Tíminn - 21.07.1923, Side 2

88
T 1 M I N N
TU sölw:
KZefla.'vík: með tnjLS’u.xn,
'vei'slu.xi. og lóðu.m.
Samkvæmt umboði frá kaupm. Matth. Þórðarsyni, þá tilkynnist
hér með að verslun og jarðeignin Keliavík í Gullbringusýslu með hús-
um fæst til kaups og verður seld þannig:
Jörðin Keflavík með íbúðarhúsi, túni og
óbygðum og óleigðum lóðum, Sölubúð
r
og íbúðarhús með stórri lóð. Is- og frysti-
hús með lóð og öllum áhöldum. Mörg
íbúðarhús með lóðum. Pakkhús, fiskihús,
stakkstæðí, tún o. fl. Ennfremur gefst hús-
eigendum þar kostur á að kaupa lóðir
undir húsum þeirra. Allar eignirnar verða
seldar hver fyrir sig, með ákveðnum út-
mældum lóðum.
Keilavík er med bestu mót-
orbáta fiskistöðvum lands,
ins, og ættu menn því nú að
tryggja sér góðan stað.
Væntanlegir kaupendur snúi sér til hæstaréttarmálafærslumanns
Jóns Ásbjörnssonar og cand. jur. Sveinbjarnar Jóns-
sonar Reykjavík, um alt sölunni viðvíkjandi, fyrir 20. ágúst þ. á.
Kverið.
VII. Nl.
í greinum þeim, sem eg hefi rit-
að um þetta efni, hefi eg sýnt
fram á, að Kverið er bygt á hinni
heimspekilegu trúfræði fyrri alda.
Kristindóms guðspjallanna gætir
þar minna.Víðast hvar sem eg hefi
nefnt „Kverið", hefði mátt setja
hina „gömlu trúfræði“ í stað þess.
Á það hefi eg ráðist, að hin gamla
miðaldatrúfræði, sem allir hugs-
andi menn eru nú horfnir frá, sit-
ur enn í öndvegi í kristindóms-
fræðslu barna. Eg hefi lagt til
grundvallar Kver Helga Hálfdán-
arsonar lektors, en eins og eg
sagði í upphafi, þá er það ekki gert
honum til minkunar. Hann hefir
að vísu samið Kverið, en ekki það
trúfræðikerfi, sem það byggist á.
Kver hans er að efni til líkt eldri
kenslubókum af sömu tegund, og
eru þær allar lítið annað en stutt-
ur útdráttur úr trúfræðikerfum
samtíðarinnar. Á þá trúfræði hefi
eg ráðist, eða réttara sagt á það,
að sú trúfræði skuli enn sitja við
háborðið í barnaskólunum. Ef
greinar mínar hafa beinst gegn
nokkurum, þá er það gegn þeim,
sem eiga sök á því, að Kverkensl-
an er enn við líði. það er því óþarft
að reiðast mér fyrir hönd Helga
lektors. þeir sem svo eru sinnaðir,
geta reiðst fyrir sína eigin hönd.
það er drengilegast að taka sjálfir
á móti skeytunum án þess að
skjóta minningu látins manns eins
og skildi fyrir sig, einkum þar sem
minningu Helga lektors er að því
enginn frami að kverkenslan fái
að lifa við þau kjör, sem hún hefir
átti við að búa síðustu áratugina.
Hinu gæti eg betur trúað. að það
sé að vinna í anda hans að flýta
fyrir því að Kverið sé lagt á hill-
una. Ef hann hefði lifað, þá hefðu
greinar þessar aldrei til komið.
Hann hefði sjálfur verið fyrir
löngu búinn að ryðja því úr vegi
barnafræðslunnar, þótt ýmsir vilji
nú afsaka þóf sitt með virðingu
sinni fyrir hinum mæta manni.
þófið og tregðan hafa aldrei
kveinkað sér við að fórnfæra börn-
unum á altari forfeðradýrkunar-
innar.
En hverfum frá trúfræðinni.
Jafnvel þó trúfræði Kversins sé
látin liggja milli hluta, þá eru
kensluaðferðir þess svo bágborn-
ar, að gamlir og nýir geta $am-
III.
Synodus-skýrslan.
1 erindi sínu á síðustu presta-
stefnu skoraði síra Árni Sigurðs-
son fríkirkjuprestur á presta
landsins að beita sér eindregið
fyrir, að öllu áfengi yrði útrýmt úr
landinu. Með því að eg hefi verið
bindindismaður rúm 25 ár, leyfði
eg mér að styðja mál hans með
nokkrum orðum. Bjarma-ritstjór-
inn reiddist sumu, er eg sagði þar,
og hreytti úr sér nokkrum óvin-
samlegum orðum, sem eg svaraði
engu. En nú segir hann svo herfi-
lega einhliða og ósatt frá ummæl-
um mínum í „Bjarma“, að eg verð
að segja frá aðalatriðunum í ræðu
minni. þau voru á þessa leið:
Mig hefir oft furðað á því, hve
lengi prestarnir hafa verið að átta
sig á jafneinföldu siðferðismáli og
áfengismálið er. það er vissulega
ekki kirkjan, sem í fyrstu hratt
bindindis- og bannmálinu af stað.
Aðrir urðu að ryðja þeim hugsjón-
um braut, oft í óþökk kirkjunnar.
Jafnvel þegar bindindishreyfing-
ingin kom hingað til lands, risu
sumir prestarnir öndverðir gegn
henni. Samt voru þetta bestu
menn. þeir höfðu bersýnilega ekki
áttað sig á málinu, eða einhverjir
hleypidómar stóðu í þeim og
viltu þeim sýn. En hefir ekki
oft farið svona fyrir kirkj-
unnar mönnum? Ýmsir prest-
einast gegn því þeirra einna
vegna. Alkunn eru orð síra Jóns
heitins Bjamasonar um kver-
kensluna: „Með þeirri óskaplegu
kensluaðferð hefir kirkjunni —
vorri kirkju sér á parti — tekist
að fæla stóran hluta almennings
frá kristindóminum. Vitleysa
þeirrar erfikensluaðferðar skilst
einna best við að hugsa sér þann
ómöguleika, að Jesús Kristur eða
postularnir vapru að kenna mönn-
um Kverið, hlýða mönnum yfir
það, eins og íslenskir prestar hafa
lengst af gert“. Slík eru ummæli
síra Jóns Bjarnasonar um kver
kensluna og mun honum þó aldrei
verða brugðið um kristindómshat-
ur, jafnvel af þeim, sem tamast er
að sletta slíkum ásökunum í kring
um sig. Allra manna best hefir þc
síra Magnús Helgason ritað um
þessa hlið kverkenslunnar í Nýju
kirkjublaði, Uppeldismálum sínum
og víðar, og mun eg því ekki orð-
lengja um það efni. „það er kunn-
ugt“, segir hann í Uppeldismálum,
„og er ekki til ámælis sagt, að
„kirkjan setur í síðustu lög sverð-
ið að fornum rótum“, en við þessa
kensluaðferð liggur henni á að losa
sig bæði barnanna vegna og sjálfr-
ar sín. það kann ekki góðri lukku
að stýra að sigla lengur með það
„lík í lestinni“.“ Er dómur síra M
H. þungur á metunum, því það er
alkunnugt, að hann er hvoru-
tveggja í senn, einhver hinn ágæt-
asti kennari og klerkur, sem nú er
uppi með þjóð vorri.
það er og augljóst orðið, að mik-
ill meiri hluti þjóðarinnar vill
breyta til um kristindómsfræðsl-
una í skóunum. Á prestastefnu
1911 var samþykt svolátandi til-
laga: „Synodus álítur að við krist-
indómsfræðslu í barnaskólum eigi
einkum að kenna ítarlegar biblíu-
sögur, svo og trúarjátninguna og
sálma“. Kveniiaþing, er haldið var
hér í Reykjavík í vor, lét í ljós þá
eindregnu ósk, að kristindóms-
fræðsla í barnaskólum væri bygð
á útdrætti úr biblíunni, stuttu
ágripi af sögu kristninnar, Passíu-
sálmum og Sálmabók, en Kverin.
sem hingað til hafi verið notuð,
verði lögð niður. Var sú samþykt
eftirtektarverð og konunum til
mikils sóma. Eftir hverju er að
bíða, þegar konumar, sem ekki
verður brugðið um kulda né kæru-
leysi í trúarefnum, óska breyting-
arinnar? Ennfremur samþykti
kennaraþingið nú í annað sinni
ar börðust erlendis gegn afnámi
þrælahaldsins, já, einstaka prestur
hélt sjálfur þræla. þeir höfðu enn
ekki áttað sig á því máli, — enn
ekki lært að líta á það út frá kær-
leiksanda kristindómsins. Eg held,
að hin blinda trú manna á biblíuna
hafi verið höfuðorsökin. það er
háskalegt, að kenna mönnum enn,
að öll ritningin sé spjaldanna milli
„innblásin af Guði“ og því óskeik-
ul. Flest má sanna og réttlæta út
frá slíkum skilningi á biblíunni,
jafnvel þrælahald og fjölkvæni.
Fyrir þá sök hafa og kirkjunnar
menn stundum lent út í ófærur.
Slík trú á biblíuna ruglar siðferð-
iskendina. Sumt er það í biblíunni
sem er lítt þýðandi — svo ljótt er
það og meiðandi fyrir siðferðistil-
finninguna. — Hér var áðan verið
að hnýta í „biblíu-krítíkina“ (af
danska prestinum E. Hoff). Eg
held, að kirkjan ætti að vera biblíu-
rannsóknunum þakklát fyrir
margt, þar á meðal fyrir það, að
þær hafa leitt í Ijós, að frásagan í
Jóhannesar-guðspjalli um, að
Kristur hafi breytt vatni í vín,
hermir oss eigi frá staðreynd.
Fyrstu þrjú guðspjöllin, sem eru
margfalt áreiðanlegri söguheimild-
ir en Jóhannesar-guðspjall, vita
ekkert um slíkan atburð. Hefir nú
verið sýnt fram á, að sú frásaga
muni steypt upp úr grískri goð-
sögn. 1 einu hofi Dionysoss (sem
og nefndist Bacchos), vínguðs
Grikkja, sem líka var guð inn-
blásturs og hrifniugar, á það að
lu'ía gerst eina aótt, að Lóm kerin
ósk um að trúfræðikensla verði
feld niður í barnaskólum. Á það
skal bent, að í samþyktum þessum
er ekkert minst á fermingarundir-
búning presta. Munu fle3tir sam-
mála um þá verkaskifting milli
kennara og presta, er síra M. H.
lýsir svo: „að kennararnir kenm
börnunum söguefnið og geri þeim
það svo hjartfólgið, sem þeim ei
unt, en presturinn bæti svo ofar
á þann sögulega grundvöll trúar-
lærdómum og siðgæðis, og sé það
alveg frjálst, hvort þeir nota við
þá fræðslu Kver, biblíuna eða enga
bók“. En geta skal eg þess, að vilji
prestarnir framvegis fá ferming-
arbörnum sínum trúfræðirit í
hendur, þá verða þeir að vinna
bráðan bug að því að gera sér
nýtt Kver.
fyltust víni.*) Sú saga hefir færst
yfir á Krist. — Sögu þessa notar
Jóhannes aðallega sem líking. —
Enginn ætti því að láta þá sögu
vefjast fyrir sér lengur né tálma
sér frá að sjá hið rétta í þessu
máli. En meðan menn trúðu því,
að Kristur hefði byrjað að opin-
bera dýrð sína og mátt sinn til
kraftaverka á því að breyta vatni
í vín, þá var von að sumir stæðu
hikandi. En nú er kirkjan víða úti
um heim að vakna í bannmálinu.
Frá því hefir David östlund eink-
um skýrt oss nýlega. — En fyrir
biblíu-krítíkina eigum vér að vera
þakklátir. Biskup Jón Helgason
vann mikið og gott verk með því
að útbreiða þekking hér á landi á
biblíurannsóknunum, áður en hann
varð biskup. Eg hygg, að þjóðin
hafi ekki enn þakkað honum það
starf svo sem vera ætti. —
þessi voru aðalatriðin í ræðu
minni. Geta mætti þess til, að síð-
ustu orðin hafi ekki síst vakið van-
þóknun ritstjórans. Hann undi því
bersýnilega illa, að biskupi væri
þakkað starf hans hér á fyrri ár-
um, er hann var að birta mönnum
árangur biblíu-rannsóknanna.
Stórbrosleg voru ummæli rit-
stjórans, er hann lýsti yfir því, að
hann gæti miklu betur unnið í
*) í öðru hofi hans breyttist vatns-
lind í vín 5. janúar. En á „epífaníu“-
hátíðinni 5. janúar (síðar 6. janúar,
þrettándanum) gætti frásögunnar um
brúðkaupið í Kana mikils forðum í
kirkjunni.
það sætir mestum undrum
hversu langlíft núgildandi Kver
hefir orðið. Um langt skeið hefir
bæði kennurum og kierkum verið
það ljóst, hvílík vandræðabók það
hefir verið. Einn hefir felt burtu
þriðjung, annar helmirig og allir
hafa reynt að smjúga og umsnúa.
Ástandið hefir verið líkt og hjá
rómversku fórnarprestunum, sem
voru orðnir svo vantrúaðir á helgi-
siðina, að þeir kýmdu hver að öðr-
um er þeir mættust við þjónustu
í musterunum. En vaninn, hinn
voldugi drottinn mannanna, hefir
haldið verndarhendi sinni yfir
Kverinu. Til hægri handar vanan-
um hefir tregðan setið. Hana kalla
menn sér til afsökunar gætni. En
til vinstri handar situr hið undar-
lega traust sumra manna á gagn-
bannmálinu með „bolsévíkum og
socialistum" en með mér, enda
þótt þeir væru andvígir kirkju og
kristindómi. þeir hefðu jafnvel
tekið höndum saman við sig um að
gera sig að stórtemplar á stór
stúkuþinginu nú, og gleymt öllum
skoðanamun fyrir hinu mikla
áhugamáli. En eg yrði altaf að
„ríða mínum eigin hestum“,*) alt
af að núa öðrum um nasir ólíkum
trúarskoðunum. — En svo bætti
hann við: „Eg bar raunar ekki
gæfu til að ná kosningu“.
Eg vildi engu svara, síst manni,
sem nýkominn var úr hita Stór-
stúkuþingsins og hafði farið þar
halloka.
En nú tek eg það fram, að eg vil
heldur „ríða mínum eigin hestum“
heldur en lánshestum sunnan úr
Danmörku, öldum við stall „Innri-
missiónarinnar“, eins og ritstjór-
inn gerir ósjaldan, ef hann þá beit-
ir ekki fyrir sig „uxa eða asna“
enn lengra aðfengnum (sbr. um-
mælin frá Otto Funcke, sem les
endur „Tímans“ kannast við).
I hálfgerðum vandræðum ei
háttvirtur fulltrúi Heimatrúboðs-
ins með fyrirlestur minn; þorir
ekki að atyrða mig fyrir hann, en
er þó með smáónot út af honum;
segir mig hafa deilt þar bæði á
gömlu guðfræðina, sem honum
*) Óíslenslculega til orða tekið. Voru
það danskir „kæpheste", sem ræðu-
maðurinn átti við? það orð tákna;
upphaflega reiðprik krakka, en er líka
notað í merkingunni þrámælaiseíni.
semi gamalla ósanninda. þeir eru
hræddir um að kristninni sé hætta
búin ef hróflað er við ýmsu því,
sem þeim er annars fyllilega ljóst
að ekki hefir við nein sannindi að
styðjast. þeir óttast að kirkjan
hrynji, nema Kölski sé látinn
styðja hana. En fylgi þessarar
þrenningar, vanans, tregðunnar og
traustsins á ósannindunum, er nú
að þrotum komið. Læt eg svo skil-
ið við þetta mál að sinni í því
trausti, að ekki þurfi það oftar
upp að taka.
Ásgeir Ásgeirsson.
---o----
Danska og enska
í íslenskum skólum.
Með þessari yfirskrift birtist
grein í Tímanum (18. og 19. tbl.)
eftir Snæbjörn Jónsson, Grein
þessi er mest söngur lofs og dýrð-
ar um enskuna, en bannfæring og
gífuryrði á dönskunám í skólum
vorum. Höfundur byrjar með ávít-
unum á aðra og endar á lofi tii
sjálfs sín. Skólamenn eru allir að
hans dómi „gersamlega ósjálf-
stæðir þrælar vanans, sem geta
ekki látið sér detta í hug neina til-
raun til að brjóta af sér hlekki
hans. — þeim er ótamt að hugsa
írá eigin brjósti“ o. s. frv.
Sökum þeirra, er brestur kunn
áttu á umræddu efni og líklegri eru
til að gleypa flugu höfundar, er
ekki óþarft að kasta á hana ljósi
óhlutdrægrar athygli.
Eg vil taka fram, að móti auknu
og bættu enskunámi mæli eg alls
ekki, heldur hinu, að til þess skuli
dönskulærdómi á brott vikið. Vík
eg þá um leið að rökum greinar-
höfundar. Fyrst er þá, að enskan
sé mál 160 miljóna og alstaðar
kend, en dönsku mæli 3 miljónir.
Virðist mér sem litlu skifti skóla-
mál vor, þótt svo og svo margar
miljónir manna, t. d. austur um
Asíu og Ástralíu tali ensku. þess
eins vegna er íslendingum lítil
þörf að hnýta sér aftan í þá löngu
lest. Næst talar hr. S. J. um hinar
„harla léttvægu bókmentir Dana
og það, að þær hafi ekkert, er gefi
þeim „sérstakt gildi“. Að bók-
mentaauður Englendinga sé stór-
um meiri er alkunna, en til að gefa
honum dýrðina, þarf ekki að hall-
mæla öðrum. Danir hafa löngum
talist bókmentaþjóð og menta-
finst „trúa í blindni“, og eins á þá
nýguðfræði, sem hafni frásögu
biblíunnar um að geðveiku menn-
irnir, sem Kristur læknaði, hafi
verið haldnir af illum öndum“. —
Alveg er þetta rangt, að eg hafi
deilt á gömlu guðfræðina, og ekki
nefndi eg á nafn „blinda trú“ í fyr-
irlestri mínum. Eg skýrði aðeins
frá afstöðu gömlu guðfræðinnar tii
þessa vandamáls, án þess að deila
á hana með einu orði. Hitt gerði eg,
að sýna fram á ósamkvæmni hjá
nýju guðfræðinni, en eg þóttist
hvervetna viðhafa hógvær orð. Eg
hélt þvi og fram, að guðspjöllin
hermdu frá staðreyndum, væru
sögurit, og fyrir því yrði að skýra
þau eftir sömu meginreglum og
önnur sögurit frá liðnum öldum.
Eg leyfði mér að segja, að enginn
munur væri að því leyti á Lúkas-
arguðspjalli og Njálu. Slíka skoð-
un þarf ritstjórinn að auðkenna
með háðsmerki. Eg bið hann að
sýna fram á með rökum, að hverju
leyti hún sé röng.
Alveg stingur ritstjórinn því
undir stól, er var eitt meginatrið-
ið í ræðu minni, þá er talið barst
að „Dansk-islandsk Kirkesag“, sem
hann ruglar ranglega saman við
„Dansk-islandsk Samfund“. það
félag nefndi eg ekki á nafn. Eg
kvartaði undan því, að ekki hefði
æfinlega verið skýrt sem sannast
frá í því danska blaði, og nefndi
sérstaklega athugasemdina um, að
það hefði vakið andmæli úr ýms-
um áttum, að guðfræðideildin gerði
síra Matthías Jochumsson að heið-