Tíminn - 18.08.1923, Page 3

T 1 M I N N
105
P. W. Jacobsen & s«n
Timburverslun.
Símnefni: Granfuru. Carl Lundsgade
Stofnað 1824. Köbenhavn.
Afgreiðum frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
heila skipsfarma frá Svíþjóð. — Sís og umboðssalar annast pantanir.
Eik og efni 1 þilfar til skipa.
því flokksbroti. þeir voru með Mbl.
og höfðu meirihlutavald um eyðsl-
una áfram.
Höfuðmál Framsóknar á næsta
þingi verður að koma skipulagi á
sölu sjávarafurða. Annaðhvort
knýja útgerðarmenn saman í sölu-
félag, eða reyna að fá útflutnings-
nefnd, ef hið fyrra tekst ekki.
þetta er nauðsynlegt til að hindra
að fiskverðið falli niður úr öllu
valdi, og hallæri komi við alla sjáv-
arsíðuna, eins og nú lítur út fyrir.
Braskarastéttin og meiri hluti tog-
araeigenda eru á móti þessu. Nú
er Bjarni í nánu pólitisku sam-
starfi við kaupmannaflokkinn og
studdur af blöðum hans. Ennfrem-
ur hefir hann flækt sér út í að
leggja fé sitt eða lánstraust í tog-
ara. Aðstaða hans til að taka í
strenginn með alþjóð manna er
honum þessvegna um megn. Hann
telur sig vilja hækka gengið, en
vill gera það með vaxandi skuldum
og aukinn eyðslu. Má því fullyrða,
að Bjarni getur ekki tekið þátt í,
svo að gagni verði, hinni óhjá-
kvæmilegu baráttu að rétta við
gengið, og þar með bjarga þjóðinni
frá örbirgð.
3. íslandsbankamálið. Allir vita
að Bjarni er þar einn af hinum
veiku bræðrum. Nú er þar í húfi
41/2 milj. króna, sem hluthafarnir
hafa tapað að mestu eða öllu leyti
og vilja vinna upp með háum vöxt-
um, sem leggjast á alla þjóðina, en
ekki missa féð sjálfir. Ef Fram-
sókn verður í meiri hluta, verða
hluthafarnir látnir borga uppgjaf-
imar og töp bankans, eins og þau
voru 1920, með hlutafénu, að því
leyti sem varasjóður nægir ekki. Ef
Mbl. mun verða í meiri hluta, eins
og þeir eru nú, sleppa hluthafarn-
ir, en tapið kemur á alla borgara
í landinu gegnum vaxtagreiðslur.
Bjarni er í þessu máli sökum
skýrslu sinnar, bankaráðsins og
langvarandi fóstbræðralags við
hluthafana, orðinn einhver helsta
hj álparhella hluthafastefnunnar.
Theódór Arnbjarnarson er einn
af þeim nýju sjálfstæðismönnum,
sem fyrst og fremst vilja byggja
frelsi þjóðarinnar á traustum efna-
hag einstaklinganna og landssjóðs.
Starf hans við Búnaðarfélagið er
nátengt hinni efnalegu viðreisn
bændanna. Og það óvanalega mikla
traust og álit, sem Theódór hefir
unnið sér hjá bændastétt landsins,
er sprottið af því, að bændurnir
hafa fundið, að hann skilur hvar
skórinn kreppir.
pegar kemur á fundina í haust
í Dalasýslu, má fullyrða, að þeir
Bjarni og Theódór muni taka mjög
ólíkt á málunum. Bjarni mun róma
mjög samningin:’ frá 1918, staíí
s;tt í lögjafnaðarnefnd, þörfina á
„Mér er að verða æ ljósara, að
lítið bæti það úr skák að menn
gerist móðins, dragi fána frjáls-
lyndisins við hún og kalli sig ný-
guðfræðinga, en noti svo endalaust
orðalag íhaldsseminnar, og geri
þannig almenning, sem skilnings-
sljór var áður, fyrst alveg rugl-
aðan“.
það er einn af góðu kostum pró-
fessors H. N., að hann er ekki
myrkur í máli, og gott að hann
vildi brýna það fyrir lærisveinum
sínum, svo að söfnuðirnir geti beL
ur áttað sig á, hvað á er ráðist og
hvað koma á í staðinn.
En ekki væri það ómögulegt, að
fleirum en mér blöskraði, þegar
hispurslaust kemur í ljós hvernig
sumum nýmælaprestunum er inn-
anbrjósts.
Eg get nefnt þar eitt nýtt dæmi,
ekki úr „prívat-bréfi“ og nafnlaust
né eftir neinn útkjálkaprest.
Fjarri því.
Ragnar E. Kvaran, prestur Sam-
bandssafnaðar í Winnipeg og ný-
kosinn forseti kirkjufélagsins, sem
únítarar og „nýguðfræðingar"
meðal landa í Canada hafa nýstofn-
að og sex söfnuðir gengið í, —
hann flutti ræðu um altarissakra-
mentið í kirkju sinni og ræðan er
ísienskri orðu, 1'kismerki, sendi-
herrum og auknum vísindum, eins
og Kvennabrekkuorðábókinni o. s.
frv. 1 augum hans verður formið
og hið ytra skin alt. Theódór mun
byrja heima fyrir á fjárhag og at-
vinnurekstri bændanna, sýna þar
fram á hina eðlilegu og sjálfsögðu
fiamför í eflingu hvers heimilis og
sýslu, og enda í því að yfirfæra á
þjóðarbúið það sama verklag og
fyrirhyggju, sem einstakur ráð-
deildarmaður beitir á sínum eigin
atvinnurekstri. pannig liggja mál-
in fyrir þessum tveim mönnum,
eftir lund þeirra og lífsskoðunum.
Og þannig horfa málin við flokk-
unura, sem þeir fylg'ja, Framsókn-
ar og Mbl.flokknum.
í Dalasýslu eru skoðanir Theó-
dórs og Framsóknannanna vita-
skuld í ótvíræðum meiri hluta. það
mun Bjarna vera fullkunnugt.Von-
i.. hans um sigur munu því aðal-
lega vera bundnar við þá þakkláts-
semi, er honum sjálfum finst hann
eiga skilið hjá borgurum þessa
lands, og einkum hjá Dalamönn-
um. Nú er eftir að vita, hvort kjós-
endum í Dalasýslu finst ástæða til
að landið greiði meira en þau 7—8
þús., sem Bjarni fær í eftirlaun,
undir nafni þess að vera kenslu-
kaup fyrir grísku og latínu. Víð-
ast hvar annarsstaðar á landinu
mun gömlum Sjálfstæðismönnum
þykja þetta vera allríflegur vottur
um þakklæti, svo að óþarfi sé fyr-
ii hlutaðeigandi mann að krefjast
meira, eða fyrir íslenska borgara
að greiða meira, eftir að Bjarni er
búinn að ljúka því dagsverki, þar
sem hæfileikar hans voru, a. m. k.
framan af æfinni, að töluverðu
leyti í samræmi við þörf íslensku
þjóðarinnar. J. J.
Á víð ©g dreif.
Fátækralögin.
Einn Morgunblaðskálfurinn er súr
yfir því, að komið hefir upp, að Morg-
unblaðsflokkurinn vildi sem minst
stytta sveitfestistímann. Öll Framsókn
vildi mest hafa 3 ár og J. J. reyndi að
koma niður i 2 ár. En fyrir utan þá
eiginlegu Mbl.menn, sem þá voru,
sýndu Steíán í Fagraskógi og Björn
á Rangá hugarþel sitt gagnvart sveit-
unum með því að vera með 5 árunum,
því að lengra þorði Mbl.liðið ekki að
ganga. Ómögulegt er að afsaka slíka
framkomu. Ilún er eingöngu miðuð við
hagsmuni útgerðarmanna í Reykjavík.
þeir vilja lokka til sín fólkið úr sveit-
unum, þegar mikið er að gera, en geta
svo kastað heim á sveitirnar því sem
veikist eða verður lasburða. M. Guðm.
prentuð í Heimskringlu 30. maí í
vor sem leið. það er ekki ólíklegt
að frjálslyndum lesendum Tímans
þyki fróðlegt að heyra eitthvað um
hvað prestur í svo virðulegri stöðu
og vinur nýguðfræði og spíritisma
segir um kvöldmáltíðarathöfnina,
sem flestum kristnum mönnum
hefir verið heilög frá kyni til kyns.
Eg býst varla við, að blaðið hafi
rúm fyrir alla ræðuna, þótt það
væri æskilegast. Ræðutextinn var
I Kor. 11, 20.—22. og hér eru
nokkrir smákaflar úr prédikun-
inni:
„Eins og farið hefir verið með
þetta svokallaða sakramenti víðast
hvar, þá er það í raun og veru
miklu meiri heiðindómur en krist-
indómur“......„Vorir tímar hafa
litla freistingu til að láta sér verða
þetta sama á, sem aflaga fór (hjá
Korintumönnum) í sambandi við
hina drottinlegu máltíð, því að
sannast að segja, er ekkert1) orðið
eftir af henni. það, sem því nafni
er nefnt nú, er undarlega forn-
eskjulegur leikurf), runninn aftur
úr þeim tímrm, þegar skilningur-
urinn á guðdóminum var svo villi-
mannlegur og......., að við fáum
vart gripið hann“.....
„Eins og hann („kvöldmáltíðar-
gætti í þessu sem öðru hagsmuna at-
vinnurekenda í Rvík, móti hagsmun-
um bænda. Ilann, Jón þorl. og Björn
á Rangá, sátu í allsherjarnefnd Nd. og
ætluðu að lengja sveitfestistímann úr
3 í 5 ár, þótt á endanum yrðu þau 4,
að Mbl.liðinu nauðugu.
Stjómarskráin.
M. Guðm. hefir játað á sig i einum
kosningapésanum, að hafa „lánað"
hugmyndina um þing annaðhvort ár
úr Tímanum. En svo bætti hann við
lengingu kjörtimabilsins í 6 og 12 ár,
vel vitandi, að mcð þvi skilyrði kæm-
ist frv. ekki gegnum þingið. Framsókn-
armenn i Nd. buðu M. G. að koma
málinu i gegn, ef engin efnisbreyting
væri gerð nema sú um þingið annað-
hvort ár. En það vildi Magnús ekki. Á
honum livílir þvi ábyrgðin, að ekki
liafðist fram bréytingin. þegar þess er
gætt, að oft voru haldin aukaþing,
meðan fjárlagaþing voru aðeins ann-
aðhvort ár, mátti búast við að svo yrði
enn við og við. Var þvi ósvifin tilraun
Magnúsar að ætla að búa svo um hnút-
ana að menn eins og hann, Einar þor-
gilsson, Bjarni og B.Kr. ættu að sitja 6
ái í einu, og Iljörtur og Jón Magnús-
son 12 ár, án þess að kjósendur gætu
sagt þeim sina meiningu. því það eina,
sem heldur þesskonar fólki í slcefjum
er hræðsla við dóm kjósendanna. því
lagði Magnús og samherjar hans i
kaupmannaliðinu svo mikla áherslu á
að svifta kjósendur atkvæðisáhrifum?
Af því, að þeir vita, að með hverju ári
fækkar kjósendum þeirra, af því að
verk þeirra dæma sig. Ef 6—12 ár eru
milli kosninga, vonast þessir menn
eftir, að strik eins og fjáraukalögin,
enska lánið, Mælifellshúsið o. s. frv,
gleymist, ög hafi ekki áhrif á dóm
kjósenda.
Húsaleigumálið.
Einn aðalþátturinn í dýrtíð landsins
og skuldabasli er hin óeðlilega húsa-
leiga i Reykjavík. Eftir dálitla kumb-
siðurinn“) er alment hafður um
hönd og alment skilinn, þá vekur
hann þá spurningu hjá hugsandi
mönnum, hvort þessir stórhópar,
sem hvarvetna er smalað saman til
þess að láta hafa yfir sér þessar
formúlur1) og' fara með þessa
galdrakendu siði1), séu ekki í eig-
inlegustum skilningi að láta í ljós
fyrirlitningu sína fyrir kirkju
Guðs“.
Hverng líst lesendunum á? þyk-
ir prófessornum þetta mjög æski-
legur árangur af trúmálaleiðsögn
hans sjálfs? — Er það ekki ofur-
skiljanlegt, að æðimargir hugsi, er
þeir lesa slíkt og því líkt: Já, ekki
ei það efnilegt, ef fullvrðingarnar
verða svipaðar þessu, þegar ný-
mælaprestarnir fara að hætta að
„nota endalaust orðalag íhalds-
seminnar“. Niðurl.
S. Á. Gíslason.
*) Leturbr. allar mínar. S. Á. G.
----ö-----
Atvinnumálaráðhen-a fór utan á
Willemoes á miðvikudagskvöld, til
Englands og Norðurlanda. Gerði
ráð fyrir að vera rúman mánuð í
ferðinni.
alda er ársleigan eins og kaupverð
góðrar bújarðar i sveit var fyrir stríð-
io. Húseigendur hafa með sér félag til
að halda leigunni uppi meðan unt er.
Mbl.flokkurinn styður þetta okur í
þingiöu. J. M. játar, að hann taki nú
ekki nema helmingi hærri leigu fyrir
það, sem hann lánar af húsi sínu und-
ir áfengi, lieldur en liann hafi fengið
fvrir stríðið, þegar húsið var bygt. Og
Jón liælir sér af sanngirninni við
landið!
Húsaleigan i Reykjavík heldur uppi
allri dýrtíð: Kaupi embættismanna og
vcrkafólks. Búðarleigu og vöruverði.
Dvalarkostnaði skólafólks og allra sem
i bæinn koma. Síðan er bærinn að
sligast undir sjáifum sér. Reykjavík er
ekki lengur samkepnisfær. Alt sem
lnin framleiðir, þarf að vera dýrt, til
þess að fólk geti lifað í þessum dýra
bæ. En Reykjavík getur ekki skapað
verð við sitt hæfi á markaðinum er-
lendis, og sveitir landsins geta ekki til
longdar staðið einar undir þessari
þungu byrði. Eina ráðið var að lækka
hina óeðlilegu dýrtíð í bænum og þá
fyrst og fremst húsaleiguokrið. Fram-
sóknarmenn í Ed. reyndu að koma
fram frumvarpi um að húsaleigan
mætti aldrei vera nema 12% af fast-
eignarverði liúsanna. það sýndist all-
sæmilegt fyrir húseigendur. En kaup-
mannaliðið stóð fast á móti: Jón,
Iljörtur, Kvaran, Jóhannes, B. Kr. og
Ingibjörg. Fyrst ætlaði þessu hópur að
vísa málinu til bæjarstjórnar, vel vit-
andi, að þar yrði það eyðilagt. En þá
feldi bæjarstjórnin frv. um sama cfni.
J. M. varð þá i hvinandi vandræðum;
hann gat ekki falið sig með dýru húsa-
leiguna bak við bæjarstjórnina. Kom
liann þá með frv. um að nema úr gildi
hin gömlu, lélegu húsaleiguiög innan
skamms tíma, ef bærinn ekki vildi ein-
hverjar takmarkanir setja. Mbl.liðið
kom þessu gegn um Ed. móti atkvæð-
um Framsóknarmanna. Húsabraskar-
arnir i Rvik reyna með húsaleigunni i
Rvík að skattleggja alt landið, alveg
eins og hluthafar íslandsbanka reyna
að yfirfæra sitt tap á alla þjóðina með
voðaliáum vöxtum. í Nd. gat Magnús
Guðmundsson, „sparsemdarmaður",
þess i ncfndaráliti, að liann áliti, að
vegna lmsaleigu í Reyicjavík gæti kom-
ið til mála að veita embættismönnum
þar sérstakan húsaleigustyrk. En M.
G. hreyfði ekki hönd éða fót til að
lækka húsaleiguna sjálfa. Hann vill
ekki vinna móti húsabröskurunum,
ckki minka þeirra óeðlilega gróða. En
að því er embættismenn snertir, vill
hann láta landssjóði blæða. Að vísu
varð það ekki. En fyrir forgöngu Mbl.-
manna og Sig. Eggerz var embættis-
mönnum í Rvik veitt lé tii að byggja
yfir sig, og licimild um lán að auki.
þetta lilaut að liggja mjög beint við
fyrir M.G.Ilann lét leggja úr landssjóði
svo trausta undirstöðu að prestssetrinu
á Mælifelli í Skagafirði, að 30 þús. kr.
komu á einum lið síðustu fjárauka-
laga tii þess húss. þegar M. G. og B.
Iír. eru búnir að byggja þannig yfir
alla embættismenn út um land og í
Rvík, fer að yerða þörf á nýju láni, og
að „binda" um leið eittlivað af tekjun-
um, t. d. vitagjaldið, erfðaskattinn o.
s. frv.
Ef athuguð er frammistaða Mbl.liðs-
ips í húsaleigumálinu, áfengismálinu,
íslandsbankamálinu, til að nefna að-
eins fá dæmi, þá má það lieita furðu-
leg dirfska, að nokkur af þessum þing-
mönnum skuli þora að bjóða sig fram
oftar.
Björn á Rangá og Stefán í Fagraskógi.
Mbl. og kaupmannapésarnir hinir
liafa tekið miklu ástí'óstri við þessa
tvo bændur. Er auðséð, að kaupmenn
þykjast eiga í þeim hvert bein, enda
gaf framkoma þeirra i þinginu ærið til-
efni. Stefán var í Framsókn að nafni
til. En liugur hans var allur með Jóni
Magnússyni. Hann gat ekki slitið af
sér gömul kunningsskaparbönd. Eng-
inn vafi er á því, að Stefán vissi betur
en hann gerði, t. d. í íslandsbankamál-
inu. En liann var eins og dáleiddur
at Jóni. Meir og meir kom það upp
úr, eftir því sem á leið þingið, að Jón
var að taka hann heim til sin. Og á
leiðarþingunum í vor iieima í héraði
kastaði Stefán teningunum. Var alt
hans skraf eins gegnsósað af Morgun-
biaðsmensku. — Björn á Rangá var í
kosningabandalagi við Framsókn. Gaf
hann þá skýringu, að hann gæti ekki
verið í sama flokki og B. Kr. Fram-
sóknarmenn vissu, að Björn er nýtur
iraður heima í liéraði og vill vel. Vildi
því flokkurinn gefa lionum tilefni að
koma, ef skoðanir lians leyfðu.Á fyrsta
fundinum lýsti Björn yfir, að sér hefði
eiginiega ekki fallið vel við flokkinn,
en vildi þó reyna þetta form, kosninga-
bandalag. þó að maðurinn færi með
lítilli kurteisi, enn síður með rökum
aö flokknum, var það látið óátalið.
Næst var gengið að þvi að undirbúa
lcosningu forseta í sameinuðu þingi.
þá neitaði Björn samstarfi. Kvaðst
ekki geta kosið með ílokknum, en
myndi skila auðu. í fátækramálunum
spurði hann um aðstöðu flokksins, því
að hann var í allsherjarnefnd fyrir til-
hlutun Framsóknar. Hann fékk að vita
að allur flokkurinn nema Stefán í
Fagraskógi vildu stytta sveitfestina
sem mest. Samt lendir liann þegjandi
og hljóðalaust með þeim J. þorl. og
M. Guðm. á 5 árunum. þegar kjósa
skyldi í stjórn Búnaðarfélagsins kaus
hann með Mbi.mönnum. Og þegar kom
að höfuðmáli þingsins, íslandsbanka,
gekk liann enn með Mbl. og hluthafa-
stefnunni. I skólamálunum gekk liann
nieð Ml)i. i'nn á það að drepa umbót
Akureyrarskólans, með dagskrú þar
sem gengið var að þvi að byggja held-
ur ný hús til að auka mentaskólann
í Ileykjavík.
Birni sýnist þannig að vera býsna
umhent að vinna með Framsóknar-
flokknum. Ástæðunnar þarf ekki langt
að leita. Eins og Stefán í Fagraskógi
fer eftir Jóni Magnússyni, þannig er
Björn á Rangá liáður stefnu Jóhann-
esar bæjarfógeta. þannig dragast báðir
þessir bændur inn undir áhrif Mbl.-
liðsins, eins og líka verk þeirra sýna.
Ekki af þvi að þeir vilji í sjálfu sér
vinna á móti hagsmunum almennings.
En þeir gera það samt, sem þingmenn,
ai því þeir fylgja í málunum mönnum
eins og Jóhannesi og Jóni, sem ekki er
liægt að skoða i þinginu nema sem
óhvikula málsvara kaupmenskunnar
og óhófslaunaeyðslu (sbr. eftirlaun
B. Kr.).
það getur vel verið að Stefán í
Fagraskógi og Björn á Rangá verði
þingmenn framvegis. En þá er rétt að
kjósendur þeirra kaupi ekki köttinn í
sekknum. Báðir þessir menn hafa að
yfirvarpi reynt að vinna með Fram-
sókn, en ekki getað það. Skoðanir
þeirra og þó einkum áhrif úr hinum
flokknum hafa dregið þá í verki yfir
í herbúðir Mbl.stefnunnar. Fyrir lilut-
hafa íslandsbanka eru þeir Stefán og
Björn engu síður eftii'sóknarverðir sem
þingmenn áfram, heldur en Jón Auð-
unn og B. Kr.
----O-----
Nýtt kirkjufélag hefir verið
stofnað meðal Islendinga í Vestur-
heimi. Eru það hinir frjálslyndari
menn í trúarefnum sem að því
standa. Forseti hins nýja kirkju-
félags hefir verið kosinn síra Ragn-
ar Kvaran, ritari síra Friðrik Frið-
riksson og féhirðir Hannes Péturs-
son.
•
Kaupgjaldssamningunum milli
útgerðarmanna og sjómanna er
slitið í bili.