landbúnaðarsýningunni í Reykjavík 1921.
Garðplóga, Pinneberger.
Rótherfi, Pinneberger.
Tindaherfi, Pinneberger.
Arfaplóga, Pinneberger, með tilheyrandi hlújárnum, Hlutu
sérstaka viðurkenningu á fyrnefndri sýningu.
Rófna sáðvélar.
Forardælur.
Yagnhjól frá Moelvens Bruk.
Skilvindur, Alfa Laval.
Strokka, Alfa Laval. o. fl. o. fl.
Ennfremur verkfæraskápa með ölluin algengum smíðatólum.
Tilbúinn áburð, gaddavír o. m. fl.
Flest verkfærin hlutu viðurkenningu á landbúnaðarsýning-
unni í Reykjavík 1921 og eru'valin í samráði við Búnaðar-
félag íslands, sem einnig gefur upplýsingar um þau.
an indverska prédikara, Margur
heldur niann af sér. Allir vita að
honum hefir ekki verið sárt um
mannorð þeirra, er hafa fylgt öðr-
um stefnum í andlegum efnum en
liann. Rekur mig minni til þess,
að þau væru miður göfugmann-
leg ummælin um C. W. Leadbeat-
er biskup, hérna um árið. Og all-
ir lesendur þessa blaðs muna hvar
hann lagði að Einari Nielsen. —
Skugginn, sem féll á Sadhu staf-
aði af „Bjarma“. Eg tók aðeins
ummælin upp úr honum. þar áttu
þau, að því er mér skildist, að
vera fremur lof en last. En hr.
Ástvaldi er nú þannig farið, að
hann má naumast sjá tekin um-
mæli upp úr þessu blaðkríli sínu,
svo að hann álíti ekki, að verið sé
að gera honum sjálfum, blaðinu,
kristni- eða trúboðum og jafnvel
allri kirkjunni til stórminkunar.
Hann þolir ekki að sjá þau ann-
arsstaðar en á blaðsíðum Bjarma
litla. En þegar að er gáð, er hon-
um nokkur vorkunn, að hann vilji
ekki láta hafa sýningu á því, sem
hann segir. þetta ætti samt að
kenna honum að vanda sig betur,
bæta ráð sitt við blaðið, þótt lítið
sé, því seint er að iðrast eftir
dauðann, sagði Jóka.
Svo telur hann upp fjórar bæk-
ur eða bæklinga, sem einhver Al-
fred Zahir á að hafa skrifað um
Sadhu Sundar Shing. Sé eg naum-
ast að þær sanni nokkuð, þó þær
séu nefndar, nema ef vera skyldi
að höfundur þeirra sé maður
skrifandi. Nú, en það er hr. Ást-
valdur líka og hefir ekki orðið
frægur fyrir, né nokkur, sem hann
hefir skrifað lof um. Frægð
manna fer miklu fremur eftir því,
hvað skrifað er, en hvort menn
skrifa mikið eða lítið. það er ekki
nóg að skrifa, ef menn skrifa
meira af vitleysu en viti, eða
skammast sín fyrir það, ef ein-
hverjum manni verður það á, að
taka það til greina.
Annars get eg naumast skilið,
hvernig hr. Ástvaldur getur haft
miklar mætur á þessum Indverja,
ef það er satt, sem hann segir, að
hann fari um dularheima, og sjái
þar margt, sem öðrum er hulið.
það hefði einhvemtíma þótt saga
til næsta bæjar, að innra trúboðs-
stefnan tekur indverskum dul-
speking tveim höndum. Guð láti
gott á vita, sagði gamla fólkið
stundum. En eftir á að hyggja:
Skyldi það ekki vera hatur manns-
ins til spiritistisku stefnunnar, er
hylur fjölda synda í augum hins
hatursgjarna heimatrúboðs ?
Vaðall hr. Ástvaldar um miðla
alment, og Einar Nielsen, kemur
hér málinu ekki við. En ekki er
það sennilegt, að það sé af góð-
mensku riístjóra Bjarma sprottið,
að hann vill ekki birta þýddar
skammaklausur um Nielsen í síð-
ustu grein sinni. Ilitt er líklegra,
að hann vilji heldur geyma þær,
til þess að fylla dálka „Bjarma“,
Sumir kaupendur „Bjarma“ kaupa
hann sökum skammanna, að því
er blaðinu sjálfu sagðist frá fyr-
ir nokkru, því ekki er eftir and-
ríkinu að slægjast.
Að endingu er ritstjóri Bjarma
að raupa af því, að greinar mín-
ar um blað hans verði til þess að
aíla því fleiri kaupenda. Og til
þess að sýna að hér sé ekki tóm
látalæti, fer hann að snúa við
blaðinu og verða blíðari í rómnum.
Minnir þessi auglýsingaaðferð
hans á brellur þær, er sumir hafa
við börn, þegar verið er að fá þau
til að borða eitthvað, sem þau
hafa ekki lyst á. þá er verið að
kjamsa og kjarnsa á matnum, og
segja a.ð hinum og þessum þyki
þetta gott. Árangurinn af gabb-
inu verður venjulega að sama
skapi meiri sem börnin eru meiri
óvitar. þetta veit ritstjóri Bjanna
og því er hann að kjamsa og
kjamsa í þeirri von, að einhverjir
vilji Bjarma. Minnir þessi fram-
koma ritstjóra Bjarma á prest
einn, er Stefán G. Stefánsson hef-
ir lýst. Einn vísuparturinn er
svona og get eg ekki stilt mig um
að setja hann hér:
. . „Slíkt breytir fljótt áliti manns,
ef hrasaðir veslingar verða honum
sæmd
og viðbót í tekjurnar hans.“
Eftir lýsingunni að dæma í
fyrri hluta greinarinnar, á eg ekki
að vera á marga fiska, eins kon-
ar „hrasaður veslingur" í augum
hr. Ástvaldar. Sannreyndin endur-
tekur sig hér sem annarsstaðar.
því þegar ritstjórinn fer að raupa
um kaupendafj ölgunina, er sem
hann íai talið sér trú um hana.
En þá fer hann líka að átta sig
á því, að eg verði honum „viðbót
í tekjurnar“. það verður til þess
að hann fer að hæla mér og kalla
mig „geðprúðan“, þótt hann sé bú-
inn að lýsa mér í allri greininni
sem vitlausum, bálvondum, stein-
blindum á báðum augum af hatri
og ofstæki, mokandi skarni á sak-
lausa menn o. s. frv. Stefán þekk-
ir sína. Eðlið verður ofur svipað
hjá þessum guðsmönnum, þó langt
sé milli vaxtarstaða, eins og í
fjögra laufa smáranum. Fræið í
honurn er eitrað, hvort sem. hann
vex í Hafnarfjarðarhrauni eða
suður í miðri Norðurálfu.
þórður Sveinsson.
-----0----
Auglýsarinn. Eyjólfur Stefáns-
gefur út nýtt blað í Hafnarfirði
með því nafni.
I. • Nl.
þá kem eg að hjúkruninni.
Margt hefir heýrst af henni látið,
sumir hafa lofað, aðrir lastað.
Sumir slá því fram, að margt
skorti þar til þarfa sjúklinganna,
svo sem umbúðir, lyf o. s. frv.
Eg var við allar verulegar „skift-
ingar“ á sái-um sjúklinganna, ým-
ist með yfirlækninum, eða vaf lát-
inn gera þær sjálfur. Á engum
spítölum, sem eg hefi komið á,
hvorki hér í Reykjavík né úti um
land, hefi eg séð eins góða reglu
á slíkum hlutum. Umbúðir og lyf
meira en nóg til allra þarfa, og
meðferð slíkra hluta sýndist mér
oaðfinnanleg. Svona var það í
ágústmánuði síðastl.
þá hafa heyrst svæsnar per-
sónulegar árásir á yfirhj úkrunar-
konuna. Ein slík var út af atvik-
um, sem fyrir komu á hælinu á
meðan eg var þar, og eg var sjón-
ar og heymarvottur að. þá sögu-
sögn rak eg opinberlega til baka,
og hlutaðeigandi sjúklingur var
auðvitað svo drenglyndur að játa
mína frásögn rétta en áfcásar-
mannsins ranga, og liggur þó
þeim manni illa orð til hælisins.
Síðan hefir yíirlæknirinn rekið til
baka ýmsar aðrar sögur um hæl-
ið. Eg gat þess til, að líkt væri
farið um fleiri „fréttir“ af hæl-
inu. Árásarmaðurinn, sem eg vil
fátt um tala, því að lítilsvirðing-
in, þögnin og gleymskan taka
hann á arma sína, helti yfir mig
eins og úr fötu, fúkyrðum og æru-
meiðandi brixlyrðum svo heimsku-
legum, að hinn illviljaðasti ein-
feldningur gat varla tekið mark
á þeim.
þann tíma, sem eg var á Vífils-
stöðum, sá eg ekki merki þess að
sannar væru óhróðursögurnar um
yfirhj úkrunarkonuna. Mér virtist
hún vinna starf sitt með afbrigð-
um vel, en starfið er sennilega
full umfangsmikið. Olli þar
nokkru um að fastur aðstoðar-
læknir var þá ekki kominn að hæl-
inu. þrjár aðrar hjúkrunarkonur
voru við hælið auk 6 hjúkrunar-
nema. Alt þetta fólk virtist mér
vinna störf sín vel, og féll mér
ágætlega í geð. Eg varð var við
að ein hj úkrunarkonan og yfir-
hjúkrunarkonan kornu ekki skapi
saman. Um upptök þess heyrði eg
ýmsar sögur á báða bóga, trúði
engum, en býst við, að þær sann-
ist: að „ekki veldur einn þegar
tveir deila“. Síðan er þessi hjúkr-
unarkona íarin, og er mér ekki
fullkunnugt um það mál. Hjúkr-
unarkonumar, að undantekinni
þeirri, sem nú er farin, og hjúkr-
unarnemarnir líka allir nema ein,
bera yf irhj úkrunarkonunni hið
besta orð, ,og getur enginn fylgst
eins vel með í starfi hennar eins
og þær. Eg hefi séð vottorð um
yfirhjúkrunarkonuna, sem er á
þessa leið: „Að gefnu tilefni finn-
um vér undirritaðar hjúkrunar-
konur og hjúkrunarnemar á Víf-
ilsstöðum ástæðu til að lýsa yfir
þessu: þann tíma, er vér höfum
unnið undir stjórn yfirhjúkrunar-
konu frk. Warncke, hefir oss virst
hún stunda starf sitt af frábær-
um dugnaði og samviskusemi.
Oss hefir virst alt frá hennar
hendi vera í góðri reglu. Vér er-
um íyllilega ánægðar með hana
sem yfirboðara og tekur sárt
hversu ómaklega er á hana ráð-
ist fyrir rangar sakir“. Undir
þetta vottorð hafa skrifað allar
hj úkrunarkonurnar,nema auðvitað
ekki sú, sem áður var getið og
þá var hætt störfum, og allir
hjúkrunarnemarnir nema einn,
sem þá var á förum, vegna þess
að sá kvenmaður kvað ekki hafa
heilsu til að vinna hjúkrunarstörf.
þetta vottorð er dagsett 12. sept.
þ. á-. og er full sönnun þess, að
ósatt er það, sem sagt hefir verið
í greinum um þetta mál, að
hjúkrunarkonurnar fái ekki nauð-
synleg lijúkrunartæki hjá yfir-
hj úkrunarkonunni og geti ekki
unnið störf sín vel hennar vegna.
Eg ætti annars um leið að
þakka Tímanum fyrir að hann
hefir frætt menn um þetta vott-
orð áður. En eg þakka honum
meira fyrir að hann fór að reka
í mig hnýflana, næsta klaufalega
og hlægilega.*) Hvað eg hafði því
blaði til saka unnið, er mér ekki
ennþá ljóst. En sé það ekki annað
en að vera á annari skoðun um
*) Greinarhöf. fer þarna húsavilt.
Eg gat þess þegar er umrœður hófust
um mál þetta, að umrœður myndu
leyfðar á báða hóga. þessvegna hefir
Tíminn flutt bœði greinar Páls Jóns-
sonar og þessa, eigi siður en grein
l’áls Vigfússonar, bréfið sem birtist í
siðasta blaði o. fl. Eg liefi ekki annað
til málanna lagt en kröfu um að mál-
ið yrði ekki þagað í hel. Ritstj.
komið fram sem aukinn tekjuafgangur félagsmanna um
áramót, og þar af leiðandi ekki skift neinu máli. Síðar,
þegar kreppan óx, var landsverslun aukin og gerð að stór-
íeldu bjargráðafyrirtæki, eingöngu fyrir stjórnmálaáhrif
samvinnumanna. í skjóli þessarar framkvæmdar fengu
íiestir og stundum allir landsmenn lífsnauðsynjar sínar
með sannvirði, eins og það gat lægst orðið hér á landi,
meðan kreppan var sem mest. Vitaskuld eru bæði þessi
dæmi frá óvenjulegum tímum og kringumstæðum. En þau
sanna hvernig samvinnan reynist, þegar mest liggur á.
Um hin venjulegu, daglegu óhrif kaupfélaganna í þá átt
að minka dýrtiðina, er öllum sem hafa kunnugleika til
að dæma um málið, fullkunnugt.
Af því, sem á undan er sagt, er fullljóst, að kaup-
menskan leitast við að hækka daglegt verð á neysluvör-
um, með því að skattleggja neytendur, með sem allra
hæstum milliliðságóða, en að neytendafélög stefna að
því að afla varanna ineð sannvirði, þ. e. því verði, sem
með sanngirni er hægt að fá lægst. þetta er alt ofur-
skiljanlegt. Hitt mun þykja érfiðara að sjá þá leið, þar
sem framleiðslufélög geti gætt meðalhófs, og látið vera
að nota sér neyð kaupenda til ósanngjarnrar álagningar.
Áður er drepið á það, að félög, sem eingöngu vinna að um-
hótum vöru- eða sölu, ættu erfiðara með að mynda stór
sambönd, sem næðu yfir heil lönd eða meira, heldur en
neytendafélögin. Sömuleiðis virðist þar vera að öllum
jafnaði minni áhugi fyrir liinni andlegu hlið samvinn-
unnar. Einfalt dæmi skýrir þetta til fullnustu.
Ef allir bændur á íslandi hefðu með sér öflugan fé-
lagsskap um kjötsöiuna, gætu þeir ó þann hátt skapað
sér óeðlilega hátt verð fyrir sumt af kjöti sínu, þ. e.
það, sem selt væri innanlands. Stjórn þvíliks félags hér
á landi gæti sett verð á kjöt hér á landi, án tillits til
þess, hvað verðið var á heimsmarkaðinum. Síðan mátti
hæta upp verðið á útflutta kjötinu, með hinni innlendu
álagningu. þetta væri að nota sér neyðina, eins og sam-
kepnismenn gera. Og vafalaust eru til þeir menn hér á
landi, sem gætu gert þetta, án þess að telja sig gera
rangt. En þau tvö samvinnufélög hér á landi, sem mest
hafa mótað lireyfinguna, kaupfélögin á Húsavík og Akur-
eyri, hafa farið aðra leið,_stefnt að réttlæti en ekki okri^
Sámbandið farið sömu götu. Hið erlenda markaðsverð er
lagt til grundvallar hvert ár. það skapast ekki af geð-
þótta einstaks manns eða félags, heldur af ástandi heims-
framleiðslunnar. Innanlands er kjötið þá afhent með
áætlunarverði, á haustin. Siðan fær kaupandi endurborg-
að af áætlunarverðinu, ef það reynist of hótt, eða bætir
við, ef það hefir verið lægra en erlenda verðið. Vitaskuld
er ekki hægt að þrengja þcssu réttláta skipulagi upp
á fólk, sem stendur mjög lágt að menningu. það skilur
ekki annað en starfsaðferðir samkepninnar.
Af því sem er sagt hér að framan, er það einsætt,
að efnahagur og framtið landsmanna er í voða, af því
að dýrtiðin er orðin svo mikil í landinu, að þjóðin er
ekki samkepnisfær í framleiðslunni. Lóðimar, húsin, jarð-
irnar, milliliðafjöldinn, vextirnix-, kaupgjaldið og laun
opinberra starfsmanna liggur eins og mara á atvinnulíf-
inu. Ein hækkunin fæðir af sér aðra, enda hlýtur svo að
fara. þessvegna myndi og hver óeðlileg hækkun, sem
gerð væri hér innanlands, að lokum bitna líka á þeim,
feem komið hefðu verkinu til leiðár, engu síður en öðr-
um. þannig verða húsabraskararnir i kauptúnunum að
gjalda of háa húsaleigu, eins og aðrir. Ef nokkur fram-
tiðarbót á að verða í þessum efnum, hlýtur það að verða
iyrir aðgerðir samvinnumanna i verslun, iðnaði, og með
áhrifum á meðferð þjóðmála. Allar þær aðgerðir hljóta
fyrst og fremst að miða að því að minka dýrtiðina og
lækka framleiðslukostnaðinn, svo að andvirði seldu var-
anna nægi til að skapa börnum landsins heilbrigð lífs-
kjör. Verkefni samvinnumanna verður að lækka f æ ð i,
húsnæði og fatnað, þessar þrjór höfuðnauðsynjar
hvers einasta manns. Takist það, minkar dýrtíðin, og
þjóðin hættir að búa með árlegum tekjuhalla. í niður-
lagi þessarar greinar verður aðeins drepið á helstu
atriðin.
Fyrsta höfuðnauðsynin er að efla sem mest félags-
skap neytenda, til að ná sem bestum tökum á innkaup-
unum, að þar verði ekki um óþarfa millimensku að ræða.
Um sölu innlendra afurða er liið rétta takmark að láta
erlenda verðið ráða innanlands. það er ekki gert enn með
sjávarafurðir. þær eru mjög oft seldar hærra verði inn-
anlands en utan. þar næst er að koma á fót innlendum
iðnaði. Er þar um tvöfalt takmark að ræða. Annarsveg-
ar að framleiða ódýrar vörur til afnota hér á landi, t. d.
allskonar fataefni. Hinsvegar að gera hina innlendu fram-
leiðslu fjölbreyttari og áuðseldari erlendis, t. d. niður-
soðna mjólk, kjöt, sild, fisk o. m. fl. þær verksmiðjur,
sem eiga að lækka dýrtiðina í landinu sjólfu, t. d. klæða-
verksmiðjur, þurfa að vera eign samvinnuheildsölu neyt-
endafélaga. ]iau fyrirtæki, soin ætla að keppa á lieims-
markaðnum, geta verið eign samkepnismanna, landsins
sjálfs, eða samvinnufélaga, eftir þvi sem verkast vill.
Sala á vörum þeirra hlítir lögmáli heimsviðskiftanna.
Hver tekjuaukning þar, sem leiðir af fjölbreytni fram-
leiðslunnar, eða aukinni vöruvöndun, er óvinningur fyrir
þjóðina í heild sinni.
I greinum þeim, sem hér fara ó eftir, verður leitast
við að benda á hin mörgu verkefni, sem samvinnan get-
ur best leyst úr hér ó landi, svo að öllum íslendingum
verði hagsbót að.