Tíminn - 07.07.1923, Síða 2

80
T í M I N N
Orðsendíng
tíl kaupmanna og kaupfélaga.
Vér leyfum oss hérmeð að vekja athygli yðar á því, að vér höf-
um fyrirliggjandi töluverðar birgðir af islenskum niðursuðuvörum
frá niðursuðuverksmiðju vorri, svo sem:
Kjöt beinlaust í 1 kgr. dósum. Kæfu í 1 kgr. dósum,
— - Í V* — - — í V. —
og Fiskbollur í 1 kgr. dósum.
Vörugæðin standast allan samanburð. Gerið svo vel að spyrja um
verð hjá oss áður en þér festið kaup á erlendri niðursuðu. Vörurnar
sendar út um land gegn eftirkröfu.
Styðjið innlenda framleiðslu.
Virðingarfyllst.
Sláturfélag Suðurlands.
Geitnalælcningar.
Samrannsókn lækna árið sem
leið leiddi í ljós, að hér á landi eru
53 geitnasjúklingar, sem læknar
vita af; sjálfsagt eru sjúklingamir
til muna fleiri.
Nú er auðgert að lækna þennan
mjög svo leiða kvilla. Alþingi hef-
ir þá líka snúist vel í þetta vand-
ræðamál, veitt í fjáraukalögum
fyrir 1923 „Til geitnalækninga,
s/5 kostnaðar, 3000 kr.“. Samskon-
ar fjárveiting stendur í fjárlögun-
um fyrir 1924.
Greiðasta og öruggasta aðferð-
in við geitur er geislalækning.
Lækningin tekur þá í mesta lagi
2—3 mánuði.
það er víst að margir af þess-
um sjúklingum eru mjög feimnir
og óframfærnir. þess vegna eru
það tilmæli mín til allra lækna
landsins að þeir geri sitt ítrasta
til að koma geitnasj úklingum á
framfæri, fái sveitarstjórnir til að
ganga í ábyrgð fyrir þá og koma
þeim fyrir til lækningar og síðan
gera ríkinu reikning fyrir 3/5 af
öllum tilkostnaði. það sem sveita-
sjóðir kunna að leggja til, verður
ekki skoðað sem sveitarstyrkur,
sbr. 1. grein laga nr. 61, 27. júní
1921.
Sjúklingana af Suður- og Vest-
urlandi er best að senda til Reykja-
víkur. Tekur Gunnlaugur Claessen
að sér lækningu á þeim. Áðui langt
líður verður líka hægt að beita
geislalækningu á Akureyri, og þá
þar að snúa sér til Jónasar Rafnar.
Vitanlega má það ekki eiga sér
stað, að þessir sjúklingar séu send-
ir til Reykjavíkur eða Akureyrar í
reiðuleysi, án ‘þess að eiga vísan
samastað í sjúkrahúsi eða ein-
hverju heimili.
Ef allir læknar landsins láta sér
vel ant um þetta málefni, eru bestu
líkur til að takast megi á fám ár-
um að útrýma geitunum fyrir fult
og alt. G. Björnson.
----o----
Siðferðisvottorð.
Síðastliðinn laugardag birtist í
Vísi yfirlýsing eða vottorð um það
að Magnús Guðmundsson fyrver-
andi fjármálaráðherra sé „hinn
heiðvirðasti sæmdarmaður“ m. m.
Þegar bæirnir vaxa.
Ræða.
Við sem komin <-rum til vits og
ára, höfum verið sjónarvottar að
stói’kostlegum straumhvörfum í
lífi þjóðar okkar. \7ið höfum séð
bæina myndast og vaxa á svip-
stundu upp í smámynd af stór-
borg, suma hverja. Við höfum séð
sveitamenninguna, að vísu fá-
breytta og óslípaða, en þó trausta
og raungóða, þokast leiigi’a og
lengra út í skuggann, en geislana
brotna að sama skapi meir og
meir á stórborgamenningunni, og
skrýða hana öllum litum regnbog-
ans.
það mætti nú máske kalla sjálf-
hæðni að tala um stórborgamenn-
ingu hér á landi. En sé nánar að
gáð, verður það Ijóst, að sama fyr-
irbrigðið er á ferðinni hér eins og
á meðal stórþjóðanna, að hlutföll-
in milli landsbygðarinnar og bæj-
anna síga óðum í sömu áttina hér
eins og þar.
Við þurfum því að gera okkur
ljóst, hvert þessir straumar bera,
svo að við getum vitað, hvort við
eigum að gera nokkuð til þess að
þrengja farveginn, eða þá hvort
við eigum að dýpka hann.-----
Myndun og vöxtur bæjanna hef-
ir ætíð almennast verið álitin
menningarauki, og er það líka á
margan hátt. þá er eins og nokkur
hluti hinna dreifðu krafta þjóðar-
innar renni saman í dálítinn foss,
og fá þannig meiru áorkað á ýms-
Vottorðsgefendur eru þjóðkunnir
menn: fyrverandi og núverandi
prestur í fæðingai'hreppi Magnús-
ar. Vitanlega er þetta gert í góðu
skyni af þeim. En Magnús Guð-
mundsson hefir orðið þessu mjög
feginn, því að hann birtir vottorð-
ið í kosningasnepli sínum „að
fengnu leyfi“. —
það er ekkert undarlegt, þótt
þeim mönnum, sem standa utan
við stjórnmáladeilurnar, virðist
dómarnir. stundum allþungir um
stjórnmálamennina. Einkum er
það ef þeir þekkja þessa stjórn-
málamenn, að þeir eru í persónu-
legri viðkynningu „heiðvirðir
sæmdarmenn“, eða það sem á al-
þýðumáli er kallað „gott skinn“.
Yfirlýsing þessara þjóðkunnu
presta kemur því engum á óvart.
Einungis er hún reist á fullkomn-
um misskilningi. Tilefnið er talið
ummæli Tímans um Magnús Guð-
mundsson. En Tíminn hefir aldrei
talað um annað en opinber störf
hans. Tíminn hefir aldrei dróttað
neinu óheiðvirðu að M. G. Tíminn
hefir meir að segja látið í ljós að
M. G. mundi vera vel hæfur maður
til að annast sýslumanns- og skrif-
stofustjórastörf.
En M. G. lætur sér ekki nægja
þann verkahring sem er við hans
hæfi. Hann hefir verið alþingis-
maður og ráðherra og hann leitast
við að ná þeim störfum aftur báð-
um, eflir til þess flokk og leitast
við á allan hátt að sundra stjórn-
málasamtökum bænda.
þessvegna hlýtur Tíminn að
telja það skyldu sína að sýna þjóð-
inni hversu M. G. hafa farist þessi
störf úr hendi, til þess að geta rök-
stutt það álit sitt, að þjóðinni stafi
af því mikil hætta að hann fái
tækifæri til að fá þessi störf og
völd aftur í sínar hendur.
Með þessu er engu óheiðvirðu
dróttað að M. G.
þó að Tíminn hafi t. d. sýnt að
M. G. hafi unnið landinu stórtjón
með því að taka ókjaralánið enska,
þá er alls engu óheiðvirðu að hon-
um dróttað með því. Heldur ei
þetta talið hafa stafað af því að
hann brast þrótt til að standa á
móti áhrifum Reykj avíkurvalds-
ins. Kjarkleysi og ístöðuleysi er
ekki óheiðarlegt. Menn geta verið
„heiðvirðir sæmdarmenn“ fyrir
því. En slíkir menn eru óhæfir til
stjórnarvalda á alvörutímum.
þó að Tíminn hafi sýnt að það
um sviðum en ella. þá taka versl-
un og iðnaður og ýmsar fleiri at-
vinnugreinir stór stökk áfram.
Listir og vísindi, sem áður áttu
örðugt uppdráttar, blómgast. Bæ-
irnir verða þannig nokkurskonar
verksmiðjur í þjóðlífinu; þeir eru
stórvirkir, og frá þeim eignast
þjóðirnar ýms verðmæti, sem þær
ekki geta eignast á annan hátt. En
með því er ekki nema hálfsögð
sagan, því að þeir eiga það líka
sijmeiginlegt með verksmiðjunum
að þeir brenna ógurlega miklu elds-
neyti. En eldsneyti kaupstaðanna
er sjálf lífsorka þjóðanna, þeirra
eigið lifandi hjartablóð. Ómótmæl-
anleg reynsla hefir sýnt, að borg-
irnar eru svo óhollur samastaður
íbúum sínum, að þegar þær fara
að dvelja kynslóðir fram af kyn-
slóðum, þá smáhnignar öllum
þeirra frjóustu kröftum bæði and-
legum og líkamlegum.
Frægur norskur rithöfundur
hefir tekið sér fyi’ir hendw. að
rannsaka orsakirnar að blómgun
og hnignun þjóðanna gegnum liðn-
ar aldir, og tekur þetta mál til með-
ferðar í einu rita sinna. Hann hef-
ir komist að þeirri niðurstöðu, og
leitt sterkar líkur að því, að borg-
irnar hafi verið orsakir hvoru-
tveggja. þegar þær myndast,
streymir þangað smámsaman
kjami þjóðarinnar. þeir fram-
gjörnustu, þeir sem finna til kraft-
anna í sjálfum sér, og langar til
að beita þeim, hverfa ár eftir ár
inn í æfintýraheim hinna vaxandi
borga, og stórvirki gerast brátt á
var óhæfilegt af M. G., við,ensku
lántökuna, að láta meir en 100 kr.
fara til alóþarfra milliliða, þá er
engu óheiðvirðu dróttað að honum
með því. M. G. hefir blátt áfram
ekki fundið sig mann til þess að
gera þetta sjálfur, og því kosið að
láta millimennina gera það og talið
verjandi að greiða þeim svo ríku-
lega fyrir. Óheiðarlegt getur það
ekki talist, þótt einhver maður
finni sig vanmáttugan til að leysa
slíkt starf af hendi. En Tíminn
verður að telja slíkan mann óhæf-
an fjármálaráðherra sem lætur
slíkt eiga sér stað.
Svona mætti áfram telja mörg
fleiri atriði. Og skal nú ekki frek-
ar rætt um þessa hlið málsins.
En hin hliðin veit að M. G. sjálf-
um og hvernig hann snýst við vott-
orði þessu. Ilann sækir um leyfi til
að fá að ílagga með því. þetta er
alveg einsdæmi, að íslenskur
stjórnmálamaður skuli vera að
sækjast eftir siðferðisvottorði. Og
sennilega ætlar hann svo að reyna
að nota þetta vottorð til þess að
gera sig að píslarvotti hjá kjós-
endum sínum í Skagafirði.
Hugsi menn sér það að Hannes
Ilafstein eða Björn Jónsson hefðu
verið sér út um siðferðisvottorð
og hampað því framan í landslýð-
inn. Aldrei hefir þeim, né öðrum,
dottið slíkt í hug.
En Magnús Guðmundsson verð-
ur öllu feginn og „fær leyfi“. Hon-
um hefir sennilega fundist alt bet-
ur „á þessu landi“, þegar þessi
„passrf yrði þjóðkunnur. Vill Tím-
inn nú ráðleggja M. G. að ganga
með vottorðið „upp á vasann“, til
sýnis Skagfirðingum í kosninga-
mörgum sviðum. En aðstreymið
til borganna er hóflaust. Áður en
lýkur er landsbygðin rúin öllum
sínum bestu kröftum og getur ekki
endurnært borgimar lengur. þær
visna því smámsaman upp, og
hnignunin færist yfir þjóðina hægt
en ákveðið eins og nóttin.
Sé þessi tilgáta eins rétt og hún
er sennileg, og eins og því miður
ýmislegt virðist benda til meðal
stórþjóðanna á yfirstandandi tím-
um, þá er hér sannarlega á ferð-
inni alvörumál. Eftir þessu mætti
líkja sveitunum og bæjunum við
tvö tré. Annað, sveitirnar, stendur
á föstum rótum í fjallshlíð, veður-
barið að vetrum en allaufgað að
sumrum. það þroskast frá ári til
árs, og dreifir frá sér fræinu í all-
ar áttir. Hitt, borgirnar, er síma-
tré, sem sett hefir verið niður við
þjóðveginn. það getur verið úr
góðu efni, og vel um það búið á
allan hátt. það stendur teinrétt og
tignarlegt, og ber menningu síns
tíma á sterkum og fögrum herð-
um. En það er svift lifandi sam-
bandi við hina sífrjóu mold, svo
að áður en varir hlýtur það að
fúna og' falla. Sé þá ekki lifandi
skógur uppi í hlíðinni til þess að
taka og láta í hinna stað, þá fellur
sú menning, sem á þeim hvílir, til
grunna.
Lifandi skógurihn er því stofn
sem aldrei má eyða um of og altaf
verður að halda í fullum þroska.
það er eitt, sem við getum gert
og eigum að gera til þess að við-
halda þessum lifandi stofni, sveita-
leiðangrinum og þingmönnum í
valdasókninni. það er þó altaf eitt-
hvað nýtt í íslenskum stjórnmál-
um.
Samskonar siðferðisvottorð
þurfa piltar og stúlkur að hafa til
þess að komast í lægstu bekki
skólanna. Yfirsetukonur og barna-
kennarar þurfa þess sömuleiðis
M. G. brestur skilning á því, að
þeir sem ætla að verða þingmenn
og ráðherrar eiga elcki að þurfa
slík vottorð. það eiga ekki aðrir
að sækja eftir þeim störfum en
þeir, sem fjöldanum eru persónu-
lega kunnir að því að vera heið-
virðir menn.
Brandur biskup Sæmundsson
sagði forðum þessi frægu orð um
Hvamms-Sturlu: „Engi maður
frýr þér vits, en meirr ertu grun-
aður um græsku“. — þetta á ekki
við um M. G. Tíminn frýr honum
vits sem stjómmálamanni a. m. k.
— en um græskuna er látið ótalað.
----a----
Pjéðhagasmiðir.
Sturla Jónsson á Fljótshólum
hefir ritað grein í Mbl. um þjóð-
hagasmiðinn Jón á Villingaholti í
Flóa. Ilefir Jón smíðað handspuna-
vél, eftir mínum spunavélum.Hann
er afbragðs smiður, bæði á tré og
járn, og svo er hann við renniverk
og steypir sjálfur kopar. — En nú
vil eg minnast annars manns, sem
einnig er fyrirmynd í öllu verklegu
og þjóðhagasmiður. það er Einar
bóndi Sveinsson á Leirá.
í fyrravetur smíðaði eg spuna-
menningunni, og það er að rækta
landið, svo að sem flestir geti lif-
að þar góðu lífi. það mál er fyrsta
og síðasta skylda bóndans. það mál
á að vera fyrsta og síðasta fram-
kvæmdamál þjóðarinnar í heild.
það mál er flestum öðrum fremui’,
bæði fjárhags- óg menningannál.
Reyndar er það svo, að rökin fyr-
ir því, að ekki borgi sig að rækta
þetta og hitt, — að ekki borgi sig
að rækta landið, í samanburði við
eitt og annað, sem fyrir liendi er,
þau era altaf svo nærtæk og fljót-
fundin. En það sem best borgar
sig í svipinn, er næstum aldrei hið
nauðsynlegasta. Hugsum okkur að-
eins, ef foreldrarnir höguðu sér
þannig með uppeldi barna sinna;
tækju það einungis strang-fjár-
hagslega. Hugsum okkur að þau
reiknuðu hvert viðvik sem til upp-
eldis þeirra færi. Móðirin reiknaði
með næturvinnutaxta hverja stund
sem hún vaknaði til barnsins síns.
Faðirinn reiknaði með vöxluin og
vaxtavöxtum hvern eyri sem hann
legði fram í þess þarfir. Mig
grunar, að þá kæmi bráðlega fram
sú kenning, að barnauppeldið væri
lélegasta fyrirtækið, sem nokkur
hefði með höndum, og ef þannig
rök peninganna ein réðu, þá legð-
ist að fullu niður öll umönnun fyr-
ir, og öll ræktarsemi við hina upp-
vaxandi æsku, m. ö. o. það starf
sem er undirstaða lífs og menning-
ar á jörðu hér.
En ást foreldranna varðveitir
líf barnanna og leggur sig fram
um uppeldi þeirra eftir því sem
vél heima hjá Einari, en hann
vann að því með mér, og gerðum
við á henni smábreytingar. Einar
seldi þessa vél og smíðaði sér aðra,
og var eg elcki við það. í vetur
smíðaði hann þriðju vélina og
gerði nú á henni talsverðar breyt-
ingar. Og loks tókst honum að
finna upp teljara á spunavélina,
sem segir til með klukku, þegar
nógu margir snúningar eru komn-
ir, svo nú þarf ekki að telja snún-
ingana, en það var mjög erfitt.
Áður en eg fór hingað norður í
vor, fór eg að heimsækja Einar á
Leirá. þótti mér nýung að sjá
þessa nýju spunavél með öllum
breytingunum, tvinningaráhaldi
og teljaranum. Ætlar Einar að
taka einkaleyfi á teljaranum.
þyrfti þessi nýja vél að komast
inn á sem flest lieiimli og svo við-
eigandi vefstólar, til þess að okk-
ur yrði meira úr ullinni okkar.
Eg var hrifinn af því að finna
Einar. Er ilt ef þjóðin hefir ýstru-
menn í hávegum, en hinir sem
hugsa um verklegu framfarirnar
og verja til þess æfi sinni að bæta
áhöld manna, eru lítils metnir.
Blör.duósi 20. júní 1923.
Albert Jónsson
frá Stóruvöllum.
Eftirmælí.
þann 12. nóvember síðastliðinn
andaðist að Ólafsvöllum á Skeiðum
bændaöldungurinn Jóhann Magn-
ússon, hjá tengdasyni sínum og
dóttur. Ilann var fæddur 16. ágúst
1838 í Eyvindarhólum. Voru for-
eldrar hans Magnús prestur Torfa-
son prófasts Jónssonar prests
Finnssonar biskups, og Guðrún
Ingvarsdóttir bónda á Skarði í
Landsveit. Ungur byrjaði hann að
læra undir skóla, en sama ár og
hann átti að fermast, andaðist fað-
ir hans, og var þá námi hans lok-
ið. Fluttist hann þá árið eftir til
síra þorsteins Einarssonar prests
á Kálfafellsstað í Suðursveit, sem
var giftur föðursystur hans Guð-
ríði Torfadóttur. Hann kvongaðist
árið 1860 Björgu Björnsdóttur frá
Borgarhópi. Eignuðust þau hjón
11 börn, af hverjum 4 dætur eru á
lífi: Oddný gift í Ameríku, Jó-
hanna, ekkja búandi í Suðursveit,
Guðrún gift Sigfúsi Skúlasyni frá
föng leyfa, án þess að reikna hvern
eyri eða stund, sem til þess fer, og
heilbrigð skynsemi þjóðarinnar
leggur nú orðið fram sinn skerf til
að styrkja foreldrana að þessu
starfi. Og á sama hátt þarf það
að verða svo, að ást bóndans til
býlis síns knýr hann til að leggja
fram alla sína krafta til að bæta
það og prýða, án þess að reikna
hvert viðvik til peninga, eins og
alla tíð hafa gert bestu bændur
þessa lands, eg heilbrigð skynsemi
þjóðarinnar styrkir þá að því
verki með ráðum og dáð, — stefna
sem nú er hér til allra heilla hafin,
en þarf að fylgja vel eftir. því að
þetta hvorttveggja, uppeldi fólks-
ins og ræktun landsins er hlið-
stætt. það eru tvö ófrávíkjanleg
skilyrði tilverunnar fyrir því, að
þjóðin geti orðið langlíf í landinu,
en hvorugt vel til þess fallið að
verða beint gróðafyrirtæki þeirra,
sem bera þau mál uppi, eftir venju-
legri merkingu þess orðs. Og bæ-
irnir geta sannarlega orðið einn
liðurinn í i’æktun lýðs og lands. En
þar sem reynslan hefir sýnt, að
þeim hættir við að vaxa um of,
eins og aðrennandi vatnið smá-
dýpkar sinn eigin farveg, þá verð-
um við að hamla þar á móti öllum
kröftum, til þess að þeir verði ekki
eins og sjúkur yfirvöxtur á trén-
aðri jurt, heldur sem fullþroska
aldini á sterkum og heilbrigðum
stofni.
Bjarni Ásgeirsson
frá Knarrarnesi.
----o----