Tíminn - 07.04.1923, Blaðsíða 1

Ojaíbferi
o$ ufývei&sluma&ur Cimuns er
5i<jurgetr ^ i"i ð r i f s f o n,
Sambanösfyúsinu, HeyfjaDÍf.
^fgrribsía
2." i m n tt s cr i Sambanbsfyúsinu
(Dpin bagle^a 9—\2 f. I)
fittii 49ö.
VII. ár.
Reykjavík 7. apríl 1923
9. blað
Rányrkja.
pað var mikið um það rætt og
ritað fyrir stríðið og í byrjun þess,
að býlum þyrfti að fjölga hér á
landi með einhverju móti. Enda
þótt nýbýlabúskapurinn hafi ver-
ið mun álitlegri þá en nú er orð-
ið, hygg eg þó að mikil þörf sé á
nýjum bújörðum, sem fengjust
fyrir svo viðunandi verð, að efna-
litlum mönnum yrði kleift að hefja
búskap. Enginn vafi leikur á því,
að örðugleikarnir sem á því eru
fyrir efnaleysingja að ná í jarðir,
valda mestu um það, hve fólkið
sterymir úr sveitunum til kaup-
staðanna. það er ofur eðlilegt, að
ungt fólk, sem er nýgift og ein-
hver dugur er í, sætti sig illa við
að eiga ekki aðra framtíð í vænd-
um en að vera vinnuhjú annara
alla sína æfi. það verður að geta
eignast heimili — eigið heimili. En
stríðið og það óheilbrigða við-
skiftalíf og verðlag, sem það hefii-
liaft í för með sér, hefir valdið
því, að þessi heimili geta, því mið-
ur, fæst orðið í sveitunum. þá er
eina athvarfið: kaupstaðirnir. þar
er þó vonin um að geta orðið sjálfs
sín herra, en þar er líka óvissan.
Og hvað sem öðru líður, þá eiga
efnalausir menn altaf tryggari til-
veru í sveitum en kaupstöðum. Eg
skal ekki neita því, að mai’gur
bóndinn á við mjög erfið kjör að
búa, jafnvel óbærileg, en þó veit eg
ekki til, að minsta kosti ekki í
þeim sveitum, sem eg þekki til, að
nokkur hafi liðið skort. Og eg hygg
að óhætt sé að fullyrða, að þess
munu varla dæmi í sveitum vor-
um nú orðið. Hér skilur á miili
sveita og kaupstaða, að minsta
kosti hvað Reykjavík snertir. Hér
vita menn minna um hvers annars
hagi og oft að þeir leita síst á ann-
ara náðir, sem bágast eiga.
Nú munu menn spyrja: Er hér
nokkuð við að gera? Er þess að
vænta, að menn geti lifað á nýbýl-
um, þegar búskapur ber sig varla
hjá sjálfseignarbændum á bestu
jörðum?
það má vel vera, og eg skal játa
það, að tímarnir eru óhagstæðir
til þess að koma á fót nýbýlum,
þó að þörfin sé mikil, þar sem
aldrei hefir verið erfiðara með at-
vinnu og horfurnar aldrei veiTÍ í
kaupstöðum en einmitt nú. En þó
að nýbýli séu ekki reist, þá ber
mönnum þó skyida til að halda við
þeim jörðum, sem fyrir eru. Að
leggja ekki jarðir, sem hafa verið
byrgðar í fleiri aldir, og framfleytt
fleiri hundi’uðum manna, í e y ð i.
Að eyðileggja ekki ávöxtinn af
starfi og iðju fleiri kynslóða af
tómu hugsunarleysi. —
Eins og mönnum er kunnugt, er
f jöldi reiðhesta hér í borginni, sem
efnamenn eiga sér til skemtunar,
auk þess mikill fjöldi vagnhesta
og eitthvað af kúm. Allur þessi
skepnufjöldi þarf mikið hey. Eftir-
spurnin eftir heyi úr nærsveitun-
um verður mikil, og verðið þar af
leiðandi hátt. Afleiðingin af því
hefir orðið sú, að annarsvegar
Reykvíkingar sjálfir, og hinsvegar
braskarar, sem selja hingað hey,
hafa keypt jarðir, haft eitthvert
málamyndabú á þeim eða jafnvel
alveg lagt jarðirnar í eyði og
stundað einungis heyskap að sumr-
inu til. Svipað þessu á sér stað í
kringum marga kaupstaði lands-
ins, þótt mest kveði að því með
Reykjavík.
Hér sér hver maður, hvílík
hætta er á ferðum. þegar skepnur
heima fyrir eru fáar eða engar,
fellur lítill eða enginn áburður til.
Og þar sem talið er, að skepnan
rækti varla sitt eigið fóður, leiðir
beint af því, að túnin komast í
órækt og gereyðileggast fyr eða
síðar. þessi búmenska gefur að
vísu meiri arð í svipinn, en eigend-
ur jarðanna gera eða vilja ekki
gera sér grein fyrir, að jarðirnar
rýrna eða verða að engu höndun-
um á þeim. Auk þess sem þeir
gera þjóð sinni ómetanlegt tjón
með því að svifta hana jörðum,
sem annars mundu eiga eftir að
framfleyta fjölda manna. það er
fljótlegra að rífa niður en byggja
upp aftur, og á það ekki síst við
um ræktun okkar kalda lands. það
tekur tíma, feykilangan tíma, að
koma góðri rækt í óræktaða jörð,
en ekki nema 5—6 ár að eyðileggj a
tún, sé ekkert um það hirt þann
tíma. það er dapurlegt að sjá
mannvirki, sem einhverntíma hef-
ir blómgast og borið sig — liggja
1 kalda koli, en þó fátt jafn ömur-
legt og það, að sjá jarðir, sem hafa
verið bygðar um aldaraðir, og ó-
teljandi menn hafa alið allan sinn
aldur á, komnar í eyði. Eg var á
ferð hingað til Reykjavíkur að
austan nú í vetur, og lá þá leið
mín fram hjá einni af þessum eyði
jörðum. Hús voru öll komin að
falli eða fallin. Túnið áburðarlaust
og komið í órækt, og þó ekki nema
2—3 ár síðan hætt var að búa bar.
þessa sömu sögu má segja um
fjölda jarða hér á Suðurlandsund-
irlendinu.
Langmest kveður að þessari
rányrkju í Ölfusin og Flóanum, og
eitthvað í Grafningnum. f þess-
um sveitum er mér kunnugt urn
15 jarðir, sem ýmist allar eða nökk
ur hluti þeirra, hafa verið iagðar
í eyði nú á seinustu árum. Mikið
hey ei' einnig selt hingað úr Borg-
arfirðinum, þó ekki viti eg til, að
enn séu þar nokkrar slíkar eyði-
j arðir.
Eg vildi með þessum línum að-
eins vekja athygli á því tjóni, sem
af þessu hefir leitt og á eftir að
leiða, sé ekkert að gert. Skepnu-
hald hér í Reykjavík og mörgum
kaupstöðum landsins hefir aukist
geypilega og heldur áfram að auk-
ast, samhliða því sem fólkinu
fjölgar. Fóðrið verður að fást úr
nærsveitunum. Heysalan til kaup-
staðanna fér í vöxt, rányrkjan
eykst.
Hér þarf einhverra ráða við, og
hafa mér helst flogið þrjú í hug:
1. Að reynt verði með löggjöf að
fyrirbyggja að menn geti tak-
markalaust nítt jarðir eða lagt
þær í eyði með stundarhagnað fyr-
ir augum.
2. Að sveitastjómir leggi svo
þung álög á þennan ránbúskap, að
hann geti ekki borið sig, og sé þá
einkum tekið tillit til þess, hvað
jarðirnar hafa verið níddar.
3. Að reynt verði að nota tilbú-
inn áburð til ræktunar þeirrar
töðu, sem seld er til kaupstaða. þó
tilbúinn áburður sé auðvitað dýr
á meðan við höfum ekki sjálfir
eignast verksmiðjur til að vinna
áburð úr loftinu með, — þá tel eg
þó ekki ólíklegt, að með því verð-
lagi, sem nú er og sennilega helst
á heyi hér, mætti með hagnaði
nota erlendan áburð til þess.
Hannes Guðmundsson.
----o----

-*>■
%earf
NAVY CUT
CIGARETTES
Kaldar og íjúfifengar.
Smásöluverð 65 aura
pakkinn, 10 stykki.
♦
♦
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.

♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Til minnis fyrir samkepnismenn.
[Út af stöðugum kvíða ykkar fyrir
fjárhag þeirra íslenskra liænda, sem
eru félagsmenn í Sambandsdeildun-
um, eruð þið beðnir að líta á eftir-
farandi atriði.]
1. Skuldir landsins út á við eru
nú taldar um 50 miljónir. Af því
skuldar landssjóður 16 miljónir,
Sambandsfélögin um hálfa miljón.
Skuldir samkepnismanna, langmest
verslunarskuldir, ei*u þá um 33
milj. þar að aulci er alt að helm-
ingur af landssjóðsskuldum bein-
línis í þágu samkepnisfyrirtækj-
anna, enska lánið í bönkunum, sem
ekki er kunnugt um að Sambands-
félögin hafi þurft að nota, eða feng
ið neitt af.
2. Samkepnisfyrirtækin era
þessvegna aðal skuldaverslanir
landsins út á við. Samvinnumanna-
skuldirnar erlendis eru svo Iitlar,
að furðulegt má heita, þar sem í
Sambandsfélögunum versla unv
tveir fimtu hlutar allra íslendinga.
3. Samkepnismenn tala um
hættu fyrir bænduma af sam-
ábyrgð. Sú hætta hefir furðulítið
gert vart við sig i félögunum. En
hvert gjaldþrotið rekur annað hjá
kaupmönnum og útgerðarmönnum,
og upphæðirnar leika þar oft á
hundruðum þúsunda, stundum á
miljónum. þá kemur í Ijós, að flest
þessi fyrirtæki eru í samábyrgð.
Mjög margir af hinum svonefndu
Alþingi.
Afnám bannlaganna var hespað
af í efri deild með undanþágu frá
þingsköpunum. J. J. hélt þar aðal-
ræðuna, taldi það veru líkræðu yf-
ir bannlögunum. þau hefðu dáið í
fyrra, og nú stæði greftrunin til.
Rakti hann sögu bannlaganna,
hversu örlítið brot af þjóðinni,
andbanningar, aðallega úr embætt-
isstétt landsins, hefði þrjóskast
móti lögunum frá upphafi, prédik-
að lögbrot, komið á undanþágu fyr
ir skipin, konsúlana og læknana.
Dómararnir ýmsir hefðu opinber-
lega lýst andúð á lögunum, svo og
kennarar við embættaskólann, sem
átt hefðu að móta hina ungu
lagaverði. Að lokum hefði svo
hjálpin komið frá Spáni. J. M.
hefði sent ritstjóra andbanninga-
blaðsins til Spánar, til að sannfæra
Spánverja um nauðsyn bannlag-
anna. Athafnaleysið og mistökin í
bannmálinu frá hálfu landsstjóm-
arinnar hefðu öll verið á borð við
þetta. Og ef umhyggja fyrir fiskh
peningamönnum, sem hér voru um
1918—19, eru nú í samábyrgð fyr-
ir togurum, sem ekki bera sig.
Sumum togurunum er búið að gefa
upp utan lands og iiuian. En meira
er þó eftir af skuldunum, og fram-
tíðin þungbrýn. Margir af þessum
mönnum eru hluthafar í Morgun-
blaðinu. það ætti þessvegna að
aumkva þessa menn, og aumkva
alla íslensku þjóðina, sem má þola
svo margskonar f jármála mótlæti,
fyrir fésýslu-óstjórn þessara
manna.
4. í mörgurn af þessum tæpt
stöddu félögum eru flæktir ýmsir
helstu efnabændui- í héruðum þeim,
sem næst liggja Reykjavík. Tap
þeirra fyrir síldarbrask Reykvík-
inga, togarakaup þeirra og ábyrgð-
ii' fyrir kaupnienn, sem farnir eru
á höfuðið, mun vera nokkuð nærri
því að gera þessa stórbændur efna-
lausa, nema ef bankar gefa þeim
upp eins og Fiskhringnum.
5. Skuldasúpa samkepnismanna
innanlands mun vera hliðstæð
hinni erlendu skuld. þeir bera á-
byrgð á hinu lága gengi krónunn-
ar, sem skaðar landið um miljónir
árlega. Fyrir þá hafa ríkir bænd
iu', sem náðist til frá höfuðstaðn
um, tapað auði sínum. Úr þessum
hóp eru hin stóru gjaldþrot, sem
kasta skugga á þjóðina alla.
J. J.
mannastéttinni hefði knúð þingið
til að afnema bannið, þá væri lík-
legt að sömu menn gripu nú í
taumana, þegar skipulagsleysi ís-
lenskra kaupmanna um framboð á
fiskinum, væri að eyðileggja fisk-
framleiðendur, bankana og landið
alt. Sama mætti segja um stein-
olíumálið. þar væru sumir þeirra
sem frekast hefðu gengið fram
móti banninu, býsna auðmjúkir
gagnvart Standard Oil. Jón Magn-
ússon og Sig. Eggerz reyndu að
fóðra • aðgerðir og aðgerðaleysi
landsstjórnar. Báðir virtust þeir
unna banninu mikið. Við þessa
umræðu afneitaði J. M. Hagalín
og' Austurlandi, og sór og sárt við
lagði, að hann hefði engan pening
í það lagt, hvorki af því, sem hon-
um hefði áskotnast í tekjur fyrir
innheimtu á víntolli eða öðruvísi.
Sér nú Hagalín sína sæng upp-
reidda, að vera þannig hundsaður
og smáður af þeim herra, sem
hann telur sig þjóna, og vera hand-
genginn skutulsveinn hjá.*) J. J.
sveigði að fulltrúa kvenþjóðarinn-
ar, sem að líkindum myndi lang-
minnug þeirra hörmunga, sem of-
drykkjan hefði bakað kvenþjóð-
inni. En Ingibjörg sat þögul þá
sem endranær. Hún hafði þá aldrei
gert grein fyrir atkvæði sínu.
Afnámið var í efri deild samþylct
Allir í efri deild guldu því jákvæði
nema J. J. Sami maður flutti dá-
litla breytingu á bannlögunum frá
1917, til að herða á sektum fyrir
innflutning og sölu á sterkum
drykkjum. Skyldi hver smyg'lari
gjalda fasta sekt 100—200 kr. af
pottinum, fyrir óleyfilegt áfengi,
sem finnast kynni hjá honum. Og
sektir fyrir ofdrykkju á almanna-
færi, og smyglun á víni og vínanda
skyldu fara eftir efnahag hins brot
lega. Er þessi -venja höfð í Finn-
landi og þykir gefast ágætlega.
Allir héldu að þetta frumvarp
myndi fljúga í gegn. Engir gætu
verið á móti því nema smyglarar,
fylliraftar 0. s. frv. En það fór á
aðra leið. Allur Mbl.flokkurinn í
efri deild ætlaði að ærast út af
frumvarpinu. Jóhannes Seyðfirð-
ingaþingmaður, sem annars er
prúðastur á þeim bæ, hertýgjaði
sig eins og heill föðurlandsins væri
í þann veg'inn að hrapa fram af
snarbröttu hengiflugi. Taldi hann
hina mestu ósvinnu að bera fram
slíkar tillögur. Talaði hann mjög'
af tilfinningu um málið, en lítt
með rökum, og eggjaði „dótið“
lögeggjan að fella frumvarpið þeg-
ar í stað. Var það gert. Hjörtur
fylgdi vamarsveit áfengisins enn
að málum, en Framsókn var á
móti. Sennilega eni þeir Mbl.-
menn ekki enn lausir við þetta
mál. þeim ætti að vera nóg að hafa
hleypt inn Spánarvínunum, þótt
ekki væri farið með móðurhöndum
um smyglarana.
J. J. bai' fram frv. um að fækka
dómendum í hæstarétti um tvo, og
leggja niður embætti ritarans.
Fækkaði þá um helming starfs-
mönnum í réttinum. Sig. Eggerz
mælti mest á móti, og lcvað dóm-
endur sjálfa vera mótfallna fækk-
un. J. J. benti á, að sama myndi
hvaða stétt væri spurð um eigin
tilverurétt. Svarið yrði eins og
hjá dómurunum. Málið er nú hjá
allsherjamefnd, en vonlaust mun,
að þessi sjálfsagði sparnaður nái
nú fram að ganga.
-----0----
Búnaðarþingið var sett um
miðja vikuna. Fulltrúar eru þess-
ir: Guðjón Guðlaugsson og Krist-
inn Guðlaugsson fyrir Vesturland,
Jósef Björnsson og Sigurður E.
Illíðar fyrir Norðurland, Björn
Ilallsson og Metúsalem Stefánsson
fyrir Austurland, Guðmundur þor-
bjömsson og Páll Stefánsson fyrir
Suðurland, íOg Halldór Vilhjálms-
son, Eggert Briem frá Viðey, Jón
H. þorbergsson og Tryggvi þór-
hallsson fyrir aðalfund. Auk
venjulegra mála liggja nú fyrir
búnaðarþinginu mjög merk mál
um búnaðarlöggjöf landsins. Jarð-
ræktarlögin, sem alþingi hefir nú
til meðferðar, og í sambandi við
þau miklar breytingar á lögum fé-
lagsins sjálfs. Mesta fjölda annara
mála hefir og stjórn félagsins lagt
fyrir búnaðarþingði. Og ennfrem-
ur flytja ráðunautarnir rækilega
fyrirlestra hver um sitt sérstaka
starf og um þau verkefni, sem
fyrir liggi í framtíðinni.
Útlendur söngmaður, P. O. Lev-
al, frá Prag, hefir sungið undan-
farið í Nýja Bíó og notið aðstoðar
Páls Isólfssonar. Syngur hann
bæði af mikilli list og kunnáttu.