Tíminn - 28.04.1923, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
41
Aðalfundur
Sambands ísl. Samvinnufélaga
verður haldinn á Akureyri dagana 2.-6.
júlí þessa árs.
Sambandsstjórnin.
fyrst í stað. Sérstaklega var
smyglað inn afarmiklu brennivíni
frá Estlandi, en á sunnanverðu
Finnlandi varð þó drykkjuskapur-
inn aldrei neitt líkt þvi, sem hann
var á undan banninu.
Mikill bardagi móti banninu
hefir staðið yfir alla tíð síðan
bannið gekk í gildi, og sérstaklega
hefir sænski þjóðflokkurinn, sem
er um einn tíundi alls fólksins.
barist móti bannlögunum. En su
barátta er nú með öllu vonlaus.
Bannið stendur stöðugt.
Síðasta tilraunin af hendi bann-
fénda var að heimta þjóðai'at-
kvæðagreiðslu um framtíð banns-
ins. Málið var borið fram af Dr.
Georg Schauman; nefnd var falið
að athuga það. Nefndin var skip-
uð 17 mönnum, og Schauman var
einn þeirra. Eftir langa íhugun
gaf nefndin skýrslu í ríkisdegin-
um, og komst svo að orði, að „með
því að allar kosningar hafa geng-
ið bannmálinu í vil, álítur nefnd-
in, að það væri ástæðulaust, að
ríkisdagurinn ákvæði atkvæða-
greiðslu um málið“. Með þessu
nefndaráliti greiddu allir nefndar-
menn atkv, — nema Schauman,
og í ríkisdeginum talaði Schauman
lengi og rækilega, en móti honum
töluðu tveir bannmenn. Enginn
þingmaður bað um atkvæða-
greiðslu, og illráð Schaumans gegn
bannlögum Finnlandis voru mjög
hátíðlega grafin.
— Hvernig líta bannvinir heims-
ins á Spánarmál okkar?
— Aðeins á einn veg: að af-
staða Spánar sé í mótsögn við alla
sanna þjóðveldishugsjón. Guy
Hayler, einn af helstu bannmönn-
um Englands, kemst þannig að
orði:
„Ef hinai' miklu þjóðir heims
skifta sér ekki af afstöðu Spánar,
munu hinar smæm þjóðir í fjár-
liagslegu tilliti verða þrælar al-
þjóða vinsöluvaldsins“.
Hinn allra fremsti maður á vor-
um dögum í bindindis- og bann-
baráttu heimsins er Dr. E. Cherr-
ington, leiðtogi og framkvæmda-
stjóri alheims-sambandsins gegn
áfengisbölinu. 1 ræðu, sem hann
hélt við alheims-bannfundinn í
Toronto í Kanada, 24. nóv. 1922,
fórust honum meðai annars þann-
ig orð:
„Með því að nota fjárvaldið
ið undir og átt hefir svo mikinn
þátt í að skapa þetta ástand, er
líkleg til að rétta við aftur„ eða
hvort meiri vonbrigði eru í vænd-
um, — vilji vita, hvort fé ríkis-
ins hjá henni er sæmilega trygt
eðá í hættu, hvort fljótandi skuld-
ir hennar utanlands eru ennþá lík-
legar til að þrýsta niður gengi ís-
lensku krónunnar, ef bætandi ár-
ferði og sjálfbjargarviðleitni
fólksins gæti um sinn þokað henni
upp á við, — eða hvort halda á
við framvegis því óheilla-ástandi,
sem verið hefir, og fleyta áfram
líkt og undanfarið óheilbrigðum
atvinnufyrirtækjum tiltölulega
fárra manna, sem lifa af lággeng-
inu á kostnað alls fjöldans.
Allra hluta vegna er nauðsyn-
legt að eyða þeim ótta og grun-
semdum, sem vaknað hafa hjá al-
menningi um hag bankans. það er
jafnnauðsynlegt fyrir bankann
sjálfan, sem þjóðina, og beinasta
leiðin til þess er óhlutdræg aðsjón
sem framkvæmd er af trúnaðar-
mönnum þingsins. En ef hagur
bankans er svo erfiður, sem grun-
semdirnar og orðrómurinn benda
til, þá væri óviðurkvæmilegt að
draga fjöður yfir það og setja
þannig ljósið undir mæliker.
því kann nú að verða svarað, að
með þessari aðs j óiwgj örð sé
varpað skugga á bankUnn og rýrt
álit hans út á við. En þá er á hitt
að líta, að ekki hefir gefist kost-
ur á að fá aðsjón þessa fram-
kvæmda, eins og eg hefi áður get-
ið um, á þann hátt, sem vér flm.
óskuðum, og í kyrþey.
Hinsvegar er mikilvægi þessar-
sem vopn, hefir Spánn neytt Is-
land til að lama bannlög sín um
árstíma. Framkoma Spánar gegn
Islandi í þessu máli er alveg eins
háskaleg eins og það hefði verið,
ef Spánn hefði látið umkringja ís-
land með herskipum. Með þessu
fjárvaldsvopni sínu, með því að
lióta íslandi því, sem í raun og
veru þýddi hungur fyrir að-
alframleiðslugrein landsins, hef-
ir Spánn gersamlega afneitað
sjálfsstjórnarréttinum, og hefir
þröngvað íslandi til að taka á móti
spönskum vínum gegn vilja þjóð-
arinnar og löggjafarþingi hennar.
í hinni nýju sögu heimsins finst
ekkert skýrara dæmi upp á
þröngvun af hendi mikillar og
máttugrar þjóðar gagnvart lítilli
þjóð“.
Dr. Cherrington, eins og allir
aði'ir, sem um málið töluðu,mæltist
til þess, að öflug samtök séu
mynduð til styrktar og verndar
hinum smærri þjóðum, sem vilja
losa sig við áfengisbölið. Mjög svo
eftirtektai'verð er fundarályktun
sú, sem í einu hljóði var samþykt
á Toronto-fundinum. Hún er á
þessa leið:
„Ýms af löndum þeim, sem
framleiða vín til sölu, hafa viðhaft
íjárhagslegar hótanir gagnvart
smærri bannlöndum, og hafa með
því dregið athygli allra frelsis-
vina að þeirri meginreglu, að öll
lönd eiga að hafa rétt tO sjálfs-
stjórnar. þessi fundur ítrekar, að
hvert land á að hafa rétt til þess
að vinna móti áfengisbölinu innan
landamerkja sinna; lýsir ströng-
um mótmælum gegn tilraunum
hvers ríkis, sem vinnur að því að
brjóta niður slíka sjálfsstjórn;
fundurinn heldur því fram, að það
ætti að vera hlutverk hverrar
frjálslyndrar stjórnar að heimta,
að grundvallarreglu þessari sé
framfylgt; í þessu efni ættu og
allar þjóðir, sem eiga áfengis-
bannlög, að taka höndum saman,
svo að grundvallarregla þessi geti
náð fullri viðurkenningu í alþjóða-
lögum“.
----o----
Heimir, annað hefti söngmála-
blaðsins, er nýkomið út. Flytur það
ýmiskonar fróðleik um söngment
og innlendan fróðleik mjög skemti-
legan um söngiðkanir.
ar athugunar og þýðing hennar
fyrir þjóðfélagið fullgild ástæða
og í raun og veru ætti bankanum
að vera ljúft að taka við henni, ef
alt er í sæmilegu lagi og fésýsla
hans þjóðinni hættulaus. Ekkert
getur æskilegra verið fyrir hana
en að geta sýnt öryggi sitt.
það er ekki til neins í þessu
sambandi að benda á þá rannsókn,
í bankanum, sem fram fór fyrir
tveimur árum, er hlutabréf hans
voru metin á 95 % ; kauphallarverð
þeirra í Kaupmannahöfn mun á
næstliðnu ári hafa komist niður í
30—40%. Trúin á áreiðanleik
þein’ar skoðunar er því að mestu
gufuð upp, og þótt hún hefði ná-
kvæm verið, þá hefir ólagið á pen-
ingamálunum síðan og erfiðleikar
bankans bent í öfuga átt við nið-
urstöðurnar af þeirri athugun,
enda mjög margt síðan breytt og
jafnvel nú fallin í rústir stóreflis
bankafyrirtæki 1 nágrannalöndun-
um, sem fyrir 2 árum voru álltin
örugg eins og lífakkeri. Ekki þýð-
ii' heldur neitt að tala um frið, sem
bankinn þurfi að hafa, meðan
hann eigi erfiðast og sé að vinna
sig upp. Slíkur friður getur leitt
til hins mesta böls fyrir þjóðina
og friðurinn svo nefndi, þ. e. um-
burðarlyndið og íhlutunarleysið
um athafnir og stjórn bankans á
undanförnum árum, hefir orðið
þjóðinni of dýrkeyptur til þess, að
hún geti í andvaraleysi látið alt
velta þama sem vill. Auk þess er
allsendis óréttmætt að tala um
þessa aðsjón, eins og andstöðuna
við frið, þótt það hafi áður heyrst
hér. Tillagan um þessa athugun á
[orianymlir.
Hvernig gamla stjórnin gætti
hagsmuna íslendinga gagnvart
útlendingum.
Undanfarið hefir verið rakin hér
í blaðinu fjármálastjóm Morgun-
blaðsstjómarinnar gömlu. Nú fer
hér á eftir einstakur þáttur um
starfsemi hennar á öðru sviði.
Hefir sá þáttur ekki orðið þeim
kunnur, er þetta skrifar, fyr en
nýlega. En málið er þannig vaxið,
þó nokkuð sé umliðið, að rétt er
að almenningur fái um það að
vita.
Ýfirfærsluvandræðin ullu því ár-
in 1920 og 1921, að ýmsir kaup-
sýslumenn tóku það ráð til þess
að fá erlendan gjaldeyri, að kaupa
part í skipsförmum af útfluttum
vöram, einkum fiski. -Svo var því
varið um fiskfarm, sem sendur
var héðan til Genúa á Ítalíu haust-
ið 1920. Ýmsir kaupsýslumenn hér
í bænum gerðu það þá, í samráði
við stjóm íslandsbanka, að kaupa
ávísanir á andvirði farmsins. Vora
ávísanir þær eða víxlar gefnar út
á erlendan banka, en trygðar með
veði í farminum.
Skipið fór af stað með farminn
og var lengi á leiðinni, en tregða
varð á um greiðslu ávísananna.
það barst ennfremur til eyma
sumra kaupsýslumannanna, sem
áttu ávísanir sínar trygðar í farm-
inum, að hætta gæti verið á um
að fá þær greiðslur. Var það mál
þannig vaxið, að maður sá er sendi
farminn, leigði riorskt skip til
flutningsins, en skuldaði skips-
eigandanum norska skipsleigu frá
fyrri tíð. Hættan var þá sú, að
fjárhagsaðstöðu bankans gagnvart
ríkinu, er aðeins vingjarnleg og
kurteisleg ósk um að fá að vita
líkurnar fyrir því, að viðreisn sé
í vændum, eða hvort hér muni
eiga að sökkva dýpra og dýpra, —
hvort vænta má frekari áfalla af
óhöppum bankans og ófullnægj-
andi tryggingum.
það verður að sjálfsögðu eigi
tími fyrir þinglok til að fram-
kvæma ítarlega athugun í því
efni, sem till. ræðir um. En með
velviljaðri aðstoð bankastjórnar-
innar, sem að * 1 2 3 4/3 er skipuð settum
fulltrúum ríkisins, á að geta feng-
ist nokkurnveginn ljóst yfirlit yfir
tryggingarnar, ekki aðeins fyrir
enska láninu, heldur og yfirleitt
öllum þeim verðmætum ríkisins,
sem undir bankann falla, sem og
líka horfurnar fyrir því, að hækk-
að verði og fest gengi- krónunnar.
það út af fyrir sig er ennþá þýð-
ingarmeira en tryggingarnar fyr-
ir enska láninu.
Verkefni aðsjónarmanna þeirra,
sem athugun þessa ættu að gjöra,
virðist því fyrst og fremst eiga að
vera þetta:
1. Að athuga eftir föngum
tryggingar fyrir enska láninu og
ganga úr skugga um öryggi þeirra.
2. Að kynna sér líkurnar um ör-
yggi og gjaldgetu bankans vegna
annara eigna ríkisins í vörslum
hans.
3. Að fá yfirlit yfir þær útlend-
ar skuldir bankans, sem þrýsta
genginu niður og líkumar fyrir
greiðslumöguleikum þeirra.
4. Að athuga hvort lögmæltur
málmforði og tryggingar seðla-
þessi norski maður fengi lagt lög-
hald á farminn er hann kæmi til
Genúa, til greiðslu þessari
ógreiddu skipsleigu og yrði hann
á undan íslendingunum, gengi sú
krafa fyrir kröfum Islendinga.
því var það, að tveir þessara ís-
lensku kaupsýslumanna, Pétur M.
Bjamason verksmiðjueigandi og
Tómas Jónsson kaupmaður,er sam-
tals áttu 2000 pund Sterling trygð
í farminum, fóru þess á leit við
stjórnarráðið, hinn 15. des. 1920,
að það hjálpaði þeim að fá kyr-
setningargjörð fyrir víxlaupphæð-
inni, til þess að verða á undan út-
lendingunum. Magnús Guðmunds-
son var þá settur forsætisráðherra
og tók þessu vel, eins og sjálfsagt
var. Bentu þeir stjórnarráðinu á
það næsta dag skriflega, að þetta
jrrði að gerast tafarlaust, ætti það
að hafa nokkra þýðingu, af fram-
antöldum ástæðum. Lofaði M. G.
hinu besta og skýrði P. M. B. frá
að hann hefði samdægurs sent ut-
anríkisstjóminni skeyti um að
stuðla að því, að konsúllinn í
Genúa framkvæmdi kyrsetning-
una.
Nú líður og bíður. P. M. B. fer
daglega upp í stjómarráð, því að
hann átti fastlega von á skeyti frá
konsúlnum í Genúa. En stjórnar-
ráðið svarar því altaf, að ekkert
skeyti sé komið frá honum. Fór
P. M. B. þá að grana að skeytið
hefði ekki komið fram, þó sent
hefði verið, og fór fram á það við
ráðherra (M. G.) 27. des., að sent
yrði nýtt skeyti. Fór M. G. þá
niður á fyrstu skrifstofu og kom
upp aftur og sagði, að nú yrði
skeytið sent, það væri verið að
skrifa það.
Og enn leið og beið. En að
kvöldi 30. des. er símað til P. M.
fúlgunnar eru í lagi.
5. Að fá upplýsingar um það,
hvort vaxtakjör þau, sem bankinn
setur og hefir sett, geta eigi orð-
ið hagfeldari bráðlega, eða hvort
sú tvísýna og hætta vofir yfir fé
bankans í útlánum, að beita þurfi
háum vöxtum við trygg láp, til að
standast áhættu þeirra gömlu lána.
Um alt þetta á bankastjórnin
að geta leiðbeint þeim, sem aðsjón-
ina gjöra, og ætla verður, að hún
gjöri það fúslega og eftir bestu
vitund. það er engin ástæða til
annars en ætla, að þeir stjórn-
settu bankastjórar telji sér skylt
að gefa Alþingi) svo sannar og óhlut
drægar upplýsingar, sem þeir geta.
Og ef horfurnar era góðar og öll-
um hagsmunum ríkisins vel borg-
ið, þá á það að vera og hlýtur að
vera metnaðaratriði fyrir bank-
ann að færa sönnur á það fyrir Al-
þingi og eyða þar með óréttmætri
tortrygni. Eg verð að segja það
fyrir sjálfan mig, og eg held eg
geti. sagt það fyrir munn vor allra
fiutningsmanna þessarar tillögu,
að vér mundum telja þær fréttir
einna bestar, er vér gætum fært
kjósendum við heimkomu vora,
að vér hefðum fengið ábyggilega
vissu um að stjórn og starfsemi
bankans væri í góðu lagi, og hags-
munum ríkisins hættulaus starf-
semi hans og viðskifti.
Loks vil eg taka það fram, að
eg frábið mér og oss flm. allar að-
dróttanir um óvild eða árásar-
viðleitni við bankann eða þá menn,
sem að honum standa. Slíkt er
með öllu óréttmætt, þótt því hafi
brugðið fyrir. En að sjálfsögðu
B. úr stjórnarráðinu að skeyti sé
komið frá konsúlnum. Snemma
næsta morgun fer ‘hann að sækja
skeytið og sér þá sér til stórrar
undrunar, að það stendur í sjálfu
skeytinu að það hefir komið til
stjórnarráðsins 21. desember.
Stjórnarráðið hafði þá legið með
skeytið í 9—10 daga og þegar
M. G. ráðherra kom neðan af
fyrstu skrifstofu og sagði að ver-
ið væri að skrifa endurnýjunar-
skeyti frá P. M. B., þá hafði skeyti
konsúlsins legið þar í nokkra
daga. En vitanlega var þetta síð-
ara skeyti aldrei sent.
1 skeyti þessu, sem kom í stjórn-
arráðið 21. des., bað konsúllinn
um frekara umboð til að fram-
kvæma kyrsetninguna. Hefði
skeytið verið afhent þegar, hefði
það umboð farið út símleiðis sam-
dægurs. Kyrsetningin hefði getað
farið fram 22.—23. des. og var þá
trygður réttur íslendinganna.
En rétt á eftir framkvæmdi
Norðmaðurinn kyrsetningargj örð
fyrii’ sinni kröfu. íslendingarnir
urðu á eftir og mistu fé sitt.
P. M. B. fór nú fram á það við
ráðherra að fá viðurkenningu fyr-
ir því, að skeytið væri afhent á
þessum degi (31. -des.). Ráðherra
vísaði frá sér á þann sem afhenti.
Fór P. M. B. þá inn á 1. skrifstof-
una að fá yfirlýsinguna, sam-
kvæmt leyfi ráðherra. Skrifaði
hlutaðeigandi maður yfirlýsing-
una og afhendir P. M. B., en í
sömu svifum kemur skrifstofu-
stjóri, ofan frá ráðherranum, þríf-
ur yfirlýsinguna og rífur hana í
sundur og segir: „þér fáið enga
yfirlýsingu".
þessi er saga málsins. Vegna
trassaskapar stjórnarráðsins t.apa
íslendingarnir stórfé.
Verður sjálfsagt mörgum að
spyrja, til hvers höfð séu yfirvöld
á íslandi, ef þau eiga ekki fyrst
og fremst að gæta réttar íslend-
inga gagnvart útlendingum.
það er hart fyrir einstaka
menn að verða fyrir miklu fjár-
tjóni fyrir svo augljósa vanrækslu
opinberra starfsmanna sem þessa.
það er óhæfa að slíkt sé látið
óátalið. Og í raun réttri eiga þeir,
sem fyrir slíkum órétti verða af
opinberam starfsmönnum þjóðfé-
lagsins, kröfu á þá eða ríkið.
-----o----
metum vér meira hagsmuni og vel-
farnan þjóðarinnar, en stundar-
gróða bankans, og mun enginn
leggja oss það til ámælis, sem for-
dómalaust lítur á málið. Vér eram
með tillögunni að reka það erindi,
sem samviskan og skyldan býður
oss.
Hér fram komin brtt. á þskj.
340, einskonar dilkur við tillöguna,
óburðugur þó, eins og síðungur í
öfugsnoði. Viðhefi eg þá líkingu
vegna þess, að brtt. þessi er hér
seint á ferð og miðar til þess að
hverfa við till. vorri og gjöra sem
minst úr henni, en dylja sem
vendilegast hag bankans fyrir Al-
þingi. Að vísu er þar gert ráð fyr-
ir, að bankinn gefi fjárhagsnefnd
skýrslu um tryggingar fyrir
enska láninu, og getur það verið
brúklegt út af fyrir sig, ef það á
þá ekki að vera leyndarmál þess-
arar ~ nefndar, en ekkert meira
virðist tillögumaður vilja fræða
þingið um. En þó er annar þáttur
þessa máls ekki síður mikilsverð-
ur, svo sem eg hefi tekið fram,
vitneskjan um það, hvernig horfi
um þá hagsmuni ríkisins, sem
bundnir eru við lagfæringu geng-
isins og öryggi hins gulltrygða
gjaldmiðils, sem kallaður er; en
eitt er þó gott við þessa brtt. Hún
sýnir það, að mótstöðumenn vorir
telja ekki lengur gerlegt að leyna
fyrir þjóðinni þessum tryggingum
enska lánsins, og er þar nokkur
viðurkenning þess, að hér þurfi
þó eitthvað að upplýsa. Býst eg
við, að vér flm. getum alls ekki
fallist á þessa brtt., og virðist mér
hún ekki á vetur setjandi.