Tíminn - 04.08.1923, Blaðsíða 2

96
T I M I N N
Alfa-
Laval
skilvindur
reynast best.
V erðí ð lækkað.
Fantanir annast kaupfé-
lög' út um land, og
Samband ísl. samv.íélaga.
Blaðaveiki
í kartöflum.
Fyrir nokkrum dögum síðan bað
hreppsnefndin á Eyrarbakka mig
að athuga nýja tegund af kartöflu-
sýki, er farin væri að gera vart við
sig þar í görðum nú í sumar.
Blaðaveikin kemur í ljós á þann
hátt, að blöðin vefjast upp, yfir-
borð blaðanna herpist saman, en
neðra borðið gefur eftir. Yfirvöxt-
urinn verður veikbygðari og blöðin
'venjulega ljósleitari en á heilbrigð-
um kai'töflum. Efstu blöðin verða
stundum með rauðleitum eða fjólu-
leitum blæ. Grasið deyr ekki mikið
fyr en venjulegt er. Móðirin heldur
sér óskemd þar til tekið er upp.
Nýjar kartöflur verða fáar og
smáar, en þekkjast ekki frá heil-
brigðum kartöflum þegar þær eru
komnar saman, og þær geta
geymst eins vel og aðrar ósjúkar.
Sýkin er smitandi og geymist í
útsæðinu. Hún magnast mest í
leirjörð. Hin ýmsu kartöfluaf-
brigði eru misjafnlega næm fyrir
sýkinni, en geta þó öll sýkst.
Danir nefna þessa veiki Blad-
rullesyge. Hjá þeim kemur veikin
venjulega í ljós í júlí.
það er ekki langt síðan fór að
bera á þessari veiki á Norðurlönd-
um, og hún hefir ekki orðið þar
mjög skæð ennþá, enda er þar gætt
allrar varúðar. Sunnar í álfunni
hefir borið meira á sýkinni.
Til þess að ganga úr skugga um
að hér væri um þessa blaðaveiki að
ræða, tók eg heim með mér nokk-
ur kartöflugrös og bað Dr. Helga
Jónsson að athuga þau í smásjá
sinni; staðfesti sú skoðun þann
grun; undir smásjánni sást gnægð
af bakteríum.
Sýkin á Eyrarbakka er ekki svo
útbreidd, að neinn voði sé á ferðum
á þessu sumri, en blaðaveikin var,
greinileg í nokkrum görðum, en
misjafnlega mikið. Hætt er við, að
svo sé víðar á landinu, og séð hefi
eg blaðaveiki í Reykjavík nú í sum-
ar í garði, þar sem enskt útsæði
var notað í fyrra. Eyrbekkingar
fengu töluvert af ensku og norsku
útsæði í fyrra sumar og líklega
hafa þeir notað kartöflur út af því
til útsæðis. — pótt eg minnist á
enskt og norskt útsæði, er ekki svo
að skilja, að eg telji það verra en
annað útlent óþekt útsæði, og í inn-
lendum kartöflum getur sýkin líka
falist. það verður ekki komið í veg
fyrir sýkina nema með mestu
varúð.
Prófessor Dr. F. Köipin Ravn og
aðrir vísindamenn, sem um þetta
efni hafa ritað, gefa þessar reglur:
1. Til útsæðis má aðeins nota
kartöflur frá þeim görðum, þar
sem ekki hefir borið á sýkinni.
2. Óþekt útsæði má ekki nota,
Svar
til Bjarma-ritstjórans.
I.
Hvað prestarnir sögðu.
pað var auðvitað, að háttvirtur
fulltrúi danska heimatrúboðsins
mundi eigi þegja með öllu við grein
minni. Mig gleður bað, hve miklu í
henni hann virðist hafa verið sam-
. þykkur. því að langflestu í henni
víkur hann alls ekki að; og fyrir-
spurnum mínum svarar hann ekki.
Skilst mér, að til þess liggi giJdar
ástæður. Manninum er ekki vel við
staðreyndirnar, enda eru þær oft
óþægilegar. þeir, sem venja sig á
óvandaðan rithátt, hlaupast því
æði oft frá þeim og út í auka-
atriðin, sem koma eigi kjarna
málsins við. Eg þarf því fáu að
svara.
Eg ætlaðist til, að hann svaraði
fyrst af öllu fyrirspurnum mínum.
Hann kemur og með fyrirspurn
eða fyrirspurnir í svari sínu, og
skal eg meta mest að svara þeim.
Hann orðar þær svo:
„Hvað voru þeir annars margir
einkum eru smáu kartöflurnar var-
hugaverðar.
Stöngulveiki (Stangelbakteri-
ose). það virðist svo sem nokkur
brögð væru að þessari veiki líka á
Eyrarbakka, og athugunin í smá-
sjánni útilokaði ekki að svo gæti
verið.
Stöngulveiki lýsir sér þannig, að
neðsti hluti stöngulsins verður
brúnleitur og í vætu slímkendur;
móðirin leysist upp, verður að
blautri klessu. Veiki partur leggs-
ins verður mjórri en sá heilbrigði;
blöðin verða gulleit, missa mátt og
plantan deyr bráðlega.
þessi einkenni sáust greinilega
á mörgum kartöflugrösum á Eyr-
arbakka, þótt engin þeirra væru
dáin ennþá. En auk þessara ein-
kenna var á flestum þeim plöntum
stöngullinn með brotalöm, nær því
sundurdottinn í yfirborði moldar-
innar.
I Danmörku fer að bera á þess-
ari veiki í júlí, eðlilegt að svo væri
hér litlu síðar. þar er hún alment
nefnd „Sorte Ben“. Á Jótlandi hef-
ir hún stundum orðið skæð, eink-
um í rigningatíð.
Sýkin magnast eftir því meir
sem aðbúð plantnanna er verri,
tíðin köld og votviðrasöm, eða
garðarnir of magrir.
þegar sýkinnar er orðið vart, er
réttast að taka þær sjúku upp og
grafa djúpt niður eða brenna alla
plöntuna; nýju kartöflurnar, ef
nokkrar eru, má þó borða.
Kölpin Ravn gefur þessar
reglur:
1. Notið aðeins heilbrigt útsæði,
og úr þeim görðum, þar sem sýk-
innar hefir ekki orðið vart.
2. Takið upp veikar plöntur að
sumrinu, grafið þær djúpt niður
eða brennið þeim.
3. Skerið ekki útsæðiskartöflum-
ar sundur.
4. þurkið útsæðið vel áður en
það er sett niður.
5. Skiftið um ræktun.
Eg hefi nú nefnt það helsta sem
máli skiftir og mér er kunnugt um
blaðaveiki og stöngulveiki. það er
talið algengt, að þær fylgist báðar
að, þar sem önnur er, séu venju-
lega báðar. Líklegt er að báðar séu
komnar til landsins, og ef til vill
fyr en í sumar, en þá er að nota
þær varúðarreglur, sem annars-
staðar er fylgt og nú hafa verið
nefndar. Vil eg endurtaka það, að
vanda til útsæðisins, taka upp
veikar plöntur og eyðileggja, og að
síðustu, að hætta við í bráð að
rækta kartöflur í þeim görðum,
sem sýkin hefir verið í; setja held-
ur gulrófur í þá garða í nokkur ár.
Einar Helgason.
-----o----
(þ. e. prestamir), sem gegndu því
að koma? — Og því skrifuðu þeir
ekki fleirum? Ætli þeir telji hina
prestana flesta vini Bjarma?“
Miðspumingunni var þegar svar-
að í grein minni og því heimsku-
legt að koma með hana. I grein
minni stendur: „Fyrir þá sök tók-
um við tveir okkur saman og skift-
um milli okkar að skrifa eitthvað
20 prestum, kunningjum okkar, er
við töldum fremur frjálslyndisins
megin“. Vitanlega skrifuðum við
heldur ekki þeim prestunum, sem
við vissum fyrir fram, að ekki
gætu komið, vegna fjarlægðarinn-
ar, þótt okkur væri kunnugt um
frjálslyndi þeirra. Um þriðju
spuminguna er það að segja, að
við höfum ekki grenslast neitt eft-
ir, hve margir prestar séu „vinir
Bjarma“. Eg fyrir mitt leyti efa,
að margir þeirra muni vinveittir
því, að skoðanir Heimatrúboðs-
stefnunnar dönsku séu fluttar
hingað, ef þeir þektu þær skoðan-
ir jafnvel og vér, sem dvalist höf-
um árum saman í Danmörku, bæði
í bæjum og sveitum þar — og það
miklu lengri tíma en Bjarma-rit-
Pólitiskar
sjónhverfingar.
Hinn 1. júlí árið 1926 á að fara
fram landkjör á Islandi. Fáum
mánuðum áður verður stofnað
nýtt blað í Reykjavík. það mun
heita Frón eða Land eða einhverju
líku nafni. það verður sent ókeyp-
is um alt ísland, inn á sem flest
heimili. það mun flytja allskonar
nýjan boðskap. Telja sig hið eina
örugga málgagn hverskonar þjóð-
þrifa. En einkum mun það keppa
að því a, skamma Tímann og
Framsóknarflokkinn, en hæla Sig-
urði Eggerz, fyrverandi ráðheri’a
sem þá verður.
þetta er alveg fyrirsjáanlegt. Og
úrslitin sömuleiðis. Blaðið mun
koma út til landkosninganna. þá
mun það hætta að koma út jafn-
hljóðalítið og það fæddist. Áhrif-
in verða í sama mæli mæld. Ástæð-
urnar alveg eðlilegar. Ekkert stóð
á bak við annað en löngun eins
manns til að ná kosningu. þess-
vegna var saga þess úti með ósigr-
inum. Engar hugsjónir voi'u á bak
við, enginn hópur samtaka áhuga-
samra manna. Engar menjar verða
eftir — aðrar en smáóþægindi við
prentsmiðjuna. þannig fer um all-
ar pólitiskar sjónhverfingar, eins
á Islandi sem annarsstaðar.
Nú standa líka kosningar fyrir
dyrum og sömu sjónhverfingar
eru framdar sem framdar verða
fyrir landkjörið 1926. Hinir sund-
urlyndu fámennu hópar innan
Morgunbl.liðsins hafa stofnað til
þessara sjóhverfinga frammi fyr-
ir íslenskum kjósendum, þeir hafa
stofnað a. m. k. þrjú kosningablöð.
Eitt er einkenni þeirra allra.
stjórinn. Ekki skyldi mér ami
að því, að tekið væri manntal með-
al íslenskra presta frá því sjónar-
miði.
Fyrsta spurningin er veigamest.
Hve margir voru þeir, sem gegndu
og komu?
Ritstjórinn þykist hróðugur yfir
því, að undirtektirnar hafi verið
lélegar. Honum er best að fara var-
lega og fagna ekki of snemma út
af eigin ímyndunum. Prestamir
tóku málaleitun okkar einlcar vel.
Alt að því helmingur þeirra kom,
en ýmsir þeirra gátu ekki komið
því við að sækja prestastefnuna,
sumpart vegna annríkis, sumpart
vegna fjarlægðar (af Vestur- og
Norðurlandi).
En þeir skrifuðu okkur flestir.
Og bréfin sýna, hvemig þeim var
innanbrjósts. þeir fögnuðu sam-
tökunum gegn ófrjálslyndinu.
Sennilega leikur Bjarma-rit-
stjóranum forvitni á að vita eitt-
hvað um, hvað þeir sögðu. Ýmsir
lesendur „Tímans“ kunna og að
hafa gaman af því. það er líka
fróðlegt þeim manni, sem ætlar
bráðlega að fara að segja dönskum
Skammirnar um Tímann og Fram-
sóknarflokkinn eru enn taumlaus-
ari en í sjálfum heimaherbúðun-
um, í Morgunblaðinu. Vopnin sem
notuð eru enn óvandaðri, því að
enn minna er á bak við. þarna
standa þeir menn að, sem ekkert
hafa til að tapa. Um það eitt er að
ræða að þyrla upp ryki í bili, til
þess að reyna að smjúga í skjól-
inu því.
Úrslitin eru fyrirfram viss. Ald-
urinn verður svipaður sem gorkúl-
urnar á mykjuhaugnum. þetta eni
ekkert annað en pólitiskar sjón-
hverfingar. Engin áhugamál á
bak við, engin stefna.
Og svo ætlast þeir til þess, að
Tíminn fari að taka þá alvarlega
þessa kosningasnepla, þessar aum-
legu pólitisku sjónhverfinga gor-
kúlur, sem spretta upp fyrir kosn-
ingarnar.
þrjú til fjögur pólitisk blöð eru
í höfuðstaðnum sem eiga tilveru-
rétt og sem þaraíleiðandi talast
við sem fullgildir aðilar, af því að
þau hafa eitthvað á bak við sig.
þau koma út og berjast fyrir ólík-
um lífsskoðunum fjölmenni’a
flokka í þjóðfélaginu. Ef farin er
boðleiðin frá hægri til vinstri, er
röðin þessi: Morgunblaðið berst
fyrir lífsskoðun kaupmanna og
stórútgerðarmanna og pólitiskri
stefnu þeirra. Tíminn berst fyrir
lífsskoðun bænda og samvinnu-
manna, og pólitiskri stefnu þeirra.
Alþýðublaðið berst fyrir lífsskoð-
un verkamanna í kauptúnum og
hugsjónum jafnaðarmenskunnar.
Vegna aldurs mun rétt að telja
Vísir með, þó að óljósara sé miklu
hvernig skilgreina beri aðstöðu
hans.
þessi blöð hafa öll sýnt tilveru-
rétt sinn og þeirra flokka, sem að
prestum og trúaðri danskri alþýðu
frá andlegu ástandi „vesalings Is-
lendinga“, þar sem maður jafn
„andstyggilegur Drotni“ og Har.
Níelsson er látinn vera kennari
prestaefnanna. Hver veit nema
Asschenfeldt-Hansen presti og
hans líkum finnist bjannmn upp
af „ofurlitla, trygga vinahópnum
þar norður frá“ því skærari, er
hann fær fréttir af, hvernig frjáls-
lyndu prestarnir eru inni við
beinið.
Hér koma fáein sýnishorn af
því, hvað prestarnir sögðu, —
smákaflar úr bréfum til mín. Vona
eg, að ritstjórinn finni, að þeir
eru ekkert myrkir í máli. En ilt
þykir mér, ef honum finst þetta
vera steinar, sem þeir hafi gengið
lengi með í vösunum, til þess að
grýta hann með eða blaðið hans.
Sumir ,,sannkristnir“ menn á vor-
um dögum og „biblíutrúaðir“ virð-
ast álíta sig hafa einkaleyfi til að
atyrða andstæðinga sína, ófrægja
og tortryggja skoðanir þeirra, orð
og gerðir; en verði einhverjum,
sem aðfinslunum sætir, að bera
hönd fyrir höfuð sér einu sinni eða
þeim standa, Milli þeirra stendur
bardaginn um stefnumálin og svip-
inn sem er og verða á um stjórn
landsins. Undir merki þeirra er
þjóðin að fylkja sér í stjórnmálun-
um og hlýtur að fylkja sér.
Utan við eru hinir pólitisku sjón-
hverfingamenn með kosningagor-
kúlur sínar. það er ómögulegt að
taka þá alvarlega. þeir eru sjálf-
dauðir.
En það sem veldur því að pólit-
iskar sjónhverfingar eru svo mjög
stundaðar fyrir þessar kosningar
er annarsvegar það, að svo stutt er
síðan flokkaskifting hófst á ís-
landi á grundvelli ólíkra lífsskoð-
ana manna og hinsvegar það, að
einn þessara aðalaðila (Morgun-
blaðið) hefir orðið svo hörmulega
undir í viðskiftunum og verið svo
einkar óheppinn með valið á for-
ystumönnunum (J. M. og M. G.),
að flótti er brostinn í liðið og vill
enginn kannast við annan og állir
teljast utan flokka.
----o----
er haft eftir kerlingu einni þá
er hún horfði framan í bola. Líkt
kom mér í hug, er eg leit í hið nýja
kosningablað hr. cand. jur. Magn-
úsar Guðmundssonar.
I byrjun ávarpsins má skilja svo
sem búist sé við því, — þótt blöðin
séu færri nú en áður fyr, — að eigi
muni mjög margir vilja meðtaka
blað hans. Geri eg ráð fyrir, að svo
gæti orðið, því nóg fæst af slíku
tægi ókeypis, líkt og á dögum
gamla Marðar. Síðar í ávarpinu
stendur að blaðið vilji fylgja þeirri
reglu að rita kurteislega. Vel er
það, en efndirnar hafa orðið alveg
þveröfugar. Hafi kosningablað
þetta ekki víðtækari stefnuskrá en
þegar hefir verið birt í fyrsta tölu-
blaði þess, get eg vel skilið það, að
ýmsum þyki það óþarft, eins og
líka það sjálft virðist finna átak-
anlega til í byrjun ávarpsins. Eg
hefi eigi ætlað mér að fjölyrða um
blaðtetur þetta, þótt margt fleira
megi segja um stefnuskrá þess,
svo sem 4. lið, hvað ótakmörkuðu
samábyrgðina snertir, og 5. lið,
þar sem blaðið lofar að styðja
báða*) atvinnuvegi landsins, land-
búnað og sjávarútveg. Er eigi alls-
konar iðnaður, verslun o. m. fl.
stuðningsvert ? Engan þarf að
undra, þótt þeir menn velti af
valdastóli, sem eigi vilja styðja —
eða ekki þekkj a — alla atvinnuvegi
landsmanna.
Mér er eigi kunnugt, hver hefir
bent hr. M. G. á mig sem líklegan
kaupanda kosningablaðs hans, ef
eigi stuðningsmaður hans, sá er
’) Leturbr. af mér. Á. S.
tvisvar á 10—15 ára fresti, þá
telja þeir hann hafa gengið „með
steina 1 vasanum“ til að grýta með
náungann.
En nú skulum vér athuga, hvað
prestarnir. segja.
Einn skrifar:
„Eg er fyllilega sammála ykkur
séra N. um það, að þjóðkirkju
vorri er hætta búin, ef áfram
verður haldið í sama anda og þeim,
er drotnað hefir á síðustu presta-
stefnum. Mér hefir sá andi verið
ógeðfeldur og er enn. En tólfunum
held eg að þó hafi verið kastað á
prestastefnunni í fyrra, eftir því
að dæma, er fram kom í „Bjarma“.
Og mest undrar mig það, að ung-
ir prestar,eins og sr. F—,skuli taka
undir þann þröngsýnissón, er þar
kom fram. Á prestastefnunni í
fyrra var eg ekki sjálfur, — enda
hefir engu verið glatað við það“.
Annar skrifar:
„I bréfi yðar æskið þér eftir, að
eg sæki næstu prestastefnu í
Reykjavík. það hefði eg fúslega
vilj að gera og ætlað mér, ef ástæð-
ur ekki hömluðu. J>að hvetur mig
og enn meira, er eg frétti, að andi