Tíminn - 25.08.1923, Blaðsíða 2

108
T í M 1 N N
Þórarinn Bjarnarson
skipstjóri.
Með pórarni Bjamarsyni skip-
stjóra er í valinn fallinn einn úr
þeim hóp Islendinga, sem víðast
um heim hefir borið hróður ís-
lenskrar sjómannastéttar. Hann
var fæddur á ísafirði 1870, sonur
Stefáns Bjarnarsonar bæjarfógeta
og sýslumanns, yngstur þeirra
mörgu og merku systkina og er
Pétur M. Bjarnarson verksmiðju-
eigandi hér í bænum nú einn á lífi
bræðranna.
Hugur hans snérist þegar á unga
aldri að sjónum og fór hann utan
ti) að fullkomna sig í sjómensk-
unni. Mun hann fyrstur íslenskra
sjómanna hafa fengið skipstjóra-
stöðu á gufuskipi erlendis. Var í
mörg ár skipstjóri á stórum gufu-
skipum og var einkum í förum
milli Afríku og Frakklands. Síð-
ustu árin settist hann um kyrt og
hætti sjóferðum, en rak verk-
smiðju í Kaupmannahöfn. Hann
var fáum kunnur hér á landi hin
síðari ár, því að hann kom hing-
að síðast 1907.
þórarinn Bjamarson var dug-
legur sjómaður með afbrigðum.
Hann var drengur hinn besti og
fús til að rétta hverjum manni
hjálparhönd. Hann var hinn gerð-
arlegasti maður á velli og þrek-
maður í besta lagi. Hann var ætt-
landi sínu til fylsta sóma hvar
sem hann kom á sínum mörgu
ferðum. Kvæntur var hann danskri
konu, sem lifir hann og 7 börn
þeirra. Hann dó í Kaupmannáhöfn
20. þ. m.
---o---
Kosning'in
í Vestur-Skaftafellssýslu.
I Vestur-Skaftafellssýslu verður
í kjöri í haust þingmaður kjördæm-
isins, Lárus Helgason í Klaustri,
fyrir Framsóknarflokkinn, en Jón
Kjartansson lögfræðingur í Rvík
fyrir kaupmanna- eða Mbl.flokk-
inn.
þar hjá Skaftfellingum er á
bvorugan veginn siglt undir fölsku
flaggi. Andstæðurnar eru svo
glöggar sem framast má verða.
Lárus í Klaustri er einkennilegur
maður fyrir margra hluta sakir.
Hann er fullhugi til mannrauna og
ferðalaga, eins og títt er um bænd-
ur í Skaftafellssýslu. í fyrra var
hann á leið til ReykjaVíkur. Vötn-
in í austanverðri Rangárvallasýslu
voru illfær, djúp á milli skara. Lár-
usi er sagt, að best sé að bíða. Á
hinum bakkanum bíði þaulkunnug-
ur maður, af því honum sýnist áin
ófær. En Lárus lét ekki aftra sér:
„petta er einhver h........puði“,
sagði hann, fór út í upp á skaft-
felskan móð, komst klaklaust yfir
og hélt síðan leiðar sinnar.
þessi litla saga lýsir vel Lárusi.
Alt líf hans hefir verið keðja
djarfra, karlmannlegra athafna.
Ungur réðist hann í að kaupa eitt
af hinum fornfrægu höfuðbólum
landsins, Kirkjubæjarklaustur.
Hann hefir bætt jörðina mikið og
húsað hana vel. Ekki alls fyrir
löngu beislaði hann bæjarlækinn,
íeisti rafstöð og hitar og lýsir bæ
sinn með rafmagni. þar er búið að
gera það sem þarf að gera á hverj-
um bæ hér á landi, að láta vatns-
orkuna gera heitt og bjart í kring
um sveitafólkið.
En brátt naut héraðið Lárusar
engu síður en heimilið. Verslunin í
Vík hafði jafnan verið erfið. Höfn-
in slæm og erlendar og innlendar
verslanir tekið drjúgan skatt af
fólkinu. Kaupfélag var þar stofnað
um aldamótin síðustu. Margir góð-
ir menn lögðu þar hönd að verki,
en samt átti félagið erfitt uppdrátt
ar fyrstu árin. Áður en langt leið
var Lárus orðin stoð þess og
stytta, kjarkmikill og úrræðagóð-
ur þar eins og við jökulvötnin og
búskapinn. Félagið fikraði sig
áfram ár frá ári. Fyrst losaði það
sig úr höftum erlendra stórsala og
umboðsmanna. Síðan hjó það á
böndin við stórkaupmennina í
Reykjavík og gekk í samstarf um
kaup og sölu við önnur kaupfélög
landsins eftir að Sambandið var
stofnað. Síðan hafa verslunarhætt-
irnir meir og meir færst í eðlilegt
horf. Kaupfélagið í Vík hefir feng-
ið meginvörur sínar beint frá út-
löndum, þrátt fyrir hafnleysið,
stundum jafnvel á fleiri en einn
stað í sýslunni, eins og verið mun
hafa í vor. Annar þátturinn í versl-
unarforgöngu Lárusar er barátta
hans við að létta bændunum í
Skaftafellssýsluna afurðasöluna.
Fyr meir urðu bændur þar eystra
FHReinm
oft að reka fé sitt alla leið til Rvík-
ur upp á óvissa söluvon hjá kaup-
mönnum. Verðið var afarlágt og
aðstaðan hörmuleg. Hefir Björn í
Grafarholti . átakanlega lýst því,
hversu erfitt var fyrir sunnlenska
bændur áður en Sláturfélagið kom.
þeir urðu oft að flækjast með fjár-
hópana dögum og jafnvel vikum
saman á gróðurlitlum hnjótum
kringum Reykjavík, ganga milli
kaupmannanna, biðja þá að kaupa
féð, og þá stundum að lána þeim
lengri eða skemri tíma andvirðið.
Sláturfélagið bætti úr þessu fyrir
alla sunnlenska bændur. það kom
skipulagi á söluna, bætti vöruna,
trygði borgunina, hækkaði verðið
og létti af bændunum ótölulegum
snúningum. Lárus í Klaustri barð-
ist fyrir að Skaftfellingar væru
með í þessum félagsskap. Hann
hefir verið einn af leiðtogum og
stjórnendum félagsins. En brátt
fundu Skaftfellingar, að fjárrekst-
urinn til Reykjavíkur var dýr og
erfiður, þótt Sláturhúsið þar væri
út af fyrir sig stórkostleg umbót.
pað þurfti að slátra í Vík, þrátt
fyrir hafnleysið. Lárus var lífið og
sálin í þessari breytingu, bæði
heima fyrir og í stjóm Sláturfé-
lagsins. þetta varð.Nú slátra skaft-
felskir bændur fé sínu í Vík. Langi
dýri reksturinn er horfinn. J?ar er
sláturhús, sem leysir verkið eins
vel af hendi og höfuðstöð félagsins
í Rvík. —
priðja verk Lárusar í þágu versl-
unar og samgöngumála héraðsins
er þátttaka hans í að koma upp
bátnum Skaftfellingi. Sýslan nýt-
ui ekki strandferðaskipanna neitt
að mun vegna hafnleysunpar.
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreini Biautsápa
HreinS. Stangasápa
Hreini Handsápur
HreinE K e rt i
Hreini Skósverta
HreinS. Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnað!
Skaftfelsku bændurnir sáu að þeir
þurftu að hafa sitt eigið litla
strandferðaskip, sem héldi uppi
samgöngum við Vestmannaeyjar
og Reykjavík, en hefði hinsvegar
tíma til að laga sig eftir dutlung-
um brimsins við sandana. þetta
hefir orðið nær því eingöngu fyrir
samstarf samvinnubændanna í
sýslunni. Kaupmenn og jafnvel
einn af starfsmönnum landsins
hafa reynt að draga hönkina úr
höndum bænda í þessu máli, en það
hefir ekki tekist. Skaftfellingur
hefir orðið gagn og sómi sýsl-
unnar.
Fjórða umbótin í sýslunni, sem
Lárus hefir átt þátt í, er útibú
kaupfélagsins fyrir austurhluta
sýslunnar. Áður þurftu bændurnir
í austurhreppunum að sækja alla
erlendu vöruna vestur yfir Mýr-
dalssand. Náttúrlega var betra að
fá vöruna með sannvirði í kaup-
íélaginu heldur en með kaup-
mannaálagningu, eins og áður var.
En þó var enn betra að þurfa ekki
vestur yfir sandinn, heldur að geta
tc-kið vöruna svo að segja heima
við bæjarvegginn. Annaðhvort
fiytur Skaftfellingur vöruna aust-
ur frá Vík, eða þá að vöruskip
kaupfélaganna skipa upp á báðum
stöðunum. pá fá bændurnir á Síð-
unni og í Meðallandinu vöruna með
sama flutningsgj aldi og bestu
hafnir, og innkaupin erlendis eins
og stórfyrirtæki ein geta fengið.
þessi atriði eru dæmi um starfs-
aðferð og starfsmátt Lárusar.
Hann hefir vitaskuld ekki komið
þessum og fleiri slíkum afrekum
einn til leiðar, heldur í félagi og
nánu samstarfi við alla félagslynda
Prófessornum
svarað.
II.
Athugasemdirnar.
Mikið er hr. H. N. umhugað um
að finna ónákvæmni í Bjarma og
bregða stækkunargleri yfir það,
sem hann hygst finna af þess
háttar. — En einkennilegi' er það,
hvað hann er hroðvirkur sjálfur og
fer með ýmsa ónákvæmni, jafnvel
þar sem hann er að finna að.
„Dæmi“ hans snemma í síðara
kafla er þar gott sýnishom. þar
skrifar H. N. um mig: „Honum
finst það ekki mishermi, þó að
hann hafi sagt mig telja þann
mann „spíritista“, sem hefir aðeins
sannfærst um „veruleik fyrirbrigð-
anna“.“
En það er sá „smágalli“ á þessari
fullyrðingu hr. H. N., að það stend-
ur hvergi í umræddri Bjarmagrein
(15. apríl 1922) að H. N. hafi talið
„þann mann“ (H. Sv.) „spírit-
ista“. — Hann hefir orðið í gæsa-
löppum, eins og eg hér, svo það
lendir á honum sjálfum er hann
segir: „þama er þegar fölsun í,
hvort sem hún er gerð af ásettu
ráði eða af hroðvirkni".
„Nú er spíritisminn orðinn „hjá-
trú“ — og ekki annað*) í augum
ritstjórans", segir prófessorinn
ennfremur og leggur svo út af því.
*) Leturbr. mín. S. Á. G.
En þama er mishermi eða „hálfur
sannleiki", sem H. N. segir að sé
„oft náskyldur beinni lygi“. Eg
kallaði „spíritisma prófessorsins“
hjátrú, en nefndi það ekki á nafn,
hvort hann væri ekki eitthvað
f:eira,og því síður var eg nokkuð að
skilgreina spíritismann alment úti
um heim. En mér er engin launung
á því, að mér hefir fundist hjátrú-
arkeimur að flestu af því, sem eg
hefi lesið eftir spíritista um spírit-
ismann, en stundum fundið þar
einnig ýmist eitthvað betra eða
miklu verra. — Of langt mál að
telja það alt upp. Dágóð dæmi þess
eru í skáldsögunni „Hvorhen?“,
sem Aschehoug í Kristianiu gaf út
í fyrra. þar er góðlátleg forvitni
með „vísindalegu sniði“ við til-
raunafundina hjá Karlsen lækni
og í matsöluhúsinu, aumasta hjá-
trú í samkomuhúsinu („den krass-
este aandetro, omsat til naiv reli-
giösitet,“ sjá bls. 53 í sögunni)
og viðbjóðslegar og hörmulegar
afleiðingar tilraunanna hjá Berg
bankagjaldkera, aðal söguhetj-
unni. — Er það alt þeim mun
eftirtektarverðara sem höfundur-
inn, H. Wiers-Jensen, er gagn-
kunnugur spiritisma og mikill vin-
ur miðlatilrauna, eins og bók hans
„De store Medier“ sýnir greini-
lega, — og því harla ólíklegt ann-
að en að honum sé umhugað um
að láta söguna sýna sanna
mynd af spiritisma eins og hann
er svona upp og ofan. — Eða
hvað segir prófessor H.N. um það?
I þriðja lagi segir H. N. að eg
haldi að „ekkert útfrymi geti ver-
ið til“. En hvenær hefi eg sagt
það? — Kanske hann vildi gera
svo vel og skýra frá því, eða taka
þetta aftur. — Eg hefi engan kost
átt á að kynna mér það efni ræki-
lega, en hefi séð nóg af fullyrð-
ingum á báðar hliðar, og tel það
enga sönnun fyrir andaskýringum
spiritista, þótt eitthvert útfrymi
sannaðist. Hitt er annað mál að
eg fekk illan grun á Einari Niel-
sen eftir Kristianíudvöl hans. Eg
get vel trúað lesendum Tímans
fyrir því, að spiritista blaðið
danska, „Lys over Landet“ styrkti
þann grun minn mjög, er það
sagði frá (1. maí 1922) að Einar
Nielsen hefði rifið sundur vasa-
klút sinn og gleypt annan
partinn í geðshræringunni,
sem greip hann, er hann vissi um
álit „dómnéfndarinnar“. — Mér
vii'tist það benda til, að hann væri
ekki óvanur því að gleypa sitthvað,
sem öðrum er ótamt, og vera jafn-
vel enn sterkari sönnun gegn
miðlinum en ummæli Jægers pró-
fessors, sem borið hafði áður fullt
traust til E. N., alveg eins og H.
N., en sagði á stúdentafundi 14.
mars í fyrra að miðillinn hefði
verið staðinn að: „oplagt og mod-
bydelig udfört Fusk“. (Sbr. „Lys
over Landet“ 1. maj 1922).
„Nei, hægan — hægan“, herra
prófessor, vopnin, sem prófessor-
inn ber gegn mér, geta meitt hann
sjálfan, ef ekki er varlegar farið
en verið hefir.
J>að eru fleiri blöð og tímarit en
„Politiken“ og „Kristilig Dag-
blad“, Iðunn og Bjarmi, sem segja
frá miðlasvikum og vara við spiri-
tisma, eins og H. N. er sjálfsagt
vel kunnugt um. Ekki er neitt
sjaldgæft að sjá í enskum blöðum
og bókum svipaða skoðun um aðal-
uppruna spiritismans eins og í bók
Martensens-Larsens dómspró-
fasts: (Spiritismens Blændværk
og Sjæledybets Gaader). Og við
og við hafa birst í Heimskringlu,
málgagni nýguðfræði og únítara
íslenskra vestra, frásögur um
miðlasvik. Síðasta greinin þar, sem
eg hefi séð, um þau efni, kom í
blaðinu 4. júlí í sumar. Segir þar
að „Vísindalega ameríska útgáfu-
félagið“ hafi ekki alls fyrir löngu
boðið „fimm þúsund dollara verð-
lnun þeim fyrsta er tækist að
sanna að andar væru virkilega
til“ og' að fyrsti miðillinn, sem ætl-
aði að ná í þessa skildinga, G. Val-
íentiene frá Pennsylvaníu, hafi
orðið uppvís að svikum. — Mér
kom í hug' er eg las þetta, að það
væri vel gert nú í peningakrepp-
unni, ef prófessor H. N. gæti tek-
ist að koma þessu fé hingað til
lands, eftir því sem hann talar
stundum, ætti það ekki að vera
honum ókleift.
Misskiljið mig ekki, það er ekki
mín skoðun, að öll dularfullu fyr-
irbrigðin á miðlafundum séu svik,
eða öll bein áhrif illra anda, það
eru fleiri skýringar til eins og
lesa má um í „De store Medier“,
eða í The case against Spiritua-
lism by J. T. Stoddart, eða í
framfaramenn í sýslunni. En hann
hefir ótvírætt verið foringinn í
framkvæmdunum, sem sameinaði
og styrkti marga góða en dreifða
krafta. Skaftfellingar munu best
skilja, hvað Lárus hefir verið fyrir
héraðið, með því að hugsa sér,
hversu umhorfs væri þar nú, með
félagsmálaframkvæmdir, ef Lárus
í Klaustri hefði flutt þaðan burtu
fyrir 20 árum. það varð ekki. Lái’-
us hefir verið í fararbroddi, milli
höfuðísa yfir hin breiðu vötn fé-
lagsmálaerfiðleikanna, þar sem
„puðarnir“ eða hin hi’æddu smá-
menni hafa beðið loppin og hnípin
á bakkanum.
Skaftafellssýsla hefir á háu stigi
erfiðleika íslenski'a staðhátta. Við-
fangsefni íslenskra fi’amsóknar-
manna er að sigrast á sem flestum
af þessum erfiðleikum, til að gera
kjör þjóðai’innar betri og lífvæn-
legri. Sú framfarabarátta, sem nú
hefir vei’ið sagt frá, er með falleg-
ustu þáttunum í menningarsögu
landsins síðan um aldamót.
Nú eiga þessar kosningar að
skera úr einni hinni mestu vanda-
spurningu, og þó einföldustu, sem
lögð hefir verið fyi’ir Islendinga.
Og spumingin er þessi: Eiga nokk-
ur hundruð braskarar í kauptúnum
landsins að eyðileggja fjárhag
þjóðarinnar, sökkva íslandi dýpra
og dýpi’a í skuldafenið erlendis,
gera eignir hér á landi verðlitlar
eða verðlausar, með gengishi'uni,
auka dýi’tíðina í bæjunum, uns þeir
sligast og velta yfir sveitirnar
gegnum samábyrgð þjóðfélagsins?
Eða á að i’eisa fjárhag og menn-
ingu landsins við með þeim karl-
mannlegu tökum, sem samvinnu-
menn Skaftfellinga hafa lyft sínu
héraði?
Fi’amsóknarflokkurinn treystir
Lárusi í Klaustri. vel til þessa
starfs. Verkin hans bera honum
vitni: heimilið og félagsmálafram-
kvæmdirnar heima fyrir. En sýsla,
sem á slíkan stai’fsmann, innir vel
af hendi skylduna við þjóðfélagið,
með því að fela honum fulltrúa-
vei’kin á Alþingi nú á þessum
erfiðu tímum.
Um frambjóðanda Mbl.manna
má segja, að hann sé allgott full-
trúaefni fyrir sinn flokk. Hatin er
fóstraður upp hjá kaupmanni í
Vík, í auði og allsnægtum, og mun
n jög lítið þekkja af eigin reynd
bfsbaráttu bændanna. Hann hefir
tekið lögfræðispróf, en enga yfir-
Spiritualism, a popular history
from 1847 by J. McCabe (1920)
og víða annarstaðar. — En eitt af
því sem eg tel mjög svo varhuga-
vert er að blanda þessum rann-
sóknum inn í trúmál, eins og H.
N. gerir þráfalt, og telja vitnis-
burði „andanna“ á miðlafundum
öruggari leiðax’vísi í trúarefnum
en nýja testamentið. Veit eg það
að fáeinir enskir prestar — ör-
fáir þó, í samanburði við alla hina
— hafa svipað traust á spiritism-
anum og H. N. í þessum efnum,
en eg get ekki séð það sanni ann-
að en trú sjálfra þeirra. Alment
talað sé eg ekki betur en að trú-
ai’leg áhrif spii’itisma séu harla
svipuð og svæsinnar nýguðfi’æði,
eða ryðji kaldlyndi’i skynsemis-
trú veg, enda þótt þeim beri á milli
í sumum atriðum, og ekki verði
annað séð en að einstaka vinur
spii’itismans sé heittrúaður krist-
inn maður. — Undantekningar
kollvarpa ekki reglunni. Kemur
mér þar einkum í hug ummæli
enska pi’estsins Fielding-Ould,
sem H. N. hefir þýtt talsvert eft-
ir. Ummælin, sem eg á við, ei-u í
bréfi til enska spíritistablaðsins
„Light“ i2/7 1919*). Finnur
presturinn þar mjög að við ýmsa
enska spiritista, hvað Kriststrú
þeirra sé fátækleg, og segir með-
al annars: „Enginn hefir rétt til
að kalla sjálfan sig kristinn nema
hann trúi á guðdóm Jesú Krists“.
*) Sjá The Case against Spiritual-
ism bls. 120—121.