Tíminn - 18.08.1923, Blaðsíða 2

104
T í M I N N
Samband ísL
Alfa-
Laval
skilvíudnr
reynast best.
Verðið lækkað.
Fantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
samvlélaga.
Kosningin
í Dalasýslu.
pað mun fullráðið, að í framboði
í Dalasýslu í haust verði í kjöri
fyrir hönd Framsóknannanna
Theódór Ambjarnarson frá Ósi í
llúnavatnssýslu. Hann hefir nú um
nokkur ár verið ráðunautur Bún-
aðarfélagsins. Bjarni frá Vogi mun
væntanlega verða fyrir samkepnis-
mennina.
Theódór er tiltölulega ungur
maður. Hann er orðinn mjög kunn-
ur í flestum bændahéruðum lands-
ins. Hann fékk almennar áskoran-
ir um framboð frá samvinnumönn-
um í Dalasýslu, og litlu síðar úr
öðru kjördæmi engu síður ákveðn-
ar. Á hvorugum staðnum hafði
hann sjálfur eða frændur hans
gert hið minsta til að afla honum
kjörfylgis. J>að var alda almenn-
ingsálitsins, sem valdi hann til
framboðsins.
Ástæðunnar þarf ekki langt að
leita. Theódór hefir hlotið óvenju-
lega mikið frægðarorð hjá bænda-
stjett landsins, bæði fyrir margs
konar heppilegar nýungar í hús-
dýraræktinni, og fyrir það, hversu
vel hann er máli farinn. Einn
greindarbóndi úr Dalasýslu hefir
sagt við þann, sem þetta ritar, að
ræðumenska Theódórs minti sig á
Jón heitinn í Múla, þégar hann var
ungur.
Um kosningahorfur í Dalasýslu
er það að segja, að undanfarið
hafa heilar sveitir verið nær ein-
huga móti Bjarna. þær halda
áfiam að vera það. En á síðustu
árum hafa sveitir, sem áður voru
nær eingöngu með Bjarna, snúist
móti honum, fyrir frammistöðu
hans í fjármálum landsins og gagn
vart hluthöfum Islandsbanka.
Bjami er þannig alt af að tapa, en
vinnur hvergi nýtt fylgi.
pað er einkennilegt, að Bjarni er
nú genginn úr Sjálfstæðisflokkn-
um, og blöð og kosningapésar
kaupmanna styðja hann leynt og
ljóst. Meðal annars geta Dala-
menn séð á pésum þeim, er Bjarni
sendir heim til þeirra, að hann er
vinsæll hjá kaupmannastétt höfuð-
staðarins. Pésarnir era fullir af
auglýsingum frá þeim. Vita þó all-
ir, að Andvaka er orðin flugrit,
sent gefins fyrir kosningar á
nokkra bæi í einni sýslu. Enginn
kaupmaður auglýsir þannig til að
auka verslun sína, heldur til að
styðja fyrirtækið. Má af þessu sjá,
að Bjarni er nú búinn að yfirgefa
sjálfstæðisskipið, þar sem hann
telur sig hafa verið einn hinn
helsta róðrarmann, en kominn í
hina leku skútu kaupmannastétt-
arinnar.
Prófessornum
svarað.
Skylt og Ijúft er mér að halda
viðræðum áfram við prófessqr H.
N., einkum þar sem heldur minna
er af aðdróttunum og kaldyrðum í
þessari síðari grein hans en þeirri
fyrri. Haldi sú framför áfram, er
útlit fyrir að við getum rætt sam-
an í blöðunum jafnkurteislega og
okkur sómir best báðum. En þess
verð eg að geta í eitt skifti fyrir
öll, að það er ekkert annað en
ímyndun, að mér sé illa við hann,
þótt eg sé andstæðingur spíritisma
hans og hafi margoft sýnt eins og
fieiri að H. N. berðist fyrir út-
breiðslu hans af meira. kappi en
forsjá, og að honum færist manna
síst þeim megin að bregða öðrum
um þröngsýni og ofstæki í trúar-
efnum. það þarf ekki annað en
bera saman ýms skrif hans við
ummæli hins aðalformælanda
spíritismans á landi voru til að sjá
muninn. — Sömuleiðis er það
ímyndun tóm, að eg sé sammála
öllu því í þessum greinum, sem eg
geri ekki athugasemdir við. Pró-
fessorinn kemur svo víða við, að eg
Fylgi Bjarna í Dalasýslu hefir
verið nær eingöngu bundið við
þátttöku hans í deilunni um sam-
band íslands og Danmerkur. Hann
vann sína fyrstu kosningu 1908 'á
þessari sjálfstæðistilfinningu, og
hefir lifað á þeim arfi síðan.
Sjálfstæðisflokkurinn er nú raun
ar uppleystur. Og að minsta kosti
hefir Bjarni viðurkent þetta með
því að segja sig úr lögum við sína
gömlu félaga. Sama er sagan ann-
arsstaðar. Sjálfstæðismennirnir í
Norður-þingeyj arsýslu hafa hin
síðustu ár þrásinnir látið þing-
mann sinn vita, að þeir væru
ánægðir með hina nánu samvinnu
hans við Framsóknarmenn, en
þætti gamall félagsskapur hans við
Bjarna mestur ljóður á ráði hans.
þetta lýsir því, hversu tilfinningin,
sem réði kosningum 1908, er alger-
lega horfin, jafnvel í helstu sjálf-
stæðiskj ördæmunum.
Hin síðustu ár hefir fylgi Bjarna
í Dölum verið bygt á einskonar
þakklátssemi fyrir frammistöðu
hans 1908. Nú eru breyttar ástæð-
ui um málefnin. En þakklátssem-
in getur heimtað sínar fórnir fyr-
ir því.
1 augum meðhaldsmanna sinna
var Bjarni góður liðsmaður í sveit
þeirri, sem heimtaði sem mest laga
legt og formlegt sjálfstæði þjóð-
inni til handa. Bjarni og nálega all-
ir formsdýrkendur, sem mest hefir
borið á eftir 1880, hafa litið mest
á lagalegu hliðina, en mjög lítið
skeytt um hið efnalega sjálfstæði.
Er það og ljósastur votturinn, að
þeir sömu menn, Bjarni, Jón
Magnússon, Sigurður Eggerz o. fl.,
sem mest voru riðnir við samning-
inn 1918, hafa glaðir látið landið
sökkva í botnlausa skuldasúpu eftir
að hið svokallaða „fullveldi“ var
fengið. Bjarna þykir alt af skorta
fleiri sendiherra erlendis, þó að
hann hafi afhent Dönum meðferð
utanríkismálanna með samningn-
um 1918. En hvorki hann eða Sig.
Eggerz hafa með einu orði áfelt
þá J. M. og M. G., sem „bundu“
tolltekjurnar fyrir enska láninu,
sem tekið var til að bjarga helstu
skuldunautum Islandsbanka.
Samningurinn frá 1918 fastset-
ur hina lagalegu og formlegu hlið
sj álfstæSjismálsins í 25 ár. Sú hlið
er því út af dagskrá þann tíma. Og
um leið voru Sjálfstæðismenn af
sömu tegund og Bjarni búnir að
missa verkefni sitt. Nú fór að
reyna á þá sem höfðu vit og vilja
til að byggja upp efnalegt og and-
legt sjálfstæði heima fyrir. þar
var Bjarni ekki mikill athafna-
maður, bæði eins og sést af óvild
hans til kaupfélaganna, dekri hans
við spekúlantana, sem valda verð-
falli krónunnar, og hinum undar-
er hræddur um að Tíminn hefði
ekki rúm fyrir allar þær athuga-
semdir, sem eg þyrfti að gera, ef
hvert einstakt atriði væri nákvæm-
lega rakið.
Ummæli prestanna.
voru aðalatriðið í fyrri kafla pró-
fessorsins. Hann er drjúgur yfir
því, að „alt að því helmingur“ þess-
ara „eitthvað 20 presta“, sem hann
og sr. N. N. skrifuðu, hafi sótt
prestastefnuna. En ætluðu þeir
ekki ofan hvort sem var? Og því
létu þeir ekkert til sín taka á syno-
dus? Enginn þeirra mintist þá á
Helgakver — né Bjarma — né
spíritisma, svo eg tæki eftir.
Ilvernig stóð á því eftir alla brýn-
inguna? —
Já, „en þeir skrifuðu okkur flest-
ir“, gleymdu ekki bréfunum, býst
eg við hann svari.
Mikið var, þótt þeir svöruðu vin-
arbréfum.. Meiri furða, að þeir
skyldu ekki svara allir.
Alveg giskar hann rétt á, að mér
þykja svör þessara 7 presta, sem
hann birtir, harla fróðleg. það er
fróðlegt fyrir alla, og þó einkum
embættisbræður þeirra og söfnuði
að sjá hvað þeir hugsa þessir prest
ar, sem eru „fremur frjálslyndis-
lega slappleika hans gagnvart hlut-
höfum og íyrverandi forráðamönn-
um íslandsbanka.
Fyrir íslensku þjóðina, og þá
sjálfstæðisbaráttu, sem nú verður
að leggja mesta stund á, er Bjarni
ekki æskilegur hermaður, bókstaf-
lega af því, að hæfileikar hans
beinast nálega alls ekki í þá átt.
Vegna þjóðarhagsmunanna er
áreiðanlega betra, eins og nú kom-
ið málum, að Bjarni hætti að sitja
á þingi. pá er eftir að athuga,
hvort þjóðin standi í svo mikilli
þakklætisskuld við manninn, að
þeirra hluta vegna þurfi að halda
honum lengur sem fulltrúa.
Nú mun mega telja það vafa-
samt yfirleitt, að kjósa menn á
þing af þakklátssemi jafnvel þar
sem tilefni kynni að vera. þing-
menskan á að vera gagnsemdar-
starf, ekki tildurspóstur.
En frá sjónarmiði þeirra, sem
vilja heiðra Bjarna fyrir mótstöðu
hans gegn danska lagavaldinu,
mun mega telja að hann hafi nú
þegar fengið þau laun, sem koma
honum að mestu haldi. Og þau laun
hefir hann fengið.
Svo sem kunnugt er, var fyrir
nokkrum árum búið til embætti við
háskólann, kennarastóll í grísku og
latínu. Ef Bjarni Jónsson hefði
haldið áfram að vera kennari við
Mentaskólann, eða haft aðra líf-
vænlega atvinnu, myndi þetta em-
bætti ekki hafa verið til. Ef kenna
þurfti prestsefnunum grísku, gátu
hinir þrír föstu kennarar við guð-
fræðisdeildina annast það. þeir
hafa hvort sem er of lítið að gera.
Starfið var búið til handa Bjama,
til að láta hann fá atvinnu. Sumir
ins megin“, en ýmsra orsaka vegna
láta lítið á sér bera á synodus og
í blöðunum. — Og væntanlega
verða þeir þakklátir prófessornum
fyrir að hann hjálpar þeim til að
skoðanir þeirra verði alþjóð kunn-
ar, enda má víst ekki gera ráð
fyrir öðru, en að hann hafi birt
þessa bréfkafla með fullu leyfi
þeirra, og skrifa þeir honum þá
væntanlega bráðlega enn greini-
legar, svo að hann geti haldið
áfram bréfköflunum. Auðvitað
væri þó enn fróðlegra og áhrifa-
meira að full nöfn fylgdu, svo að
enginn færi að efast um einurð
þeirra í jafnmiklu alvörumáli.
Æðimikið af efni sjálfra bréf-
anna snýst um „anda þann, sem
drotnað hefir á síðustu presta-
stefnum“, og em þar fremur aðr-
ir en eg til andsvara, en ekki er
það viðfeldin aðdróttun í garð
fundarstjóra, er einn presturinn
talar um þá, „sem ætlað er að
tala“, því að umræður voru al-
frjálsar eftir erindi sr. Fr. Frið-
rikssonar í fyrra á synodus. Sömu-
leiðis er í meira lagi óviðeigandi
að sami prestur skuli skrifa: „Var
nærri grátlegt, að sjá gamlan upp-
gjafaprest (sr. Kr. Dan.) standa
þar einan uppi til þess að mæla
vóru með embætti þessu af
flokksfylgi, en aðrir sem einskohar
eftirlaunum til gamals manns. Mál
Bjarna stendur þá þannig að vegna
þjóðarhagsmunanna er alls engin
þörf á að hann sitji lengur á þingi,
heldur það gagnstæða. Á hinn bóg-
inn hafa borgaramir í landinu meir
en int af höndum þá þakklætis-
skuld, sem þeir kynnu að standa í
við Bjarna, með því að borga hon-
um íull embættislaun fyrir starf,
sem ekki þurfti að vera til. petta
ætti persónulegum kunningjum
Bjarna í Miðdölum að vera nægileg,
uppreist fyrir hann.
Ef litið er á hinn bóginn á þau
vandamál, sem hljóta að liggja
fyrir þinginu á næstu 4 árum, þá
er ekki sýnilegt að hæfileikar
Bjarna geti notið sín, svo að áfam-
haldandi þingstörf yrði til að auka
hróður hans. Skal nú vikið að fá-
einum hinum þýðingarmestu:
1. Fjármál landssjóðs. Eins og
öllum er kunnugt ganga tekjur
landssjóðs nú nálega allar í tvo
staði: Vexti og afborganir af
skuldum, sér í lagi þeim sem
mynduðust í tíð M. Guðm. Enn-
fremur í embættislaun. Sú upphæð
hefir vaxið stórkostlega. Lands-
stjórnin hefir lofað að svara í vet-
ur, með tilstyrk Hagstofunnar, fyr-
irspurn minni frá síðasta þingi, um
það, hversu kostnaðurinn við em-
bættismannahaldið hefir aukist
meir en í hlutfalli við tekjur lands-
sjóðs síðan 1900. pá mun koma í
ljós að eyðslan til slíkra hluta hef-
ii verið mest, þar sem áhrifa
Bjama hefir frekast gætt.
Skuldirnar, mörgu miljónirnar
frá tíð M. Guðm. verður að borga.
bót víðsýni og sannleiksást, en
a.nnan eins þ. . .ing og síra N. N.
haga sér eins og hann einn vissi
alt og ætti alt og alla“. — Væri
elcki ástæða til að spyrja þann góða
mann, er fellir svo þungan dóm í
garð sýnódusprestanna yfirleitt:
pví studduð þér ekki sr. Kr. Dan.,
er hann einn hélt uppi vöm fyrir
spíritisma? Og hvers vegna látið
þér til prentunar aðra eins um-
sögn um einn embættisbróður yð-
ar? Og því hafið þér ekki einurð
á að segja blátt áfram hver þeirra
var, sem þér kallið „þynning“, —
eða merkir skammstöfun yðar eitt-
hvað enn verra? — það er ótrú-
legt að prófessorinn sé sekur um
það „taktleysi“ að birta slíkt, ef
það væri ekki annað en ógætnisorð
í prívat-bréfi, sem aldrei hefði átt
að birtast almenningi.
það þarf enginn að ímynda sér,
að andstæðingar spíritismans í hóp
presta verði blíðari í máli í hans
garð, þótt slíku stóryrði sé varpað
að þeim alment. pví að enginn veit
nema bréfritarinn, og væntanlega
prófessorinn, hverjum þetta virð-
ingarnafn(!) er sérstaklega ætlað.
það kom greinilega í ljós á fyr-
nefndri prestastefnu, að megin-
þorri viðstaddra fundarmanna
þar er ekki undanfæri. En ef þjóð-
in á að geta gert nokkuð fyrir verk
legar framkvæmdir, verður að
fækka starfsmönnum, og færa sam
an störf. Fyrir það fé, sem gengur
til hinnar alóþörfu sendiherra-
skrifstofu í Kaupmannahöfn,mætti
árlega gera góðan akveg yfir hálfa
sýslu. það eitt dæmi tekið af mörg-
um.
Vonir um verklegar framkvæmd-
ir landssjóðs á næstu árum eru því
bundnar við gagngerða endurbót
og umbót á embættismannahaldi
landssjóðs. Eg flutti í vetur frv.
um að ekki skyldu vera nema þrír
starfsmenn við hæstarétt í stað sex
nú sem stendur. Kaupmanna-
sinnar í efri deild, samherjar
Bjarna, feldu þetta þá. Bæði hjá
þeim yfirleitt og sérstaklega hjá
Bjarna sjálfum, ríkir sú skoðun, að
landið sé bundið við hvern þann
starfsmann, meðan hann lifir, sem
það hefir einu sinni ráðið. Enn-
íremur álíta þeir, að varla komi til
mála að leggja niður starf sem eitt
sinn er stofnað, en að ný embætti
megi gjarnan mynda. Hver einasti
atvinurekandi í landinu hefir nú
dregið saman seglin um fólkshald,
sum fyrirtækin fækkað um helm-
ing. En landið getur ekki losnað
við neitt af sínu fólki, af því að
starfsmannastéttin á einhuga full-
trúa í þinginu, eins og Bjarna og
M. Pétursson, og af því að þessir
menn njóta til slíkra verka stuðn-
ings alls kaupmannaflokksins og
blaða þeirra. Að vísu fara áhrif
Bjarna mjög þverrandi og kjör-
dæmismál hans eru í megnri van-
rækslu. En það sem atkvæði hans
og áhrif ná, eru þau eingöngu í vil
hinu sívaxandi kaupmannavaldi.
2. Gengismálið. Hið lága gengi
krónunnar er að kenna óhófsinn-
flutningi, ólagi á rekstri íslands-
banka, af því hluthafarnir vildu
„spekulation“ til að græða því
meira, og fyrir skuldabrask fésýslu
manna í kaupstöðunum. I orði
kveðnu telur Bjami sig vilja vinna
móti verðfalli krónunnar, og hygst
að gera það með nýjum lánum. það
er eins og ef ölyaður maður sem
varla gæti staðið, vildi styrkja sig
með því að hvolfa í sig enn meira
áfengi. í framkvæmdinni er Bjami
með öllu sem eykur lággengið, og
þar með eymd og örbirgð þjóðar-
innar. Hann hefir verið fremstur
um heimskulega eyðslu landssjóðs.
Fremstur í meðhaldi við hluthafa
íslandsbanka, og framarlega í að
verja ótakmarkaðan innflutning
glysvöru og brask eyðslumannanna
í bæjunum. pegar Sig. Eggerz
myndaði stjórn í fyrra, heimtaði
Framsókn að reynt yrði að tak-
marka glysvöruinnflutning. En er
til kom stóð á Bjama og fleirum í
voru andstæðingar spíritisma, og
þeir breyta ekki um skoðun, þótt
H. N. birti um þá nafnlaus stór-
yrði. Meira að segja fór einn þeirra
þungum orðum um spíritismann,
eins og H. N. getur séð í Bjarma,
enda þótt sá prestur hafi hér um
árið eitthvað fengist við tilraunir
spíritista, og H. N. muni telja hann
„fiemur frjálslyndisins megin“.
Prestinum, sem ritar síðasta
bréfkaflann og sérstaklega snýr
sér gegn „Bj arma-stefnunni“, er
eg fús að svara þegar hann segir
til nafns síns og rökstyður dálítið
fullyrðingar sínar og stóryrði, —
en fyr ekki. Eg kynni illa við að
vera að yrðast við hann út af
Bjarma, ef það skyldi svo vera ein-
hver ötull meðmælandi blaðsins
heima í héraði, eins og margir
prestar eru.
pað er vel farið, ef þessi presta-
bréf gætu orðið til þess, að línurn-
ar yrðu hreinni og prestar segðu
alment skýrt og greinilega hvar
þeir standa, bæði gagnvart spírit-
isma og öðrum ágreiningsatriðum
í trúmálum.
Eg er þar alveg samdóma einum
nýguðfræðingnum, sr. Fr. A. Frið-
rikssyni í Wynyard,er hann skrifar
í Lögberg 16. maí í vor sem leið: