Tíminn - 18.11.1922, Side 1

(ðjaíbf’eri
03 aferet&slumafcur ílimans er
Sigurgetr 5riÖr'fsfon/
Samban&síjúsinu, HeYÍjar>íf.
^fgreibsía
£ i m a n s er t Samban&sbúsinu.
©pin baalega 9—\2 f. í)
Stmi 496.
YI. ár.
IteykjaTÍk 18. nóvember 1922
48. blað
GLASGOW
MIXTURE
er indælt að reykja.
Smásöluverð kr. 3.50
'L lbs. bankar.
bækur nýprentaðar:
Grimms æfintýri, meö mðrgum og góðum myndum, 1. hefti.
Verð í bandi 3 krónur.
Kross Off Hamar, smásaga frá Noregi, eftir Edw. Knutzen.
Verð í kápu 1 króna.
Bækur þessar fást hjá öllum bóksölum um alt land.
r,
iJIVIK.
Auknar
j ar ðræktar fr amk væmdir.
Búnaðarfélag íslands hefir ný-
lega ritað stjórnarráðinu merki-
legt bréf og tillögur um styrk-
veitingar hins opinbera til jarð-
ræktarframkvæmda. Tillögur þess
ar munu verða opinberleg ræddar
bæði á alþingi og búnaðarþingi.
Og þar sem um svo merkilegt
mál er hér að ræða, verða meg-
inkaflar bréfsins birtir hér á
eftir.
Fyrst kemur sögulegt yfirlit
um styrkveitingar hins opinbera
til jarðræktarframkvæmda og er
það bert af því yfirliti hversu
mikið ósamræmi hefir ríkt um
þetta atriði.
Styrkur ríkisins til Flóaáveit-
unnar er r/4 af stofnkostnaði.
Styrkur ríkisins til fyrir-
hleðslu fyrir þverá og Markar-
fljót er 3/4 af kostnaði.
Styrkurinn til Miklavatnsmýr-
aráætlunarinnar varð samtals um
35 þús. kr., en bændur tóku 20
þús. kr. lán og lögðu eitthvað
meira fram. En síðan sú áveita
varð fullgerð, hefir lítið verið um
hana hugsað. Hefir sandur safn-
ast við skurðopið þar sem vatn-
ið er tekið úr þjórsá, þannig að
aldrei hefir náðst það vatn á
áveitusvæðið sem möguleikar voru
til, ef vel hefði verið um hirt.
„þegar stofnað var til áveitunn-
ar virðist hafa vakað fyrir mönn-
um, að hér skyldi gera tilraun
með áveitu úr jökulvatni, en oss
er eigi kunnugt um hver hefir
átt að stjóma þeim tilraunum,
eða að nokkur lög eða reglur séu
til um það, að aðrir en áveitu-
st j órn Miklavatnsmýraráveitunn-
ar hafi nokkuð að segja um það,
hvernig henni er hagað eða hald-
ið við“.
Styrkur til Skeiðaáveitunnar er
r/4 kostnaðar. „Kostnaður við
áveituna hefir farið langt fram
úr áætlun, svo líklega má 3 eða
4falda hann“.
þá er loks styrkurinn til bún-
aðarfélaga. Var hann fyrst veitt-
ur árið 1888. Hefir reglan verið
sú síðari árin að veita hann eft-
ir dagsverkatölu með ýmsum skil-
yrðum. Fer nú hér á eftir allur
síðari hlutinn af þessu bréfi og
tillögum Búnaðarfélagsins:
„Hvernig þessum skilyrðum
hefir verið framfylgt, skulum vér
ekkert um segja, en hitt er víst
að eftirlitið hefir verið lítið. Um
styrkinn til búnaðarfélaganna
hefir verið deilt, en hvað sem um
hann verður sagt með og móti,
er það víst, að fáar fjárveiting-
ar hafa komið að betri notum
eða borið meiri árangur. þessi
litli styrkur hefir komið því til
leiðar, að meiri hluti hinna
smærri búnaðarfélaga hefir verið
stofnaður. Hann hefir hjálpað
mönnum víða til þess að koma
á félagsvinnu og útvega sér jarð-
yrkjuverkfæri, sem hvorttveggja
hefir mjög stutt að auknum jarða-
bótum. Á öðrum stöðum hefir
styrknum hinsvegar verið skift
upp á milli félagsmanna, hlut-
fallslega eftir því, hve mikið þeir
hafa látið vinna. þetta hefir að
sjálfsögðu eigi borið eins mikinn
árangur og hið fyrtalda, þó það
hafi verið hvöt fyrir marga, sem
voru að stíga fyrstu sporin í
jarðyrkju. Eins og kunnugt er
hafa jarðabætur mjög aukist síð-
an búnaðarfélögin tóku til starfa.
1893 voru 34.000 dagsverk unn-
in, 1895. 50.000, 1900 56.000, 1905
76.000, 1910 113.000, 1915 140.000
og 1920 82.000.
Allar jarðabætur búnaðarfélag-
anna frá 1893—1919 eru 2.356.-
000 dagsverk samtals. Fyrir
þetta starf hafa búnaðarfélögin
fengið á sama tíma 509.000 kr.
styrk úr ríkissjóði, eða að meðal-
tali fyrir hvert dagsverk um
21.1/2 eyri.
Af því, sem þegar er sagt, er
auðsætt, að ósamræmi er í styrk-
veitingum til jarðyrkjuumbóta.
þetta ætti eigi að viðgangast.
það er jafn þýðingarmikið fyrir
þjóðfélagið hvar sem jarðabæt-
urnar eru unnar, aðeins að það
sé veruleg umbót og að þeim sé
viðhaldið. Samskonar jarðabót,
sem er unnin austur í Flóa, er
ejgi þýðingarmeiri en jarðabót,
sem unnin er á Norðurlandi eða í
Reykjavík. Með jarðabótinni
eykst framleiðslan líkt á öllum
stöðum. það myndast ný fram-
leiðsla, sem á að vera varanleg
fyrir einstaklingana og þjóðfélag-
ið, ef rétt er á haldið. Hinsvegar
getur verðmæti þessarar vöru ver-
ið mismunandi og breytilegt eft-
ir afstöðu til flutninga 0. fl.
Eins og nú standa sakir geta
menn fengið jarðabótastyrk eftir
gildaúdi lögum og reglum, 20
aura ■ til kr. 2,50, eða kr. 7,50
(dagsverk 10 kr.) fyrir að vinna
1 dagsverk að jarðabótum. Jarða-
bæturnar geta að sjálfsögðu ver-
ið mismunandi arðvænlegar og
þýðingarmiklar fyrir komandi
tíma. Framræsla er nauðsynleg,
svo votlendum mýrum sé hægt
að breyta í ræktað land. það er
því víða frumskilyrði allra jarða-
umbóta, sem víðast hvar erlend-
is hefir verið látið ganga á und-
an öllum öðrum jarðabótum. Að
þessu hefir framræslu verið lítið
sint hér. Áveitur eru þær jarða-
bætur, sem víða gefa fljótastan
arð af sér, en oft og tíðum eru
þær einskonar rányrkja, sem
tæmir jarðveginn að næringar-
efnum, og sem veldur því, að
grasaukinn endist eigi nema nokk-
ur ár. öll jarðvinsla, sléttun 0.
fl. eru mjög þýðingarmikil jarð-
yrkjuatriði. Á sléttu landi er
notkun véla fyrst möguleg.
Áburður notast þar betur, þar
er auðveldara að reiða hann út,
dreifa honum til og mylja niður.
Heyaflinn verður mikið fljóttæk-
ari. Með sama mannafla er hægt
að afla 4—5 sinnum meiri heyja
á sléttu landi en þýfðu, ef vélar
eru notaðar (sláttu-, rakstrar- og
snúningsvélar). — Haganleg hirð-
ing og notkun áburðar er mjög
þýðingamiikið atriði við grasöfl-
un og grasaukningu. Ennfremur
girðingar til þess að verja rækt-
aða landið ágangi og gera beiti-
landið nothæfara. Frh.
Elliheimilið á Gnind. Elliheim-
ilið á Grund, eða gamalmenna-
hælið sem það var áður kallað, er
nú tekið til starfa. En Grund er
vestast í bænum, rétt á merkjum
Seltjarnamess og Reykjavíkur. Er
sú stofnsaga Elliheimilisins að fyr-
ir fáum árum kusu Templarar
nefnd til þess að veita forstöðu
matgjöfum til fátæklinga hörð-
ustu vetrarmánuðina. Hefir sú
nefnd nú starfað þessi árin og
unnið mjög mikið gagn með
„Samverjanum“, Eru þessir
menn í nefndinni: Sigurbjörn Á.
Gíslason cand. theol., Flosi Sig-
urðsson trésmiður, Haraldur
Sigurðsson og Júlíus Árnason
verslunarmenn og Páll Jónsson
verslunarstjóri. þessi nefnd er
það sem unnið hefir alt að stofn-
un Elliheimilisins og mun annast
rekstur þess eftirleiðis. Rúmlega
20 gamalmenni geta búið á Grund
og yfirleitt er allur aðbúnaður
orðinn í besta lagi. Húsið er
ágætt og rúmgott og hefir feng-
ið mikla viðgerð. Ráðskona og
stúlkur eru ráðnar og er almenn
ánægja með þær. Um 20 gamal-
menni eru þegar komin á heim-
ilið.
----0----
Hverjir græða?
Hverjir tapa?
Ef þjóðn legði þessa spurningu
fyrir sig, í sambandi við rekstur
íslandsbanka hin síðustu ár,
myndi svarið verða mjög ein-
kennilegt.
þeir sem í fyrsta lagi græddu
á bankanum, voru útlendir menn,
sem áttu mestöll hlutabréfin. Til
þeirra rann arðurinn af starf-
semi bankans, gróði af óinnleys-
anlegum seðlum og íslensku spaiú-
sjóðsfé. í öðru lagi voru það
bankastjórarnir. Menn vita að
laun þeirra hafa skift tugum
þúsunda árlega. Um einn vita
menn, að hann hefir nú um eða
yfir 40 þús. og að fyrir stuttu
hafði annar 80 þús. kr. í þriðja
lagi eru bankaráðsmennirnir, þrír
þingmenn og forsætisráðhen-ann.
Tekjur hvers þeirra hafa stund-
um undanfarin ár verið yfir 10
þús. kr.
þessir menn hafa þá grætt á
starfi bankans: Hluthaf arnir,
flest útlendingar, og svo -stjórn
bankans, bankastjórar og banka-
ráð.
Tapið kemur annarsstaðar nið-
ur. Búið er að gefa upp kring um
5 miljónir, og náði þó Tíminn
ekki nema í einn skuldalistann.
þetta er tjón fyrir þjóðina alla.
Fáeinir braskarar fengu féð, hjá
yfirstjórn bankans og söktu því
í sjóinn. En öll þjóðin borgar
hinar töpuðu miljónir, með okur-
vöxtum. Vorið 1920 hætti bank-
inn að annast greiðslur erlendis.
Iiann rauf gerðan samning við
landið. Ávísun lndssjóðs á bank-
ann lá ógreidd erlendis. Sú trú
myndaðist ytra, að landið væri
gjaldþrota. Traust þess og álit
þvarr. þjóðin leið þarna öll fyrir
gallana á stjórn bankans. Enska
lánið var tekið vegna íslands-
banka, með mestu afföllum,
hæstu vöxtum, sem landið hefir
nokkurntíma orðið að borga. þar
að auki varð landið að veðsetja
tolltekjurnar, og fullkomna þann-
ig dóminn um sitt fjárhagslega
ósjálfstæði. þjóðin leið þar líka
fyrir ófullkomna stjóm Islands-
banka. Að lokum kom svo hið
lága gengi íslenskrar krónu. það
byrjaði sökum vandkvæða ís-
landsbanka, að standa í skilum
erlendis. Lága gengið hefir auk-
ið dýrtíðina í landinu, óvissu í
fjármálunum, hækkað dýrtíðar-
uppbótina, og þó gert verri lífs-
kjör allra neytenda í landinu.
þennan gengiskaleik hefir þjóðin
drukkið í botn vegna þess að
ólag var á stjórn íslandsbanka.
Vemleikinn er þá þannig, að
ófullkomin stjórn þessa lands
hefir skapað þjóðinni hin mestu
vandkvæði á nær því öllum svið-
um. En sjálfir stjórnendurnir
hafa haft meiri gróða af iðju
sinni en nokkrir aðrir íslending-
ar. Og þegar svo að þessir vand-
ræðalegu „óhepnu“ fjámiála-
menn hætta að starfa fyrir land-
ið, þá heimta þeir hæstu eftir-
laun, sem nokkurntíma hafa ver-
ið greidd hér á landi. J. J.
----0-----
Á flótta. B. Kr. hefir gersam
lega kastað áranum, eftir að
hafa lesið greinar þeirra Páls
Jónssonar og Jónasar þorbei’gs-
sonar. Og undantekningarlaust
viðurkenna menn það, jafnvel
nánustu fylgiliðar Björns, að
ósigur hans sé endanlegur og
hinn háðulegasti. Nú lýsir Björn
því yfir í Morgunblaðinu kjökr-
andi, að hann geti ekki ritað
meira um málið nema hann fái
að sjá reikninga Sambandsins. En
hann gat ritað sinn alræmda
laumupésa án þess að hafa neitt
í höndunum. þannig er samvisku-
seminni varið hjá karli þeim. Nú
heimtar hann að fá að sjá fund-
argerðir Sambandsins frá 1918,
en áður hefir hann tvívegis full-
yri að Sambandið sé stofnað
1919. Önnur eins framkoma í op-
inberum málum er óþekt áður á
landi hér. I fullri einlægni vill
Tíminn benda Morgunblaðinu á,
hvort ekki sé rétt að það vitji
ákveðins læknis hér í nágrenni
bæjarins handa B. Kr. Virðist
svo sem læknisúrskurður þess
læknis sé eina mögulega lausn
þessa máls.
Yíir landamerkin.
B. Kr. kvað nú vera orðinn svo
kærleiksríkur, að hann þorir ekki að
(iraga andann. Heldur að liann taki
þá andrúmsloftið með ófrjálsu móti
frá skaparanum.
í Danmörku hefir Gluckstad feng-
ið sínum banka allar eigur sínar,
upp í tap það, sem orðið hefir undir
stjórn hans. Hér er Tofte að inn-
heimta skuldir sínar og húa sig
undir heimflutning til Danmerkur
með allan gróðann, sem myndaðist
meðan bankinn var að tapa miljónum.
Kaupmannablöðin alt i kring um
land þora ekki að segja þjóðinni frá
þeim miljónum, sem húið er að gefa
upp nokkrum mönnum í stétt þeirra.
Copland lagði upprunalega 10 þús.
kr. hlut í eitt þeirra. Loftur Lofts-
son 5000 kr. því nær allir, sem búið
er að gefa, áttu hlut í þessum hlöð-
um.
B. Kr. vill fá að sjá fundargerðir
og reikninga kaupfélaganna. Hvern-
ig dettur honum í hug að fá réttindi
félagsmanns í félagi sem hann er
ekki í, og hefir meir að segja hags-
muni af að skaða. En fyrst B. Kr.
vill fá að sjá reikningsskil einka-
fyrirtækja, ætti hann að ganga á
undan og birta almenningi alla reikn-
inga sinnar verslunar frá því hann
byrjaði skinnasöluna, og fram á
þennan dag. þarnæst ætti hann að
gefa nákvæman reikning fyrir sauða-
verslun sinni fyrir Árnessýslu, sér-
staklcga af því að bændur fengu svo
lítið, þar sem mest fór í sölúkostn-
að og óhöpp. í þriðja lagi ætti liann
að leggja fram fullkomna skrá yfir
alla þá, sem gjaldþrota eru gagnvart
íslandsbanka, eða hefir verið gefnar
upp miljónir. það er þjóðmál, því
að á þeim gögnum bygði B. Kr. að
hlutabréfin væru nálega í fullvirði.
þegar B. Kr. sér að alt hans hjal
um úrgöngu í kaupfélögum eru tóm
ósannindi, spyr hann um úrgöngu
slculdugra. Alveg auðséð að hann
álítur engu skifta um skuldir. Var
því svo háttað með víxla í Lands-
bankanum í hans tíð, að skuldunaut-
ar væru frjálsir að refjast um borg-
un? Eða er karltetrið orðinn rugl-
aður í dagatalinu?
Komist liefir upp, að legið hefir
verið á hleri á Vífilsstöðum, meðan
nefndin yfirheyrði sjúklinga, og
framburði óhagstæðum lækni og yfir-
bjúkrunarkonu slengt framan í nas-
ir sjúklinganna. þetta kvað hafa
haft mjög óþægileg áhrif. Dregið
kjark úr mörgum sjúklingum að
segja hispurslaust frá öllu. x.
-----------------n.---
,,Útlagaj“. Theódór Friðriks-
son sendir nýja sögu á markað-
inn með því nafni, ellefu arka
bók. Arinbjörn Sveinbjarnarson
gefur út. Hafa áður birst sögur
eftir sama höfund. Sagan lýsir
sj ómannalífi við hákarlaveiðar,
er heldur djarfmannlega sögð og
skemtilega.