Tíminn - 09.06.1923, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
Kvennaskólínn I Reykjavlk.
Skólaái'ið byrjar 1. okt. n.k., og séu þá allar námsmeyjar mætt-
ar. Stúlkur þær, sem ætla að sækja um upptöku í skólann næsta vet-
ur, sendi forstöðukonu skólans sem fyrst eiginhandarumsókn í umboði
foreldra eða vandamanna. I umsóknunum skal getið um fult nafn og
heimilisfang umsækjanda og foreldra, og umsóknum öllum fylgi bólu-
vottorð, ásamt kunnáttuvottorði frá kennara eða fræðslunefnd. Inntöku-
próf fyrir nýjar námsmeyjar fer fram 2.—4. október.
Bekkirnir verða fjórir: 1., 2., 3. og 4. bekkur. Inntökuskilyrði í 1.
bekk eru þessi: I) að umsækjandi sé fullra 14 ára að aldri, 2) að hún
sé ekki haldin af neinum slæmum kvilla, sem orðið geti hinum náms-
meyjunum skaðvænn, 3) að siðferði umsækjanda sé óspilt.
í 1. bekk verða neðanskráðar námsgreinar kendar og þessar bæk-
ur notaðar: Islenska: Skólaljóðin og Gunnlaugs saga Ormstungu, mál-
fræði eftir Ilalldór Briem. Danska: 2. hefti af lesbók Jóns Ófeigsson-
'’i og Jóh. Sigfússonar, og Danskbogen 2. hefti. Enska: Enskunámsbók
G. T. Zoéga. Ileilsufræði: Ágrip af líkams- og heilsufræði eftir Bjarna
Sæmundsson. Landafræði: Kenslugók í landafræði eftir Bjarna Sæ-
mundsson. Saga: íslendingasaga eftir Boga Th. Melsteð og mannkyns-
saga eftir þorleif H. Bjarnason. Reikningur: III. og IV. hefti af reikn-
mgsbók S. Á. Gíslasonar.
Hússtjórnardeild skólans byrjar 1. okt. Námsskeiðin verða tvö, hið
f\ rra frá 1. okt. til febrúarloka, en hið síðara frá 1. mars til júníloka.
Meðgjöfin með heimavistar- og hússtjórnarstúlkum verður ekki ákveð-
in fyr en á hausti komanda, en verður eins lág og unt er, eftir verð-
lagi þá. Umsóknarfrestur er til júlíloka. Skólagjald fyrir bekkjarnáms-
meyjar er 100 kr. og 65 kr. fyrir hússtjórnarnámsmeyjar, og greiðist
við upptöku í skólann.
Reykjavík, 18. maí 1923.
INGIBJÖRG H. BJARNASON,
forstöðukona skólans.
Þyottaefnið
er best og ódýrasí.
Heíir alstaðar, þar sem það hefir verið notað,
hlotið einróma lof.
Sambandið aipsast um pantanir
mér að athuga hér ofurlítið, hvern
rétt danskan á í raun og veru á sér
í íslenskum skólum í samanburði
við þá tunguna, sem frá sjónar-
miði óháðrar skynsemi er sjálf-
sögðust allra erlendra mála, en
það er vitanlega enskan.
Danska er móðurmál h. u. b. 3ja
miljóna, og er hvergi kend utan
Danmerkur (nema á íslandi).
Enska er daglegt mál h. u. b. 160
miljóna, og er kend um allan hinn
siðaða heim, alt til endimarka
jarðarinnar. Nú hin síðustu árin
steypist hún eins og flóð yfir lönd-
in, svo að sagan þekkir ekkert
sviplíkt dæmi um sigurför nokkurs
annars máls. Bornar saman við
bókmentir hinna stærri þjóða eru
danskar bókmentir, sem vonlegt
er, hvorki miklar né fjölskrúðug-
ar, og ekki er mér kunnugt um að
þær hafi neitt það til síns ágætis,
sem gefi þeim sérstakt gildi eða
sérstöðu. þvert á móti má segja
um danskar nútímabókmentir, að
þær séu harla léttvægar. Að vísu
er því iðulega haldið fram, að með
því að læra dönsku öðlumst við að-
gang að bókmentum allra Norður-
iandaþjóðanna, en þetta er það
sem í daglegu tali er kallað að kríta
liðugt. Reyndar munu margir
þeirra, sem dönsku kunna, iesa
bækur á ríkismálinu norska, en þó
er það sannleikurinn, að ef þeir
ætla að lesa þessar bækur sér að
fullu gagni, verða þeir að nota
orðabókina mjög mikið. Sveita-
málið norska tala eg ekki um, því
við það er danskan til lítillar eða
engrar hjálpar, en á sveitamálinu
rita nú orðið ýmsir hinir bestu
höfundar Norðmanna, og yfirleitt
"'ei' bókmentamálið í Noregi sífelt
að fjailægjast dönskuna.
Að því er sænskuna snertir, er
þessi röksemd lítið annað en hrem
og bein blekking. Við munum vera
litlu sem engu nær því að kunna
sænsku, þótt við skiljum dönsku
Satt er það, að sum dönsk orð eru
okkur lykill að samsvarandi orð-
um í sænskunni, en hin eru líka
mörg, sem beinlínis villa okkur og
leiða afvega. Allir vita líka, að
farið að því að sökkva þjóðartekj-
unum mestmegnis í mannahald.
d. Kostnað við stjórn og eftirlit
tslandsbanka síðan 1914. Kom svo
óþægilega við Mbl.menn, að Sig.
Eggerz neitaði að svara.
e. Um hlutaeign dómara og þing
manna í íslandsbanka. Sig. Egg-
erz neitaði af sömu ástæðu að
svara. En J. M. játaði við umræð-
urnar, að hann hefði átt þar 9000
kr. virði. Sennilega hefir allur
þorri þeirra, sem voru á móti
rannsókn, átt hluti í bankanum.
f. Um tap bankanna og uppgjaf-
ir, miðað við iiéruð og atvinnuvegi.
Fullsvarað á næsta þingi. þá kem-
ur í ljós, hvaða stéttir og hvaða
héruð bera ábyrgð á háu vöxtun-
um í bönkunum.
Af þessari stuttu skýrslu má
noklcurn veginn sjá athafnamun
þessara manna, og hvor meira hef-
ir lagt af áhuga og þekkingu til
þingstarfanna. Ennfremur má sjá
af þessari og annari málameðferð
í þinginu, hvor þessara fulltrúa
hefir meir borið fyrir brjósti hag
bændastéttarinnar og fjármál
landsins. Rett er að taka það fram,
að þó að hr. M. Guðmundsson hafi
verið býsna sljór og áhugalítill um
að bera fram nytsamlegar tillög-
ur, þá stendur hann að engu leyti
að baki samflokksmönnum sínum.
B. Kr. kom með eitt frv. og J. M.
með annað. Hvoi-ttveggja um
stofnun nýrra embætta. Verklag
þórarins, Einars kaupm. þorgils-
sonar og Jóns á Reynistað er eftir
þingskjölunum að dæma mjög
svipað fordæmi M. Guðm., eða lít-
ið eitt lélegra, enda mun hann
sjálfur telja sig fremstan þeirra.
Ef þ!essir Mbl.menn geta hrakið
þessa skýrslu, þá er hérmeð skor-
að á þá að gera það. En geti þeir
það ekki, sést af hvaða ástæðu
þeir hafa búið til skáldsögur sín-
ar um einstaka þingmenn í Fram-
sókn, um að þeir hafi unnið í
ósamræmi við stefnu flokksins. Sá
söguburður er tilraun hinna and-
legu öreiga, að, breiða yfir nekt
sína. þ.
---o---
Orðabálkur.
hákarlasax (-sax, -söx), kl., =
hákai'labredda. Suðursv.
hákarlasjóveður (-s, -ur), kl.,
svo gott sjóveður, að hægt er að
sitja fyrir hákarli, fara í hákarla-
setu. Suðursv.
-----o----
manna svo sem unt er, og sparað
sem verða má. þessi eyðslusemi í
íslandsbanka er því einstök og
óverjandi.
þá kem eg að því, er hluthafarn-
ir fengu hluta af enska láninu. I
því máli er það aðalatriði, hverja
tryggingu fyrv. fjármálaráðherra
t,M. G.) fékk. Ef til vill hefir ein-
hverjum þingnefndum verið skýrt
frá því, en þjóðin veit áreiðanlega
ekkert um það. — það hefir nú
samt einhvernveginn lekið út, að
tryggingin muni hafa verið 4—5
milj. kr., mest í víxlum reykvískra
kaupmanna og útgerðarmanna,
eða máske alt. þetta er mjög und-
arlegt. Væri gott, að hv. 4. landsk.
(J. M.) gæti gefið upplýsingar um
það, hvert nafnverð þessarar
tryggingar var, einkum um það,
hvort nafnverð veðsins hefir ver-
ið lægra en lánsupphæðin. þetta er
merkileg ráðstöfun, því venjulega
er ekki lánað út á meira en mest
3/5 virðingarverðs tryggingar,
jafnvel þó um fasteignaveð sé að
ræða. En því miður leikur sterkur
grunur á, að í tíð fyrverandi
stjórnar hafi nafnverð víxlaveðs-
ins verið mun lægra en upphæð
lánsins, ef miðað er við núverandi
gengi krónunnar gagnvart enskri
mynt. Að hafa veðið ófullnægj-
andi, var bæði rangt og óþarft, því
Danska og enska
i islenskum skólum.
That monster, custom, who
all sense doth eat.
Shakespeare.
Fátt hefir slíkt ógnarvald yfir
mönnunum sem vaninn, og fyrir
það eru framfarirnar svo hægfara
og smástígar, sem raun gefur vitni
til. Öll framfaraviðleitni á í þrot-
lausri baráttu við gamlar venjur,
sem sjaldan hopa um hársbreidd
frekar en nauðsynin þröngvar
þeim til. Flestir eru mennirnir
(enda þótt þeim skiljist það ekki).
gersamlega ósjálfstæðir þrælar
vanans, sem geta ekki látið sér
detta í hug neina tilraun til þess
að brjóta af sér hlekki hans. þeim
er ótamt að hugsa frá eig'in brjósti
og þeir eiga svo undarlega erfitt
með að horfa fram fyrir sig, að í
andlegum skilningi má segja um
allan þorra þeirra, að þeir ein-
blíni á það, sem bak við þá
liggur, en þó án þess að gera
sér ljósar orsakir þess og sam-
hengi, því ef þeir gerðu það, mundi
þeim oft og einatt skiljast, að ann-
að þyrfti og ætti að vera fram-
undan. þar sem þetta er svona,
má það í fljótu bragði virðast
furða, að við skulum aldrei tala
um aftursýna menn eins og við töl-
um um framsýna, en orsökin ligg-
ur líklega í því, að framsýni er
undantekning, en hitt svo almenn
regla, að aldrei hefir orðið vart
við neina þörf á að gefa henni
heiti.
Eitt af mörgum hrópandi tákn-
um um þetta máttuga vanavald er
dönskunámið í skólunum okkai'.
Eg held, að varla sé unt að benda
á öllu óviturlegri eyðslu á tíma
nemendanna, nema ef það skyldi
vera kvernámið. En svo hefir van-
inn dáleitt okkur, að jafnvel skyn-
samir menn og alls ekki þröngsýn-
ir táka ekkert eftir því, að neitt sé
við þetta bogið. Eg heyrði einn af
gáfuðustu, víðsýnustu og frjáls-
lyndustu mentamönnum þjóðar-
innar segja frá því í fyrra, að ekki
hefði hann veitt því eftirtekt,
hversu óviturlegt ráðlag okkar
í þessu atriði væri, fyr en dansk-
ur maður, sem lengi hafði dvalið
í Vesturheimi, hefði minst á það
við 'sig, og talið það vanhyggju
af okkur að vera að kenna dönsku
í skólunum, í stað þess að leggja
alla rækt við enskuna. Og í áliti
nefndar þeirrar, sem rannsaka
átti skólamál okkar nýlega og gera
tillögur um þau,er hvergi svo mik-
ið sem vikið að því, að byggja út
dönskunni. Eg ætla því að leyfa
auðvitað átti bankinn miklu meira
í víxlum, og hefði þá getað látið
þá sem tryggingu.
þegar þing kom saman 1922,
mun hafa verið aðalástæðan fyrir
því, að stjórnin féll, vanræksla fyr-
verandi stjórnar og axarsköft í að-
gerðum viðvíkjandi íslendsbanka.
þingið mun hafa litið svo á, að
þetta mál væri ekki í góðum hönd-
um hjá fyrverandi stjóm. Hún
hafði þótt lin og aðgerðalítil. Enn-
fremur eyðslusöm, hvað launin
snerti. þingmennn óttuðust auð-
vitað mjög hina hóflausu eyðslu
á landsfé, sem stjórnin var sek
um. Eyðslan var alstaðar höf-
uðeinkennið, hvort sem litið var á
launin, eftirlaunin, eða þóknuu til
milliliða (100 þús. kr. við enska
lánið).
þetta gegndarleysi í launa-
greiðslum og eftirlaunum vakti
líka almenna gremju, t. d. hjá
ýmsum starfsmönnum landsins.
Sýslumenn, sem lengi höfðu þjón-
að, fengu ekki meira en x/5 þeirr-
ar eftirlaunaupphæðar, sem banka-
stjórinn fékk, sem bar þó þunga
ábyrgð á tapi bankans.
Stjórnin hafði, eins og áður er
sagt, þótt aðgerðalítil og eyðslu-
söm. því féll hún. En ný stjórn var
skipuð í þeirri von, að hún rétti
hlut þjóðarinnar gagnvart hluthöf-
unum.
Aðalhlutverk nýja bankastjór-
ans, Eggerts Claessens, fyrstu
mánuðina, var að moka þetta
Agíusarfjós bankans, og má telja
það honum til lofs. Ilann sýndi
rögg af sér við að rannsaka, hverj-
ir ekki gætu borgað, og gefa þeim
upp, og urðu þeir býsna margir og
upphæðirnar háar. þessi allsherj-
arhreingerning mun hafa verið
nauðsynleg, en þó hygg eg, að það
hafi gert aðstöðu bankans erfiðari
í bili. það gat líka orkað nokkuð
tvímælis, hverjum var -gefið upp,
og hvernig átti að semja. Eggert
Claessen hafði eins og fyr er sagt,
áður verið lögráðunautur ýmsra út-
gerðarfélaga hér. Gat það orðið til
þess, að menn álitu, að honum væri
ekki fært að dæma jafn óhlut-
drægt um aðstöðu þessara skuldu-
nauta bankans. Sýnir þetta aftur,
hve afarerfitt er að fá algerlega
óháða menn hér á Iandi til slíkra
trúnaðarstarfa, þótt dugandi séu
að öðru leyti. það er því ekki hægt
að áfella þá menn, sem vorkenna
þessum bankastjóra, að hafa orð-
ið að gefa upp miljónir króna af
þessum töpuðu skuldum, og sumt
til fyrirtækja, sem hann hafði áð-
ur átt að vera verndarmaður fyr-
ir. Til dæmis um þessa örðugleika
má nefna alþektan kaupsýslu-
mann í Hafnarfirði, sem gefið hef-
ir verið eftir, í Fiskhringnum.
Iíann hafði hælt sér af því 1920, í
siglingu, að hann ætti 10 börn, og
gæti látið hvert þeirra fá 100 þús.
kr. Hefir þessi maður borgað al-
eigu sína til bankans upp í tap
hringsins? Eða hefir honum ver-
ið gefið eftir meir eða minna af
eignum sínum? þetta veit þjóðin
ekki, en verður að vita, fyr eða
síðar. því að almenningur getur
ekki tekið með þökkum að borga
skuldatap fyrir auðmenn landsins.
Og það væri langbest fyrir alla
hlutaðeigendui' að ekki orkaði tví-
mælis um neinar staðreyndir í
slíku máli.
Enska lánið dugði ekki til að
rétta bankann við. En þá er sagt,
að „kritikin" hér heima hafi verið
þess valdandi, en hv. 2. þm. S.-M.
£S. H. K.) ætti að geta skilið, að
bankanum myndi veitast erfitt að
ná sér upp, og það voru fyrst og
fremst hans eigin gerðir, sem voru
þess valdandi. það er barnalegt og
skoplegt, að hér megi ekki tala um
misfellur bankanna, það er þó al-
staðar gert erlendis, og ekki
minna en hér. þessir hv. þm. ættu
að lesa dönsk og norsk blöð um
þessar mundir. Eftir þessa hrein-
gerningu í bankanum, að gefa
65
Danir geta ekki lesið sænsku né
Svíar dönsku nema eftir að hafa
hvorir um sig lært mál hinna. Ef
þeir gætu það, mundu bókmentir
annars málsins ekki vera þýddar á
hitt eins og nú tíðkast. Framburð-
inn er þarflaust að minnast á:
hann er svo gagnólíkur í þessum
tveim málum sem mest má verða;
og það mun vera dönskugutlið 1 ís-
lendingum sem veldur því, að þeim
tekst sjaldan að læra að bera fram
liið fagra „málmi skærra mál“
Svía. Óræk sönnun gegn því, að
danskan opni okkur dyrnar að hin-
um miklu og merku bókmentum
Svía — bókmentir þeirra eru glæsi
legar og tilkomumiklar eins og
þeir sjálfir, og langstærstar af
Norðurlandabókmentunum — held
eg að það sé, að hvernig sem Is-
lendingar þemba sig upp á dönsku
fiautunum, lesa þeir þó nálega
aldrei nokkra bók .á sænsku. En
það get eg ekki hugsað mér að
þeir létu ógert, ef þeir gætu það
sér að fyrirhafnarlitlu.
Eins og eg gaf í skyn áðan, virð-
ist mér hvorki hátt til lofts né
vítt til veggja í sölum danskra
bókmenta. Hinu dettur mér ekki í
hug að neita, að Danir hafi átt
ýmsa góða rithöfunda, og að marg
ar góðar bækur hafi verið skrifað-
ar á dönsku máli. En eg þarf varla
að taka það fram, að enginn mað-
ur með fullri skynsemi mundi láta
sér detta í hug að gera neinn sam-
jöfnuð á dönskum bókmentum og
enskum. Hverskonai' tilraun í þá
átt væri svo barnaleg fiarstæða, að
hún tæki blátt áfram engu tali.
Enskar bókmentir eru hinar lang
stærstu, stórfeldustu og auðug-
ustu sem heimurinn hefir eignast.
þær eru heil veröld, og sú veröld
er miklu dásamlegri en svo, að úr
mínum fátæklega penna geti kom-
ið nokkur viðeigandi orð til þess
að lýsá henni eða einkenna hanai
Mér finst því ávalt að þeir vera
stórlega öfundsverðir, sem fengið
hafa enska tungu að vöggugjöf —
sem hafa drukkið hana í sig með
móðurmjólkinni. Á þá tungu hafa
verið skráð þau rit, sem auðugust
eru allra að djúpsærri lífsspeki og
þau sem fyrir fegurðar sakir eiga
trauðla sinn líka. Ekki gríp eg svo
ofan í Shakespeare, að mér fljúgi
ekki í hug orð eins hins ágætasta
mentamanns þessa lands, er hann
sagðist telja sig eiga gott bóka-
safn meðan hann ætti Shake-
speare og biblíuna. Eg á svo ósköp
hægt með að skrifa undir þau orð.
Sem bókmentalykils eru yfir-
burðir enskunnar fram yfir dönsk-
una í rauninni svo augljósir og
stórkostlegir, að það er nærri því
nokkrum af helstu kaupmönnum
og útgerðarmönnum í Reykjavík
upp 5—6 miljónir, sem voru þá
þegar tapaðar, fór þessi banka-
stjóri, Eggert Claessen, á ferðalög
um mörg hin næstu lönd, til að fá
peninga að láni handa stofnuninni.
Eftir heimkomuna var fullyrt í
Mbl., að nú væru nógir peningar til
að bæta úr þörfum bankans. Fjór-
ar miljónir hefðu fengist að láni.
En í raun og veru fékk hann ekki
svo mikið, því að töluverður part-
ur, alt að því helmingur upphæð-
ar, var aðeins framlenging eldri
skuldar við Prívatbankann í
Khöfn.
Svo kom atvik, sem hv. 2. þm.
S.-M. (S. H. K.) ber ábyrgð á að
eg neyðist til að minnast á. 2. des-
ember í fyrra gat bankinn ekki
staðið í skilum með ávísun, sem
var ekki 100 þús. kr„ og mun hafa
komið frá landsstjórninni. þetta er
skiljanlegt, þegar þess er gætt,
hve bankinn hefir haft lítið í sjóði
við sum hin seinni opinberu reikn-
ingsskil, og sýnir þetta, hversu
erfitt bankinn á með að annast
stórar útborgaiir, sem vitanlega
altaf geta komið fyrir.
----o-----