Tíminn - 26.05.1923, Page 3

T I M I N N
57
Þvottaefnið „Nix

er best og ódýrast.
Hefir alstaðar, þar sem það het'ir verið notað,
hlotið einróma lot.
Sambandlð annast um pantanir.
deild Háskólans, að þessi kenning
sé „et Produkt af „daaraktig Lo-
gik og misforstaaet Jura“.“ I guð-
fræðisdeild Háskólans dettur eng-
um í hug að halda því að prests-
efnunum, sem í Kverinu er kallað
„sáluhjálpleg trú“. Hversu lengi á
að halda áfram að kenna börnum
í skólunum að vér getum „eigi
sáluhjálpina öðlast“ án þeirra
skoðana, sem prestsefnum er sagt
að eigi rót sína að rekja til
heimskulegrar rökvísi og misskil-
innar lögvísi? það hefir myndast
djúp gjá milli þess sem fullorðn-
um mönnum og börnum er kent í
kristnum fræðum. Barnafræðslan
hefir orðið aftur úi*. Kenslubókina,
sem mest er notuð til barnafræðsl-
unnar, hefir dagað uppi. Hún
stendur eins og dauður hamur af
fortíðinni. Hún er líkust riddaran-
um, sem stiknaði innan í brynj-
unni. Herklæðin standa ennþá, og
góðir menn hafa þráfaldlega tal-
að um, að það þyrfti að flytja þau
úr götu barnafræðslunnar. það
þarf að koma rösklega við þau,
svo þau falli um koll og allir sjái,
að þetta er hamurinn einn, en líf-
ið er flúið á braut.
Ásg. Ásgeirsson.
---o----
Nautgripafélðgin.
Um nautgripafélögin hefir ver-
ið hljótt í blöðum og búnaðarrit-
um að undanförnu. Margir bænd-
ur þekkja lítið til þeirra, nema þá
af afspurn. Skýrslur um starfsemi
þeirra eru að vísu til í Búnaðar-
ritinu, þar á meðal í 22. árg. 1908,
28. árg. 1914, 29. árg. 1915, og 31.
árg. 1917. — En eg býst við, að
þessar ritgerðir hafi — eins og
svo margar aðrar búnaðarritgerð-
ir — farið fyrir ofan garð og neð-
an hjá bændum. Og þá er þess
heldur naumast að vænta, að þeir
fari að fletta upp í gömlum ár-
göngum og lesa það, sem letrað
var fyrir mörgum árum. þeir
þykjast flestir hafa annað með
tímann að gera en að grúska í
gömlum skræðum.
Nú, en samt sem áður getur það
oft verið gott og gagnlegt að lesa
þetta gamla. það er ekki ávalt
best, sem nýtt er.
Mér var að detta í hug að minn-
ast hér stuttlega á naugripafélög-
in, til þess, ef verða mætti að
vekja athygli á þeim.
Fyrstu nautgripafélögin voru
yfirfæra fyrir almenning, kom
upp talsverður uggur hjá kaup-
sýslumönnum, er áttu fé inni í
bankanum, eða höfðu önnur skifti
við bankann. þá gerðist það, víst
í fyrsta sinni í sögu bankans, að
einn bankaráðsmaðurinn grípur
á eftirtektarverðan hátt inn í eft-
irlitið með þessari stofnun, að eg
tel réttast að fara um störf hans
nokkrum orðum. Eins og mörgum
er kunnugt, átti hv. þm. Dala. (B.
J.) sæti í bankaráðinu, og tekur
vorið 1920 að sér að rannsaka hag
og ástæður bankans og gefa
skýrslu um þær rannsóknir. það er
ekki hægt að sjá, hvort hann hafi
gert þáð að tilhlutun landsstjórnar
eða bankans, eða tekið það upp
hjá sjálfum sér, en að vísu gat
þetta legið innan hans verksviðs
sem bankaráðsmanns. Niðurstaða
rannsóknarinnar var svo birt í
blaði hér í bænum og gekk út á, að
bankinn væri í prýðilegu ástandi.
þar eru viðhöfð sterk orð um,
hversu tryggingarnar séu miklar,
einkum þó tryggingar Fiskhrings-
ins og stórkaupmanna. Yfirleitt
eru þar stærstu orðin höfð um ör-
yggi þeirra lána, er síðar hafa
reynst hættulegust fjárhag bank-
ans. það sést af skýrslunni, að
honum hefir verið fenginn til að-
stoðar starfsmaður í bankanum,
sem farið hefir með hann í gegn
um hinar og þessar bækur, og á því
stofnuð árið 1903 fyrir forgöngu
Guðjóns Guðmundssonar, er þá er
nýorðinn ráðunautur Búnaðarfé-
lagsins. Eru enn á lífi og starfa
tvö af þessum félögum. það eru fé-
lögin í Dyrhólahreppi í Vestur-
Skaftafellssýslu og Hrunamanna-
hreppi í Árnessýslu. Árið eftir,
1904, voru stofnuð 4 félög, og eru
þau öll lifandi. það eru félögin í
Hvammshreppi í V.-Skaft., Gnúp-
verjahreppi í Árnessýslu, Svarfað-
ardalnum í Eyjafjarðarsýslu og
félagið „Búbót“ í Höfðahverfi í
Suður-þingey j arsýslu.
Félögin sem stofnuð voru 1903,
eiga 20 ára afmæli í ár, og hin að
ári.
Stofnuð hafa verið, frá 1903 og
til þessa, 44 nautgripafélög alls.
En tilfinnanleg vanhöld hafa orð-
ið í þessum félagsskap. Nú eru lífs
og starfandi 24 félög. Mest voru
vanhöldin í félögunum árin 1918—
1920. Olli því sumpart það, að
eftirlitsmenn skorti mjög, og sum-
part vilja- og áhugaleysi félags-
manna sjálfra.
En ástæðan til þess, hve erfitt
gekk að fá eftirlitsmenn þessi ár,
var sú, að þeim þótti kaupið lágt,
sem félögin gátu boðið. Fjárhagur
þeirra hefir jafnan verið þröngur.
Tillagið frá Búnaðarfélaginu hefir
verið og er kr. 1,50 á hverja kú í
félaginu í lok skýrsluársins. Hann
var ekkert hækkaður dýrtíðarár-
in. Og’ því var það, að þegar alt
steig i verði, svo vinna sem annað,
þá sáu félögin sér ekki fært að
ráða dýra menn til eftirlitsstarf-
seminnar. Félögin gátu ekki borg-
að þetta háa kaup, er upp var sett.
Og afleiðingin varð þá sú, að sum
félögin lögðust niður.
I félögunum sem starfa — þess-
um 24 — eru tæpar 2000 kýr. það
nernur því, að áttunda til níunda
hver kýr sé undir eftirliti eða 12—
13% með öðrum orðum af öllum
kúm í landinu.
Til samanburðar má geta þess,
að í Danmörku eru 17—18% af
kúnum undir eftirliti, en í Noregi
ekki nema 7—8%.
Tilgangur nautgripafélaganna er
sá, að bæta kúakynið. Og þessum
tilgangi er leitast við að ná með
því:
1. að halda fóður- og mjólkur-
skýrslur, og
2. að nota til undaneldis þrosk-
aða og hrausta gripi af goðu
kyni.
Skýrsluhaldið er í raun og voru
grundvöllurinn. það á að leiða í
ljós, hvernig kýrnar eru, og livern-
hafi dómurinn verið bygður, án
þess að bankaráðsmaðurinn kynti
sér sjálfur tryggingarnar. Síðan
fer bankaráðsmaðurinn til banka-
stjórnarinnar og spyr hana, hvern-
ig stórlánin séu trygð, og hún læt-
ur vel yfir. Síðan kemur út dóm-
urinn um ástand bankans, á þá
leið, að alt sé í ágætu lagi. Skýrsl-
an hefir sjálfsagt haft áhrif í þá
átt, að styðja traustið á bankanum
hér innanlands, þegar hún kom út.
Erlendis héldu menn áfram að
byggja skoðun sína á vanmætti
banlcans til að yfirfæra. En er frá
leið, og upp komst, að skýrslan
var tóm endileysa, gerði hún bank-
anum verulegan álitshnekki. það
hafa verið skiftar skoðanir um
það, hvort rannsóknin hafi verið
svo grunnfær, eða skýrslan gei’ð
þannig úr garði með vilja. Eg hall-
ast að þeirri skoðun, að hv. þm.
Dala. (B. J.) hafi samið skýrsluna
í góðri trú. Að hóflaust sjálfsálit
hans, samfara vöntun á þeirri
greind og þekkingu, sem að gagni
mátti koma í þessu máli, hafi leitt
hann út í ófæruna.
það var allra hluta vegna óheppi
legt fyrir bankann, að þessi mað-
ur skyldi vera fenginn til að gera
skýrsluna. Maður sem var þá á
10—15 þús. kr. launum við bank-
ann fyrir að gera ekki neitt. þar
að auki tók hann við sérstakri
borgun fyrh' þetta ómak, 4—6000
ig þær borga fóður sitt og annan
tilkostnað.
Skýrslurnar eiga með öðrum orð
um að sýna, hvaða gagn hver ein-
stök kýr gerir. Sýna því skýrsl-
urnar oft það, er menn síst grun-
aði, að kýrnar eru afarmisjafnar
að gæðum og sumar miklu lakari
en búist hafði verið við. —• 1 nýj-
um félögum reynist það oft svo,
að nálega á hverjum bæ í félag-
inu koma fyrir kýr er ekki borga
fóðrið sitt eða annan tilkostnað.
þetta er tjón fyrir bænduma
og búin, og ófyrirgefanlegt hirðu-
leysi að láta sig þetta engu varða.
Hverjum búanda ætti að vera það
ljóst, að það er hreinn og beinn
skaði að eiga ónýtar kýr.
Góð kýr er talinn bestur hlutur
hlutur í búi manns, en ónýt kýr
ómagi í hvers manns búi. — þetta
ættu menn að athuga.
Hitt atriðið, að bæta kynið með
því að vanda val á undaneldisgrip-
unum, er ekki minna um vert.
Bændur gera sér ómetanlegt tjón
með því að nota til kúnna óvalda
bolakálfa, sérstaklega þeirra, er
gert er ráð fyrir að ala undan, og
enda hvort heldur er. það er jafn-
an þýðingarmikið að nota til und-
aneldis góð naut fullþroskuð og
luaust, af góðu kyni.
Annars er það dálítið undarlegt,
að það skuli þurfa hálfpart að
þvinga bændur með félagssamtök-
um til þess að athuga hver hjá sér
hvernig kýrnar — hver einstök —
svari kostnaði. — En reynslan er
nú þessi, að þeir eru sárfáir utan
nautgripafélaganna — nema helst
í Suður-þingeyjarsýslu — sem
halda fóður- og mj ólkurtöflur. Og
þó er þetta í sjálfu sér einfalt
verk og óbrotið. Og ef það er satt,
að allir kunni að skrifa og reikna,
þá er það í lófa lagið á hverju
heimili að gera þetta, jafnvel hvað
fáliða sem heimilið er.
En það er annað, sem kemur hér
til sögunnar, og það er, að þetta
umrædda skýrsluhald krefur
hirðusemi og reglusemi. það er alt
og sumt.
kr. — Hæstvirt landsstjórn hefir
ekki enn viljað skýra þinginu op-
inberlega frá, hvor talan er rétt-
ari. — Skýrslan er að mörgu leyti
einstök í sinni röð. Hún er vitlaus-
asta endurskoðun, sem sögur fara
af hér á landi. Engin endurskoðun
hefir verið borguð með jafnmiklu
fé, miðað við vinnuna. Og þjóðin
má líklega að talsverðu leyti kenna
skýrslunni um, hversu álappalega
hefir tekist með ríkishjálpina til
bankans. Eftir að skýrslan kom
út, byrjaði hrunið fyrir alvöru.
þessir ríku menn, sem skýrslan
talaði svo fleðulega um, stóðu á
fallanda fæti, og fjárhagur þeirra
var hinn hörmulegasti. það hafði
verið myndað félag, svonefndur
Fiskhringur,sem keypt hafði mest
an hluta af íslenskum fiski það ár.
Ennfremur hafði hringui'inn gert
ráðstafanir til að láta smíða 2 skip,
í Englandi, sem nota skyldi til
vöruflutninga milli íslands og Suð-
urlanda. Nú lækkaði verðið á fisk-
inum óðum og tapið varð gífur-
legt, svo að þegar til skjalanna
átti að grípa, varð bankinn að gefa
hringnum upp mörg hundruð þús-
undir, ef ekki miljónir króna. það
er ekki ljóst, hvað tapið'hefir num
ið miklu, bæði af hinni illu sölu
fisksins og af því, að Fiskhringur-
inn hafði orðið að sleppa skipun-
um, en tapið á skipunum einum
saman er áætlað IV2 miljón króna.
Tímatöf er það sama sem eng-
in. Og skýrslubókin, sem þungi
fóðurs og mjólkur er færður inn í,
kostar 2 krónur.
En lakast af öllu er þó það, þeg-
ar einstakir menn, sem eru í naut-
gripafélögunum og hafa undir-
gengist þetta skýrsluhald, skuli
vanrækja það og neyta allra
bragða til að „smjúga frá því“.
Með því spilla þeir félagsskapnum
og skemma árangurinn fyrir sér
og öðrum.
En hafa nú nautgripafélögin
gert gagn? Um það kann einhver
ófróður lesari að spyrja.
það ber öllum saman um það,
sem kynst hafa þessum félags-
skap, að hann hafi gert gagn. Vit-
anlega fer gagnið nokkuð eftir
því, hvernig félagsskapurinn hef-
ir verið stundaður. En yfirleitt —
og samkvæmt skýrslum félag-
anna — hafa þau unnið þarft verk.
Meðal annars er gagn það, sem
félögin hafa gert, fólgið í því, að
kýrnar í þeim eru yfir höfuð orðn-
ar jafnari að gæðum og betri en
þær voru áður. Sérstaklega er
þetta augljóst í flestum félögun-
um, sem eru orðin 10 ára og eldri.
Og greinilegast kemur það eðli-
lega fram í sumum gömlu félög-
unum.
Eftir skýrslu eða ritgerð Páls
Zóphóníassonar skólastjóra á Hól-
um, í Búnaðarritinu 31. árg. 1917,
sem er útdráttur úr skýrslum
nautgripafélaganna, hefir meðal-
tals kýrnytin innan félaganna
hækkað um 100 lítra síðustu 11
árin fram að 1916.
Áður fyr voru haldnar sýning-
ar á nautgripum. þær gerðu óneit-
anlega gagn til umbóta nautpen-
ingsræktinni. þessar sýningar hafa
mjög verið vanræktar hin síðari
ár. þær hafa ekki verið haldnar
svo teljandi sé síðan 1910. — Ár-
ið sem leið var þó sýning á naut-
gripum í Svarfaðardalnum, og
vorið 1921 voi-u 3 kúasýningar hér
í nágrenni við Reykjavík.
þá tapaði gankinn stórfé á mörg
um nýjum togurum, sem þá voru
keyptir og sem kostuðu á þeim
tímum meira en helmingi meira en
nú, svo að tap eigenda og lánar-
drottins varð óskaplegt. Loks varð
bankinn í tvö haust fyrir miklum
skelli út af síldarsölunni. Var tap
landsins á henni áætlað alls um 10
miljónir króna, og af því lenti all-
milcill skerfur á Islandsbanka.
þessi tvö töp, fyrir utan mörg
önnur, stöfuðu algerlega af versl-
unarbralli kaupmanna í Reykjavík,
sem fengu féð út úr bankanum
eftirlitslítið, gegn tryggingu í
sjálfum fyrirtækjunum, og þegar
þau mishepnuðust, kom skellur-
‘inn á bankann. En hluthafarnir
hafa síðan reynt að koma tapinu
yfir á þjóðina.
Ekki verður séð, að formaður
bankaráðsins, þáverandi forsætis-
ráðherra hafi aðhafst nokkum
skapaðan hlut. I stað þess að gera
ráðstafanir til þess að bjarga
landinu og' bankanum, var haldið
undan. Fyrst var hætt að yfir-
færa, þvínæst hætt að innleysa
seðlana erlendis. Eg var þá stadd-
ur í Khöfn þegar Tofte banka-
stjóri bannaði viðskiftabanka sín-
um þar að innleysa seðlana. Varð
eg var við að miklum óhug sló á
menn, og ótrúin á fjárhag lands-
ins margfaldaðist. Um þetta leyti
var Landsbankinn í samningaum-
Eg tel nú nauðsynlegt að sýn-
ingar á nautgripum hefjist aftur.
Sýningar þylcja hvarvetna í heim-
inum, þar sem þær tíðkast, gera
mikið gagn, og til þeirra er varið
árlega stórfé.
En sýningamar hugsa eg mér
dálítið öðruvísi en áður var. Að
sjálfsögðu verða þær einkum í
þeim sveitum eða héruðum, sem
kúaeign er nokkur að ráði. En að
öðru leyti teldi eg best fara á því,
að landinu væri skift í sýningar-
umdæmi, og að sýning í hverju
slíku umdæmi væri fyrst um sinn
fimta hvert ár.
Sýningarumdæmin hugsa eg
mér að séu miðuð við umdæmi
Búnaðarsambandanna að mestu
leyti. Og þá yrði skiftingin á
þessa leið:
1. Sýningarumdæmi sé svæði
Búnaðarsamb. Suðurlands, með
24 sýningarstaði.
2. Umdæmið sé Búnaðarsam-
band Kjalarnesþings, Borgarfjarð-
ar og Dala og Snæfellsness, með
um 20 sýningarstöðum.
3. Umdæmið Vestfirðir allir og
Strandasýsla, með um 20 sýning-
arstöðum.
4. Umdæmið Norðurland að N.-
þingeyjarsýslu, með um 26—28
sýningarstöðum.
5. Umdæmið svæði Búnaðar-
sambands Austurlands alt, ásamt
N .-þingey j arsýslu, með 18—20
sýningai-stöðum.
Hér er miðað við það, að hver
einstök sýning sé fyrir einn hrepp
og mest tvo hreppa, þar sem um
litla hreppa er að ræða og stutt að
fara. En annars er það mjög mikl-
um annmörkum bundið að hafa
sýningarsvæðin stór, þegar bless-
aðar kýmar eru annarsvegar. þær
þola ekki erfið eða löng ferðalög,
án þess að geldast, og það mega
þær ekki við, og eigendur þeima
eigi heldur. —
Sýningarnar ættu að vera að
vorinu, á tímabilinu frá 20. maí —
ef vel vorar — og til 15. júlí.
Að sjálfsögðu geri eg ráð fyrir
því, að Búnaðarfélagið styrki þess
ar sýningar, enda var og á síðasta
búnaðarþingi áætlað fé til þess
fyrir árið 1924. — Styrkurinn má
eigi minni vera til hverrar sýning-
ar en 150—200 kr. eftir stærð sýn-
ingarsvæðisins og kúafjölda, gegn
jafnmiklu annarsstaðar frá. Ætti
þá árlegur styrkur Búnaðarfélags-
ins að nema 3500—4000 kr. til
þessara sýninga.
Tillagið á móti styrknum frá
Búnaðarfélaginu geri eg ráð fyrir
að fáist að einhverju leyti frá
leitunum við enskan banka um
viðskifti, en þeir samningar
strönduðu, er bankinn he}/rði, að
íslensku seðlarnir væru óinnleys-
anlegir erlendis. Ennfremur kom
fvrir þá um sumarið leiðinlegt ac-
vik, sem enn hefir ekki verið fylli-
lega skýrt, en skýrst ef til vill hér
við umræðurnar í dag þaö kom
bréi- til kaupsýslumanaa rér, frá
erlendum viðskiftamönnum, þar
sem spurst var fyri_' um það,
hvemig stæði á því. að stjórnin
bannaði íslandsbanka að givi5a
skuldir sínar erlendis. Eftir því
sem heyrst hefir, báru þessi bréf
bankastjórn íslandsbanka fyrir
þessu. Sé það rétt, verður þessi
syndin ekki létt á metunum þegar
gerður verður upp skuldareikning-
ur hluthafanna við landið. Væri
hönnulegt til þess að vita, ef for-
ráðamenn stofnunar, sem notið
hefir slíkra vildarkjara hér á landi,
hefði skrökvað upp á landsstjórn-
ina, eins og illa vaninn götudreng-
ur. En nærri má geta, hver áhrif
þetta hefir haft á álit landsins, er
erlendis kaupsýslumenn fóni að
trúa þessu. Frh.
-----0----
Prentvilla var í ræðu M. Kr. í
síðasta blaði. Stóð þar: kjöttíma-
bil fyrir kjörtímabil. En sjálfsagt
hafa allir lesið í málið.