Tíminn - 30.06.1923, Blaðsíða 1

Tíminn - 30.06.1923, Blaðsíða 1
(Sjaíbferi o g afgrciðslut'-aður íimans er Siðurgetr ^rifertfsfon, Sctmbanbsíjúsinu, KeYfjaoif. J^fgreibðía 51 i m a n s er í Sambanbsíjúsinu. ©pin isaglega 9—\2 f. Ij. Simi 496. YIL ár. Reykjavík 30. júní 1923 21. blað V axtahækkun. íslandsbanlti og' vaxtahækkunin. Eins og sjá má af auglýsingum í blöðunum, hafa bankamir talið sig knúða til að hækka aftur vext- ina. peir verða 7 % frá næstu ára- mótum. Er þetta eitthvert öruggasta teiknið um það að aftur syrtir að um fjárhagsútlitið. Vonirnar sem menn hafa verið að gera sér um það að í heildinni væri að smá- greiðast úr, þær hafa orðið að engu. Aftur hafa peningabúðirnar talið sig knúðar til að leggja þessa þungu hönd á atvinnuvegina. Hér verður það ekki gert, að vé- fengja að þetta sé réttmæt ráð- stöfun bankanna. Einstakir menn hafa ekki aðstöðu til að dæma um það til hlítar, hvort slíkt úrræði hafi verið óumflýj anlegt. En hér skal fyrst og fremst vik- ið að annari hlið, í sambandi við þessa vaxtahækkun, sem raunar hefir verið margbent á hér í blað- inu. pað er sem sé mjög alvarlegt at- riði bæði fyrir einstaka borgara ís- lenska og íslenska ríkið, að annar bankinn, Islandsbanki, skuli fá að stofna til slíkrar vaxtahækkunar, áður en til fulls eru gerðar upp sakirnar milli ríkisins íslenska og þessa banka, og áður en fram- kvæmd er sú sjálfsagða ráðstöfun að skipa fasta bankastjóra við bankann lögum samkvæmt. pað hefir verið bent á það hér í blaðinu, að íslenska ríkið og ís- lenskir menn muni eiga um 35 miljónir króna í bankanum. það er á allra vitorði og viður- kent af bankanum sjálfum,að hann hefir tapað næsta miklu fé. Og þau töp eru öll, vitanlega, á ábyrgð hluthafanna sem stjórnað hafa bankanum. það er ennfremur á allra vitorði að hið útlenda hlutafé og vara- sjóður bankans er ekki nema brot af því sem ísland og íslendingar eiga í bankánum, hvað mikið sem eftir kann að vera af því þegar töpin verða gerð hreinlega upp. Sannleikurinu er því í raun og veru sá, að íslendingar eiga bank- ann. En sé það dregið enn von úr viti að gera bankann fyllilega upp, af trúnaðarmönnum landsins, gefur slík vaxtahækkun sem þessi hluthöfunum erlendu tækifæri til að tryggja hagsmuni sína í bank- anum, þannig að þeir geta betur, á sínum tíma, boðið landinu byrg- inn. þetta er svo auðskilið mál, að um það verður ekki deilt og þess- vegna er það ófyrirgefanlegt að leyfa íslandsbanka að hækka þann- ig vextina, áður en hagsmunir landsins eru að fullu trygðir í bankanum og áður en skipaðir eru af landsins hálfu fastir bankastjór- ar við bankann. þessi ásökun hlýtur vitanlega fyrst og fremst að bitna á forsæt- isráðherranum, sem um leið er for- maður bankaráðsins og jafnframt á þingmeirihlutann, sem studdi þennan ráðherra til þess í vetur að drepa hina sjálfsögðu tillögu Framsóknarflokksins um málið. Saklaus líður fyrir sekan. þessir hækkuðu vextir stafa vit- anlega fyrst og fremst af þeim töpum sem einstaklingarnir hafa beðið á atvinnurekstri sínum. þau töp lenda á bönkunum þegar ein- staklingurinn hefir orðið að gefast upp. En þessi stórkostlegu töp bank- anna, hafa ekki orðið, svo teljandi sé, nema á atvinnurekstri bæjar- búanna, kaupsýslumanna og út- gel’ðarmanna. því að þó að ilt ár- ferði hafi mjög krept að bændum landsins, þá hafa þeir hingað til getað risið undir því sjálfir og geta enn. En vaxtahækkunin gengur jafnt yfir réttlátan sem ranglátan. Vext- irnir hækka fyrir bændur líka. Hún var svæfð í þinginu tilraunin sem Framsóknarflokkurinn gerði til þess að leiðrétta þetta hróplega misrétti. ^ Og þó er þetta svo augljóst sann- girnismál sem ekki verður um deilt: að sá atvinnuvegurinn sem er svo miklu áhættuminni að varla kemur fyrir að bankamir tapi fé sínu á honum, á að fá lægri vaxta- kjör en hinn, sem við og við veld- ur bönkunum stórtöpum. þetta er önnur hlið þessarar vaxtahækkunar. þetta er eitt stærsta kosningamálið sem nú ligg- ur fyrir kjósendum landsins. Og vissulega munu bændur fylkja sér um þann flokkinn, Framsóknar- flokkinn, sem borið hefir fram þetta sanngirnismál og mun bera það fram aftur. Enska lánið. En hin höfuðástæðan til þessar- ar erfiðu vaxtahækkunar er enska lánið nafntogaða, ókj aralánið mikla, sem Magnús Guðmundsson tók 1921, lánið, ólánið, sem þjóðin íslenska mun búa svo afarlengi að. Magnús Guðmundsson gaf þá út glæsivonir um það að þjóðinni myndi veita hægara að borga þetta erfiða lán vegna þess að sterling- pundið enska myndi lækka í verði og íslenska ríkið þannig græða á gengismismuninum. En það fór um þessa kenningu M. G. sem um aðrar fjármálakenn- ingar hans, að reynslan, sem er ólygnari en M. G., sýndi alveg hið gagnstæða. Sterlingpundið hefir ekki lækk- að, heldur stórhækkað í verði og íslensku þjóðinni veitist það því ávalt erfiðara að standa straum af hinu mikla ókjaraláni M. G. frá 1921. Eins og mara liggur þetta lán á þjóðinni. það var eklíi tekið fyrir bænda- stéttina — þessa stétt, sem M. G. nú þykist vilja vinna fyrir og þyk- ist hafa viljað vinna fyrir. Ekki einn eyrir þessa ókjaraláns gekk til landbúnaðarviðreisnar. það var tekið þetta enska lán til þess fyrst og fremst að hjálpa Is- landsbanka til þess að halda við reykvísku togarafélögunum sem voru að sligast undir skuldunum. það hefir enst í tvö ár. Og hvað er nú eftir ? Iívar er blessunin sem af hefir hlotist fyrir þjóðina? Hvað er það betra að fara nú að gera upp þessi fyrirtæki og koma þeim á heilbrigðan girund- völl ? Hvað er betra að gera það nú en að gera það 1921? þetta er allra þyngsta höfuð- sökin sem hvílir á manninum sem fór með fjármál landsins 1921, að hann þá velti yfir á landsins jðea/ý ELEPHANT CIGARETTES Sjúffengar og kaldar * að reyfeja Smásöluverð 50 aur. pk. Tást alstaðar. THOMAS BEAR & SONS, LTD., LONDO :i. <&• s> -.j|v -«3> ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ * ♦ ♦ ♦ ♦ Á Smásöluverð á tóbaki má ekki yera hærra en hér segir: "V" imcLla.r': Torpedo....................50 stk. kassi á kr. 20,75 Nasco Princossas.......... 50 — — - — 20,75 Americana..................50 — — - — 13,80 Nasco......................50 — —-----------13,25 Lí^ Diosa................. 50 — — - — 11,00 Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn- ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0. IIIjia.n<d.s^rersluLxiL- Búseta þingmanna 1. Víða á landinu heldur fólk, að ófært sé annað en þingmennimir eigi heima í kjördæminu. þetta er hin mesta villukenning. 2. Hverju kjördæmi liggur á, og landinu öllu liggur á, að fá sem nýtasta þingmenn. Ef kjörgengi er framkvæmd bundið við átt- haga, verður oft úr litlu að velja. Lélegri maður heimaalinn, tekinn fram yfir betri mann aðfenginn. 3. Búsetukrafan stendur í sam- bandi við hreppapólitík og ein- staklingssérgæði. Menn halda, að hver einstaklingur geti áorkað miklu. En það er rangt. Samtaka menn eru sterkir. Sundraðir menn eru veikir. 4. f landi, þai’ sem flokkaskift- ing er glögg og föst, skiftir mestu fyrir kjósendiu- hvernig flokkur- inn er. Hver einstakur fulltrúi er aðeins lítið lóð á vogarskál lands- málanna. 5. því stærri verkefni sem stjómmálaflokkar hafa, því minna geta þeir bundið sig við héraða- krit og átthagaþröngsýni. Sameig- inlegar hugsjónir eru leiðarljósið. Föst samvinna og skipulagsbund- in átök gera mörgum smælingjum fært að ryðja Grettistaki úr vegi. ábyrgð miljónunum ensku, batt Is- land um langan aldur ókjaralán- inu enska, til þess að halda við í bili atvinnurekstri, sem rekinn var á óheilbrigðum grundvelli, í stað þess að fara þá að vinna að því strax að koma þessum atvinnu- rekstri yfir á nýjar hendur og í heilbrigt horf. Nú er verið að gera það. Nýir menn eru nú að taka við sumum togurunum. það er ekkert undan- færi. Fresturinn sem Magnús Guð- mundsson skapaði með enska lán- inu, hefir ekki haft aðrar afleið- ingar en þessar: Að enn hafa hlað- ist skuldir á hin óheilbrigðu fyrir- tæki, skuldir sem þau geta ekki borgað og að landið og allir ís- lensku borgararnir stynja undir ókjaraláninu enska. Og svo ætlast herra Magnús Guðmundsson til þess að bændurn- ir íslensku lyfti honum aftur upp í ráðherrasessinn. -----0---- Tveir listamenn. það er komandi til höfuðstaðar- ins um þessar mundir. Frá náttúr- unnar hendi er alt í þeim mesta blóma sem verið getur. Sól og sum- arhiti allan guðslangan daginn. Sláttur að byrja hálfum mánuði fyr en oft endranær. Og svo gerast þau tíðindi hvern daginn eftir ann- an, að Einar Jónsson frá Galtafelli opnar hið mikla listasafn sitt á Skólavörðuholtinu og Haraldur Sigurðsson kemur heim frá út- löndum og leikur fyrir bæjarbúa. Listasafn Einars Jónssonar. Rúmið leyfir það ekki að minn- ast svo sem vert er þessa merkis- viðburðar í sögu íslands, að Einar Jónsson hefir opnað almenningi aðgang að listasafni sínu. Enda er það ókleift að rita svo fyrir þá, sem ekki hafa séð, að þeir fái nokkra verulega hugmynd um þá auðlegð göfugra og mikilfenglegra hugsana, hugsjóna og verka, sem listasafn Einars hefir að geyma. það verða sem allra flestir íslend- ingar að fá að sjá — og sjá vel. Einar Jónsson er um það líkur tveim mestu skáldunum íslensku, Hallgrími og Jónasi, að hann hefir skilið það til fulls, að hinn mikli listamaður og skáld notar þá allra best yfirburðahæfileikana serp for- sjónin hefir gefið honum, er hann sýnir sem mesta fegurð og lætur göfugar hugsanir og hugsjónir birtast í verkum sínum. Fegurð og göfgi í hugsun er höfuðeinkennið á listaverkum Ein- ars Jónssonar og jafnframt trú á sigur hins góða og fagra í mann- lífinu. Kaldur hvítur steinninn varpar á áhorfandann hinni ósegj- anlegu hlýju og göfgi sem fingur Einars hafa ofið í listaverkið og opna hugann fyrir hinum mikil- fenglegu hugsunum sem liggja á bak við. Á þetta fyrst og fremst við um táknmyndirnar, en fegurð- in og samræmið er einkenni þeirra allra. Einar Jónsson er á besta skeiði enn þótt náð hafi fullum þroska. Ótrúlega mikla þolinmæði og langa vinnu hefir það kostað hann að gera við hinar miklu skemdir sem urðu á listaverkunum við heim- flutninginn. Gott er að því er lok- ið og að hann getur nú gefið sig við því óskiftan að skapa ný lista- verk. En það minnir á annað. það er þegar orðið alt of þröngt í lista- safninu. Og húsið er enn ekki full- gert í þeirri mynd sem Einar ætl- ast til. það á að vera metnaðarmál þeirrar kynslóðar, sem síðar meir verður talin einna mest sæmd af því að hafa átt hann, að ganga frá húsinu eins og á að gera. HaraJdur Sigurðsson. Haraldur er miklu yngri maður Einari. Hann á vafalaust mikið eftir að þroskast enn og vaxa í list sinni. En þeir eiga um það sam- merkt báðir, sýslungamir, að þeir eru allir í listinni. þeir era báðir allir í listinni. það era nú tvö ár síðan Harald- ur kom heim síðast. Hann lék á píanóið í þessari viku í Nýja Bíó. Flestum mun koma saman um, eft- ir þvi sem vitið leyfir, að þó að hann hafi verið mikill listamaður er hann kom síðast, þá hafi þó framfarirnar orðið stórfeldar. Fullvíst er það, að aldrei hefir nokkur íslenskur maður fyr leikið með slíkum fimleik og skilningi á strengjahljóðfæri. Er gott til þess að vita að hann ber merki íslenskra listamanna ytra, því að bæði um göfugmensku og listamannshæfileika er Harald- ur sjaldgæfur maður. Veri hann velkominn heim með konu sinni. ----0----- BOferðirnar austur. Rétt er að vekja athygli manna austan fjalls á auglýsingunni frá Zóphóníasi Baldvinssyni bifreiðastjóra hér í blaðinu. Honum er það einum að þakka að það tókst að lækka flutn- ingsgjöldin stórkostlega í sumar, því að mjög var þar fast unnið á móti. Ætti almenningur því að launa það með því að nota bifreið- ar hans öðrum fremur. Trúlofuð era ungfrú Ásta E. Fjeldsted og Arngr. Fr. Bjarna- son kaupm. og póstafgreiðslumað- ur í Bolungavík.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.