Tíminn - 07.04.1923, Blaðsíða 2

28
T 1 M I N N
Kverið.
v.
J>að er kennings Kversins, að
vorir fyrsu foreldrar hafi í upphafi
verið þvínæst fullkomin (§ 36), en
svo hafi djöfullinn tælt þau til að
óhlýðnast guði (§ 53). Kenningar
þessar hafa áður verið bornar sam-
an við hinar fyrstu frásögur Móse-
bókanna, en nú skal litið á þær frá
öðru sjónarmiði. Djöflinum er ekki
haldið mjög fram í Kverinu. þar
er tekin upp fomfáleg kenning um
fallna engla og hann er nefndur
foringi þeirra (§ 49). En annars
kemur þar ekki berlega fram hin
algenga skoðun, sem gerir djöful-
inn svo að segja að illum guði við
hliðina á góðum guði, og er það
góðra gjalda vert. Mynd hans er
farin að mást og sér hvorki móta
fyrir hornum né klaufum. En í
þessum efnum verður ekki numið
staðar á miðri leið. Annanhvoi’n
kostinn verður að taka, að draga
upp skýra mynd af myrkrahöfð-
ingjanum, sem ræður yfir hinu
víðlenda ríki alls hins illa og er
miklu fengsælli en höfðingi ljóss-
ins, sem ræður yfir ríki himn-
anna, en sú skoðun var um eitt
skeið almenn, eða hinn kostinn, að
láta hann hverfa með öllu eins og
skugga fyrir ljósinu, sem eitt er
verulegt og eilíft, en á þá sveifina
er nú allur almenningur snúinn.
Djöfullinn er dottinn úr sögunni.
Kverið er þar á eftir tímanum, en
þó á réttri leið.
Við syndafallið spiltist guðs-
mynd mannsins, segir Kverið
(§ 53) og fæðast menn síðan „með
spiltu eðli“ (§ 56). pví til stuðn-
ings er vitnað í grein úr gamla-
testamentinu, er síst á erindi til
barna, og svo hljóðar: „Sjá, í mis-
gjörð er eg fæddur og í synd gat
mig móðir mín“. Samt er eins og
Kverið kynoki sér við kenningunni
um gjörspilling mannkynsins, þeg-
ar sagt er, að „enginn af oss veiti
hinni meðfæddu syndatilhneyg-
ingu næga mótstöðu, vér séum því
allir syndarar og í sekt við guð“
(§ 57). En í vali ritningargrein-
ar, sem tekin er úr gamla testa-
Samvinna
Og politilc-
Eftir ólaf Thorlacius lækni.
Gömul saga.
Esóp segir þessa dæmisögu:
„þrjú naut gengu í haga og kom
mætavel saman. En ljón eitt hafði
lengi setið um þau, og tekið það í
sig, að hætta ekki fyr en þau yrðu
sér að bráð. Ekki sá það sér samt
neinn veg til þess, meðan þau voru
öll samhuga, og þvi fór það að
ganga á milli þeirra með sögur og
rógburð, og tókst seinast að
kveikja milli þeirra úlfúð og tor-
trygni. Undir eins og ljónið sá, að
nautin sneiddu hvert hjá öðru og
bitu hvert í sínu lagi, þá réðst það
á hvert einstakt fyrir sig, og fékk
með þeim hætti banað þeim öll-
um“.
„Deildu og drotnaðu“, var orð-
tak Rómverja hinna f&'nu, og með
því lögðu þeir undir sig heiminn.
Deildu og drotnaðu, er enn í dag
orðtak þeirra manna, sem spilla
vilja samheldni manna og fast-
heldni við góðan málstað. þeir
byrja á því að vekja tortrygni,
„spekúlera" í fáfræði manna og
trúgimi, hanga í og þvæla um
óveruleg aukaatriði, og gera for-
sprakkana tortryggilega, með því
að telja mönnum trú um, að þeir
vinni eingöngu í eiginhagsmuna-
skyni. þegar þeir á þennan hátt
hafa náð einum fingri, þá er þeim
borgið. þeir eru þá nokkumveginn
vissir með að ná allri hendinni með
tímanum. Og alt er þetta gert und-
ir yfirskyni vináttu og velvildar —
og umhyggju fyrir föðurlandinu.
„Varið yður á falsspámönnum".
þeir eru uppi á öllum tímum og
mentinu, kemur sú kenning skýif
í Ijós. „Allir era þeir fallnir frá,
allir spiltir orðnir; enginn er sá
sem gerir gott, ekki einn“ (§ 57).
Nú er þess fyrst að gæta, að fyrst
syndafallið gat átt sér stað, þá
hlýtur maðurinn að hafa verið
„með spiltu eðli“ frá upphafi. Full-
kominn maður getur ekki fallið í
synd. það er hvorttveggja jafn-
rangt, að maðurinn hafi í upphafi
verið alfullkominn, og hitt, að
menn séu nú gerspiltir. Hitt mun
sannara, að menn hafi frá upp-
hafi vega haft tilhneygingar til
bæði góðs og ills. Svo er það nú,
og önnur ráð höfum við ekki til að
fá fréttir af fortíðinni, en að spyrja
nútíðina og raunveruleikann, því
saga mannkynsins hverfur okkur
út í mýrkrið. þekking okkar lýsir
yfir lítinn blett, sem er næstur
okkur í tíma og rúmi. J>á bræður
vora sem búa í fjarlægum álfum
eða lifðu fyr á tímum, lærum við
best að skilja með því að rannsaka
sjálfa oss. Okkar eigin barmur er
uppspretta allrar okkar þekkingar
á eðli mannsins. Og síst ferst
þeim, sem eyða allri svertu sinni
á þá, sem búa fyrir utan endimörk
kristninnar, að mála þá hvíta, sem
myrkur liðna tímans hylur sjón-
um vorum. það færi betur á því
að nota jafnari liti í lýsingunum.
þegar við stingum hendinni í eig-
in bann, finnum við þar bæði gott
og ilt. það má gjarnan kalla hið
illa „erfðasynd", og færi þó best á
því að kalla ekki annað synd en
það sem er sjálfrátt. En þá er
manneðlinu gert rangt til, ef ekki
er jafnframt getið um „erfða-
dygð“. J>ví hið góða er mönnun-
um meðfætt, og það er óráðlegt í
barnafræðslu að minnast aðeins
hins illa. pað ríður í bága við
meginreglur alls uppeldis. Virðing
fyrir sjálfum sér og sjálfstraust
eru meginskilyrði alls þroska, en
vantraust á sjálfum sér og virð-
ingarleysi fyrir sínu insta eðli er
vísasti vegurinn til glötunar. Sá
vegur er lagður slíkum setn-
ingum sem þessari: „Hugsan-
ir mannsins hjarta ei*u vondar frá
upphafi“ (§ 59).
Laun þeirra, sem ekki hafa
afvegaleiða marga. Meðan vér
stöndum þétt saman í fylkingu um
gott málefni, þá erum vér ósigr-
andi. En þegar fylkingar rofna,
þynnast flokkarnir og flótti brest-
ur í liðið. pá er málum vorum
komið í óvænt efni. Sameinaðir
stöndum vér. Sundraðir föllum
vér.
Ógæfan mesta.
Ekkert er göfugra né háleitara
en fómfýsin og hjálpsemin við alla
þá, sem bágt eiga. Að gleyma sjálf
um sér og sínum eigin erfiðleik-
um yfir bágindum annara. pessu
gagnstætt er eiginhagsmunahvöt-
in, eigingirnin, síngirnin. Og það
er sannast að segja, að af henni
sprettur flest eymd og hörmung-
ar mannkynsins. Svo sterktrúaðir
eru sumir ágætismenn á samhug
og samúð manna, að þeir halda
jafnvel, að slíkar kendir geti breytt
til batnaðar veðráttufari og kom-
ið í veg fyrir eldgos og lands-
skjálflía, og önnur voðaföll frá
náttúruöflunum (sbr. Dr. H. P.),
séu þær nógu sterkar.
Af þessum tvéim gagnólíku
hugsanastefnum myndast tvær
andstæðar stefnur í þjóðmálum:
Samvinnustefnan í samúðaráttina,
og síngimisstefnan eða hinfrjálsa
samkepni í sundrungaráttina.
Samvinnustefnan vill efla sam-
vinnu, félagsanda, samúð og sam-
hug. Hún vill ala menn upp til þess
að bera hver annars byrðar, vinna
saman í bróðerni með heill heild-
arinnar fyrir augum.
„Hin frjálsa samkepni" vill lát-
laust stríð, þar sem allir berjast
hver við annan og hver vill skó-
inn niður af öðrum. par er ekki
miskunn hjá Manga. þeir verða að
falla, sem ekki ná að verjast.
„Bróðemið er flátt mjög og gam-
hina „sáluhjálplegu trú“ (§ 99) er
eilíf glötun. „Líf þeirra verður
æfinlegt kvalalíf í sambúð við illa
anda, endalaus angist og örvænt-
ing án allrar vonar um frelsun“
(§ 169). Hér er ekki lengur tæpt
á orðunum. Slíkt eilíft helvíti er
samboðið gerspilling mannsins og
máttugum myrkrahöfðingja, sem
sé jafnvoldugur og eilífur hinum
góða guði. það var óþarft að tæpa
á þeim tveim kenningum, fyrst
munnurinn er nú tekinn svo fullur.
þetta er enn kent börnum okkar
lútherska lands! En hvað kemur
til að við fáum aldrei að heyra það
í kirkjunum? Ef hér er verið að
kenna börnunum sannleik, þá varð-
ar sá sannleikur engu síður full-
orðna. Ef prestar þjóðkirkjunnar
trúa á þessa kenning, þá ber þeim
skylda til að tala um hana af ekki
minni alvöru en gerði hinn heims- !
frægi, enski prestur, Spurgeon, en
honum fórust m. a. orð á þessa
leið:
„þér, sem eruð holdlegir og
djöfullegir, hirðið ekki þó sál yðar
líði e i 1 í f a r kvalir, því þér hugs-
ið aldrei um hennar heill. En það
má vera að þér vaknið til umhugs-
unar, ef eg tala til yðar um líkam-
lega refsing. Kristur hefði getað
talað til manna um andlega refs-
ing, en langsamlega oftast lýsir
hann þó líkamlegum hönnungum,
til að hafa áhrif á tilhéyrendur
sína, þvi hann þekti holdlegt og
djöfullegt eðli þeirra og vissi, að
ekkert sem ekki snerti líkamann,
gat haft hin minstu áhrif á þá. . .
Sá hinn sami líkami, sem nú stend-
ur hér á kirkjugólfinu, mun brenna
að eilífu í helvítis eldi, ef þú deyrð
ekki í Kristi. . .. Og í helvíti brenn-
ur raunverulegur eldur eins sann-
arlega og þér nú hafið raunveru-
legan líkama, samskonar eldur og
brennur hér á jörðu, að öllu öðru
en þvi, að hann brennir en eyðir
ekki. Guð mun gera líkami yðar
þannig, að þeir brenni en eyðist
ekki. þeim verður ekki varpað í
eld líkingamálsins eins og þér ætl-
ið, heldur í raunverulegan eld. ...
Skamma stund munuð þér sofa í
moldinni. þegar þér deyið, mun
sál yðar lenda í kvölum. pað verð-
anið er grátt, í góðsemi vegur þar
hver annan“.
öllum kemur víst saman um, að
heimsófriðurinn nýafstaðni sé ein-
hver mesta hörmungin, sem yfir
þessa veröld hafi dunið. Um hvað
var þar barist? Peninga og völd.
„Frjálsa samkepnin“ var þar í ai-
gleymingi að verki, síngimin ]>ar
á hæsta stigi. Hefði samvinnu-
stefnan verið búin að ryðja braut
samúð og samhug meðal þjóðanna,
þá hefði aldrei komið til þessa
mikla hildarleiks, og verið afstýrt
allri þeirri þrotlausu eymd, er
menn og þjóðir ætla nú að sligast
undir. — það er allra mála sann-
ast, að hin háttlofaða frjálsa sam-
kepni er mannkynsins mesta biilv-
un, hún er „svipa guðs“ á mann-
kynið, eins og sagt var um Atla
Húnakonung, og þar sem hestur
hennar stígur fæti á jörð, þar vex
ekki gras eftir. Hún er móðir
ágirndarinnar, en hún er aftur
eins og kunnugt er undirrót alls
ills. Fyr en hún er af dögum ráð-
in, lítur mannkynið aldrei glaðan
dag.
Samvinna og pólitík.
Á dögum sjálfstæðisbaráttu von-
ar við Dani mátti oft heyra það
viðkvæði, að vér ættum að hætta
þessu þrasi og snúa huga okkar að
innlendum framfaramálum og skip
ast í flokka um þau. — Nú, þegar
endi er bundinn á þær deilur, þyk-
ir það hin mesta óhæfa að blanda
stærsta þjóðnytjamálinu inn í
„pólitík". Hvað er pólitíkin? Er
það ekki deilan um „daglegt
brauð“ Er það ekki deilan um
það, hvernig vér eigum að skipa
málum þjóðar vorrar á sem hag-
feldastan hátt — smáum og stór-
um? Er það ekki allra hluta sjálf-
ur henni helvíti. En á degi dóms-
ins mun sálin sameinast líkaman-
um. pá bætist yður annað helvíti.
Sál og líkami munu renna saman,
hvort um sig ofhlaðið þjáning, o.
s. frv. Limir þínir stikna eins og
limir píslarvottsins á bálinu, og
brenna þó ekki til agna. Æðar
þínar verða vegir fyrir heitan fót
hörmungarinnar að ferðast eftir,
sérhver taug strengur, sem djöf-
ullinn leikur á hinn þögula harma-
pöng helvítis. Skáldskapur? Eg
endurtek það, þetta er enginn
skáldskapur, svo sannarlega sem
guð lifir, heldur traustur og óbif-
anlegur sannleikur. Ef guð er
sannorður og biblían sönn, þá hefi
eg talað sannleika, og það munuð
þér á sínum tíma fá sannpróf-
að. ... pér holdlega sinnaðir! Mér
var kunnugt, að ekki tjáir að tala
! til yðar um sálarkvalir! En hefi eg
nú komið við yður? Nei! Margir
munu ganga hlæjandi burtu og
kalla mig „eld-prestinn“. Eg minn-
ist þess, að hafa einu sinni verið
nefndur svo. Farið vel! En eitt
sinn munuð þér ef til vill sjá
„eld-prestinn“ á himnum, en yður
verður þá út kastað. það má vera,
þegar eg lít niður til yðar þaðan
áminningaraugum, að það rifjist
upp fyrir yður, að þér heyrðuð
guðs orð, en varðveittuð það
ekki ...“
Ýkjur, kann einhver að segja,
ekki stendur þetta í Kverinu! Jú,
það sendur alt í Kverinu! Kenn-
ingu Kversins um eilífa glötun er
ekki hægt að ýkja. Hin hryllileg-
asta lýsing getur aldrei orðið meir
en dauft endurskin „hins æfinlega
kvalalíf í sambúð við illa anda,
hinnar endalausu angistar og ör-
væntingar án allrar vonar um
frelsun" (§ 169). petta vissu
gömlu mennimir, sem trúðu á það
sem þeir voru að segja, enda not-
uðu þeir óspart allar ógnir þessa
heims til að gefa tilheyrendum
sínum forsmekk helvítis. Spurge-
on talar eins og skylt er þeim, sem
trúir á kenning Kversins um þetta
efni, en þögnin hér heima ber vott
um óvinsældir þessarar kenningar.
Hér finnast að vísu þeir, sem
s e g j a s t trúa á eilífa útskúfun,
sagðast, að einmitt stórmálin skipi
þar öndvegi, — eins í þingsal
þjóðarinnar sem í huga hennar?
það er eins og sumum finnist
það vera að draga gott mál og
göfuga hugsjón niður í sorpið, að
fara með hana inn í þingsalinn. pá
er nú skörin komin upp í bekkinn,
ef ekki má ræða vor bestu mál á
þeim stað, sem helgastur og dýr-
mætastur á að vera hverri þjóð.
Og sé eitthvað seyrið í okkar
pólitík, mundi henni þá ekki vera
fengur í, að henni bættist göfug
hugsjón og gott málefni?
Eg fyrir mitt leyti get ekki hugs
að mér öllu gleggri grundvöll und-
ir framtíðar-pólitík voití og
flokkaskipun, en þessar tvær
stefnur: samvinnuhugsjónina öðru
megin, — víðfeðma, stórhuga og
framsækna, — og samkepnisstefn-
una hinsvegar, þröngsýna, smá-
munasama og síngjarna. þetta eru
tvær glöggar og greinilegar and-
stæður, sem grípa svo að segja al-
staðar inn í líf þjóðarinnar á öll-
um sviðum. Eins og nú er ástatt,
þá er öll flokkaskipun í þjóðmál-
um á hinni mestu ringulreið, og
brýn nauðsyn að ráða bót á því. —
Stjórnir þær, sem hafa að undan-
förnu farið með völd, hafa verið
innbyrðis mjög sundurleitar að
skoðunum og stuðst við sundurleit
flokkabrot. þetta lamar alt þjóð-
líf vort og allar framkvæmdir,
dregur úr ábyrgðartilfinningu
þings og stjómar og veldur tíðum
st j órnarskif tum.
Samvinnumenn! Grípið á lofti
hanska þann, sem til yðar er kast-
að. Standið saman í þjóðmálum
og hafið samvinnuna að sameig-
inlegum fána, — samvinnu ekki
aðeins í verslunarmálum, heldur og
á öllum sviðum þjóðmálanna. Lát-
en þeir gera það ekki. Um það ber
raunin vitni. Hlýlega kveður
kirkja vor alla þá, sem hverfa úr
þessum heimi, og hleður á stund-
um helst til mikla lofkesti á leið-
in, því „vant er að lofa menn í
hendur Krists“,' eins og Nýi Ann-
áll segir. En um fátt þykir mér
vænna í helgisiðum kirkju vorrar
en þau orð, sem lesin eru yfir
hveii’i gröf, „að andinn fari til
guðs sem gaf hann“. Menniniir eru
altaf betri en kreddurnar, og í
þessum orðum lýsir sér örugg trú
þjóðar vorrar á það, að sérhver
mannssál muni um síðir ná því
takmarki, sem þrá hjartans stefn-
ir að. Ásgeir Ásgeirsson.
----o---
Qpið bréf að vestan.
Margt bendir nú til þess, að ís-
lendingar heima verði hvattir til
Ameríkufara meir en að undan-
förnu.
Canadiska stjórnin hefir tekið
mikinn hluta jámbrautanna í sín-
ar hendur og gert þær að þjóðar-
eign. þessar jámbrautir bera sig
fremur illa sökum fólksfæðar í
landinu, og þar af leiðandi lítilla
flutninga. þess vegna telja flestir
æskilegt, að fólkinu sé fjölgað með
innflutningi frá Norðurálfunni, í
þeirri von, að við það aukist fram-
leiðslan, og vöm- og fólksflutning-
ar með járnbrautum landsins.
J>ess utan komst landið í stór-
skuldir á stríðsárunum, en þegn-
arnir fáir til að bera þá skatta og
tolla, sem af þeim leiða. J>ess vegna
telja nú margir nauðsynlegt, að
auka innstreymi fólksins hingað
sem mest, svo að innflytjendurnir
geti hjálpað gjaldþegnum ríkisins
að borga skuldirnar.
1 þriðja lagi vilja auðfélög
landsins styðja að innflutningi
bænda og verkamanna, bæði af
því, að þau eiga öll ósköp af óseldu
landi, og svo til þess að auka fram-
boð vinnunnar, svo þau því frem-
ur geti skamtað kaupið úr hnefa.
Haft er eftir háttstandandi em-
bættismanni, að stjórnin hafi auk-
ið anda og hugsjón samvinnu og
samúðar koma fram í öllum af-
skiftum ykkar og löggjöf og lands-
stjórn: verslunarmálum, sveita-
stjórnar- og fátækramálum, verka-
mannamálum, fjármálum o. s. frv.
Vér þurfum ekkert að skammast
okkar fyrir fána vorn.
Samvinna og „socialismus“.
Eitt af því, sem foringjum sam-
vinnustefnunnar okkar er fundið
til foráttu, er það, að þeir séu
„sosíalistar (þ. e. jafnaðarmenn),
eða a. m. k. grímuklæddir jafnað-
armenn. Orðið „sosíalisti“ er haft
um þá sem hnjóðsyrði eða skamm-
aryrði. J>að er sennilega svo til
ætlast, að þetta „gangi í fólkið“,
og þá einkum í bændur. J>að er
gert ráð fyrir,að þetta verði gleypt
svona nokkum veginn hugsunar-
lítið, og ekki krufið til mergjar,
hvað í orðinu „sósíalisti“ felst.
Um það skal ekki deilt hér, að
hve miklu leyti forsprakkar sam-
vinnustefnunnar hér á landi hall-
ast á sveif með verkamönnum í
huga sínum. Á meðan þær skoð-
anir þeirra ekki ríða í bág við al-
þjóðarheill, þá eru þær almenningi
ámóta lítið viðkomandi og trúar-
skoðanir þeirra.
Sósíalismus eða jafnaðarstefna
er eins og flestum mun kunnugt
stefna, sem hygst að ráða bót á
því misrétti, sem nú á sér stað
meðal manna, með því að skipa
sem flestum málum, atvinnu-
rekstri og stofnunum undir sam-
eiginlega stjóm ríkisins. J>etta er
sú hugsjón, sem óhætt mun að
segja að allir jafnaðarmenn ali í
brjósti. En svo skiftast leiðir jafn-
aðarmanna á ýmsan hátt um fyrir-
komulag framtíðarríkisins, og
greinast þeir því nú á tímum í