Tíminn - 14.10.1922, Qupperneq 2

138
T í M I N N
Fyrir nokkrum árum mintist
eg í Tímanum á stofnun al-
mennra sjúkrasjóða. Eg fæ 'ekki
annað séð, en að sú leið, er eg
þá benti á, skyldutrygging, sé
heppilegust, og skal nú leyfa mér
að drepa á aðaldrættina í því
fyrirkomulagi, sem eg hugsa mér.
Eg vil að í hverjum hreppi og
kaupstað sé sérstakur sjóður,
tryggingarsjóður sjúkra, er ætl-
aður sé til að bæta mönnum fjár-
hagslegt tjón vegna veikinda.
I. Tekjur sjóðanna.
Hver maður greiði í sjóðinn
frá fæðingu til sextíu ára aldurs.
Gjaldið sé 3 kr. árlega fyrir hvern
sem ekki er fullra tuttugu ára.
Yfir tvítugt greiði karlar 10 kr.,
en konur 6 kr. árlega.
Ríkissjóður greiði í sjóðinn 1
kr. fyrir hvem íbúa hreppsins eða
kaupstaðarins, og hrepps- eða
bæjarsjóður jafnmikið.
Hrepps- eða bæjarsjóður greiðir
fyrir þurfalinga og fyrir böm fá-
tækra fjölskyldumanna. Framfær-
endur fyrir þá, er þeir framfæra.
Gjaldið greiðist í þann sjóð, þar
sem gjaldskyldur maður á lög-
heimili þegar gjaldskrá er samin,
eða er búsettur, eigi hann ekkert
lögheimili. Sé það ekki greitt,
missist réttur til greiðslu úr
sjóðnum á meðan og auk þess
fylgir því lögtaksréttur.
II. Til hvers tekjum sjóðanna
skuli varið.
I kaupstöðum má árlega verja
9/io °g í hreppum 8/10 af tekj-
um sjóðsins næsta ár á undan
(þar með taldir vextir) til þess
er hér segir:
a. til að greiða legukostnað, lyf
og læknishjálp sjúklinga á
sjúkrahúsum.
b. til að greiða lyf, læknishjálp
og aðkeypta hjúkrun sjúklinga
í heimahúsum.
c. til að bæta sjúklingum at-
vinnumissi vegna veikinda, séu
þeir viku eða lengur í einu frá
störfum þess vegna og tapi at-
vinnukaupi af þeirri ástæðu.
Sé um mann eða konu að ræða,
er vinnur fyrir öðrum, skal
greiða sjúklingnum 3 kr. á
dag og auk þess 50 aura á dag
fyrir hvern, er hann framfær-
ir, liggi hann í heimahúsum,
en kr. 1,50 á dag og 50 aura
fyrir hvern er hann framfær-
ir, liggi hann á sjúkrahúsi.
Greiða skal fyrir allan þann
tíma, sem sjúklingurinn vegna
veikinda eða afleiðinga þeirra
sviftist getu sinni til að vinná,
þó ekki fyrir lengri tíma en
tvo af hverjum tólf mánuð-
um. Vinni maður aðeins fyrir
sjálfum sér, skal greiða hon-
um með sama hætti 2 kr. á
dag liggi hann í heimahúsum,
en 1 kr. á dag liggi hann á
sjúkrahúsi.
Af tekjum sjúkrasjóðs í hrepp-
um skal taka V10 hluta og leggja
í sameiginlegan sjúkrasjóð allra
hreppa í sýslunni. Úr þeim sjóði
skal greiða á sama hátt og sér-
stöku sjóðunum á meðan til
hrekkur, öllum þeim, sem ekki
geta fengið greiðslu úr sjúkra-
sjóði sínum af því hann vantar
fé. Verði afgangur af því fé, sem
árlega má verja úr sjóðunum, skal
til bráðabyrgða leggja það í þenn-
an almenna sjóð, en verja má hlut
aðeigandi hreppur því seinna til
samskonar greiðslna, sé ekki lið-
in meira en 3 ár frá því tekjuaf-
gangurinn varð. Verði afgangur
af tekjum sjúkrasjóða í kaupstöð-
um, skal leggja það í sérstaka
sjóði, sem verja má úr seinna í
sama skyni, eftir þörfum.
Af tekjum sjóðanna skal árlega
leggja !/10 hluta við höfuðstól,
sem ekki má skerða. En vexti
hans má nota árlega.
III. Hvernig og hverjum útbýta
skulL
I kaupstöðum skal einn maður
kosinn af bæjarstjórn, en í hrepp-
um af sýslunefnd. Kjósa þeir
menn einn með sér og þeir tveir
þriðja manninn. Úr hinum al-
menna sjúkrasjóði sýslnanna út-
býtir sýslumaður, einn maður er
hann kýs með sér og þriðji mað-
ur, er þeir tveir kjósa. Komi tveir
mennirnir sér ekki saman um
þriðja manninn, ræður hlutkesti
milli þeirra tveggja, sem þeir
stinga upp á.
Allir sjúklingar eiga kröfu til
greiðslu úr sjúkrasjóði, þar sem
þeir hafa lögheimili þegar læknir
gefur vottorð um sjúkdóm þeirra,
eða þar sem þeir eru búsettir þá,
eigi þeir ekkert lögheimili.
Greiðsla úr sjóðunum er bund-
in við sjúkralegu innanlands.
Undanskildir eru holdsveikir
menn og aðrir sjúklingar, sem hið
opinbera annast. Sá hluti kostn-
aðar vegna berklaveikra, sem
berklaveikislögin ætla sýslu- og
bæjarsjóðum að greiða, skal
greiddur úr sjúkrasjóðunum, sem
auk þess greiða þeim eins og öðr-
um sjúklingum að öðru leyti. Enda
gangi þeir fyrir öðrum um
skyldugreiðslur samkv. berkla-
veikislögum.
Hrökkvi það ekki til, sem út-
býta má, ber að láta þá sitja fyr-
ir öðrum, er mesta hafa þörfina.
Sé nægilegt fé til, skal ekki taka
tillit til efnahags þess, er hefir
rétt til að fá greiðslu.
Greiðslur þær, sem taldar eru
undir II. a-lið, ganga fyrir öðr-
um greiðslum og greiðslurnar
undir b-lið fyrir greiðslunum und-
ir c-lið, ef ekki er nægilegt fé
fyrir hendi.
Útbýta skal á hverjum þriggja
mánaða fresti eftir kröfum, sem
fyrir liggja. Nánari ákvæði skulu
sett með reglugjörð.
IV. Um höfuðstól sjóðanna.
Hann skal standa undir stjórn
hlutaðeigandi bæjarstjórna og
sýslunefnda fyrst um sinn. Skal
hann ávaxtaður þannig, að grípa
megi til hans með stuttum fyrir-
vara, svo að lána megi úr honum:
a. til sjúkrahússbygginga og um-
bóta þeirra.
b. til læknistækja o. þ. h. handa
þeim.
Lán þessi skulu veitt til langs
tíma með lágum vöxtum og hlut-
fallslega jafnmikið úr sjúkrasjóði
hvers hrepps til slíkra lána inn-
ansýslu.
V. Um innheimtu.
Kaupstaðirnir skulu annast
hana sjálfir. En utan kaupstað-
anna sýslumenn. Skulu þeir fá
endurgjald fyrir kostnað sinn
þessvegna, en annað ekki.
Athugasemdir.
Um I. Reynslan sker best úr
hvort gjaldið er hæfilegt, því verð-
ur tæplega mótmælt, að gjaldið
er lítið samanborið við þau hlunn-
indi, sem á móti koma. Hér í
sýslu hafa menn undanfarin ár
greitt um 10,000 kr. vegna legu-
kostnaðar á sjúkrahúsi innan-
sýslu. Sennilega annað eins utan-
sýslu, ef berklaveikir eru taldir
með. Tekjur sjóðanna hér fyrst
um sinn áætla eg um 25,000 kr.
til útbýtingar.
Annars veit eg ekki að fyrir
liggi skýrslur um beinan kostnað
landsbúa vegna veikinda. þær
skýrslur væru þó þarfari en flest-
ar sem verið er að safna.
Eg geri ráð fyrir að styrkur
samkvæmt 77. gr. fátækralaganna
falli niður.
Um III. Sjóðirnir eiga að vera
tryggingarsjóðir og í líkingu við
aðra slíka sjóði eiga menn að fá
greiðslu án tillits til efnahags.
Er það, að mínum dómi, mjög
áríðandi, að enginn þurfamanns-
bragur verði á greiðslum úr sjóð-
um þessum. En fysrt um sinn
verða þó þeir, sem fjárhagslega
eru betur stæðir, að víkja fyrir
hinum. Auk þess verður um þá
miklu síður að ræða um bætur
vegna kaupmissis.
Um IV. það er vitanlegt, að nú
þegar stafa vandræði af sjúkra-
húsaeklu. En kæmust lík lög í
framkvæmd og þau, sem hér um
ræðir, yrði þetta efalaust enn
meir áberandi. Berklaveikislögin
virðast gleyma þessari mjög raun-
nýtu hlið málsins. þykir mér lík-
legt, að senn horfi til stórvand-
ræða um framkvæmdir þeirra af
þessari ástæðu. En með þessum
hætti fengist fljótt nægilegt fé til
stórkostlegra umbóta á þessu
sviði og ekki hætt við, að það yrði
ekki notað, er vextir væru lágir
og afborgunarskilmálar vægir. Tel
eg vafalaust, að raunbetri úr-
lausn þessa máls fáist á annan
hátt.
þar eð hér er um blaðagrein að
ræða, hefi eg reynt að vera sem
stuttorðastur og sleppi ýmsu, sem
ef til vill er rétt að taka fram til
skýringar. En ef þessu verður
nokkuð sint, gefst sjálfsagt kost-
ur á því. þó verð eg að láta fylgja
nokkur niðurlagsorð.
það er hagsýni að létta undir
með sjúkum. það eitt hefir lam-
að starfskrafta margs góðs drengs
og starfslöngun, að komast í fjár-
hagslegar ógöngur vegna veik-
inda. Og hver hefir tölu á öllum
þeim, sem mist hafa líf og heilsu
vegna þess að þeir — kostnaðar-
ins vegna — frestuðu í lengstu
lög að leita sér læknishjálpar eða
hætta störfum og leggjast.
það er hugsjón að láta fara sem
best um alla veika og 'létta eins
og unt er áhyggjum þeirra.
Öll góð mál eru hvorttveggja í
senn: hagsýnis- og hugsjónamál.
þetta mál er slíkt mál. Og það
er vel framkvæmanlegt.
Við getum það ef við viljum.
Kr. Linnet.
---o----
Kveríð.
L
I uppvexti mínum var kverið
aðalnámsbókin í kristnum fræð-
um. Biblíusögur lærðum við börn-
in að vísu og höfðum ánægju af,
en kverið sat í öndvegi, og svo
mun vera enn víðast hvar á land-
inu. Kverið vorum við látin læra
utanbókar og var því haldið fast
að okkur bæði með einkunnum og
áminningum, enda fundum við
sjálf að kverið var helst ekki hægt
að læra öðruvísi. Ár eftir ár fram
að fermingu vorum við látin þylja
það og hefir kverið sannarlega
fengið tækifæri til að orka á hug
okkar barnanna eftir þeirn krafti
sem því er gefinn. Mörg sýndu að
vísu áhuga á að læra það til að
fá góða einkunn, en það er skemst
frá að seg'ja, að við vorum allflest
ósnortin af efni þess. Er það og
ekki að undra að hin óhlutkendu
hugtök kversins orki ekki á barns-
hugann. Mér var ekki minna
um neina bók, er eg fékk í
hendúr á námsárunum, en kverið,
og virtist mér hið sama um flesta
félaga mína, enda hafa margir
þeirra tjáð mér það síðar. það er
sjaldgæft að hitta fyrir unga
menn, sem tekið hafi trygð við
kverið, og gildir það jafnt um þá,
sem trúmenn mega teljast. Kalinn
er svo almennur og svo gamall, að
undrum sætir að þau kver, sem
nú eru notuð, skuli enn vera við
líði.
Hverjar eru orsakirnar til þessa
kala? þrent er til: annaðhvort er
kverið fánýt barnabók, kenslan lé-
leg eða þá börnunum illa gefið að
læra það, sem gott er, þótt þau
njóti góðrar kenslu. Ekki skal eg
kvarta yfir mínum kennurum; eg
ber hlýjan hug til þeirra. Einn
þeirra var ágætur kennari og er
mér kær minningin um kenslu-
stundir hans, en ekki bætti það
um óþokkann á kverinu, enda
hefði hann kent jafnvel kverlaust.
En er sökin þá barnanna? Klav-
endskver getur um „guðhrædd
börn“, og mun þá gert ráð fyrir
að óguðleg börn séu til, en bæði
er það, að eg hika við að telja
það guðleysisvott, þó börnunum sé
litið um kverið, enda minnist eg
þess ekki að hafa heyrt getið um
aðra flokkaskiíting, er mér sé
minna um en þessa, að skifta
börnum í guðhrædd börn og
guðlaus. „Nema þér verið
eins og börn“, segir Kristur, og
efast eg ekki um, að' íslensk börn
eiga þetta lof eins og önnur og
séu fordómalaus og opin fyrir góð-
um og göfugum áhrifum, en við
það mun Kristur hafa átt. Böndin
berast að kverinu. Hin langvinna
almenna óánægja á rót sína að
rekja til kversins sjálfs. Kverið er
ekki við barna hæfi, efni þess er
óhlutkent og málið þungt, auk
þess er þar krökt af hugmyndum,
sem alþjóð er vaxin frá og hvorki
eru í samræmi við heilög guð-
spjöll né heilbrigða skynsemi.
Hugsið ykkur ástandið eins og
það var í uppvexti mínum, og svo
hygg eg það vera víðast hvar
enn: kverið var kent utanbókar en
Passíusálmarnir sáust aldrei, og
hugsið ykkur hitt, sem er enn
fjarstæðara: kverið var kent orð-
rétt en ekkert verulegt úr guð-
spjöllunum. Seytjándu aldar guð-
fræði kversins sat í öndvegi, en
orð Krists á óæðra bekk! það er
bæði grátlegt og kátlegt í senn.
Kátlegt af því allar fjarstæður
eru í aðra röndina kátlegar, en
grátlegt þegar hugsað er til þess,
hvers börnin fara á mis. það má
Komandi ár.
v.
Samvinnubyggingar.
Takmark samvinnunnar er að minka dýrtíðina, til að
bæta lífskjör manna. Starfið byrjað venjulega með því
að gera verslunarreksturinn ódýrari. þar næst er hafist
handa með iðnað, bankastarfsemi, húsagerð o. s. frv. þrír
þyngstu útgjaldaliðir á hverju heimili eru fæði, hús-
næði og fatnaður. Hver lækkun á útgjöldum við þessa
þrjá aðalgjaldaliði, er jafnmikils virði fyrir neytandann
eins og veruleg tekjuaukning.
Hér á iandi eru húsabyggingar í sveitum, sjóþorp-
um og bæjum eitt hið mesta vandamál almennings. Mikið
af þeim húsum, sem íslendingar lifa í, eru úr slæmu
haldlitlu efni, bygð með ósmekklegri gerð, herbergjaskip-
un óhagstæð, mikill húskuldi. Og samt er mikið af þess-
um húsum svo dýrt, að lcostnaðurinn við að búa í þeim
er aðalþátturinn í að viðhalda dýrtíðinni í landinu. Á
þetta sérstaklega við Reykjavik. Áður en komið er að
byggingum í sveitunum, verður farið nokkrum orðum
um byggingarmál íslenskra kauptúna, og hversu þar
mætti bæta úr mörgum helstu ágöllunum með því að
styðjast við fengna reynslu erlendra þjóða.
Fyrir stríðið var Reykjavík fremur dýr bær. En stór-
um hefir þó breyst á verri veg síðan. þá var mjög al-
geng leiga í nýlegum timburhúsum 30 krónur um mán-
uðinn fyrir litla íbúð, þrjú herbergi og eldhús. Nú eru
sömu íbúðirnar leigðar fyrir 200 krónur á mánuði. Árs-
leigan fyrir slíka ibúð hefir á 7—8 árum hækkað um
2000 krónur. þessi óhemjuhækkun nær beint og óbeint
til ailra landsmanna. Vegna húsaleigunnar í Reykjavík
verður öll vinna í landinu dýr, og þá um leið öll fram-
leiðsla. Hefir áður verið vikið að þeim afleiðingum.
Ástand byggingannála hér á landi skilst best, ef
athugað er yngsta hverfi Reykjavíkur, nýbygðin vestan
í Skólávörðuholtinu. þar hefir á síðustu árum verið
bygður nýr bæjarhluti. Fegurra bæjarstæði er ekki til,
þótt víða væri leitað hér á landi, smáhækkandi brekka,
sem blasir móti sól. Utsýni yfir bæinn, vogana, eyjarnar
og hinn fagra víða fjallahjing. Bærinn lét með ærnum
kostnaði leggja götur, vatnsæðar og rafmagn um alt svæð-
ið. Og síðan var bygt á þvi það ömurlegasta, óskipuleg-
asta og dýrasta bæjarhverfi, ef miðað er við ástand hús-
anna, sem til eru hér á landi. Dreifð smáhýsi úr stein-
steypu eða timbri eru hér og þar við þessar dýru, fallegu
götur. Húsin standa mjög óreglulega, eru lítil, og bersýni-
lega bygð af vanefnum. Með skynsamlegu byggingarlagi
hefði vafalaust mátt koma upp iniklu betri íbúðum handa
þrefalt fleira fólki, en nú getur átt heima i þessum hús-
um, ef gætt hefði ráðdeildar og fyrirhyggju við götu- og
húsabyggingarnar. Við þessar götur hefði átt að reisa
„garðaborg" (garden city), byggja húsin mörg samföst,
stafn við stafn. Eyða minna göturúmi, spara útveggi,
gera húsin hlýrri og fallegri. Nýja hverfið í Reykjavík
verður, meðan það stendur, mjög óánægjulegt minnis-
merki um menningu íslenskra höfuðstaðarbúa á fyrstu
árum fullveldisins. þar eiga margir sameiginlega sök.
Bæjarstjórn Reykjavikur, sem lagði þessar götur og leyfði
þessar byggingar, fólkið sem bygði húsin, og bankarnir,
sem a. m. k. að nokkru leyti hafa lagt til fé í þessar
byggingar. Rétt er að geta þess, að í vetur sem leið hóf
Landsbankinn stefnubreytingu fyrir sitt leyti með þvi
að láta gera tilraun með að byggja í einu 12 samstæð
hús eftir föstu skipulagi. þessari byrjun er að vísu á
ýmsan hátt ábótavant, en hún er þó þýðingarmesta spor-
ið, sem enn hefir verið stigið hér á landi á seinni árum,
til að hefja skynsamlegar húsabyggingar í kauptúnum.
Viðfangsefnin eru tvö í húsagerð bæjanna. Hið fyrsta
er að hindra óþarfa og sívaxandi verðhækkun á lóðum
og byggingum, þ. e. að hindra „spekulation" með hús-
eignir, eftir þvi sem frekast er unt. þetta er félagslegt,
og liagfræðilegt vandamál, og það verður ekki leyst á
neinn hátt jafnvel og með því að nýjar húseignir verði
eign samvinnufélaga, sem ekki leyfi „brask" með eignirn-
ar. það fyrirkomulag er miðað við þarfir þeirra, sem
húsin nota, en ekki stundarhagnað manna, sem kunna
að hafa eignarliald á húsinu, eitt ár eða part úr ári,
og sækjast eftir óþörfum milliliðsgróða. Hin hliðin er það
sem á við gerð húsanna og byggingarlag þeirra. þar
eiga góðir smiðir, húsameistarar, hugvitsmenn og lista-
menn að leggja til þekkinguna og hugmyndirnar. I kafla
þeim, sem hér fer á eftir, verður drepið á ýmsar fyrir-
myndir, sem á einn eða annan hátt mætti hafa hliðsjón
af, ef íslendingar reyna i alvöru að afla sér góðra, fallegra
og ódýrra húsa. Verða hér nefnd fjögur erlend fordæmi.
Ekki af því, að þau séu hin bestu og fullkomnustu sem
til kunna að vera, heldur af því, að þau eru hið eina af
þessu tægi, sem höfundur þessara lína hefir sjálfur átt
kost á að sjá og athuga. Verða þá fyrst nefnd samvinnu-
hús þau hin miklu í Kaupmannahöfn, sem lcaupfélag
Hafnarbúa hefir látið reisa á siðustu árum, með aðstoð
Samvinnubankans danska. í öðru lagi Port Sunlight hjá
Liverpool, hið mikla fyrirmyndarþorp, sem Leverhulme
lávarður, eigandi verksmiðju þeirrar, er vinnur „sólskins-
sápuna" nafntoguðu, hefir látið reisa handa vinnumönn-
um sínum, í þriðja lagi þorpið Freidorf rétt hjá Basel
í Svisslandi, sem Sambands svissneskra samvinnufélaga
lét reisa í fyrra og hitteðfyrra. Og í fjórða lagi bærinn
Milanino, rétt hjá stórborginni Milano, í Pódalnum. það
átti í fyrstu að verða verkamannabær, en er nú í raun
og veru aðallega heimili fyrir listamenn.