Tíminn - 21.07.1923, Blaðsíða 3

T I M I N N
89
Auglýsing
íil innflyijenda óþavfs vavnings.
Með því að reglugjörð 31. mars 1921 um bann gegn innflutningi
á óþörfum varningi er enn í gildi, auglýsist hérmeð, að ráðuneytið
samþykkir eigi framvegis innflutning á varningi þeim, sem rœðir um
í reglugjörðinni, eftir á, heldur verða menn að beiðast innfiutnings-
leyfis áður en þeir panta vörurnar frá útlöndum.
Atvinnu- og samgöngumálaráðuneytið, 2. júlí 1923.
Kl. Jónsson.
Vigfús Einarsson.
Kjöttunnur,
alt til beykisiðnar, smjörkvartél o. s. frv. frá stærstu beykissmiðju í
Danmörku.
L. Jacobsen,
Köbenhavn Valby.
Höfum í mörg ár selt tunnur til Sambandsins og margra kaup-
manna.
Þvottaefnið „Nix
U
er best og ódýrast.
Iíefir alstaðar, þar sem það hefir verið notað,
hlotið einróma lof.
Sambandið annast um pantanir.
menn, og mun hitt sannara, að
dómur höfundar sé þar „harla látt-
vægur“. En hvað gildi þeirra snert-
ir, er mála réttast, að fyrir okkur
— og þar um snúast ummæli höf.
— hafa þær stórmikið, sérstakt
gildi. Má þar margt tilnefna: Að
miklu leyti sameiginlegan upp-
runa við vorar bókmentir og menn-
ingu, sem veldur því, að hvorar
auðga aðrar að miklum mun.
Skyldleikabönd með Norðurlanda
þjóðunum öllum, er gefa skyldur
og skilyrði til meiri kynninga en
ella; en síðast og helst tungnanna
sama frumlind, sem ekki er enn
deildari en svo, að þar er auðvelt
milli að rata. því þó að hr. S. J.
telji dönskuna opna litlar leiðir í
bókheima Norðmanna og Svía, þá
„krítar“ hann þar „liðugast“ sjálf-
ur. Hver er les dönsku og ríkis-
málið norska, veit, að þar ber
nauðalítið á milli; og um „lands-
málet“ er það sannast, að þar sem
ekki danskan vísar leið, kemur ís-
lenskan til stórhjálpar. Norskir
höfundar, ungir og gamlir, eru
hverjum íslendingi auðskildn’, er
dönsku les. Að Danir og Svíar
skilji ekki hvorir aðra, er sömu-
leiðis stórum öfgakent. Hví þyrp-
ist svenskt námsfólk og skólamenn
hvert sumar yfir á námsskeið
danskra skóla, ef þeir skildu ekk-
ert, sem kent er og rætt, og sama
gildir um Dani á svenskum skói-
um? þeir, sem verið hafa á náms-
skeiðum þessum með báðum þjóð-
um, auk Norðmanna, vita gerst
hvílík firra þessi fullyrðing höf-
undar er. Að Islendingar lesi „ná-
lega aldrei nokkra sænska bók“, er
að slá um sig með staðleysu stöf-
um. Sá er sannleikurinn, að þrátt
fyrir það, sem milli skilur, er
óhrekjandi, að dönskukunnátta
gefur sæmilegan aðgang að bók-
mentum allra Norðurlandaþjóð-
anna, sem fyrir margra hluta sak-
ir eru okkur heppilegastar og
skyldastar til kynningar. Að nú sé
burtu fallin ástæða námsferða til
Danmerkur, er ekki heldur rétt,
því þó að Garðsstyrkurinn sé af-
numinn, eru nú síðustu árin upp-
sprottnar ýmsar öflugar ástséður
slíkra ferða. Stofnuð hafa verið
félög og sjóðir, sem eingöngu miða
að meiri gagnkvæmri kynningu
þessara tveggja þjóða. Sæti illa á
mér og öðrum, sem notið hafa það-
an fjárstyrks og hlunninda, að
þegja með öllu við hinni rang-
hverfðu sögusögn höfundar. þess
ursdoctor. Eg spurði prestana,
hvort nokkur þeirra hefði orðið
var við slík andmæli, og bað þá
segj a til, ef svo væri. Enginn prest-
ur gaf sig fram til að staðfesta
ummæli danska blaðsins; einn
stóð upp til að staðfesta þau orð
mín, að sú gerð guðfræðideildar-
innar hefði vakið einróma fögnuð
meðal þjóðarinnar. Hann kvaðst
vita, að svo hefði verið í sínu
prestakalli. þess er ekki getið í
„Bjarma“, að biskup lýsti yfir því,
að það væri rangt af sér, að hann
hefði ekki þegar látið leiðrétta þau
ummæli í blaðinu. Og þegar síra
Kjartan Helgason, prófastur í
Hruna, vildi fá borna upp tillögu
um, að prestastefnan lýsti þau um-
mæli röng og mótmælti þeim, vildi
biskup að vísu ekki bera hana upp
og bar við tímaleysi — þetta var
í fundarlok — en kvaðst skyldi sjá
um, að leiðrétting á þeim ummæl-
um kæmi í blaðinu.
þetta nefnir „Bjarmi“ alls ekki.
Ritstjórinn gleymir og að geta
þess í synodus-skýrslu sinni, að
biskup hafi nú lagt alla áhersluna
á samband íslensku kirkjunnar við
öll Norðurlöndin, en ekki við Dan-
mörku eina. En eg sýndi fram á,
að það væri alt annað en það, er
blaðið „Dansk-islandsk Kirkesag“
hefðj. haldið fram, og væri heiti
blaðsins ólygnastur votturinn um
það. Eg benti og á, að oss væri
áríðandi að fá jafnframt sem mest
andleg áhrif frá þýskalandi (móð-
urkirkju lúterskunnar), Bretland)
og jafnvel Ameríku. Annars yrð-
er og að geta, að við höfum full-
an borgararétt í Danmörku; fáum
kenslugjaldslaust aðgang að skól-
um ríkisins. Á þriggja mánaða
kennaranámsskeiði á Askov 1921
var 100 kr. kenslugjald fyrir aðra
en Islendinga og Dani. Fleiri
hlunnindi mætti nefna, sem við
einir allra annara- þjóða njótum
þar, en þetta, með því sem fyr er
nefnt, nægir til að sýna, að í ýmsu
væri að stefna mentamálum okkar
forbekkis, ef numið væri brott það
tungumálsnámið, sem er langauð-
veldast til opins vegar inn í bók-
heima Skandinavíuþjóðanna, er
samanlagðir teljast naumast
„harla léttvægir".
Eg hefi hér sýnt að nokkru rétt
gildi dönskunnar og frændmálanna
fyrir okkur, en svo er á hitt að líta,
hvað ynnist við að vísa því öllu í
útlegð og hverfa að enskunni einni.
Með því að kenna hana eina er-
lendra mála í alþýðuskólum vor-
um farast hr. S. J. þannig orð:
„Með því móti gæti fólk úr þess-
um skólum orðið fært um að lesa
liana, tala og rita“. Ætli þetta
megi ekki teljast að „kríta liðugt“.
Reynslan mun og mundi sanna það.
1 gagnfræðaskólum hér kenna þeir
menn ensku, sem meistarar eru í
sinni ment. þó er yfirleitt ekki
komist lengra en það, að þorn
nemenda er, að loknu námi, íítt
læs á aðrar enskar bækur en þær,
er kenslan krafðist. Að þeir tali
hana og riti sæmilega er þaðan af
fráleitara, sem von er. Enskan er
það þungt mál, að engri átt næi
að alþýðuskólar vorir geti með sín-
um stutta námstíma, kent hana
svo, að fólk verði þar fleygt og
fært, hvað sem allri dönsku líður.
Árangur slíkrar nýbreytni, er höf-
undur getinnar greinar mælir með,
yrði að líkindum sá einn, að nem-
endur færu úr skólunum „lykils“-
lausir að allra þjóða bókmentum,
nema sínum eigin. Sami höfundui
segir, að til stórtjóns sé að vera
að bisa við fleiri en eitt erlent mál,
til þess sé enginn tími, hvorug';
lærist að „nokkru gagni“ og hill-
urnar geymi svo alt saman. Á
þessu er að heyra, að tveggja og
þriggja veti’a nám vinnist ekki til
nothæfs dönskunáms, hvað þá
ensku. En síðar í sömu grein falla
honum orðin svo: „það er öldung-
is óþarft af okkur að vera að læra
dönsku, nema þá ef til vill til að
skilja hana á bók, og til þess þurf-
um við hvorki á kenslu né skólum
um vér of langt aftur úr. Biskup
hafði sagt, að vér værum oft 30—
40 árum á eftir Dönum í andleg-
um efnum. Georg Brandes hefir
sagt, að Danir séu þetta 40 árum
á eftir stórþjóðunum. Með því að
binda oss við Dani eina gætum vér
því hæglega orðið 70—80 árum á
eftir stórþjóðunum, þar sem öldur
andans rísa venjulegast.
Og nú vil eg bæta því við, að
með hinni aðferðinni er ekki fyrir
það girt með öllu, að vér gætum
stöku sinnum orðið á undan Dön-
um. Mér finst reynsla vor af bind-
indismálinu og sálarrannsókna-
málinu benda í þá átt.
þá getur ritstjórinn þess að lok-
um, að eg hafi skrifað ýmsum
„vinum mínum í prestahóp" og
hvatt þá til að sækja synodus.
þetta er satt og síst af öllu nokk-
urt launungarmál. En ekki voru nú
fyrstu upptökin mín. Einum af
merkustu prestum landsins ofbauð
svo frásaga „Bjarma“ í fyrra um
synodus, að hann hafði orð á því
við mig, að vér frjálslyndari prest-
arnir yrðum að sækja synodus, ti:
þess að sporna við því, að hún fæn
út á óheppilegri braut en vera
ætti. Hann var þá ekki á synodus
frekar en eg. Fyrir þá sök tókum
við tveir okkur saman og skiftum
milli okkar að skrifa eitthvað 20
prestum, kunningjum okkar, er við
töldum fremur frjálslyndisins
megin. Vildum við sérstaklega
gjalda vai-hug við dönsku áhrifun-
um. Við vildum og viljum varna
að halda“. Mér er þá spurn: Eru
ekki skólarnir lengst tímans að
kenna bókmálið, sem þó lærist ekki
að „nokkru gagni“, eftir fyrri
kenningu höfundar?
Sem fyr sagt eru línur þessar
ekki ritaðar til andstöðu við ensku-
kensluna.Eg er sammála hr.S.J.um
að hana beri að bæta eftir föngum,
og mun það hægt án þess að reka
dönskuna á dyr. Og leitt er til þess
að vita, að hún skuli ekki kend í
Kennaraskólanum. Alkunnugt er
að enska er ákaflega miklu þyngri
til náms en danskan, og sé fólk að-
eins „stautandi“ á þá síðarnefndu
eftir fleiri missira ám, hvað mun
Heimatrúboðs-andanum danska ac
sýkja þessa þjóð. Nóg amar að
samt.
Eg vona að biskup hafi fremur
ástæðu til að vera okkur tveim
þakklátur fyrir þetta, því að hon-
um hlýtur að vera kært að sjá sem
flesta presta á synodus. Hann veit
jafnt og eg, að hér var fjarri því,
að um nokkurn samblástur væri að
ræða gegn honum eða kirkjunni.
Ef um samtök gegn nokkru var
að ræða, þá voru þau gegn
Bj arma-stefnunni og varhugaverð-
um dönskum áhrifum.
Við tveir, er prestunum rituð-
um, lítum svo á, að frjálslyndið sé
eitt meginskilyrðið fyrir varð-
veislu þjóðkirkjunnar, og við vilj-
um nú einmitt verja hana falli.
Fái aftur á móti andi þröngsýni og
trúarofsa smeygt sér hér inn hjá
prestunum, þá verður þjóðkirkjan
aldrei langæ úr þessu. En við þykj-
umst sannfærðir um, að aldrei
takist að gera Jslendinga þröng •
sýna, ekki heldur með danskri
múgsef j unaraðf erð.
Annars minnir mig, að Bjarma-
ritstjórinn hafi stundum verið
með afnámi þjóðkh’kjunnar.
Alveg er óþarfi fyrir ritstjór-
ann að tala um „Ilaraldarmenn'',
því að eg hefi ekki gert tilraun
til að safna neinum flokk utan um
mig. Annars vildi eg mælast til
svo mikillar velvildar af ritstjór-
anum, að hann afbakaði ekki nafn
mitt og metti svo mikils lögmál
tungu vorrar að beygja það rétt.
þá um hina ? Kák eitt yrði það víð-
ast hvar. En með ekki erfiðara
námi en danska er, eigum við þó
altaf veg að ærnum menningar-
forða. Og inn í enskan fræði- og
menningarheim er samt hverjum
fært að brjóta sér leið, sem hefir
til þess þol og elju að tilsögn skól-
ans lokinni.
Mér dettur ekki í hug að S. J.
gangi tií illvilji í garð Dana, enda
yrði okkur, að mínu viti, „bagi
ger“, en þeim lítill, næðu tillögur
hans fram að ganga.
Vestmannaeyjum 15. júlí 1923.
Hallgr. Jónasson.
-----o----
Eignarfall er Haralds, en ekki
Haraldar.
Mér skilst á „Bjai’ma", að
biskup hafi skýrt frá því, að
„tveim íslenskum guðfi*æðingum
hafi beinlínis verið boðið til Dan-
merkur til fyrirlestraferða“ —
þeim síra Bjarna Jónssyni og
cand. theol. Sigurbimi Á. Gísla-
syni.*) Síst vil eg amast við, að
Dönum séu léðir menn héðan að
heiman. það er ekki nema eðlilegt
endurgjald fyrir lánið á dönsku
prestunum og dönsku trúboðunum.
En mér er forvitni á að vita eitt.
Fer Bjarma-ritstjórinn, er vitan-
lega starfar hér á landi í umboði
danska Heimatrúboðsins, sem full-
trúi íslensku þjóðkirkjunnar? Get-
ur sá maður talist fulltrúi hennar,
sem ekki verður séð, að nokk-
ur söfnuður íslenskur hafi vilj-
að kjósa til prests? Eins og
menn vita hefir hann „ekki
borið gæfu til að vera kosinn“ hjá
neinum söfnuði, þar sem hann
hefir boðið sig fram. Eg fyrir mitt
leyti efa alls ekki, að hann hefði
einhversstaðar náð kosningu, ef
hann hefði ekki verið fulltrúi
danska Heimatrúboðsins og stöð-
uglega haldið fram skoðunum
þess, sem Islendingum geðjasl
ekki að.
En hvað sem þessu líður, þá er
vonandi, að minna beri á hlut-
drægni, er hann tekur að skýra
*) Synodus-skýrslan í Morgunblað
inu og Vísi getur ekki hins siðav
nefnda.
Fræmæðurnar.
Benda vil eg þeim, sem eiga gul-
rófnafræmæður í garði sínum, á
að ekki er vert að láta þær bera
öll þau blóm, sem á plöntunni eru.
Vaxtartíminn er svo stuttur hér á
landi, að gulrófan getur ekki með
neinu móti þroskað allan þann
blómafjölda sem hún ber.
Ráðið er að klípa öll óútsprung-
in blóm af þegar búnir eru að
myndast svo sem 15—30 fræ-
skálpar á hverjum sprota. Með því
móti fær maður miklu þroskaðra
fræ; og ef fækkun blómanna væri
ekki vanrækt, hygg eg, að fræmæð-
urnar gætu gefið okkur vel þrosk-
að fræ á hverju ári. Sé blómunum
ekki fækkað, þroskast fræin tölu-
vert seinna en ella og verða miklu
þroskaminni. þetta ættu allir þeir,
sem frærækt stunda, að hafa hug-
fast. Og reynslan hefir margsýnt
okkur hve hæpið er að treysta a
illa þroskað íslenskt fræ.
Fækkið blómunum og þið munuð
fá betur þroskuð fræ í haust.
R, Á.
Arfaskafan.
Maður sem býr í sjávarþorpi ná-
lægt Reykjavík og hefir þar stór-
an garð, keypti sér arfasköfu í vor
og hefir notað hana í sumar. Eg
hitti hann fyrir nokkru og spurði
hann, hvernig skafan hefði reynst.
Ilann sagði, að hún væri þarfasta
verkfærið sem hann hefði fengið á
sitt heimili lengi. Nú væri hægðar-
leikur að hirða garðana og nú
þætti það skemtilegt verk, sem áð-
ur hefði þótt bæði erfitt og leið-
inlegt. —
það er leikur einn að eyða arf-
anum með sköfunni, borið saman
við að reyta alt með höndunum.
Og sé arfinn tekinn nógu snemma
og í sólskini, nær hann ekki að
vinna ræktarplöntunum neitt mein.
Arfaskafan á að korast inn á
hvert heimili þar sem garðrækt er
stunduð. Hún kostar einar 3 krón-
or og menn geta pantað hana hjá
Jóni Zoéga kaupm., Bankastræti
12, Reykjavík. -—
Kaupfélögin þyrftu að hafa
hana til sölu. Hægðarleikur væri
að smíða þær, t. d. úr ljáblaði og
brotnu hrífuskafti, en þá er nauð-
synlegt að hafa sköfu af bestu
gerð til að smíða eftir. R. Á.
—o----
Dönum frá andlegum högum ís-
lendinga, en stundum vill verða, er
hann segir í „Bjarma“ frá skoðun-
um og gerðum andstæðinga sinna.
Varla er bætandi á það, hve aum-
legar hugmyndir sumir Heimatrú-
boðs-klerkarnir gera sér um „ves-
alings Island“ — þeirra vegna. Oss
má standa nokkurn veginn á sarna,
hvað þeir um oss halda.
Að lokum ber eg fram þessa
spurningu: Ætti ekki að mega
gera þá kröfu til blaðs, er sig tel-
ur sérstaklega kristilegt, að það
fari rétt með ummæli andstæðinga
sinna, er þeir tala á opinberum
mannfundum í margra votta við-
urvist?
Raunar mundi blaðið ekki „gera
neitt frábært“ með því. „Gera
ekki jafnvel heiðnir menn hið
sama?“
Hærri kröfur geri eg samt ekki
til ritstjórans. Mér þykir leitt. ef
hann stendur „heiðingjunum“ að
baki í þeim efnum.
Eg gæti unnað honum að vera
öðrum til fyrirmyndar í sann-
sögli og að óhlutdrægni.
Sá ávinningur hlytist og af því,
að þá þyrfti ekki að eyða tíma í
að leiðrétta mishermi hans og
rangfærslur.
það er miklu nær að ónotast við
skoðana-andstæðinga sína með
öðrum hætti en þeim — ef ónotin
eru talin nauðsynleg. Beinlínis
kristileg verða þau nú aldrei.
Eg sé eftir tímanum, sem í
þetta fer. 9 Har. Níelsson.
----------------o-----