Tíminn - 14.07.1923, Page 2

84
T I M I N N
Islandsbanki.
I.
Skýrsla viðvíkjandí bankamim.
í tilefni af umræðum þeim, er
nú undanfarið hafa orðið, bæði
utanþings og innan, og þó sér-
staklega á alþingi, um þörfina á
því, að skipa nefnd til þess enn á
ný að rannsaka hag íslandsbanka,
skal bankastjórnin leyfa sér að
leiða athygli almennings að því,
sem hér skal greina, og jafnframt
lýsa yfir því, sem segir hér á eftir:
Samkvæmt ráðstöfun alþingis
1921 og síðar gefnu samþykki hlut-
hafa bankans, var skipuð nefnd
til þess að rannsaka allan hag ís-
landsbanka og meta til peninga
hlutabréf hans. 1 þessari nefnd
áttu sæti fyrir hönd alþingis:
bankastjóri Björn Kristjánsson og
hagstofustjóri þorsteinn þorsteins-
son, fyrir hönd bankans: útgerð-
arm. Ágúst Flygenríng og kaup-
maður Ólafur Benjamínsson, en
sem oddamann í nefndinni út-
nefndi hæstiréttur íslands pró-
fessor Eirík Briem. Allir ei’u þess-
ir menn þektir meira og minna um
alt land, svo það er óþarfi hér að
lýsa kostum þeirra eða hæfileik-
um til að leysa samviskusamlega
og réttilega af hendi það starf, sem
þeim var hér falið. þó getum vér
eigi varist að benda á, að framan-
greindir nefndarmenn eru einmitt
þektir að því, að vera sérstaklega
gætnir og varir um sig í öllum fjár-
málum og þannig búnir þeim hæfi-
leikum, sem benda í þá átt, að bú-
ast mátti fremur við fullströngu
en vægu mati á hlutabréfum bank-
ans.
Enginn hinna tilgreindu nefnd-
armanna var neinum þeim skulda-
böndum bundinn við bankann, að
það gæti haft nein áhrif á matið,
flestir þeirra höfðu alls engin
skuldaskifti sjálfra sín vegna við
bankann og aðeins einn þeirra var
gamall og nýr viðskiftavinur. Oss
er að öllu þessu athuguðu gersam-
lega óskiljanlegt, hvað það ætti að
vera, sem nú, ári síðar en mats-
nefndin lauk störfum, gerði það
nauðsynlegt að láta fara fram nýja
rannsókn á öllum hag bankans.
nema ef bankinn hefði síðan nefnd
in lauk störfum sínum, veitt ein-
hver stór lán, sem hefðu bakað eða
ætla mætti að mundu baka bank-
anum stórtjón, og skal því fljótt
svarað, að bankastjórnin neitar því
gersamlega, að nokkur slík lán hafi
verið veitt í bankanum, enda hefir
enginn þeirra manna, sem hafa
verið að fitja upp á nýrri rann-
sókn, drepið á neitt slíkt.
Vér getum nú í raun og veru lát-
ið hér staðar numið, en vegna ái-
mennings, sem ætti að fá sem
sannastar skýrslur um þetta mál,
þá virðist oss rétt að skýra öllum
almenningi frá því, hvernig vér
álítum hag bankans nú komið, eft-
ir því sem vér vitum sannast og
réttast.
Matsnefndin mat tap bankans í
árslok 1921 kr. 6.613.658.00.
Til þess að standast þetta Lap
hefir bankinn lagt til hiliðar:
Allan ársarð bankans
1921...................kr. 2.206.270.81
Frá varasjóði..........— 1.687.000.00
Borgað upp í áður af-
skrifuð töp............— 2.092.30
Kr. 3.895.364.11
Af ársarði 1922 leggur
bankaráð og banka-
stjórn til við aðalfund
7. þ. m. að lagt verði
til hliðar...............kr. 1.157.048.89
Hér við bætist svo
varasjóður bankans í
árslok 1921................— 2.313.015.03
Væntanleg aukning
varasjóðs af ársarði
1922 ......................— 32.391.28
Kr. 7.397.819.31
Ilið áætlaða tap var .. — 6.613.658.00
Mismunur..............kr. 784.161.31
Eftir þessum tölum á því bank-
inn óskert alt hlutafé sitt, 4Ys
milj. kr., og að auki kr. 784.161.31,
eða með öðrum orðum rúmlega
172/5% af hlutafénu.
þetta verður þá niðurstaðan þó
mat matsnefndarinnar sé að öllu
leyti lagt til grundvallar þegar
dæma á um hag bankans. En þeg-
ar matsnefndin var að Ijúka störf-
um sínum, taldi þáverandi banka-
stjórn ástæðu til að mótmæla sér-
staklega tveimur atriðum í mats-
gerðinni, og skulum vér, í sam-
bandi við framanritað,leyfa oss að
skýra nánar frá þeim ágreiningi.
Eins og kunnugt er, fékk bank-
inn af renska ríkisláninu frá 1921
upphæð, sem nam 280 þús. ster-
lingpundum. Lán þetta á að greið-
ast með vaxandi afborgunum eins
og veðdeildarlán á 30 árum; 1. af-
borgun er 1. sept. 1923. Byrði bank
ans af þessu láni er því komin und-
ir því, hvert verður gengi sterling-
punda í íslen'skum krónum að með-
altali í næstu 30 ár. En matsnefnd-
in tók ekkert tillit til þess, að lán-
ið er 30 ára lán, og taldi það bank-
anum til skuldar, alveg eins og
skuldbindingar, sem voru gjald-
kræfar strax, og gerði matið á
þeim grundvelli, að bankinn þyrfti
að afborga alt lánið með því ster-
lihgpundagengi, sem var þegar
matið fór fram, eða með 27 kr.
hvert sterlingpund. Baikastjómin
taldi matsnefndina vera alt of
stranga í þessu tilliti og hélt þv'
fram, að hér ætti að leggja til
grundvallar áætlað meðalgengi
sterlingpunda hér næstu 3Ö ár,
sem hlyti að teljast miklu lægra
en 27 ísl. kr. hvei’t sterlingpund.
Að bankastjórnin hafi ekki staðið
ein uppi með þessa skoðun, sést á
því, að á alþingi í fyrra áætlaði þá-
verandi fjármálaráðherra að ríkið
þyrfti ekki að endurborga sinn
hluta af þessu sama enska láni
með hærra gengi en 20 kr. hvert
sterlingpund að meðaltali. En með
framangreindri matsaðferð komst
matsnefndin að þeirri niðurstöðu,
að fram yfir þá upphæð, sem enska
lánið var bókfært í bankanum,
þyrfti hann að borga kr. 1.432.843.-
00, og er sú upphæð innifalin í of-
angreindri upphæð kr. 6.613.658.-
00. þessi eini liður munar hvorki
meiru né minna en 31% af hluta-
fé bankans (41/2 milj.), og þar
sem nefndin mat hlutabréfin 91%
af nafnverði, þá hefði hún orðið að
meta þau 122%, ef hún hefði slept
að meta tap á þessum lið.
Hitt ágreiningsatriðið var fólg-
ið í því, að nefndin vildi ekki meta
bankanum í hag neinn gengismun
á gulli því, sem bankinn á í doll-
urum og Norðurlandakrónum, og
bar nefndin það fyrir sig, að sam-
kvæmt 3. gr. laga, 31. maí 1921, er
bankinn skyldur til að selja ríkis-
sjóði gullið „með nafnverði".
Bankastjórnin þáverandi hélt því
aftur á móti fram, að „nafnverð“
t d. gulldollars væri 1 dollar og
ætti að borgast af ríkisstjóminni
ef til kæmi með jafnmörgum ísl.
kr., sem gengið á dollar á hverjum
tíma ‘segði til um, en hins vegar
Svo segir í upphafi skýrslu þess-
arar, að tilefni hennar sé „sérstak-
lega“ umræður á alþingi um þörf-
ina á því, að skipa nefnd til þess
enn á ný að rannsaka hag íslands-
banka. Tilefnið er með öðrum orð-
um „sérstaklega" aðstaða Fram-
sóknarflokksins í máli þessu, því
að það er alkunnugt, að Framsókn-
arflokkurinn bar fram tillögu þá
sem að er vikið með orðum þess-
um. Skýrslan er svar bankans við
tillögum flokksins og Tímans. Á
fimtudaginn í síðastl. viku birtist.
ætti bankinn ekki rétt á að fá sjálft
gullverðið fyrir dollarinn, ef það
væri hærra en ákvæðisverð mynt-
arinnar. En gengismunur þessi á
gullforðanum nam ca. 1 milj. kr.
eða ca. 22% af hlutafé bankans.
Af þessu sést, að ef matsnefnd-
in hefði viljað fallast á skoðanir
bankastjórnarinnar um þessi tvö
ágreiningsatriði, þá hefði mats-
verð hlutabréfa bankans orðið
144%, eða með öðrum orðum
hverjar 100 kr. í hlutafé taldar
144 kr. virði.
Vér höfum viljað vekja athygli
á þessum framangreindu tveimur
ágreiningsatriðum milli matsnefnd
arinnar og bankastjórnarinnar,
sakir þess, hve mikilsverð þau eru,
til þess að gefa mönnum kost á að
mynda sér skoðun um þessi atriði.
þó viljum vér sérstaklega benda
á, að því er gengismuninn á enska
láninu snertir, að hvernig sem á
það mál er litið, þá er þess að
gæta, að hver svo sem gengismun-
ur kynni að verða, þá skiftist hann
niður á 30 ár og gæti væntanlega
tekist af árlegum tekjum bank-
ans, án þess að telja þurfi hann
til frádráttar á varasjóði, hluta-
fé eða öðrum eignum bankans
eins og matsnefndin gerði.
Til þess fyrirfram að taka fyrir
allan misskilning eða rangfærslur
út af þessari skýrslu, skulum vér
að lokum geta þess, að þótt vér
lítum svo á, sem að ofan greinii
um hag bankans, þá viljum vér
eigi að orð vor séu skilin svo, sem
að vér álítum að fjárhagserfiðleik-
ar þeir, sem verið hafa hér í landi
undanfarin ár, séu nú um garð
gengnir. það er þvert á móti sam-
hljóða álit vor allra, að það þurfi
að neyta allrar orku og viðhafa
alla hugsanlega sparsemi til þess
að landið geti unnið bug á þeim
örðugleikum, sem enn eru fyrir
hendi.
Reykjavík, 2. júlí 1923.
Stjóm Islandsbanka.
Eggert Claessen.
Oddur Hermannsson.
J. B, Waage.
skýrslan í Morgunblaðinu. Daginn
.eftir barst hún til ritstjóra Tím-
ans með tilmælum um að hún yrði
birt í Tímanum. pá ókurteisi hefði
bankastjómin vel getað sparað sér.
Engu að síður birtir Tíminn skýrsl-
una, því að hann vill í öllu sýna
íslandsbanka fulla sanngirni. En
hitt leiðir af sjálfu sér, að henni
verða látnar fylgja athugasemdir.
Matsnefndin frá 1921.
Skýrsla þessi,og mótmæli banka-
stj órnarinnar gegn rannsókn á ís-
landsbanka, byggist algerlega og
eingöngu á matsnefndinni sem
kosin var á alþingi 1921 „til þess
að meta verð hlutabréfa þeirra,
sem ríkissjóður tekur í Islands-
banka“. Nú gildir hún altaf gamla
reglan að „varðar mest til allra
orða að undirstaða rétt sé fund-
in“. því skal hér vikið fyrst að
kosningu nefndar þessarar.
Er þess þá fyrst að minnast að
með ofbeldi fékk flokkur Jóns
Magnússonar og Magnúsar Guð-
mundssonar því ráðið þá, að ekki
var leyfð hlutfallskosning í nefnd-
ina. Með þessu ofbeldisverki var
sá hluti þingheims, fyrst og fremst
Framsóknarflokkurinn, sem var
andstæður stjórninni og vantreysti
méiri hlutanum í íslandsbanka-
málinu, sviftur þeim rétti að eiga
fulltrúa í matsnefndinni.
þessi framkoma gömlu stjórnar-
innar mæltist svo illa fyrir í þing-
inu, að þinglausnadaginn, þegar
nefndin var kosin, mótmælti
meiri hluti Alþingis nefndarkosn-
ingunni með því að skila auðum
seðlum. Björn Kristjánsson var
kosinn í nefndina með 17 atkv. og
þorsteinn þoisteinsson með 15
atkvæðum, en 22 atkvæðaseðlar
voru auðir. (sbr. Alþt. B. 2505
1921).
Enn vakti það hneiksli margra
þingmanna að íslandsbanki átti að
skipa jafnmarga í nefndina og al-
þingi, þar sem þó um það átti að
vera að ræða að tryggja hagsmuni
landsins.
Vantraust á matsnefndinni.
Með þessu var matsnefndinni
gefið fullkomið vantraust. Slík
nefndarkosning sem þessi gat ekki
vænst hins minsta trausts frá
Framsóknarflokknum, né yfirleitt
þeim fjölmörgu Islendingum, sem
tortrygðu þingmeirihlutann í ís-
landsbankamálinu. Hvorki þeir
menn, sem íslandsbanki skipaði, né
þessir sem kosnir voru af minni-
hluta þings, gátu vænst trausts
alþjóðar Islendinga. Fulltrúar
bankans voru beint kosnir til að
gæta hagsmuna hans. Hina tvo
kusu þeir stjórnmálamenn, sem
altaf hafa verið vilhallir undir
bankann.
Einn einasti maður í nefndinni,
Eiríkur Briem prófessor, sem
skipaður var af hæstarétti, átti til-
kall til trausts alþjóðar. En hann
stóð einn uppi. Og hann var orð-
inn 75 ára gamall þegar hann hóf
starf sitt í nefndinni. það var ekki
hægt að ætlast til þess, að hann
léti brjóta á sér. Hann tilheyrir
fyrri kynslóð og var það beinlínis
rangt að leggja það á herðar hans
að meta horfur atvinnulífsins aú
og bankatryggingar.
II.
Athugasemdir.
Ferðahugleiðingar.
----- Niðurl.
Heimavinna.
Á fyrri öldum tíðkaðist það
mjög að menn fóru á stórum
„farmaskipum" norður á Strandir,
til þess að sækja rekavið, en jafn-
framt voru þessi skip notuð til
fiskveiða. Norður í Ófeigsfirði sá
eg stærsta opna skipið sem eg hefi
séð og heitir Ófeigur. Datt mér í
hug að slík hefðu þau verið hin
stóru skip er þórður kakali hafði
með sér af Vestfjörðum í Flóabar-
daga: Rauðsíðan, Trékyllirinn,
Ógnarbrandurinn o. fl. Hefir Guð-
mundur bóndi Pétursson flutt á
Ófeigi mikinn við til Húnvetninga
og Skagfirðinga, meðan rekinn var
mikill, en síðari árin hefir ekki
verið rekasælt. Jafnframt var
skipið notað til hákarlaveiða.
það tíðkaðist og á fyrri öldum
að Strandamenn smíðuðu Stran/a-
sái af ýmsum stærðum, sákeröld,
tveggjatunnusái og ýms önnur
áhöld, úr rekaviðnum, og seldu
víða um land. Einokunarkaup-
mönnunum dönsku var afarilla við
þessa innanlandsverslun. „Menn
máttu ekki skiftast nauðsynjum
sín á milli, enn síður eiga kaup
saman, því öll sala, hjálp eða lán,
hvað sem við lá, var kallað
„prang“ og látið varða húðstrok-
um og þrælkun“, segir Jón Sig-
urðsson.
Ekki er það nú til baga, en samt
er minna orðið um slíkar smíðar
og er erfitt að keppa við verk-
smiðjuiðnaðinn útlenda, og reka-
viðurinn er seinunninn.
En annað sá eg ánægjulegt, a.
m. k. í einum bæ, í Reykjarfirði.
það var kerra, smíðuð að öllu leyti
heima, og önnur hafði verið seld
ffá bænum. Og þar var laglegasti
bátur í smíðum.
Samgönguerfiðleikamir hafa
það gott í för með sér, að menn
læra betur að búa að sínu. Og
krepputímarnir sem nú þrengja
svo fast að okkur, ættu að kenna
okkur að við getum fjölmargt unn-
ið sjálfir sem við nú kaupum að,
og hitt ekki síður, að við þurfum
alls ekki margs þess með sem við
kaupum dýrum dómum utan yfir
pollinn.
Heydalsárskólinn.
I miðri Strandasýslu. í frjósamri
bygð, þar sem aðdrættir eru hæg-
ir, stendur Heydalsárskólinn. Sig-
urgeir Ásgeirsson skólastjóri, sem
nú býr á Óspakseyri, hafði þar
unglingaskóla í mörg ár, við ágæt-
an orðstír.
Á marga vegu var hlynt að skól-
anum. Meðal annars er þar stórt
og gott bókasafn, og skólahúsið
virðist nógu stórt fyrir hæfilega
stóran skóla.
En þegar dýrtíðin krepti mest
að, lagðist unglingaskólinn niður
og er þar nú aðeins heimavistar-
skóli fyrir börn.
Unglingaskólinn þarf að rísa
upp aftur á Heydalsá. Aðstaðan ei
svo einstaklega góð til þess. I
Borgarfirði og víðar, hafa nokkrir
ungir og áhugasamir menn tekið
það mál að sér. Aðstaðan þó miklu
erfiðari. þessu eiga hinir ungu og
framtakssömu menn að beitast
fyrir í Strandasýslu. þetta er ekki
einungis alment menningarmál.
Unglingastraumurinn á kaupstaða-
skólana er hættulegur fyrir sveit-
irnar. Hann er hættulegur fyrir
óþroskaða unglingana líka.
Ingólfsfjörður.
Ingólfsfjörður skerst inn í land-
ið skamt fyrir norðan Trékyllis-
vík. Er það alveg einstakt hve þar
er gott til hafna, því að fjörður-
inn beygist fljótt, verður því full-
komið skjól fyrir hafsjóum, og svo
er þar svo aðdjúpt, að ekki þarf
að reisa nema mjög stuttar
bryggjur til að hafskip geti legið
við þær. En fiskur er jafnan úti
fyrir og þarna eru helstu síldar-
miðin skamt undan.
Er því ekki að undra þó að út-
gerð hæfist við Ingólfsfjörð, þeg-
ar mest gekk á með síldina. Risu
þá upp sex síldarveiðistöðvar
þarna, sumar reistar með mjög
miklum kostnaði. Aldrei voru þær
þó allar notaðar í einu. Og síðast-
liðið sumar var engin notuð —
hvað sem verður í sumar.
Eg reið fram hjá tveim eða þrem
þessara stöðva. Umgengnin var
afskapleg. Á löngu svæði yar varla
hægt að koma hestunum áfram
fyrir tunnubrotum, gjörðum og
allskonar járn- og timburskrani.
Verst var það við eina stöðina.
Húsið hafði verið rifið, bryggjan
farin í sjóinn. Tunnuhaugarnir og
skranið var út um alt. Var mér
sagt að þetta verðlausa skran
stæði bankanum í mörgum tugum
þúsunda króna.
Mikinn auð hefir síldin flutt á
land. En hvað hefir farið í súg-
inn, beinlínis og óbeinlínis ? Og
hvar er hollustan sem þjóðfélaginu
hefir stafað af því umróti öllu?
Eg slæ nú botninn í þessar ferða-
hugleiðingar. Vil aðeins bæta því
við að náttúrufegurð er síst minni
í Strandasýslu en annarsstaðar á
landinu. Enginn gleymii*, sem séð
hefir, hinni hrikalegu náttúrufeg-
urð sem við manni blasir, þegar
farið er undir Ennishöfða, milli
Kollafjarðar og Bitru. En í norð-
urhluta sýslunnar eru fjöllin allra
fegurst og stórfenglegust. Vildi
eg skora á málarana að fara þang-
að norður og mála fjöllin, til þess
að sem flestum gæfist tækifæri til
að fá hugmynd um þá fegurð. Með
pennanum verður henni ekki lýst.
Tr. p.
-----o-----
Vatnsveitan. Alllangt er komið
með að grafa fyrir pípunum í hina
nýju vatnsleiðslu til bæjarins.
Liggur hún töluvert á öðrum stað
en gamla vatnsleiðslan.