Tíminn - 28.10.1922, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
147
c. w. s.
5amvinnumenn á Englandi framleiða sjálfir sápurnar
sem þeir þurfa að nota. Vörumerkið C. W. S. er þeim
full trygging fyrir því að sápan sé sú besta sem fáanleg
er og að verðið sé ekki hærra en framleiðslukostnaðurinn.
Samvinnu
. Pantanir .
afgreiddar
. tafarlanst.
ura alt laud
. . g’egrn . .
-eftirkröfu. -
- - Ölluni - ■
fyrirspurn-
. nm svarað.
- uni liæl. -
Sápur _______________________________
I"|^Xér höfum fyrirliggjandi birgðir af hinum heimsfrægu
f/ C. W. S. þvottasápum, og gefum íslendingum kost á
að kynnast af eigin reynslu hve ágætar vörur hægt
er að framleiða, þegar eingöngu er kept að því að búa til
handa sjálfum sér þær bestu vörur, sem hægt er.
Pantíð þessar ágætu sápur hjá oss, og sannfærist um
hin óviðjafnanlegu vörugæði.
Kaupfélag Reykvíkinga
4 sölubúðir í Reykjavík.
I Símar 728 & 1026.
Póslhólf 516.
\
Frá útlöndum.
Einhver mestu tíðindin frá út-
löndum munu þau þykja að Lloyd
George hefir orðið að láta af
stjórnarformensku á Englandi.
Eins og kunnugt er studdist hann
við íhaldsflokkinn enska og nokk-
urn hluta frjálslynda flokksins.
En nú hefir mikill hluti íhalds-
flokksins rofið samvinnuna, og
þá varð Lloyd George að víkja úr
sessi. Bonar Law, foringi íhalds-
flokksins, hefir nú tekið við
stjórnarformenskunni og eiga
sumir þeir ráðherrar sæti í ráðu-
neyti hans er áður hafa setið í
ráðuneyti Lloyd George. Á Frakk-
landi er þessum stjómarskiftum
tekið með mesta fögnuði, því að
þess er vænst, að nýja stjómin
dragi síður taum þjóðverja, en
verði Frökkum auðsveipari en
Lloyd George var, um að leyfa
þeim að klekkja á þjóðverjum.
Hinsvegar óttast þjóðverjar
stjómarskiftin af sömu ástæðu.
En Lloyd George er ekki af baki
dottinn. Breska þingið hefir ver-
ið rofið og nýjar kosningar eiga
að fara fram 19. næsta mánaðar.
Fer Lloyd George nú borg úr borg
og flytur ræður. Stendur af hon-
um hinn mesti gnýr, því að hann
mun mega teljast einhver mælsk-
asti maður sem nú er uppi, og er
því viðbrugðið, hversu ríkum tök-
um hann nær á áheyrendum sín-
um. Er það fullvíst að harðsóttar
verða þessar kosningar á Eng-
landi,því að annarsvegar eru borg-
araflokkarnir þríklofnir: flokkur
Lioyd George, og andstæðingar
hans til vinstri og hægri, frjáls-
lyndi flokkurinn gamli, sem As-
quith veitir leiðsögu, og íhalds-
flokkurinn. Og hinsvegar er
verkamannaflokkurinn, sem hefir
mjög eflst að fylgi síðustu árin.
En hvað sem þessum flokkaskift-
ingum líður, má telja víst að
kosningamar snúist fyrst og
fremst um Lloyd George, því að
hann ber höfuð og herðar yfir
alla aðra enska stjórnmálamenn.
— Mál það, er einkum var not-
að til þess að fella Lloyd George
úr stjórnarsessi, vom afskifti
bresku stjómarinnar af málum
Grikkja og Tyrkja í Litlu-Asíu.
Uppreistarher Tyrkja, undir for-
ystu Mustafa Kemals, hefir gjör-
sigrað Grikki í Litlu-Asíu og stökt
þeim þaðan 1 brott. Síðast urðu
Grikkir að yfirgefa aðalborgina
þar í landi, Smyrna. Og er Tyrk-
ir náðu borginni á vald sitt,
bmgðu þeir ekki vana sínum,
heldur stofnuðu til ógurlegra
grimdarverka í borginni á hend-
ur kristnum mönnum. í sigur-
vímunni ætlaði nú Mustafa Kem-
al að snúa her sínum til Mikla-
garðs og ná borginni aftur und-
ir yfirráð Tyrkja, en síðan ófriðn-
um lauk hefir Tyrkjastjórn í
borginni verið nafnið tómt, en
Bandamenn ráðið þar lögum og
lofum. Til þess að koma í veg
fyrir þetta sendi Lloyd George
herlið til Miklagarðs og mun nú
mega telja víst, að Mustafa Kem-
al treystist ekki til að halda
áfram því áformi sínu að taka
borgina. Nú segja andstæðingar
Lloyd Georges að þama hafi hann
stofnað breska ríkinu í hinn
mesta vanda, enda hafi ekki ann-
að verið sýnt en að England dræg-
ist inn í nýjan ófrið og nýjar
blóðsúthellingar á enskum borgur-
um, en Englandi komi þessi mál
ekkert við. En Lloyd George læt-
ur ekki standa á svörunum. Hann
bendir á aðfafir Tyrkja í Smyrna
og hafi sömu örlög beðið krist-
inna manna í Miklagarði ef Must-
afa Kemal hefði fengið að ráða.
Hann bendir á það, að verslun
Englands sé það bráðnauðsynlegt
að eiga greiða leið um sundin til
Svartahafs, og því megi ekki láta
Tyrki hafa húsbóndaréttinn í
Miklagarði. Og loks bendir hann
á að þessu tvöfalda markmiði
hafi tekist að ná án nokkra blóðs-
úthellinga. En Mustafa Kemal og
félagar hans hefðu engu skeytt
þótt einhver skilaboð eða hótanir
hefðu komið frá Englendingum.
Verði að sýna þeim í verkinu að
full alvara fylgi málL
— Af írum berast nú færri
fréttir en áður og er það góðs
viti. Ekki eru uppreistarmenn þó
alveg af baki dottnir enn.
— Seint í ágústmánuði síðast-
liðnum vildi það slys til á Frakk-
iandi að eitt af stærstu herskip-
unum, „France“, rakst á klett og
sökk. Sýndu skipverjar dæmafáa
stillingu og aga, enda björguðust
allir nema einn, en þeir voru þús-
und. Á skipi þessu var Poincaré
þáverandi Frakkaforseti á ferð til
Rússlands er ófriðurinn mikli
skall á 1914 og skundaði þá heim.
Lá við að þeir mættust þá í Norð-
ursjónum, hann og Vilhjálmur
þýskalandskeisari er sömuleiðis
slcundaði heim, og kom þá úr Nor-
egsferð. — Þetta slys þessa
franska herskips getur haft mikl-
ar afleiðingar. Munu mönnum í
fersku minni gjörðir Washing-
tonfundarins, er haldinn var að
forgöngu Hardings Bandaríkja-
forseta. Voru þar settar reglur
um vígbúnað stórþjóðanna á sjó,
stærð og fjölda herskipa hvers
um sig o. s. frv. Nú er óvíst hvort
Frakkar una því að smíða ekki
nýtt skip í stað þessa er fórst.
En herskipasmíði hefir stórkost-
lega farið fram síðustu árin,þann-
ig að ef Frakkar reistu sér nú
nýtt herskip, fullkomlega með nú-
tímasniði, yrði afleiðingin sú, að
Mið j arðarhaf sf loti Frakka bæri
langt af flota ítala, en Washing-
tonfundurinn ákvað að flotar
þeirra ríkja beggja í Miðjarðar-
hafi skyldu vera jafnir. þá er að
vita hvort ítalir láta kyrt liggja
og liggur beint við að ætla, að
þeir myndu og vilja eignast sams-;
konar skip og Frakkar. Og þá
gætu fleiri farið að ókyrrast. Eins
og kunnugt er eiga Englendingar
mikilla hagsmuna að gæta í Mið-
jarðarhafi, enda liggur verslunar-
leið Breta um það haf bæði til
Egyptalands og Indlands. Eng-
lendingar geta því með engu móti
þolað að eiga neitt á hættu um
öryggi þeirrar verslunarleiðar, og
ætíð hefir Englendingum verið
það viðkvæmt mál um yfirráðin
á sjónum. Og ef Frakkar og ítal-
ir,hvorir um sig bæta alfullkomnu
nútímaherskipi við Miðjarðarhafs-
flota sína, mætti Englendingum
standa af því hinn mesti stugg-
ur ef bæði löndin sameinuðust
gegn þeim í Miðjarðarhafi. Og
enn er þess að minnast að vald
Frakka suður þar hefir stórum
aukist með hinni blómlegu ný-
lendu þeirra í Marokkó. það sem
við liggur er sem sé hvorki meira
né minna en það að Washington-
samningnum verði riftað og sama
gamla kapphlaupið hefjist sem áð-
ur milli stórveldanna um flota-
aukningar.
— I ráði er að norska ríkið
kaupi Aulestad, hinn fræga bú-
garð Bjömstjerne Björnsons.
Láta erfingjarnir búgarðinn falan
fyrir 200,000 kr. þó þannig að
sonur Björnsons, Erling, haldi
þeim hluta búgarðsins sem hann
hefir búið á, en það eru ekki þau
hús sem skáldið bjó í. Björnson
keypti Aulestad árið 1874 og gaf
þá fyrir 16000 spesíudali. Lét
hann reisa þar mörg hús og
breytti aðalhúsinu. Er margt þar
enn í aðalhúsinu) með sömu um-
merkjum og þá er Björnson lést,
einkum í skrifstofu hans. Bréfa-
safn hans er þar, geysimikið, og
mesti fjöldi dýrgripa er honum
bárust að gjöf víðsvegar að.
— Clemenceau gamli virðist
ekki enn vera dauður úi öllum
æðum. Hefir hann það við orð að
leggja af stað í ferðalag til
Bandaríkjanna til þess að flytja
þar ræður og hvetja Ameríku-
menn til nánari og öruggari sam-
vinnu við Bandamenn sína frá
því á stríðsárunum. Telur hann
það einu leiðina til að tryggja
friðinn.
— Enskur blaðamaður birtir
nýlega viðtal er hann átti við De
Valera, foringja uppreistarmann-
anna írsku. Er hann nú spakari í
orðum en áður. Að vísu telur
hann sig fullkominn andstæðing
samningsins við Breta, en sú leið
muni vera fær að endurbæta hann
þannig, að hann verði viðunandi.
Takist það ekki, muni ófriður
geisa enn á írlandi í mörg ár.
Væri Englendingum það og fyrir
bestu að ganga þannig frá samn-
ingnum, að írar yndu fyllilega vel
við. Lauk hann máli sínu með
þeim orðum, að enginn hefði hag
af ófriði, en allir tap.
---o----
Svör.
Páll Vigfússon hefir í 43. tbl.
Tímans beint til okkar fyrirspurn
viðvíkjandi yfirlýsingu þeirri, er
við birtum fyrir skömmu. Orða-
lagið á fyrirspum hans kom okk-
ur dálítið einkennilega fyrir sjón-
ii', eftir orðbragði því, sem hann
viðhafði „prívat“ við okkur. Mað-
ur gæti haldið, að Pétur en ekki
Páll væri höfundurinn, en
kannske er Páll að stillast.
Páll getur þess, að lesendur
Tímans muni fremur kjósa að vita
rétt en hyggja rangt. þar erum
við á sama máli, en heldur þú,
Páll, að moldviðri það, sem þú
undir nafni og aðrir að tjalda-
baki, þyrla upp í Tímanum, hafi
unnið að því marki?
Fyrsta liðnum í fyrirspurn
þinni hefði nú sjálfsagt verið best
fyrir þig að hrófla sem minst við,
en verði þinn vilji. Okkur fanst
yfirlýsingin óþörf vegna þess að
við þektum höfundinn. Auk þess
bera greinar þínar vott um svo
mikla úlfúð og persónulega óvild
í garð yfirlæknis, og era ritaðar
í þeim tón, að jafnvel þeir, sem
ekki til þekkja, geta naumast ann-
að en hrist höfuðin. En menn eru
nú misjafnlega auðtrúa. Við höfð-
um orðið þess varir, að einstaka
sálir höfðu „gleypt fluguna“ og
tekið þig bókstaflega, og „Gróu-
sögur“ grafa um sig. þetta var
ástæðan til þess að við birtum
yfirlýsinguna eigi að síður, og er
þá fyrstu og annari fyrirspurninni
svarað.
pú heldur, Páll, að ekki sé mik-
ið athugavert við frásögn þína,
en við slculum nú sjá. Leiðinlegt
er nú samt að sjá þig tilfæra eft-
ir yfirlækni, og það innan gæsa-
lappa, orð og setningar, sem þú
kveðst eigi geta ábyrgst að rétt-
ar séu. Ekki vantar nákvæmnina.
Eftir frásögn þinni mætti ætla
að yfirlæknir hefði haft við orð
að vísa þér forsendulaust eða lít-
ið af hælinu. pú gleymir að geta
þess, að hann sýndi þér fram á,
að með fisksendingunni sælu hefð-
ir þú gert þá tilraun til þess að
ófrægja hælið út á við, og farið
svo á bak við sig, að slíkt myndi
teljast næg brottrekstrarsök á
hvaða hæli sem væri.
Bögumæli þau, er þú leggur
lækninum í munn (skrív, skrívi
o. s. frv.), eru ávöxtur skáldgáfu
þinnar. Vegna skorts á ásökun-
um með rökum hefir þú valið
þessa leið. Slíka aðferð viljum við
ekki fjölyrða um.
Og svo þessi klausa: „Vildi nú
sækja í svipað horf með talmáta
og verið hafði, þegar við töluð-
umst við fyrir hálfum mánuði“, o.
s. frv. En á þeim fundi segir þú
að læknir hafi ausið yfir þig
óbótaskömmum. þetta er alger-
lega rangt, og virðist gert til þess
að svo líti út sem yfirlæknir hafi
ausið yfir þig skömmum, og það
upp úr þurru, en eftirsetningar
þínar má skoða sem eitthvert katt
arklór, tilraun til að snúa sig út
úr klípunni, ef einhver andmælti.
það þykir laglega gert að gera
mikið úr litlu, en betur þó úr
engu.
Og nú viljum við spyrja les-
endur Tímans: Er það ekki rangt
og villandi að tilfæra eftir yfir-
lækni orð, sem hann hefir aldrei
sagt, orð, sem virðast ætluð til
þess að rýra álit hans?
Er það ekki villandi að slíta út
úr samhengi orð yfirlæknis? Og
er það ekki rangt og villandi al-
veg að ástæðulausu, að láta í veðri
vaka, að yfirlæknir hafi ausið
óbótaskömmum yfir sjúkling?
Reykjavík 19. okt. 1922.
Valtýr Albertsson.
Jónas Sveinsson.
----o----- I
Heilbrigðisskýrslur á íslandi
fyrir tímabilið 1911—1920, eru
nýkomnar út, samdar af Guð-
mundi Hannessyni prófessor, þann
tíma sem hann var settur land-
læknir. Feiknar mikill og merkur
fróðleikur er í skýrslum þessum,
ekki eingöngu um sjúkdóma og
það er þeim viðkemur beinlínis,
heldur og um margt annað í þjóð-
lífi íslendinga á þessu tímabili,
sem bæði beint og óbeint kemur
við störfum læknanna. Og ljóst er
það af skýrslunum, að um stór-
kostlegar framfarír er að ræða í
heilbrigðismálum hér á landi síð-
asta mannsaldurinn.
----o---
Hugsunarólag B. Kr.
13. (bls. 13.). B. Kr. segir sögu-
lega rangt frá því, hversu verslun-
in fluttist inn í landið, er hann
getur kaupfélaganna að engu. Hann
telur íslenska kaupmannastétt ekki
hafa myndast fyr en eftir stofnun
íslandsbanka, þ. e. um aldamót. En
um 1870 eru Húnvetningar, Skag-
firðingar, Eyfirðingar og þingeying-
ar starfandi með tvö stór innlend
verslunarfélög, Verslunarfélag Húna-
flóa, sem Pétur Eggerz stýrði og
Gránufélagið, sem Tryggvi Gunnars-
son stýrði. þessi tvö félög ruddu
brautina. Eftir 1880 byrja kaupfélögin
að starfa nálega í hverju sveita-
heraði landsins fyrir 1900. Kaupfé-
lögin eru þannig á undan kaup-
mannastéttinni í baráttunni við að
flytja verslunina inn i landið, auk
þess sem þau eru á undan um alt
skipulag, að því leyti að þau tryggja
livern félagsmann móti kærleikslög-
máli B. Kr., sem er sama og hing-
að til hefir verið kallað féfletting
þess, sem er minni máttar.
14. (bls. 15—19). þegar B. Kr.
minnist fyrst á elsta kaupfélagið,
Kaupfélag þingeyinga, vill liann ekki
neita þvi, að þingeyingar hafi vérið
hart leiknir af liinni dönsku sel-
stöðuverslun, hlutafélaginii Örum &
Wulf, sem kaupfélögin fyrir norðan
og austan hafa nú eyðilagt með sam-
kepni. En í stað þess að þakka þing-
eyingum vel unnið verk, byrjar B.
Kr. að verja útlendu verslunina og
íéflettingu hennar. Kemst hann að
þeirri niðurstöðu, að verslunin hefði
eiginlega mátt leggja á 86%! þar
af hugsar hann sér að danska versl-
unin fengi 36% af veltufénu! Slík-
ar tölur útskýra sig sjálfar. Selstöðu-
verslanirnar mega eiga það, að þær
voru ekki svona slæmar eins og B.
Kr. vill gera þær. Féfletting almenn-
ings virðist liggja þessum manni svo
á hjarta, að honum er ekki nóg að
láta liinar verstu erlendu kúgunar-
verslanir njóta sannmælis. Hann býr
til enn verri dæmi, og reynir svo að
sanna, að svo hefði mátt fram-
kvæma „kærleikslögmálið".
15. (bls. 19). Jafnvel þar sem B.
Kr. hefir prentaðar heimildir fyrir
augum, eins og endurminnigar Ja-
kobs Hálfdánarsonar, verður frásögn
lians röng. Af pésa B. Kr. mætti
ætla, að Jakob og Benedikt á Auðn-
um hefðu einir gengist fyrir stofn-
un Kaupfélags ]?ingeyinga. Engan
heiður skal af þeim draga, en þetta
er samt rangt. það var aldarandinn
sem knúði fram verslunarsamtök
bænda. Gránufélagið var stofnað 10
árum áður en Verslunarfélagið við
Húnaflóa um sama leyti. Tryggvi
Gunnarsson er í þingeyjarsýslu
hinn fyrsti sterki brautryðjandi. Sam-
ldiða Jakob og Benedikt á Auðn-
um unnu þeir Jón á Gautlöndum og
sr. Benedikt i Múla, meðan þeim
entist aldur, og bak við þá fjöldi
minna þektra manna. T. d. var það
einn umkomulítill smábóndi í
Reykjahverfi, sem fyrstur kom með
þá hugmynd, að fá vetrarskip til
Húsavíkur, sem K. þ. framkvæmdi.
þannig urðu sumir bændur, sem
ekki var hossað hátt á mörg þúsund
króna eftirlaunum, til að stíga stór
spor í framfarasögu landsins. þessi
villa B. Kr. er alt af hin sama.
Hann heldur að einstakir athafna-
menn skapi viðburðina, þar sem það
er í raun og veru aldarandinn, sem
knýr fram verk þau, sem B. Kr. ein-
blínir á.
16. (bls. 20). það er auðséð að B.
Kr. heldur að Benedikt Jónsson hafi
lánað hugmyndir sínar um kaupfélag-
skap úr útlendum bókum. En Bened.
Jónsson, sem áreiðanlega veit betur
um sínar eigin hugsanir, auk margs
annars, heldur en B. Kr., hefir þrá-
sinnis í ritgerðum sinum lagt
áherslu á að skýra það, sem líka er