Tíminn - 19.05.1923, Blaðsíða 3

blakknar ullin, >að styttist í henni
og sauðfitan, dýrmætasta efni ull-
arinnar, er eyðilög'ð. Undir þessum
kringumstæðum léttist ullin langt
fram yfir það, sem eðlilegt er, og
má vera, og verksmiðjan, sem fær
ullina, fær skemda ull fyrir
óskemda, og sauðfitan, þessi
heimsfræga og eftirsótta olía
(lanolin), er öll á burtu.
Á meðan heimaþvottur helst
við í landi hér, verður alls engin
trygging fyrir því, að verksmiðj-
urnar, sem vinna ullina, hvort sem
þær eru innlendar eða útlendar, fái
hana með sínum fábreyttu eðlis-
gæðum, er hún þó hefir frá hendi
íslenskrar náttúru. Við getum því
ekki vænst þess, að ull okkar fái
fulla viðurkenningu, eða við fult
verð fyrir hana, meðan svo óvíst
er um verkunina.
pá er eg nú kominn að því, sem
er áhersluatriðið fyrir mér í þessu
ullarverkunarmáli, en það er: að
leggja niður heimaþvottinn; hann
er undir öllum kringumstæðum
ófullnægjandi, við hann rýrnar ull-
ir, oft og tíðum meira en góðu hófi
gegnir, í honum tapar ullin stund-
um sínum dýrmætustu eðlisgæð-
um, og loks er hann umfangsmik-
ill og erfiður úti um hvippinn og
hvappinn. Hvað kosta muni að þvo
ullina heima á heimilunum, ætla
eg að sleppa hér að áætla, en víst
er það, að mikið kostar að kinda
yfir 12 þúsund elda á hverju sumri
undir ullinni, og það í fleiri daga
á mörgum heimilum, og allur sá
fólksfjöldi, sem að þessu vinnur,
kostar stórfé, og ekki myndu hús-
freyjurnar sakna þess, þó að ullar-
þvotturinn yrði af þeim tekinn. —
En hvað svo?
Eg fæ ekki séð nema tvær leið-
ir fyrir höndum, ef horfið er að
þessu ráði. önnur er sú, að flytja
ullina út óþvegna og láta verk-
smiðjuna, sem hana fær, annast
þvottinn. En hin sú, að reisa sam-
lagsþvottastöðvar í landinu, svo
margar sem henta þætti.
Til að reisa samlagsþvottastöðv-
ar í landinu, mundi þurfa allmikið
fé, svo mikið fé, að þessir tímar
leyfa ekki slíkt, þó sýna mætti
með óyggjandi rökum, að það
margborgaði sig þegar tímar líða.
En ólíkt stæðum við betur að vígi
með útboð á ull okkar, ef við gæt-
um ábyrgst hana fullverkaða og
son í minni hluta. Meiri hlutinn
taldi óhugsandi að efla hag Lands-
bankans. Ef lán væri tekið, hlyti
landið að skaðast á því. M. a.
reiknuðu þeir afborganir allar
tapað fé, og þó að það væri vitan-
lega hrakið þá þegar, sýnir þetta
vitsmuni meiri hluta nefndarinn-
ar og óhlutdrægni. Reyndar bentu
þeir á, að hægt væri að líkindum
að útvega lán með því móti, að
annað hvort væri ríkissjóðstillag-
ið (60,000 kr.) eða tollar ríkissjóðs
veðsettir. þarna mun þessi gull-
væga kenning fyrst hafa gert vart
við sig. En meiri hlutinn vildi nú
samt ekki nota sér þetta, heldur
koma valdinu yfir peningamálum
landsins í hendur útlendinga.
Hinsvegar krafðist minni hlutinn
eflingar Landsbankans, en kvart-
aði undan samstarfinu við meiri
hlutann í nefndinni. þetta sumar
sagði einn þjóðkunnur maður,
Hannes skjalavörður þorsteins-
son í þingræðu, að það væru ótrú-
legar blekkingar, sem sumir for-
vígismenn hlutabankans leyfðu sér
að hafa í frammi, t. d. að allir
fengju nóga og ódýra peninga, ef
bankinn kæmi, o. s. frv. Væri þó
sannanlegt, og enda þinglesið hér
á landi, að einn af helstu aðstand-
endum bankans, Warburg, hefði
tekið 7—8% vexti, sem þótti mik-
ið í þá daga. En öll andmæli þess-
ara manna reyndust árangurslaus
í Nd. Hún samþykti að slá Lands-
bankann af, en hleypa danska
bankanum í fjármálahásætið. En
ennþá bar Ed. gæfu til að bjarga
málinu, þannig, að Landsbankinn
héldi áfram, og má sérstaklega
TlMINN 58
Gratis og portofrit
sender vi Dem denne Bog. De vil
finde ca. 4000 Illustrationer over
Husholdningsartikler, Væi'ktöj, Staal-
varer, Lædervarer, Ure, Kæder,
Smykker, Musikinstrumenter, Lege-
töj, Cycler og Cycletilbehör samt
Jagtvaaben.
Dæk og Slanger er billigere nu
end för Ki'igen.
Köb direkte fra en gros Lager,
og De köber billigst.
Skriv straks og læs vore nye
Salgsbetingelser.
IMPORTORENr A|s
La Goursvej 16. — IKa'ben.lia-viu
KjiUIoo «r. 44
s y/ ^
>»•••• M tm ImiMi 1« !•<!'' IhlH N 1 wVtfm*
Cjcler, CyclBtiibehar, Vaaben og VærktBj
1923
samstæða heild, og fullnægt þann-
ig kröfum kaupendanna.
Að senda ullina út óhreina, hef-
ir mér aldrei sýnst aðgengilegt, og
þeir sem kynt hafa sér þetta ull-
armál, og skrifað um það, hafa
ráðið frá því, talið á því allskon-
ar tormerki.
pað sem mér hefir einkum fund-
ist á móti því, að flytja ullina út
óhreina, er það, að óbúmannlegt
sé að kaupa dýran flutning á fleiri
þúsund tonnum af verðlausum
óhreinindum yfir hafið. En við að
kynna mér þetta mál, hefir skoð-
un mín nokkuð breyst í þessu efni,
þegar eg fékk upplýsingar um það,
að algengast er um öll Norður-
lönd, að verksmiðjurnar kaupa
mesta þá ull, sem þær vinna úr,
óverkaða, enda þótt um langa
flutninga sé að ræða, eins og sunn-
an frá Ástralíu og Argentínu, og
þó telja þeir, sem skoðað hafa
þessa suðlægu ull, að hún muni
hafa svipað af óhreinindum inni
að halda og íslenska ullin.
Væri ull okkar losum við mestu
óhreinindin áður en hún er 'flutt
að heiman, sem mjög er auðvelt og
sjálfsagt væri að gera, finst mér
þessi leið hljóti að vera vel fær
fyrir okkur eins og aðrar þjóðir;
með þessu móti fengju verksmiðj-
urnar ullina eins og féð og náttúi'-
an skila henni.
En áður en valið er á milli þess-
ara leiða, verður að rannsaka
hvora um sig mjög rækilega.
Eg hefi sýnt fram á það hér að
framan, að heimaþvottur á ull er
mjög varhugaverður upp á gæði
og þyngd ullarinnar, og eigi því að
leggjast niður, en af því að hér er
um nýmæli að ræða, er sjálfsagt
að rasa ekki um ráð fram í þessu
máli, frekar en öðrum, en fara
mjög hægt og gætilega af stað,
þreifa sig áfram. Mér er það vel
ljóst, að mín þekking nær skamt
í þessu efni; var eg því að hugsa
um að fresta að hreifa við því, þar
til eg væri búinn að afla mér meiri
reynslu og þekkingar í ýmsu, sem
að þessu lýtur. En af því eg þyk-
ist þess fullviss, að fram undan
eru betri og hagkvæmari leiðir
með ullina, kaus eg heldur að vera
fyr á ferðinni, því fyr sem byrjað
er á undirbúningi í þessa átt, því
betur verður málið skoðað, þegar
tii framkvæmdanna kemur.
þakka það landshöfðingjanum sál.,
Magnúsi Stephensen, og einum
hinna konungkjörnu þm., Jónas-
sen heitnum landlækni. Hann
sagði m. a. um útlendu hluthaf-
ana: „þetta eru útlendir gyðing-
ar, sem ætla að féfletta Islend*-
inga sem framast er unt og nota
sér það, að íslendingar séu nógu
grunnhygnir að gína við slíkri
danskri flugu“.
Árið 1902 var svo strax kosið í
bankaráð danska bankans. petta
var fyi'sta ráðstöfunin sem gerð
var, og sýnir hún, að þá þegar hef-
ir verið sama ásóknin í fríðindi
eins og síðar varð. En nokkru
seinna varð nokkur óvissa um, að
bankinn tæki til starfa, og lýsti
Jónassen hinni mestu gleði yfir
því, ef ekkert yrði úr bankanum.
Bankinn komst samt á laggirnar,
og gerðist brátt aðsúgsmikill um
aukin hlunnindi. Á þinginu 1907
lýsti hr. Lárus H. Bjarnason sig-
urför hluthafanna hin fyrstu ár.
pótti honum sem bankinn hefði
verið nokkuð aðsúgsfrekur í kröf-
um um síaukin réttindi. Fann
hann að því með réttu, að þingið
kysi bankaráðsmenn, en bankinn
launaði þeim. Taldi heppilegra, að
þeir fengju svo sem 600 kr. hver
úr landssjóði, og myndu þeir þá
frekar skoða sig sem trúnaðar-
menn landsins. Ennfremur lýsti
hann því, hvernig bankinn hefði
sótt á og fært sig upp á skaftið,
barist fyrir eigin gróða, enda vitað
við hverja hann átti. Bankinn hafi,
þvert á móti tilgangi sínum og
áliti pjóðbankans danska, tekið að
leggja undir sig sparisjóði, t. d. á
Við samning þessarar ritgerðar
er tvent sem fyrir mér vakir. I
fyrsta lagi: Eg vil minna þá menn
á, sem fara með verslun landsins
og eiga að vaka yfir fjármálum
þjóðarinnar, hvort heldur það eru
samvinnumenn eða kaupmenn, að
vera hér vel á verði, fylgja ullar-
sölunni með alvöru til ystu endi-
mai’ka, kynna sér vel og rækilega
vilja kaupendanna, það er að segja
síðustu kaupendanna, verksmiðj-
anna, sem kaupa og vinna ullina;
láta okkur svo vita, hvað þeir
vilja og hvers með þarf í þessu
efni.
I öði'u lagi: Eg vil vekja bænd-
ur til alvarlegrar umhugsunar un.
þetta málefni, svo þeir séu reiðu-
búnir að svara þeirri spurningu
kaupsýslumannsins, þegar hún
verður fyrir þá lögð, sem getur
orðið fyr en varir: „Hvort viljið
þið heldur selja ullina ykkar verk-
aða eða óverkaða?" —
Hverju munt þú svara, bóndi
góður, ef komið verður til þín og
þú spurður að: „Hvað megum við
selja óverkuðu ullina þína mikið
minna en þá verkuðu, svo þú ger-
ir jafnt úr býtum?“ pessari
spui’ningu þarftu að vera viðbú-
inn að svara, ekki eftir ágiskun
eða hugboði, heldur af þekkingu,
bygðri á þínum eigin athugunum
og reynslu. En til þess að geta
svarað þessax’i spurningu nákvæm-
lega, þai'f margt að athuga, það
þarf að gera margháttaðar og ítar-
Akureyri, Seyðisfirði og í Reykja-
vík, og farið að reka almenna
spai'isjóðsstarfsemi undir innláns-
forminu. pá gulltrygginguna
færða úr * * * 4/8 niður í 3/8. Loks hafi
hann viljað fá að gefa út banka-
vaxtabréf. Hafi 3 vinir bankans
borið fi'am frv. um þetta á þingi
1905 og með frekju komist allir í
nefnd, sem átti að athuga málið.
Síðan geymdi nefndin frv. hjá sér
eina nótt. Síðan var það hamrað
í gegn um þingið.
Áx’ið 1909 var kreppuár, og
veittist bankanum erfitt uppdrátt-
ar. Kom þá til mála, að landið
keypti hluti í honum, en var felt
í Ed. En af því að minni hv. 2. þm.
S.-M. (S. H. K.) virðist nokkuð
bilað, vil eg minnast á það hér, að
það ár var með miklum gaura-
gangi sett nefnd til að rannsaka
Landsbankann, og starfaði hún
marga mánuði með miklum dugn-
aði. Ef ástæða hefir verið til þess
að skipa rannsókn þessa 1909, er
áreiðanlega engu minni ástæða nú,
að skipa rannsókn á íslandsbanka,
sem nýtur hér svo gífurlegra
hlunninda. pessi hv. þm. (S. H.
K.) var 1909 ákaflega fylgjandi
rannsókninni á Landsbankanum,
og þætti mér því ekki ósanngjarnt,
að hann heimfærði á sjálfan sig
eitthvað af öllum þeim bölbænum,
er hann söng áðan yfir okkur, flm.
þessarar till., og' öllum þeim, sem
gerðust svo djarfir að vilja láta
rannsaka banka. Eg er ekki að
áfella rannsóknina 1909. Til þess
ei eg því máli ekki nógu kunnug-
ur. En hv. 2. þm. S.-M. (S. H. K.)
mætti gjama vera dálítið hæversk-
legar tilraunir og samanburð með
ullina, það þarf að veita því ná-
kvæma eftirtekt, hvað ullin léttist
við þvottinn heima og við að yfir-
fara hana og laga til; gæta þess
svo, hve mikill hluti hennar lend-
ir í hverjum flokki við mat o. s.
frv. Einnig þarf að gera sér Ijósa
grein fyrir því, hvað verkun og
öll fyrirhöfn við ullina heima fyr-
ir kostar, og loks hve flutningur
er erfiðari og dýrari á ullinni
óverkaðri.
Eg leyfi mér því að skora á
bændur, að taka sig til á næsta
sumri og gera ábyggilegrar athug-
anir með ullarverkunina. Eg
treysti því, að það fyrirfinnist að
minsta kosti 3 bændur í hverjum
einasta hreppi á landinu, sem svo
eru hugsandi um búnaðar- og
verslunarmálin, að þeir geri þess-
ar tilraunir svo nákvæmar og víð-
tækar, að á þeim megi byggja. En
gæta verður þess, að rita hjá sér
allar niðurstöðutölur.
Verksmiðjustjóri Jónas pór hef-
ir góðfúslega boðið mér að gera
frekari athuganir með ullina á
næsta sumri, og hefi eg samið við
hann, um verkun á nokkrum sýn-
ishornum af ull í sumar, og vona
eg, að geta fengið gegnum klæða-
verksmiðjuna „Gefjun“ ýmsar
upplýsingar, sem þýðingu hafa fyr-
ir þetta mál.
En þá er eftir að vita, hversu
vel þeir duga, sem með verslun-
ina fara og í útlöndium eru upp á
ari í dómum um slíkar aðgerðir.
(S. H. K.: pað er ósatt, að eg hafi
verið við þá rannsókn riðinn). Hv.
þingmaðurinn var ákafur stuðn-
ingsmaður þeirrar stjórnar, sem
lét framkvæma rannsóknina. Ann-
ars gefst vonandi tækifæri til þess
síðar og á öðrum stað, að rifja
upp, hvern þátt hann átti í því
máli. (S. H. K.: Eg bíð þess
óhræddur).
Eg get nú farið fljótt yfir sögu.
Má telja, að fyrsta tímabilið í sögu
íslandsbanka nái að árinu 1908.
pá er búið að veita honum ýms
hlunnindi, þvert ofan í tillögur
pjóðbankans danska, minka gull-
trygginguna, afhenda honum
spai’isjóði kaupstaðanna, geymslu-
fé landsins, tímunum saman, rétt
til að gefa út bankavaxtabréf o. s.
frv. Bankinn hafði eitthvert dul-
arfult töfravald yfir þingi og
stjórn. Talið er, að á hinum fyrstu
árum hafi auðmenn þeir hinir út-
lendu, sem lögðu fram hlutaféð,
lagt mikla stund á að afla sér
bandamanna hér á landi. Hafi
heldri menn og broddborgarar
fengið lán og góða aðstöðu í bank-
anum til að kaupa hlutabréf bank-
ans, í von um að græða á þeim.
I þingræðu 1907 tekur hr. Lár-
us II. Bjamason fram, að margir
þingmenn séu orðnir hluthafar í
bankanum.
Með árinu 1916 hefst nýtt tíma-
bil í sögu bankans. Á því ári fóru
fram kosningar til Alþingis í
Reykjavík. Eg átti þá kosninga-
rétt hér í bænum, og spurði fram-
bjóðendur nokkurra spurninga,
sem snertu Islandsbanka. M. a.
almenningskostnað og eiga að
greiða fyrir hagsmunamálum
landsmanna. Eg heiti á þá að
bregðast vel við þessu máli, vera
sér úti um allar fáanlegar upplýs-
ingar, sem nauðsynlegar eru til
undirbúnings, rannsaka markaðs-
horfúr á ullinni, óverkaðri, hálf-
verkaðri og fullverkaðri, kynna sér
hvað kosta myndu vélar og áhöld
í ullarþvottastöð fyrir eitt ullar-
móttökuhérað. Stöð hæfilega stóra
eða sem verka mætti í (þvo og
þurka) 2—5 þús. kg. af ull á dag.
Vík eg þessu máli sérstaklega til
Sambands ísl. samvinnufélaga —
þaðan vænta bændurnir . umbót-
■■úm'
anna. Væri ákjósanlegt að Sam-
bandið gerði nokkrar tih'aunir í
þ^ssa átt strax á næstkomandi
sumri.
Lengi eg svo þetta mál ekki
meira að sinni, læt aðeins fylgja
tvær leiðbeiningar, og óska eg, að
þær verði teknar til greina:
1. Skiftið reifi framan á brjósti
og klippið aftur síðar, takið svo
hanann upp og hristið vandlega
og klippið úr klepra, ef nokkrir
eru, vefjið reifið síðan saman svo
tog snúi út, hnýtið saman toglögð-
um á einum eða tveimur stöðum,
og stingið reifunum þannig í poka
til heimflutnings, hirðið síðan
kviðarull og annan smáka sér og
þvoið hann einnig sér. pessi að-
ferð er nauðsynleg, hvort sem ull-
in er verkuð heima eða flutt burtu
óverkuð.
2. Hagið ullarþvotti þannig, að
óhreinindin í ullinni fái tíma til að
uppleysast, en til þess þarf ullin
að liggja í þvælinu 2—4 klukku-
tíma. petta skilur hver gjafvaxta
kona í sveitinni, ef hún hugsar út
í það, því sama lögmál gildir með
óhreinindi í ull og taui. Til þessa
er handhægast að hafa olíufat við
lækinn, fylla það fyrst með ull,
hella síðan tilbúnum leginum í fat-
ið, smáróta svo við ullinni í fatinu,
þar til tími er til þess kominn að
fara með hana í lækinn.
Vai’ðgjá 5. api'íl 1923.
Stefán Stefánsson.
Látinn er nýlega hér í bænum
Jósef ti’ésmiður Magnússon, bróð-
ir síra Ólafs í Arnarbæli og þeirra
systkina.
spui'ði eg þá, hvort þeir vildu gera
alt, sem í þeirra valdi stæði, til
þess að landið keypti smám sam-
an hlutabréf bankans, þar til
hann yrði landsins eign. Annar
þeirra, sem kosningu náði, var hv.
4. landsk. (J. M.). Hann fór hjá
sér við spurningu þessari og lofaði
engu. En skömmu síðar vildi svo
til, að þessi hv. þm. (J. M.) vai'ð
forsætisráðherra, og þar með
æðsti maður Islandsbanka. Gegndi
hann því starfi í 4—6 sögulegustu
árin, sem íslándsbanki hefir starf-
að hér. Kom og fljótt í ljós, að ráð-
herra hugsaði öðruvísi en eg og
skoðanabræður mínir um þetta
bankamál, og hefir sá skoðana-
munur síst minkað, eftir því sem
nær dró núverandi krepputíma.
Eg hefi talið það ósvinnu, að þetta
stóra fyrirtæki, sem grípur svo
mjög inn í hag einstaklinga og
þjóðarinnar í heild, skuli rekið
sem hlutafélag einstakra útlendra
fjáraflamanna, undir mjög slæ-
legu eftirliti frá hálfu þjóðfélags-
ins, en núverandi 4. landsk. (J. M.)
hefir víst alt af verið á annari
skoðun. I hans tíð sem forsætis-
ráðherra gekk. seðlapressan lát-
laust. Miljón á miljón ofan af Is-
landsbankaseðlum var velt yfir
peningamarkaðinn. Frh.
-----o-----
Skýrsla um landsverslunina
kemur í næsta blaði.
45 lög voru samþykt á alþingi
og 16 þingsályktunartillögur.