Tíminn - 21.07.1923, Blaðsíða 1

©faíbfett
og afgreií»slui"a6ur (Eimans er
Sigurgeir ^riðrtfsfon,
£ambanösf)úsinu, KeYfjauíf.
^f^rtifeðía
íímans er i Sambanbsfyúsinu,
©pin öaglega 9—\2 f. Ij.
Stmi 496.
YIL ár.
Reykjavík 21. jxílí 1923
24. blað
flfbpagðs tegund
af
♦
♦
♦
hreinum Yirginin sigarettum. ♦
Smásöluvepð 65 aupap. =.3 ^
Fpægap fypip gæði. ♦
▼
/íí *

-<§!►
Kveðja
frá Norðmönnum.
Ummæli Laxs Eskelands skóla-
stjóra um kjöttollinn.
I.
Allir íslendingar sem komið
hafa til Noregs, hafa heyrt talað.
um Lai’s Eskeland, Margir hafa
setið á skólabekkjum hjá honum,
eða hlýtt á hann halda ræðu. Lars
Eskeland er skólastjóri á einum
merkasta lýðháskóla Norðmanna
á Voss. Hann er atkvæðamestur
allra lýðháskólamanna í Noregi.
Hann er frægur ræðuskörungur,
Hann er mikill Islandsvinur og
prýðilega að sér í fornbókment-
unum.
Hinn 16. júní síðastliðinn var
haldinn bændafundur í Stafangri
á vesturströnd Noregs. Lars
Eskeland flutti þar ræðu ,og vék
mjög að íslandi. Ræðan er birt i
aðalstjórnmálablaði norsku bænd-
anna, „Nationen“, 4. og 5. þessa
mánaðar. Fara hér á eftir nokkr-
ar glefsur úr ræðunni.
„Danskur prófessor sagði einu
sinni á fundi á Sjálandi, að Fær-
eyingar væru fjörugasti ættliður
dönsku þjóðarinnar. Hann reiddist
■á eftir þegar eg sagði við hann að
annaðhvort yrði hann að telja Fær-
eyinga sérstaka þjóð eða Norð-
menn. Hann spurði hvort 20 þús.
menn gætu talist þjóð. það væru
jafnmargir og í einni götu í Kaup-
mannahöfn. Eg minti hann á, að í
London einni væri þrefalt fleira
fólk en í Danmörku allri. En Dan-
ir vildu engu að síður teljast þjóð,
eins og rétt væri og sjálfsagt. það
er ekki fjöldinn sem sker úr. Is-
lendingar eru næsta fáir. En eng-
inn mun neita því að þeir séu sér-
stök þjóð. því að það stendur
ljómi af hinni miklu menningar-
starfsemi þeirra frá elstu tíð og
fram á þennan dag. Iieimurinn
væri að mun fátækari hefði þessi
litla þjóð ekki verið til. Og við
Norðmenn hefðum þó einkum ver-
ið fátækari. Við hefðum verið svo
miklu fátækari að það er óvíst að
við hefðum þá náð okkur eftir
hnignunartímabilið. Ein allra
helsta ástæðan til að við hófum að
reisa við norska ríkið eftir 1814
var sú, að minningarnar vöknuðu
um það, sem Noregur var einu
sinni.............
Betra sagnarit hefir sennilega
aldrei verið skrifað en Heims-
kringla Snorra. það er saga Nor-
egs sem þannig er skrifuð og það
var íslendingur sem gerði það.
Enginn getur sagt um hve mikið
gagn sá maður. hefir gert okkur.
Norski konungurinn lagði hann að
velli, eða bjó honum banaráð. En
hann launaði okkur vel: hann tók
þátt í viðreisn Noregs. því má
ekki gleyma meðan Norðmenn
lifa. Við eigum að minnast þess að
Islendingar hafa unnið okkur svo
mikið gagn að við getum aldrei
fullþakkað þeim. Öll sambúð okk-
ar við ísland á að fá svip og stjórn-
ast af þessum sannleika. Við eig-
um að vera fyrstir til að rétta þeim
hjálparhönd að svo miklu leyti
sem við getum. Við eigum að vera
fyrstir til að unna þeim þess heið-
urs sem þeim ber..............
Við vitum af eigin reynslu hve
sárt okkur tekur það, ef einhver
hefir af okkur það sem okkur ber.
íslendingar eru ekki ánægðir með
okkur að þessu leyti og ekki að
ástæðulausu. þeim finst við ganga
fullnærri sér, þegar við köllum
fornbókmentir þeirra okkar nafni.
Og eg verð að segja, að þeir hafa
á réttu að standa. Að vísu er það
svo, að bókmentirnar eru sameign
okkar. En íslendingarnir eru aðal-
mennirnir. þessvegna er rangt að
kalla þær gamal-norskar. Við ætt-
um annaðhvort að kalla þær norsk-
íslenskar eða ef til vill norrænar
Undir öllum kringumstæðum eig-
um við að nota það nafn sem seg-
ir rétt til...........
þessa daga er fjárhagsmál á
dagskrá, sem getur orðið til þess
að snúa huga allra íslenskra bænda
á móti okkur, finnist þeim við ekki
sýna þeim þann bróðurhug sem
þeir vænta af okkur. það er norski
tollurinn á íslenskt sauðakjöt sem
um er að ræða. Bændablaðið „Tím-
inn“ tekur hart á okkur fyrir það.
Við eigum tvímælalaust að nema
þennan toll burt. Við eigum að
gera það vegna samvinnxmnar sem
við þráum og vinnum að beggja
megin hafs. Sennilega myndum
við og hagnast á því f járhagslega.
Við viljum gjarnan reka fiskiveið-
ar við ísland með góðum og hag-
stæðum kjörum. það væri ranglátt
ef við veittum íslendingum ekki
eittlivað í staðinn. Best væri ef við
færum að fornunt vana og létuni
íslendinga eiga meiri rétt í Noregi
en nokkxa aðra þjóð. Eg vona að
þetta verði jafnframt því sem við
hefjumst á ölium sviðum. þessi
tolllækkun, sem þeir biðja okkur
um, mun auka verslunarviðskift-
in milli landanna, og það er mjög
merkilegt atriði.1)
Við eigum að opna skólana okk-
ar fyrir íslenskum æskumönnum
eftir því sem við frekast getum.
Við eigum að kynnast bóknment-
um Islendinga. því betur sem við
kynnumst, því betur munu báðir
finna, hversu mikill þróttur er því
samfara að náfrændur standi hlið
við hlið. Órjúfandi bönd knýta
saman Island, Færeyjar og Nor-
eg. þau verða ekki rofin til fulls.
Og því hægar sem lífsstraumurinn
gæti runnið þeirra í milli, því
betra“.
II.
Tíminn þarf ekki að fara mörg-
um orðum um þessi ummæli. Lars
Eskeland talar vafalaust fyrir
munn fjölmargra Norðmanna.
Hugur hans í íslands garð hefir æ
verið hinn sami og lík orð fóru af
munni prófessors Paasche, er hann
var gestur hér í bænum í fyrra.
Lars Eskeland mun vera sá mað-
ui’ sem yngri kynslóðin í Noregi
lítur einna mest upp til. Nálega í
heilan mannsaldur hefir hann ver-
ið einn af leiðtogum norsku þjóð-
arinnar. það er fullvíst að hann
talar fyrir munn fjölmargra Norð-
manna.
Fátt myndi meir gleðja íslenska
bændur, en ef tillögur Lars Eske-
lands næðu fram að ganga, og enn
meiri frændsemi yrði en áður
milli Norðmanna og Islendinga.
Fyrir þau íslensk stjórnarvöld,
sem fara með kjöttollsmálið af
okkar hálfu, er það hinn mesti
styrkur, að vita þennan hug fjöl-
margra manna í Noregi. það fer
ekki hjá því að það verði auðsótt
mál að fá tollinn numinn burt. En
það verður að gerast fyrir haust-
kauptíðina.
-----o----
D Leturbreyting hér.
Kaupdeilur.
„Bræður munu berjast".
Á síðastliðnum vetri var ekkert
unnið í prentsmiðjum bæjarins i
hálfan annan mánuð vegna kaup-
deilu milli prentsmiðjueigenda og
prentara.
Um líkt leyti deildu útgerðar-
menn og sjómenn um kaupgjaldið
Samkomulag fékst ekki. Á vertíð-
inni var skipunum haldið út samn-
ingslaust, en goldið sama kaup og
áður. Nú um misseraskiftin aug-
lýstu útgerðarmenn kauptaxta
sinn, sem ekki yrði frá vikið. Sjó-
mannafélagið svaraði með því að
leggja vinnubann á skipin. þegar
útgerðarmenn ætluðu að fá menn
á skipin fyrir taxta sinn, utan Sjó-
mannafélagsins, tók félagið það til
ráða að hindra för skipanna með
valdi. Snerust átökin um það hvort
skipin fengju vatn til fararinnar.
Var leitað aðstoðar lögreglunnai'.
En sjómenn höfðu vörð við skipin.
Urðu sviftingar nokkrar, en sjó-
menn báru hærri hlut og skipin
fengu ekki vatnið. Formaður Sjó-
mannafélagsins reyndi að forðast
árekstur við lögregluna og stilla til
friðar, en það kom fyrir ekki. Var
ekki annað sýnna, um tíma, en að
til stórvandræða myndi horfa. þo
tókst að koma samkomulagi á í
bili og munu eigendur skipanna,
sem fara áttu, hafa stigið þar
fyrsta sporið til þess. Kaupið á að
verða það, sem um semst síðar.
Félagar Sjómannafélagsins ráðnir
á skipin, en hinir látnir fara. Sjó-
mannafélagið hættir andstöðu
sinni. — Hér hefir því aðeins ver-
ið samið vopnahlé í bili.
Kaupdeilumál eru einhver við-
kvæmustu og hættulegustu mál
sem upp koma í þjóðfélaginu. Hin-
ir breyttu atvinnuhættir, atvinnu-
rekstur í stórum stýl í fjölmenn-
um borgum, harðsnúinn félags-
skapur beggja aðila, atvinnurek-
enda og verkamanna, gera mál
þessi oft gríðarlega yfirgripsmik-
il. þjóðfélagið stendur eða fellur
með rekstri atvinnuveganna. þess-
vegna verður það að leggja megin-
áherslu á að ekki verði stöðvun á
þeim. Og vitanlega á það að vera
jafn málsvari beggja aðila. En ein-
staklingamir eiga afkomu sína og
sinna ástvina undir arði fyrirtæk
isins eða kaupgjaldi. þessvegna ei
ekki að undra þótt volgni undii
rifjum er annarhvor þykist sjá
fram á, að svo þrengist í búi, að
neyð sé fyrir dyrum. þá getur
hitnað svo í, að fái þessir aðilar að
eigast einir við, að gripið sé til
þeirra meðala, sem þjóðfélaginu
stendur hætta af, svo að jafnvel
forystumennimir, sem sjá hvert
stefnir, ráði ekki við — eins og nú
fór í þetta sinn. Og þótt auðna réði
að í tíma stöðvuðust meiri vand-
ræði í þetta sinn, er fullséð að við
svo búið má ekki standa lengur.
Reynslan er búin að sýna hvern-
ig þessar kaupdeilur bera að hér
oft og einatt. þegar samningar eru
að renna út, ber hvor aðilinn fram
sínar fylstu kröfur. Langt er í
milli, því að báðir hafa vaðið fyr-
ir neðan sig, þ. e. gera ráð fyrir að
slá eitthvað af. En hvorugur vill
stíga fyrsta sporið til samkomu-
lags. það er litið svo á, sem það
sé veikleikamerki, viðurkenning á
rétti hins og því meiri hætta á að
útkoman verði verri en orðið
hefði, ef hinn hefði stígið fyrsta
sporið. þannig standa þessir hlut-
aðeigendur í sömu sporum og á
yfirborðinu lítur svo út sem engin
von sé samkomulags. Verkbann
eða verkfall hefst. þá versnar all-
ur vinskapur. þá er jarðvegurinn
að myndast fyrir þá atburði, sem
þjóðfélaginu eru beint hættulegir.,
þá fá æsingamennirnir beggja
megin undirtökin.
þjóðfélagið íslenska, sem heild,
hefir hingað til látið kaupdeilum-
ar vera sér óviðkomandi. Hefir það
í þessu efni látið alt „lagast og af-
lagast af sjálfu sér“, eins og sagt
var forðum. þetta getur ekki geng-
ið lengur. Sú breyting er orðin á
atvinnurekstri í bæjunum, að við
verðum að fara að læra af dæmi
annara þjóða í þessu efni. Ríkið á
hér svo mikið í húfi. það má ekki
horfa á það aðgerðalaust, að stór-
ar atvinnugreinar stöðvist vegna
ósamkomulags atvinnurekenda og
veikamanna um kaupgjald. Enn
síður má það horfa á það að láta
svo hitna í milli þessara aðila að
legið geti við blóðsúthellingum og
borgarastyr j öld.
Ríkið verður að skerast í leik-
inn. 0g aðalatriðið er það að ríkið
skerist nógu snemma í leikinn, áð-
ur en verkbann eða verkfall er haf-
ið, áður en stofnað er til ofbeldis-
verka af annarshvors hálfu, áður
en æsingamönnunum öðru hvoru
megin gefst tækifæri til að fremja
ofbeldisverk í skjóli hitans sem
gosið hefir upp.
I þetta sinn var ríkið ekki viðbú-
ið að skerast í leikinn, enda verð-
ur því ekki neitað, að málið bar
óheppilega að. því að málið ber
ekki rétt að þegar einu afskifti
ríkisvaldsins, þar sem þeir aðilar
eigast við sem hér áttust við, verða
þau, að láta lögreglu skerast í
leikinn til styrktar öðmm aðilan-
um, sem orðið hefir fyrir ofbeldi
af hinum. þetta er afsakanlegt í
fyrsta sinn, því að slík tíðindi
hafa ekki gerst hér áður, en það
má ekki koma fyrir aftur. Yitan-
lega verður því aldrei mælt bót, að
annarhvor aðili grípi til ólöglegra
meðala til styrktar máli sínu — og
það viðurkendi formaður Sjó-
mannafélagsins í verkinu, þó að
hann réði ekki við. En þá hefir
ríkið vanrækt skyldu sína þegar
fyrstu afskifti þess verða þessi.
Ríkið á að koma fram sem sátta-
semjari í slíkum málum sem þess-
um. I langflestum Norðurálfulönd-
um er til maður eða menn, sem
eiga að ganga í milli í kaupdeilum
og það er skylda að leita milli-
göngu hans eða þeirra áður en
stofnað er til verkbanns eða verk-
falla. þetta þarf að komast á hér.
það er leiðin til að komast yfir
„dauða punktinn“. þá þarf hvor-
ugur aðilinn að stíga „fyrsta spor-
ið“, sem báðir eru svo hræddir við
að spilli úrslitum. Sáttaboðin eru
borin fram af óhlutdrægum full-
trúa ríkisvaldsins, sem telur sér
skylt að vernda báða aðila. þá
fyrst er þessi leið reynist ófær, get-
ui' komið til annara afskifta ríkis-
valdsins.
Enn lengra vilja sumir fara,
þeir vilja gera báðum aðilum að
skyldu að hlíta úrskurði gerðar
dóms sem skipaður er af því opin-
bera. Með því móti væri vitanlega
best fyrir séð. En þá er það gamla
sagan: Hvar er tryggingin að sá
dómstóll verði réttlátur? Einkum í
litlu þjóðfélagi verður erfitt að
skipa slíkan dóm. En á það stig
á mannkynið vonandi eftir að
komast að finna ráð sem eru örugg
að setja niður þessar viðkvæmu
og hættulegu deilur.
En hitt verður að gerast og það
sem allra fyrst, að skipa trúnaðar-
mann ríkisins, sem atvinnurekend-
um og verkamönnum sé skylt að
leita til um sáttaumleitanir áðui'
en þeir slíta samningum og hefja
verkbann eða verkfall. Og það
verður að ákveðast með lögum að
hann hafi nægan frest til að reyna
sáttatilraunir.
Og í þetta sinn verður lands-
stjórnin að ganga í milli og sem
fyrst, því að enn er aðeins samið
bráðabirgða vopnahlé.
Naut og þorskar. I síðasta ein
taki af Moggapésa Magnúsar
Guðmundssonar er það hátíðlega
auglýst að aðstandendur blaðsins
hafi svo mikið af nautpeningi af-
lögu, að þeir vilji gefa. Ætti nú vel
við að Morgunblaðið sjálft lýsti því
yfir að í heimaherbúðunum væru
þorskarnir orðnir svo margir, að
vandræði stæðu af. Vissu fleiri og
þögðu þó, að meir en nóg er af
nautum og þorskum þeim megin,
en fáir bjuggust við að að yrði til-
kynt alþjóð af hlutaðeigendum
sjálfum. „Haldi Hel því er hefir“,
sagði þökk kerling. þið verðið að
dragast með nautin og þorskana
ykkar sjálfir, góðir herrar Morg-
unblaðsmenn. Tíminn tekur engan
fóðrapening. þið hafið dregið
þennan fénað að ykkur. það er á
ykkur sami svipurinn og var á
Vermundi mjóva, þegar hann bauð
að gefa Víga-Styr bróður sínum
berserkina. En Tímanum dettur
ekki í hug að koma nautunum og
þorskunum ykkar fyrir.
----o----
Greinum Ásgeirs Ásgeirssonar
um Kverið hér í blaðinu er nú
lokið. Koma þær út sérprentaðar
von bráðar.