Tíminn - 28.07.1923, Blaðsíða 2

92
TlMINN
SljMÉIlléÉ!
i Hkureyrl.
1 byrjun júlímánaðar hélt Sam-
bandið aðalfund sinn á Akureyri.
Voru þar mættir fulltrúar úr því
nær öllum sýslum landsins. Sömu
daga voru í bænum margir aðrir
gestir, einkum kaupmenn, víðsveg-
ar að. Borgurum á Akureyri þótti
vel bera í veiði, að gefa þessum
gestahóp tækifæri til að taka þátt
í landsmálaumræðum. Varð það til
þess, að allmargir borgarar í bæn-
um fengu leigðan hinn mikla sam-
komusal bæjarins og boðuðu þar
almennan kjósendafund. Á götu-
auglýsingum var tekið fram, að á
fundinn væri boðið öllum kaup-
sýslumönnum, fulltrúum af Sam-
bandsfundinum, ritstjórum og
þingmönnum, sem staddir væru í
bænum. Ennl'remur var þremur
mönnum boðið sérstaklega: Héðni
Valdimarssyni skrifstofustjóra,
Birni Líndal lögmanni og Jónasi
Jónssyni frá Hriflu. Var sýnilegt
að fundarboðendur vildu tryggja
sér einn málsvara hverrar af þrem
stefnum: sameignar, samkepnis og
samvinnu. Mátti af fundarboðinu
sjá, að tilgangurinn væri sá að
skýra hin pólitisku mál frá öllum
hliðum.
Veður var hið besta þennan dag.
Fjöldi manna kom úr nærsveitun-
um, og kl. 8 um kvöldið var salur-
inn orðinn troðfullur, hálfum tíma
áður en fundurinn átti að byrja.
Talið var að 7—8ð0 manns hafi
setið fundinn, enda er salurinn
stærsta og besta fundarhús á
landinu.
Ingimar Eydal setti fundinn með
snjallri ræðu, og var síðan fundar-
stjóri. þá talaði fyrstur Héðinn
Valdimarsson. Var það ljós og
einkar skýr fræðifyrirlestur um
stefnu verkamannaflokksins.Kendi
þar hvorki kulda eða svigurmæla
í garð annara stétta. Næstur tal-
aði Björn Líndal. Bjuggust kaup-
menn við, að hann yrði þeirra höf-
uðmálsvari. Undanfarna daga
hafði verið safnað áskorunum í
herbúðum samkepnismanna til
Líndals, um að verða í kjöri á Ak-
ureyri nú í haust, móti M. Kr.
Mátti því búast við að hann teldi
sig hafa ástæðu til að segja sem
ítarlegast frá stefnu kaupmanna-
liðsins. En þetta fór alt á annan
veg. Líndal kvaðst með öllu óvið-
búinn að lýsa stefnumálum. Taldi
Svar
til prófessors Har. Nielssonar.
„Eí þér reiðist, þá syndgið
ekki. Sólin má ekki setjast
yfir reiði yðar“. Ef. 4. 26.
I.
Ef Har. próf. Níelsson hefði tam-
ið sér þessa hollu ráðleggingu
postulans, þá hefði að minsta kosti
fyrri hluti greinar hans hér í blað-
inu orðið á annan veg, og hann
ekki farið að bjóða lesendum Tím-
ans 8 mánaða gamla deilugrein. —
Hlýtur það að vera erfitt að ganga
með slíka steina í vasanum og bíða
eftir tækifæri til að kasta þeim í
höfuð þeirra, sem einhvem tíma
kunna að hafa stygt prófessorinn.
Aðalefnið í bæði gömlu og nýiu
greininni hjá hr. H. N. er að finna
að, hvað Bjarmi skýri rangt og
ónákvæmt frá, er hann minnist á
opinbera framkomu hans og spírit-
ismann. Rannsakar H N. alt slíkt
með „vísindalegri nákvæmni“ og
telur í „syndaregistri" blaðsins
með „mishermum eða ósannind-
um“, ef mannsnafn er misritað,
þótt leiðrétt sé í næsta blaði, ef
misprentast 23. í stað 27. septem-
ber, þar sem minst er á dagsetn-
ingu erlends dagblaðs, og ef eg
segi: „í sambandi við spíritisma“
í stað þess að segja með honum:
„í sambandi við veruleik fyriv-
sig utan allra flokka, hafa verið er-
lendis í 4 mánuði og því ókunnug-
an stjórnmálaástandinu. Á fund-
inn kæmi hann til að fræðast, en
ekki til að fræða. Litlu áður hafði
hann haldið fyrirlestur um síld og
samvinnu í þessu sama húsi, og
ráðist þar ferlega á Framsóknar-
flokkinn, og einkum einn af þing-
mönnum þess flokks, J. J. Nú virt-
B. L. búinn að gleyma þeirri þekk-
ingu, sem hann taldi sig hafa þá.
í stað þess réðist hann mað dylgj-
um á Landsverslunina og Héðinn
Valdimarsson. Kom með Gróusög-
ur B. Kr. frá í fyrra um sjóðþurð
í Landsverslun, og kviksögur úr
kosningapésa þm. Skagfirðinga.
Greip Héðinn þá fram í, og heimt-
aði sannanir, ella skyldi hann vitna
upp á ræðumann. Dró B. L. þá
saman seglin, og þóttist ekkert
hafa sagt. Héðinn kvað ósannindin
um sig standa í „Merði“. Notaði
Líndal síðar í ræðu sinni sama
heitið yfir kosningasnepilinn.
Myndi manninum með fermingar-
vottorðið hafa þótt það grátt gam-
an af væntanlegum samherja.
pá tók til máls Jónas frá Hriflu,
og hélt ræðu hátt á annan klukku-
tíma. Var á meðan grafarþögn í
hinum mikla tilheyrendaskara.
Unglingspiltur úr liði kaupmanna
dró upp pípu og ætlaði að byrja
hávaða uppi á svölunum. En þeir
sem í kring voru vildu heyra hvert
orð, og þögguðu niður í honum.
Mintist ræðumaður fyrst á að
Framsóknarmenn og Morgunblaðs-
liðið hefði verið jafnsterkt á þing-
inu í vetur. Fyrnefndi flokkurinn
hefði reynt að koma fram mörg-
um þjóðþrifamálum. Morgunblaðs-
liðið hefði reynt að tefja þau eða
eyða. Vegna þessa jafnteflis hefði
þingið orðið aðgerðalítið. Og svo
hlyti að ganga þar til Framsókn
hefði ákveðinn meiri hluta. Nefndi
hann dæmi úr meðferð mentamála,
áfengismálsins og fjármálanna.
Framsókn hefði reynt að hrinda
áleiðis stofnun húsmæðraskóla á
Staðarfelli, breytingu Gagnfræða-
skólans á Akureyri í mentaskóla,
og stofnun héraðsskóla í þingeyj-
arsýslu. Tvent hið fyrnefnda tókst
Morgunblaðsliðinu að tefja og eyði
leggja í þetta sinn. pingeyska skól-
ann ætlaði Jón Magnússon að laun-
myrða á síðustu stundu í Ed., en
tókst ekki. í áfengismálinu hafði
einn af Framsóknarmönnum kom-
ið með frv. um að herða á sektar-
ákvæðum fyrir opinbert ölæði og
smyglun sterkfa vína, og að láta
sektir fyrir þessi brot fara eftir
efnum hinna brotlegu, eins og gert
hefir verið sumstaðar erlendis.
brigðanna“.—Alt þetta taldi hann
með „mishermum eða ósannind-
um“ í frásögn minni um biskups-
erindin hans frægu í fyrra vetur,
þótt hann raunar féllist á síðar
munnlega að sleppa fyrsta atrið-
inu.
En sjálfur er hann ekki nærri
eins varkár né nákvæmur. Ágríp
hans af mínum orðum á synodus
er ekki beinlínis nákvæmt, og í
byrjun greinar sinnar er hann að
tala um „sáfnaðarfundinn í vet-
ur“. Sambandið sýnir, að hann er
að tala um safnaðarfund dóm-
kirkjusafnaðarins. — En mér vit-
anlega var enginn slíkur íundur
haldinn liðinn vetur, að minsta
kosti átti sóknarnefndin hér í bæ
engan þátt í honum. Hafi prófess-
orinn haldið hann í kyrþey, hefir
fundurinn verið í alla staði 6'ög-
mætur.
Mér kemur raunar ekki í hug að
þessi fullyrðing, — H. N. mundi
víst kveða fastar að orði, ef Bjarmi
hefði sagt það, — stafi af „illgirni“
eða „óvild“ í minn garð. Auðvitað
stafar hún frá ofurvenjulegu rnis-
minni, sem alla getur hent, — og
jafnvel prófessorinn sjálfan.
Fundurinn, sem H. N. á sjálf-
sagt við, var haldinn 7. október í
fyrra haust, hálfum mánuði fyrir
vetur. — Og fyrir löngu (í des. f.
ár) leiðrétti eg í Bjarma það sem
kom á stað þessum reiðilestri II.
Enginn gat skaðast við þessa laga.
breytingu nema smyglararnir og
fylliraftarnir. Öllum almenningi
hlaut að vera þessi breyting kær-
komin. þetta var eina verulega
stíflan sem unt var að reisa móti
áfenginu, eftir að búið var að lög-
gilda léttu vínin. En Morgunblaðs-
liðið reis öndvert móti þessu og
feldi frv. frá nefnd móti öllum
Framsóknarmönnum í þeirri deild.
þannig var afstaðan í uppeldis-
og áfengisvarnamálinu. En síst tók
betra við er kom að fjármálunum.
þar var frammistaða samkepnis-
manna í landinu meira en sorgleg.
Fyrir óstjórn og ólag á fjármálum
landsins 1920—21, er landssjóður
sokkinn í botnlausar skuldir. Og
fyrir háskalegt fjárbrall hjá 400—
500 mönnum í kaupsýslu og út-
gerðarstéttunum er fjárhagur ein-
staklinganna í voða. Fyrir fjár-
hagsnefnd Nd. lá skýrsla frá Hag-
stofu íslands um skuldirnar út á
við. Sú skýrsla var bygð á einka-
skýrslum atvinnurekendanna.
Hvorki þeii', hagstofann eða fjár-
hagsnefnd Nd. gátu haft ástæðu
til að gefa ranga skýrslu. Ef nokk-
uð var rangt við skýrsluna, hlaut
hún að vera of lág, en ekki of há,
af því að ekki hefði náðst til allra
þeirra skuldugu. Skýrslan hermdi,
að skuldir banka, verslana og ann-
ara atvinnufyrirtækja væru um 30
miljónir króna. þar að auki var
enska lánið, aðrar skuldir lands-
sjóðs, og bæjarfélags Reykjavíkur.
Auðvelt var að sanna að því nær
allar þessar skuldir stóðu í sam-
bandi við kaupmensku og braskút-
gerð. Sambandsfélögin skulduðu
um síðustu áramót aðeins hálfa
miljón króna erlendis. Og þau
byrgja samt um 40 þús. íslendinga
að lífsnauðsynjum. þar að auki
hefir Sambandið á undanförnum
árum getað selt viðskiftabanka sín-
N. frá 17. nóv. f. á. Jeg skrifaði
þar á þessa leið:
Leiðrétting. Orðin, sem höfð eru
eftir próf. Haraldi Níelssyni í siðasta
tbl., munu ekki vera rétt. Eg tók svo
eftir á fundinum, að hann segðist
skammast sín eða blygðast sín fyrir
að veia lúterskur, og minnir það enn.
En það hlýtur að vera misminni, því
að H. N. hefir sýnt mér vottorð sjö
mætra fundarmanna, er lýsa yfir því,
að þess minnist þeir aldrei, að hafa
heyrt próf. Har. Níelsson segja, að
hann „skammaðist sín fyrir að vera
lúterskur", en votta með honum, að
hann liafi komist svo að orði á safn-
aðarfundinum:
„það, sem eg hefi aðallega á móti
kverkenslunni, er það, að kverin lialda
fram trúarlærdómakerfi liins lúterska
rétttrúnaðar, og skyggja með því á
kenning Krists. Besti kostur nýju guð-
fræðinnar er sá, að liún vill setja kenn
ing Krists ofar öllu öðru. Mig hefir
oft furðað á því, að menn skuli svara,
þegar þeir eru spurðir iiverrar trúar
þeir séu, að þeir séu lúterskir, en ekki
kristnii'. þegar eg hefi verið að hugsa
um þetta, liggur við að eg blygðist mín
fyrir, að 'menn skuli heldur vilja
kenna sig við Lúter en Krist. Eg vil
umfram alt vera kristinn".------
Undir eins og eg frétti, að H. N. teldi
farið rangt með orð sín, tjáði eg hon-
um bréflega, að eg treysti minni hans
í þessu atriði betur en mínu, og bauð
honum að leiðrétta ummælin, eins og
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreinl Blautsápa
Hreini Stangasápa
Hreini Handsápur
Hrein® K e rt i
HreinS. Skósverta
Hreini Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
uni hér á landi nokkur hundruð
þús. kr. árlega af erlendri „valútu“
og aldrei þurft að fá „yfiríærslur“
hjá bönkunum hér. Ef öll kaup-
mannafyrirtæki hefðu staðið jafn-
vel og Sambandsfélögin, myndu at-
vinnuskuldirnar út á við ekki hafa
verið nema svo sem lj/a—2 miljón-
ir. Og í viðbót hefðu kaupmenn-
irnir verið sjálfum sér nógir með
yfirfærslur, og selt bönkunum hér
erlenda mynt. þá hefði þjóðin ver-
ið nálega skuldlaus við önnur lönd.
þá hefði íslenska krónan ekki ver-
ið fallin, heldur haldið því sem nær
sínu upprunalega gildi gagnvart
sænskri krónu, dollar og sterling-
pundi.
En þessu var ekki að heilsa.
Landið er orðið stórskuldugt fyrir
aðgerðir nokkur hundruð manna.
Krónan stórfallin. Læknir úr Rvík
fór í fyrra í fræðierindum út.Hafði
4000 íslenskar krónur. Breytti
þeim í danskar krónur. En þær
urðu aðeins 3000. Ef hann hefði
farið til Englands eða Ameríku
myndi fé hans og ferðamöguleik-
ar hafa minkað um alt að því helm-
ing. þetta er samábyrgð þjóðfé-
lagsins. Fyrir nokkur hundruð
braskara missir öll íslenska þjóð-
in frá fjórðungi upp í helming á
skiftum sínum út á við, bæði neyt-
endur og landssjóður. Gengið er
endurskin af skuldaskiftunum út á
við. Skuldug, óskilvís þjóð fær
lággengi. þar borga skilamenn
þjóðanna blóðpeningana fyrir þáer
hruninu valda, stundum fáa menn.
Hér var sökin á fremur fáum
mönnum, nokkrum hluta útgerðar-
og kaupmannastéttarinnar.
þetta skulda- og gengismál var
margþætt. Margar miljónir töpuð-
ust á síldarbraski 1919—1920.
Margar miljónir á fiskbraski þá og
síðan. Nokkrar miljónir hafa far-
ið í tap á togurum, sem keyptir
hér með er gert. Leyfi eg mér að biðja
H. N. að afsaka þetta misminni mitt.
Nóg er samt, sem á milli ber; meðal
annars ofangreint hrós hans um nýju
guðfræðina. Lesendurnir taka sjálf-
sagt eftir því, að þessi ræðupartur
lians staðfestir á hinn bóginn aðalat-
riðið í umræddri „Bjarma“-grein, að
mótstaðan gegn „kverunum" væri oft
aðallega af trúarlegum ástæðum.
S. Á. Gíslason.
þetta kallar II. N. „lítilfjörlega
yfirlýsingu“, og er ekki samkvæmt
því neinum ráðlegt að biðja hann
afsökunar; — „sökudólgurinn“
fær steininn fyrir það við næsta
tækifæri úr kærleiksvösum pró-
fessorsins; en mikið má vera, ef
sú aðferð eykur álit hans hjá áhorf
endum. Lesendumir mega dæma
um það eins og þeim sýnist.
II.
Síðari kaflinn var um synodus-
fréttirnar í Bjarma, — júlíblaðinu
þ. á. Kaflinn í Bjarma, sem H. N.
virðist hafa reiðst mest af, var
um umræðurnar um bindindismál-
ið, og var á þessa leið:
„Við þær umræður gerði prófessor
II. Níelsson svæsna, og að flestra dómi,
alveg ástæðulausa árás á það, sem
hann nefndi „blinda trú á biblíuna",
fullyrti hann meðal annars með venju-
legum óvísindalegum ákafa sínum, að
réttast væri að þýða ekki suma kafla
ritningarinnar, af þvi hvað þeir væru
voru fyrir 2—3 árum. Margar
miljónir af skuldunum stafa af
innflutningi á óhófsvöru og glingri
síðan kreppan byrjaði. Ekki svo
lítið af ástandinu stafar af því að
stjórnendur Islandsbanka í Rvík
voru ekki vaxnir starfi sínu, hvorki
í velgengni stríðsáranna, né byrj-
un kreppunnar. Sönnun þess ligg-
ur í skuldatapi höfuðbankans, þar
sem útibúið á Akureyri, sem hafði
nákvæmlega sömu viðskifti, verð-
ur fyrir sárlitlu tapi, aðeins af því
að því var stjórnað með greind og
gætni. Að lokum koma svo stjórn-
arsyndir J. M. og M. G. þrettán
miljónir teknar að láni innan lands
og utan á nokkrum mánuðum. þá
voru haldnir -dýrir sendimenn er-
lendis, aðeins af fordild, krossar
smíðaðir og mörg hundruð þús-
undum eytt í veisluhöld, sem eng-
an veginn skemtu þeim, sem átti
að gleðja.
Og hver hlaut svo að verða af-
leiðingin af skuldum þeim, sem
samkepnismennirnir höfðu stofn-
að til? Vegna þeirra er landssjóð-
ur á heljarþröm. Tekjur landsins
ganga nú aðallega í tvent. I vexti
og afborganir af skuldum, og í
starfsmannalaun. þegar E. Claes-
sen kom heim með sitt litla lán
handa Islandsbanka í vetur, lækk-
pði íslenska krónan. Um leið hækk-
uðu vörur um ca. 10%. Hver lækk-
un á krónunni skaðar landssjóð á
tvennan hátt. Neysluvörur hækka
í verði, og að sama skapi vex dýr-
tíðaruppbót starfsmannanna. Og
peningar landssjóðs greiðast í
föllnum peningum, sem notast illa,
í vexti og afborganir til þjóða með
hærra gengi.
Framleiðendur sem flytja út
jafnmikið eða meira en þeir flytja
inn, skaðast ekki í atvinnurekstri
sínum, fljótt á að líta, við lág-
gengið. En þeir skaðast á tvenn-
pn hátt sem borgarar. Fyrst af því
að landssjóður verður fátækur og
sameiginleg vei’k vanrækt. I öðru
lagi af því, að til þeirra ná fyr eða
síðar afleiðingar af vaxandi ör-
birgð neytendanna. En langtilfinn-
anlegust verður afleiðing gengis-
hninsins í bæjunum. Verðfall
gjaldeyrisins skapar þar fyrst ör-
birgð, síðan hungursneyð, og að
lokum úrkynjun og landauðn.
Fjármálaástandið hér á landi
sýnist verða verra og verra með
hverjum mánuði. Landssjóður
verður að takmarka sem allra mest
verklegar framkvæmdir. Og ef
gengishrunið heldur áfram, er ekki
langt til gjaldþrots á hinu full-
valda þjóðarbúi. I flestum kaup-
túnum er atvinnureksturinn á sj úk
ljótir, og að Jesús hefði aldrei breytt
vatni í vín, sú frósaga í Jóhannesar-
guðspjalli væri ,,auðvitað“(!!) tilbúin
eftir heiðinni grískri goðsögn o. s. frv.
Yfrleitt var ræða hans vel fallin til að
vekja gremju allra biblíuvina og spilla
fyrir góðum undirtektum undir bind-
indis- og bannmólið, enda þó H. N. sé
ókafur bannmaður sjálfur, en til ailr-
ar hamingju voru engir ákveðnir and-
banningar við, eða liafi nokkur þeirra
verið viðstaddur, lét hann ekkert til
sín taka, og auk þess svaraði sá sem
þetta ritar, Ilaraldi prófessor „fáum
orðum í fullri meiningu", og minti
hann á, að liann væri þröngsýnni og
ógœtnari en áköfustu jafnaðarmenn,
sem ieituðu samvinnu við þó, sem
þeir treystu í bannmólinu, en væru
þó ekki jafnframt að „núa þeim um
nasir" ólíkar trúarskoðanir".
Lesendumir eru beðnir að bera
þennan kafla saman við „aðalat-
riði“ ræðunnar, sem H. N. birtir
eftir sínu minni í Tímanum 21.
júlí, og dæma svo um, hvaða
ástæðu H. N. hefir til að segja, að
eg segi hér „herfilega ósatt“ frá.
Auðvitað er hér ekki talað með
þeim fjálgleik og lotningu um pró-
fessorinn, sem hann á að venjast
hjá fylgismönnum sínum, og því
reiðist hann. — En hann ætti að
geta skilið, að biblíuvinir verði
gramir við aðra eins ræðu og hann
hélt þá. —
það var alls engin ástæða til í