Tíminn - 16.06.1923, Blaðsíða 3

Tíminn - 16.06.1923, Blaðsíða 3
T 1 M 1 N N 69 Ifngiingaskóli Asgrins Magnússonar Reykjavik. Eins og undanfarna vetur starfar skólinn næsta vetur í tveim deildum, 1, og 2. deild. Inntökuskilyrði að umsækjandi sé heill lieilsu, og hafi lokið lögskipuðu bárnaskólanámi. Helstu námsgreinar: fslenska, reikningur, danska, enska og handavinna (stúlkur). Fleiri tungumál verða ef til vill kend. Auk þess verða íyrirlestrar í heilsufræði og ýmsum öðrum greinum. Kenslutími frá fyrsta til síðasta vetrardags. Kenslugjald kr. 85,00 er greiðist við skólabyrjun. Umsóknir sendist undirrituðum og sé á þeim tekið fram: 1. aldur umsækjanda, 2. hver- jar námsgreinar flann óski að læra, 3. hvað hann hafi áður lesið í hverri námsgrein. Ef frekari upplýsinga er óskað gefur undirritaður þær fúslega. ísleifur Jónsson, Bergstaðastræti 3, Reykjavík. hálfkáki, sem nú tíðkast. Jafnvel í barnaskólum þeim, sem erlent mál hafa á stundatöflunni, má, ef kenslunni er réttilega hagað,leggja þá undirstöðu undir kunnáttu í ensku, að hagnýt verði námfúsum unglingum, enda þótt þeir eigi ekki kost á neinu framhaldsnámi í skóla. þeir geta þá framvegis bjargast á eigin spýtur. Enskan er sem sé mál, sem þannig er bygt upp, að með ótrúlega litlum orða- fjölda geta menn orðið dálítið tal- andi og talað málfræðislega rétt. Ensk hljóð, eins og hljóð hverrar annarar tungu í Norðurálfu, má kenna á fáum tímum, og sé nem- andanum greinilega kent að skilja hljóðritunina í góðri orðabók (framburðartáknun í orðabók Geirs Zoéga er einkar auðveld, skýr og glögg), á honum að vera sæmilega borgið með framburð- inn, svo framarlega sem honum hefir í upphafi verið kent að bera öll hljóðin rétt fram. Með því að nota kenslubækur próf. Craigies, er í rauninni gii* *t fyrir alla hættu á röngum framburði, ef hljóðin hafa verið kend rétt í byrjun, og nemandinn hefir lært að þekkja merkin. Hingað til hefir enska alls ekki verið kend í Kennaraskólanum. Eg ætla ekki að eyða hér orðum um jafn óviðunandi fyrirkomulag, Danskan á að víkja þaðan eins og úr öðrum íslenskum skólum, en enskan vitanlega að koma í henn- ar stað. Ef fært þykir að kenna þar tvö mál, á þýska tvímælalaust að skipa annað sæti, og svo á það að vera í hverjum þeim skóla, sem hefir nægilega langan námstíma til þess að kenna tvö mál. í Menta- skólanum á danskan ekki heldur að eiga heima, a. m. k. ekki sem skyldunámsgrein. það er öldungis þarflaust fyrir okkur að vera að læra dönsku, nema þá ef til vill að skilja hana á bók, og til þess þurfum við hvorki á kenslu né skólum að halda. Ef kenna ætti eitthvert Norðurlandamál í skólum, fæ eg ekki betur séð en að það ætti fyrir allra hluta sakir að vera sænskan; en út í það atriði fer eg ekki frek- ara að þessu sinni. Danska sem skyldunámsgrein á að hverfa úr öllum þeim skólum, sem kostaðir eru eða styrktir af almannafé, en aukin kensla í ensku (í sumum tilfellum líka þýsku) að koma í staðinn. það er hagsýnis- krafa, sem óhjákvæmilega verður að takast til greina, og verður fyr eða síðar tekin til greina. Spurn- ingin er aðeins, hversu lengi mis- skilinni tröllatrygð og þröngsýnni hafa á þá, eða meiri hluta banka- ráðsins. Danski bankastjórinn, Tofte, var alveg eins kröfuharður, þegar komið var fram í dagsljós- ið svona sérstakt dæmi um afleið- ingarnar af hirðuleysisstjórn á bankanum. Óhappið hlaut að varpa skugga á stjórn þeirra, sem frá viku. Að sjálfsögðu vissu banka- stjórarnir ekki um þessa miklu óreiðu. En í því liggur einmitt sönnunin um, að þeir voru ekki vaxnir húsbóndastarfinu á heim- ilinu. En þeir bera þó ábyrgðina. þannig þótti fyrv. forsætisráð- herra Dana, I. C. Christensen, ekki tilhlýðilegt annað en að segja af sér, er það vitnaðist, að einn úr ráðuneyti hans, Alberti, hafði stungið miklu fé undan, þó að all- ir vissu, að forsætisráðherrann væri saklaus um alla hlutdeild í f j árdrættinum. þegar þessi sjóðþurð vitnaðist, fanst miðstjórn Framsóknar- flokksins keyra úr hófi fram, og fyrir jól skrifaði hún forsætis- ráðherra bréf, áður en hann sigldi, og lagði þar eindregið til, að stjórnin skipaði tvo duglega menn til að gæta hagsmuna lands- ins í bankanum. Forsætisráðherra svaraði með því, að það væri ekki hægt, því að búið væri að slíta fundi í bankaráðinu; hann hefði ekki lengur útlendu umboðin, nema vanafestu kann að takast að tefja fyrir þessari sjálfsögðu umbót á mentamálunum. Með þessu er vitanlega ekki ver- ið að amast við þeirri dönsku- kenslu við háskólann, sem nú er kostuð af Dönum. En fari svo, að ísland kosti einhverntíma slíka kenslu þar, þá á það að verða kensla í Norðurlandamálunum yf- irleitt, en ekki í dönsku einni sam- an. Og fyr en til þessa kæmi,mundi að sjálfsögðu verða stofnuð þar kennaraembætti í hinum mikils- verðari málum, einkum ensku, þýsku og frönsku. Er ilt til þess að vita, og varla vansalaust, að þessi mál skuli ekki nú þegar vera kend við háskólann. Sumir menn eru þannig gerðir, að þeir hafa nauma skynsemi, og aðrir hafa litla góðgirni. Hinir fyrri eiga erfitt með að skilja hvatir þær, sem ráða verkum ann- ara manna; hinir síðari halda, að þær hljóti oftast illar að vera eða lágar. Hvorirtveggja þessara (ef þeir eru annars nokkrir á meðal lesenda Tímans) get eg hugsað að ætla muni, að afstaða mín í þessu máli sé sprottin af óvild í garð Dana. Getsökin væri óviturleg, ef jafnframt er gert ráð fyrir, að eg liafi meðal-skynsemi, því að með þessari breytingu á málakenslu hér á landi væri Dönum enginn bagi ger, nema ef vera skyldi nokkrum bókaútgefendum. Slíkum getgátum ætla eg því ekki að svara. Ég er að vísu ekki svo full- ur aðdáunar eða lotningar fyrir Dönum, að þeir byrgi mér sólar- sýn, en vel má eg geta þess, að- eg geri ráð fyrir, að eg beri engu óein- lægari velvildarhug til þeirra, né kunni miður að meta þjóðdygðir þeirra, en sumir hlöðukálfarnir hérna, sem niest jórtra dönskuna og altaf hafa „veskú“, „takk“ og „gú morinn“ á takteinum. Snæbjörn Jónsson. -----o---- Fiskiveiðalögin írá 1922. í vetur benti Tíminn fyrstur blaða ú hættu þá, sem útveginum, einkum togurunum, stæði af lögum þessum. Síðan hefir útgerðannaður i Hafnar- firði ritað um málið i Vísi, og kveður lögin hið mesta hættuspil. Erlendum skipum er bægt frá landinu, nema *"sem neyðarhöfn. þessu kunna allar þjóðir stórilla, sem skifta við ísland, enda eru lögin með fullum miðalda- blæ. Norðmenn veiða síld hér eftir sem áður og salta úti á sjó. Gjalda enga tolla af. Skaðast landið á þvi a. m. k. 150 þús. kr. í beinum tekjumissi. En með nýjum samningum við hlut- hafana. Síðar hefir komið í ljós, að hr. Claessen hafði beðið hann að gera ekki neitt. Og sú ósk hafði verið tekin til greina. þegai’ forsætisráðherra kemur heim úr utanför sinni, um áramót- in, slær hann upp báðum banka- stjórastöðunum, og um þær sækja 10—15 menn. Rétt á eftir ákveð- ur bankaráðið laun fyrir hina nýju bankastjóra, hin hæstu, sem þekkjast í hinu íslenska ríki, 25 þús. kr. eða meira. Síðari fregnir herma, að þau séu 30 þús. Hæstv. forsætisráðherra getur gefið skýr- ingu á þessu, því að hann er sá eini maður hér í deildinni, sem um þetta veit. Hér ber aftur að sama brunni og áður. þegar bankanum hefir geng- ið í lakasta lagi, þá eru launakröf- urnar óstjórnlegastar. þannig heldur þessum leik áfram til mánaðamótanna janú- ar—febrúar. þá er umsóknarfrest- urinn liðinn, og enn þá hefir lands- stjórnin ekki ákveðið að skipa neina fasta menn í stöðurnar. pá setur hún tvo menn í þær, bókara úr bankanum og skrifstofustjóra úr stjómarráðinu. petta hefir mælst illa fyrir. Báðir eru menn þessir að vísu góðir og gegnir menn. En aðstaða þein-a gerir þeim ómögulegt að starfa eins og sé alt reiknað með, skiftir tapið á Norðmönnum einum mörgum þúsund- um. Sama er sagan gagnvart Eng- landi. Verði þessari stefnu haldið áíram, má búast við, að islenskum togúruni verði bannað að selja ísfisk í Englandi. Er það sama og eyðilegg- ing útvegsins. Merkilegt mætti heita, ef 1. þm. Skagfirðinga gæti sett í hættu bæði kjötmarkaðinn og fisksöl- una, fyrir utan að skulda landið fyr- ir 13 miljónum, og binda tolltekjurn- ar. Mikiö myndi Magnús gera, ef hann héldi um stýrið í mörg ár! Húsbúnaður. I. það er hressandi fyrir bæjarbú- ana að koma frá malbikuðu götun- um og bæjarloftinu upp í sveit og anda að sér sveitalofti, og hafa grænt teppi gróðursins undir fót- um en fyrir þak djúpblátt himin- hvolfið, sem hvílir á súlum fjall- anna. Víðsýnið, litirnir, gróðurilm- urinn — það er ekkert af höndum gert, sem jafnast á við helgidóm náttúrunnar. Og svo bæirnir, sem eru eins og grónir upp úr jörð- unni, og fólkið, gáfað og gestris- ið. Og þó hefir mer í seinni tíð oft þótt kalt og ömurlegt að koma á ókunnan sveitabæ. Eg finn aldrei til þess, þar sem eg er kunnugur. En þar sem maður er ókunnugur og kemur inn í kalda og ómálaða stofu. þar eru nokkrir stólar, fengnir úr kaupstað, kommóða með blikkrömmum, postulínshund- um, þurkuðum punti og nappírs- rósum, og á veggjunum glansmynd ir af Maríu mey og Nikulási Rússakeisara, tvö eintök af „Drott- inn blessi heimilið“ og legio af minningarspjöldum eða annað þessu líkt. það eru viðbrigði að koma úr helgidómi náttúrunnar þj óðarhagsmunirnir kref j ast.pess- ir menn geta verið reknir á brott með klukkutíma fyrirvara. þeir vita aldrei að kveldi, hvort þeir verði bankastjórar að morgni. þeir geta þess vegna ekki gert það, sem þjóð og þing ætlast til af mönn- um í þessari stöðu: Að leggja grundvöll að framtíðarskipulagi og starfsemi bankans, þar sem fyrst og fremst sé gætt hagsmuna landsins, en hluthafanna þar á eftir. það hefir engin skýring verið gefin á því, vegna hvers hæstv. forsætisráðherra tekur fyrst undir sig valdið til skipa í bankann, en notar svo ekki þetta vald. Með valdaráninu sj álfu hefir hann brot- ið af sér traust þeirra manna, sem studdu hann til ráðherratignar. En með því að nota ekki valdið eftir anda og bókstaf bankalag'- anna, hefir hann brotið af sér traust þjóðarinnar. En til að gera hæstv. forsætis- ráðherra greiða, vil eg gefa hon- um tækifæri til að mótmæla því, sem haldið er á lofti um þessi efni. pað er álit margra, að hann hafi gripið til þessarar ráðstöfunar, að setja í embættin, til þess að geyma embætti handa sjálfum sér, er hann léti af störfum. Einn af bestu borgurum þessa bæjar hefir sagt, .að ef stjórnin hrifsaði þessi em- inn í slík híbýli. En þegar svo bóndinn kemur, greindur maður, fróður og ræðinn, og konan, góðleg og gestrisin, með góðgerðirnar, þá „hverfur alt sem geðið gremur“ og maður kemst í sama skap eins og maður væri kunnugur á heimilinu frá bamæsku. En eitthvað er að. Iiinn ytri heimilisbragur er ekki samboðinn andlegri rnenning fólksins. Bað- stofurnar eru óðum að hverfa. þar stóðu rúmin með heimaofnum ábreiðum undir sköruðum súðun- um meðfram báðum veggjum. Út við gluggann var lítið borð. Hús- gögnin voru ekki mikil, en þó vant- aði þar ekkert til að gera heimil- ið hlýlegt og smekklegt. í stað baðstofanna eru nú komnar ten- ingslagaðar stofur. þar vantar alt, því hið litla, sem er þar, er oftlega verra en ekkert. í nýja húsinu er meiri verkaskifting milli herbergj- anna en í gamla bænum. jiegar flutt var ur baðstofunni, voru eng- in húsgögn til að flytja yfir í nýju stofuna. I sveitinni var eng- inn sem gat smíðað notadrjúg, smekkleg og ódýr húsgögn. Hvergi voru ráð að fá. Til að bæta úr því var svo fengið eitthvað dót úr kaupstað. Á ríkum heimilum er keypt alt sem kaupstaðabúar eru vanir að hafa í kring um sig. Svo segja bæjarbúarnir þegar þeir koma: „Mikið einstaklega er mynd arlegt hérna, það er bara alveg eins og að koma í kaupstað“. En það á alls ekki að vera eins að koma í sveitina og að koma í kaup- stað. þar að auki er það engin fyrirmynd að koma á kaupstaða- heimili víðast hvar. Kaupstaðastíll- inn er dýr ef hann á að sóma sér. Kaupstaðabúar verða flestir að sætta sig við eftirlíkingar. það má því nærri geta, hvernig eftir- hermur sveitanna eftir eftirlík- ingum kaupstaðanna líta út. peg- ar svo bæjarbúar koma í sveit, og bætti undir sig, vanrækti síðan að velja í þau heppilega menn, þá • væri slíkt athæfi líkast því, þegar forsetinn í Mexico fer í langt ferðalag með l'andssjóðinn í vas- anum. (Forsætisráðherra: Hver er þessi ágæti borgari?). það skiftir engu máli, hvert nafn hans er. All- ir óspiltir menn í landinu eru og verða manni þessum sammála. Eg vona og þykist vita, að grun- ur þessi sé ástæðulaus, og trúi honum ekki, fyr en eg tek á. pað er algerlega í bága við reynslu mína hingað til af hæstv. forsæt- isráðherra. En eg gef honum hér með tækifæri til að hreinsa sig af þessu, með því að skýra frá, hvers v.egna hann hafi vanrækt að skipa í embættin, og lýsa því yfir í áheyrn þingsins, að hann ætti hvorki beint eða óbeint að njóta hagsmuna sjálfur af þessari van- rækslu. pá ke meg næst að hinum ýmsu tilraunum Framsóknarflokksins hér á þingi, til að fá gleggra yfir- lit yfir þetta mál. (Forsætisráðh.: Talar hv. þm. í nafni Framsókn- arflokksins?). Eg tala í mínu nafni, um tilraunir Fi’amsóknar- manna til að koma viti fyrir hæstv. forsætisráðherra í þessu efni. Stjórnarskiftin í fyrra voru gerð vegna Islandsbanka og fjár- líta í kring um sig á bæjunum, finst þeim oftlega þeir vera ein- hver aðall, sem reynt sé að stæla. Menningarsnauðir bæjarbúar líta sömu augum á sveitamenning og ómentaðir útlendingar á íslenska menning yfirleitt. þeir dæma alt eftir hinu óheflaða ytra borði. Hugsið ykkur góðan bóndS, al- skeggjaðan, svipmikinn hrepp- stjóra í heimaunnum fötum, á odd- mjóum lakkskóm, með hanska á höndunum og sígarettu í munnin- um. Eg býst ekki einu sinni við að kaupstaðastúlkurnar myndu segja að hann væri „sætur“. En þannig er heimilismenningin að verða víða um sveitir. það eru lánuðu fjaðrirnar, sem á að leggja niður. þæi' eru hlægilegar, jafnvel í aug- um þeirra, sem þær eru lánaðar frá. Færeyskan hljómar illa í eyr- um íslendinga, vegna þess, hve hún er lík þeirra eigin máli. Hún er hvorki íslenska ná danska fremur en heimilisbragur hér á landi nú á tímum. þjóðlíf Íslendinga er á hverfanda hveli. Alt er að breytast: fram- leiðsla, verslun, húsakynni o. fl. I húsagerð og heimilisbrag koma þó kannske skýrast fram kostir og hættur umbótanna. I húsagerð eru að verða miklar umbætur, en heimilisbrágnum hefir hrakað. Jafngóð umbót og sú, að fá stein- hús í stað moldar- og timburhúsa ætti þó ekki að verða heimilis- menningu þjóðarinnar að falli. Ilúsakynnin hafa oft verið bág- borin hér á landi. Skógleysið hefir verið eitt hið mesta böl þjóðarinn- ar. það hefir vantað efnivið til alls. Óþrifnaðurinn hefii’ stafað af ef niviðarskortinum. þ j óðararf ur- inn hefir fúnað niður með hveiTÍ kynslóð í moldarkofunum. Nú er íslensk menning fyrst að eignast varanleg vígi úr innlendu efni. Um allar sveitir rísa upp óbrotgjöm steinhús. þau eiga ekki að verða legsteinar heimilismenningarinn- ar, heldui' vígi hennar. þau geta varðveitt öld eftir öld húsmuni og voðir, sem hingað til hefir fúnað niður. þau eiga að verða full af veggskápum, föstum bekkjum, þungum borðum og þykkum ábreiðum, alt með sterkum litum, lifandi blóm á borðinu og litlar rúður í gluggunum. Sveitirnar eiga að verða þær sjálfar. Bænd- urnir eiga að hafa það stolt, að þora að vera það, sem þeir eru samkvæmt ætt sinni, eðli og upp- runa. þá mun bóndaheitið halda áfram að vera aðalstitill eins og jafnan hefir verið með þessari þjóð, en annars ekki. Á. Á. -----------------o---- málanna yfirleitt. það er ekki hægt að neita því, að þó að mikill mun- ur hafi verið á fjárreiðum fyrver- andi og núverandi stjómar, eins og fjáraukalögin frá tíð hvomar um sig sýna best, þá er munurinn á stjórn þeirra á íslandsbanka ekki ýkja mikill. þær vonir, sem menn gerðu sér um, að nýja stjórn- in, sem tók við í fyrra, sýndi rög'g- semi í stjórn bankans, hafa ekki ræst. peir bera margar sameigin- legar syndir, fyrverandi og núver- andi forsætisráðherra. Höfuð- ástæðan til þessa sameiginlega syndafalls er ef til vill sú, að þeir hafa verið formenn í bankaráði er- lends hlutabanka, án þess að vera nógu stei'kir til að standa í þeirri raun. Við skulum hugsa okkur, hvað sagt yrði í Englandi, ef Bon- ar Law tæki að sér að vera formað- ur í bankaráði þýsks banka, sem starfaði í London. Bankaráðsfor- menskan er að vísu lögleg, en jafn- framt erfið skylda, og því meiri ætti löngun ráðherranna að hafa verið, að láta hagsmuni landsins sitja fyrir hagsmunum hinna er- lendu hluthafa. o

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.