Tíminn - 06.10.1923, Blaðsíða 2

132
T I M I N N
„Samt var það klipt“.
Eftir nær 5 vikna útivist í póst-
g'önguleysinu barst hingað sam-
stundis 47. tbl-. Lögréttu frá 20. f.
m., og er þar meðal annars birtur
pistill úr „Andvöku" Vog-Bjarna
fornvinar míns, með yfirskrift-
inni: * Vatnamálasigur Sveins í
Firði, hjákátleg samryskja af rang
færslum, missögnum og blekking-
um, og höfundinum nauðalík.
Bjarni er þar að berja í brestina
á sinni útskúfuðu vatnamálakenn-
ingu og reyna að koma því inn í
vitund lesanda, að stefna haas í
vatnsréttindamálinu hafi sigf.ið
við afgreiðslu vatnalaganna á síð-
asta þingi, en stefna mín beðið
ósigur. Ekki treystist Bjarni þó að
ganga svo í berhögg við sannleik-
ann, að segja þetta hiklaust, held-
ur lætur hann þetta skína gegnurn
kyndugt, tvírætt orðalag. Minnir
þessi málamyndaréttlæting hans á
kerlinguna druknandi, sem æpti, er
andanum náði: „Samt var það
klipt“.
Allur þingheimur veit og allir,
sem vatnalögin lesa með skilningi,
vita, að stefna mín sigraði í mál-
inu og stefna Bjarna beið ósigur.
Lögin ætla hvervetna landeiganda
eignarumráðin yfir vatninu með
þeim takmörkunum, sem verið
hafa og .sjálfsagðar eru, og þau
áskilja honum fullar bætur fyrir
töku vatnsins, ef það er tögnumið
eftir opinberri ráðstöfun, í þarfir
almennings eða einstakra manna.
Og einmitt þetta er uppistaðan í
stefnu minni í vatnamálinu og
minni hluta fossanefndarinnar
gömlu. Hinsvegar ætlaði Bjarni og
meiri hluti nefndarinnar landeig-
anda afnotarétt vatns einskorðað-
an við heimilisþörf hans, en engin
umráð þess, sem þar væri umfram
eða bætur fyrir það, þótt tekið
væri í annai-a þai-fir. þeir neituðu
fortakslaust eignarumráðum land-
eiganda að vatninu, þvert ofan í
gildandi lög að fornu og nýju.
Til þess nú að ganga. úr skugga
um stefnu vatnalaganna nýju um
þetta ágreiningsatriði okkar
Bjarna, má benda lesendum á 10.,
16., 33., 39., 49., 50., 54., 65. og 66.
gr. laganna. Enginn getur efast
um, að eftir þeim er landeiganda
trygður eignarréttur vatnsréttind-
anna, ef þau hafa eigi verið sér-
staklega af hendi látin, sbr. 16. gr.
laganna.
Sjálfur tók Bjami fram í loka-
ræðu sinni um vatnamálið á þingi,
Víkur-fundurinn.
Niðurl.
Á eftir frummælanda tók til
máls Jón Magnússon og talaði líka
i tvær stundir. Hann byrjaði á að
minnast á stjórnarskiftin síðustu.
J>au em honum altaf viðkvæm.
Framsókn hafði ýtt honum af sessi
og myndað nýja stjóm. J>á kom
hann að einstökum liðum. Hafði
bersýnilega enga tilfinningu fyrir
dýrleika skrifstofa landsins í Rvík.
Reyndi ekki að verja 6000 kr. í
húsaleigu lögreglustjóra. Afsakaði
sig fyrir að hafa tafið, að Nýborg
yrði tekin handa vínversluninni.
Taldi húsaleiguna í Reykjavík bæj-
armál, sem landið ætti ekki að
blanda sér í. B. Kr. hefði einskon-
ar samning um eftirlaunin og
mætti engu slíka breyta. Um vín-
salann á Vesturlandi, sem Mbl.-
menn héldu á landssjóðslaunum,
vildi hann ekki tala. Dyravörðinn,
Jón Gíslason, hefði verið sjálfsagt
að láta fá 2000 kr. Hann hefði eig-
inlega verið skipaður. Að spara um
helming í hæstarétti hefði ekki
verið nægilega undirbúið. Ef til
vill mætti gera það seinna. Hann
gafst upp við að verja Mbl.flokk-
inn fyrir að standa á móti að leggja
niður embættið við mál og vog og
að hindra sameiningu áfengis- og
landsverslunar. Sömuleiðis varði
að stefna mín hefði sigrað, og
átaldi hann mig fyrir að vilja þó
eigi fylgja frumvai’pinu vegna
breytingar þeirrar, sem gerð var á
2. gr. Slíkt var álit hans þá, en
hugsanlegt er, að hann hafi breytt
þingræðunni við yfirlestur.
Bjami gefur í skyn í Andvöku-
pistlinum, að ráðherra, Kl. Jóns-
son, hafi gengið gegn stefnu
minni í vatnamálinu og mælt með
breytingu þeirri á 2. gr., sem eg
neitaði að fylgja. Lesi hver sem
vill í þingtíðindunum ræðu ráð-
herra um þetta efni. Hún sker vel
úr. Ráðherra mótmælti afdráttar-
laust stefnu Bjarna og meiri hluta
fossanefndarinnar gömlu og taldi
hana lögleysu og fjarstæðu, en
fylgdi jafn eindregið stefnu minni
og minni hlutans, sem vatnamála-
frumvarpið var bygt á. Hinsvegar
lét hann í ljós, að hann teldi stefnu
frv. borgið, þótt sú breyting yrði
á 2. gr., sem Bjarni og þeir félag-
ar lögðu svo mikla áherslu á, að
þeir vildu taka aftur allar hinar 20
breytingartillögur sínar, ef þessi
eina fengi að komast að. Eg félst
að vísu á þessa skoðun ráðherra,
en taldi smíðalýtin svo mikil á lög-
unum, er tekin væri burtu úr 2. gr.
skilgreining þess réttar, sem lögin
áskilja landeiganda og gera tak-
markanir á í fjölmörgum greinum,
að réttara væri að afgreiða málið
ekki þannig spjallað, og það eru
orð mín um þetta, sem Andvöku-
greinin blæs svo mjög út, en slítur
auðvitað úr samhengi réttu. Bjami
segir þessa breytingu á 2. gr. gam-
alt „sáttatilboð“ frá sér og fylgi-
fiskum sínum, sem eg hafi hafnað
og með því tafið málið árum sam-
an. Ófyrirleitnisleg fullyrðing er
þetta hjá Bjarna, því breytingar-
tillögur hans og þeirra félaga á
þingskjali 400 frá 1921 og þingskj.
487 1923 sýna, hverju þeir vildu og
ætluðu að hnýta við sáttatilboðið.
Annai’s er það auðvitað hjákátleg
fjarstæða, að tala um sáttatilboð
út af stefnumun þeim, sem ríkti í
vatnamálinu milli okkar Bjarna,
þar sem annar neitaði eignarum-
ráðum landeiganda yfir vatninu, en
hinn viðurkendi þau og taldi þau
lögfest. J>ar gat engin málamiðlun
komist að. Aðeins annað gat rétt
verið og það hefir nú orðið ofan á,
þótt Bjarni nauðugur kannist við.
það er því vafalaust rétt, sem J.
J. segir í Tímanum 9. júní, að
vatnsránskenningin er gengin fyrir
ætternisstapa í þinginu, en auðvit-
að er höfundur hennar fyrir því
vel lifandi og mælir henni bót með-
an getur.
hann ekki stofnun prestsembættis
í Mosfellssveit. Viðvíkjandi mót-
stöðu Mbl.manna gegn því að hafa
háar sektir á smyglurum sagði Jón
að hann vildi síður gera þeim há-
ar fésektir, þótt vondir væru.
Gæti heldur vei'ið með því að setja
smyglarana í steininn. þessi orð
gáfu Hjalta skipstjóra ástæðu til
andríkis síðar um kvöldið. Vernd-
un þingvalla ekki nógu undirbúin.
Ófært að stofna Staðarfellsskólann
strax. Almenningsbílana á Suður-
landi væri síst að þakka. þeir væru
öýrari en aðrir samskonar bílar.
Landbúnaðurinn gæti ekki fengið
lægri vexti, nema í ræktunarbank-
anum. Viðvíkjandi því, að J. J. og
L'. Kr. höfðu stutt Jörund til þing-
mensku, var auðheyrt, að honum
þótti það gott og sjálfsagt í alla
staði. Um skuldir landsins sagði
hann, að margar aðrar þjóðir
skulduðu líka. Lággengið gæti ekki
lagast nema með því að lækka
framleiðslukostnaðinn. Um skuld-
ir kaupmanna vildi hann ekkert
tala. Heldur ekki hversvegna kaup-
félögunum hefir tekist að verjast
skuldum margfalt betur en kaup-
mannastéttinni.
pá tók Eggert Claessen til máls.
Var fyrst í honum allmikill golu-
þytur. Var öll hans ræða að verja
hluthafana og íslandsbanka. Lág-
gengið taldi hann að engu leyti ís-
landsbanka að kenna, og að yfir-
$
fHReinh
En hví lögðu þeir Bjarni svo
mikla áherslu á að koma fram
þessari einu, gagnslausu breytingu
á lögunum, þegar stefna þeirra
annars var kveðin niður og vonlaus
orðin ? Um það má getum leiða, en
er þarflaust. Hitt var bert, að hug-
fróun var þeim í að geta komið að
smíðalýti á lögum, sem fram gengu
þvert á móti stefnu þeirra og sem
þeir höfðu þverskallast við í
lcngstu lög, einnig með því að
neyða samnefndai-menn í þinginu
til að gefa út nefndarálit án funda
cg knýja málið undir umræður eft-
ir 43. gr. þingskapa.
Tilgangslaust er annars að rekja
allar sniðgötur og missagnir hjá
Bjarna í þessu Andvökuandvarpi.
Eg hefði jafnvel látið öllu ósvar-
að, ef ekki hefði Bjarni enn af nýju
komið fram með þá margtugðu
ásökun til mín, að eg hefði 1919
stolist til að gefa út álit mitt í
fossanefndinni gömlu áður en
meiri hluti nefndaiinnar lauk
störfum. Ekki svo að skilja, að eg
f.'rtist við þetta hjá Bjarna, en
rétt er að geta þess, hvað að baki
liggur þessari ásökun.
Fossanefndin klofnaði 5. febrúar
1919. þaðan af unnu nefndarhlut-
amir alveg sjálfstætt hvor í sínu
lagi, og var eg í minni hluta. Áliti
mínu og frumvarpi hafði eg lokið
og skilað stjórninni 19. apríl um
vorið og sagði þá jafnframt upp
störfum í nefndinni og krafðist
einskis kaups frá þeim degi. Meiri
hlutinn treyndi sér hinsvegar
nefndarálit sitt um 4 mánuði eft-
ir þetta, eða fram í ágúst, og geri
eg ráð fyrir, að það hafi ekki
drýgt landssjóðstekjurnar það ár-
ið, en líklega einhverja ögn útálát-
ið í askinum þeirra meirihluta-
manna, sem vora að pukra með
vatnsránskenninguna og „punt-
leitt hefði sú stofnun gegnt vel
skyldu sinni. Vextirnir hefðu ekki
nema stundum verið hærri en í
Landsbankanum, en ættu raunar
eftir eðli málsins altaf að vera
hærri, vegna meiri áhættu við út-
veginn. Játaði hann þar með þegj-
andi réttmæta skoðun Framsóknar
um lægri vexti til handa landbún-
aðinum, af því áhættan sé þar lít-
il. pá þótti honum Tíminn í rit-
stjórnargrein frá 30. júní síðastl.
hafa samsint vaxtahækkun bank-
anna. Ræðan var öll tóm afsökun
og vörn, en hvergi bent á nýjar
leiðir. Sérstaklega var E. Cl. reið-
ur Tímanum fyrir að gera mun á
hagsmunum hluthafanna og hags-
munum þjóðarinnar.
Jón Kjartansson, frambjóðandi
Mbl.liðsins var þriðji í röðinni,
sinjia manna. Mintist ekki á nokk-
urt mál. En öll ræða hans var per-
sónuleg illindi. Andaði kalt frá hon-
um til kaupfélaganna, en hafði
samt nóg af stóryrðum um Fram
sóknarmenn fyrir að draga félög-
in inn í þá saurugu pólitík. pá þótti
honum sannað, að J. J. væri verka-
mannasinni af því hann hefði spurt
á þingi í vetur um hlutaeign dóm-
ara og þingmanna í Islandsbanka.
Tveir heimamenn, Stefán í Litla-
Hvammi og Valdimar í Hemru,
bróðir þorvaldar á Skinnastöðum,
sem er kunnur úr Djúpósmálinu,
höfðu elt þá Jón og Lárus á fund-
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreini Blautsápa
Hreinl Stangasápa
Hreini Handsápur
Hrein£ K e rt i
Hreina Skósverta
Hreini Gólfáburður
Styðjið íslenskan
iðnaðl
uðu“ hana fyrir nokkrar þúsundir
króna.
Klofningurinn í fossanefndinni
var löngu kunnugur orðinn al-
menningi, er eg lauk störfum 19.
apríl, og höfðu ýmsar missagnir þá
í blöðum birst um hann. Eg taldi
þá, er eg hafði lokið störfum og
afhent stjóminni gögnin, rétt og
skylt að gefa almenningi kost á að
kynnast áliti mínu og frumvörp-
um, sem áttu að koma fyrir þing
og til úrslita þá um sumarið. J>ess-
vegna leyfði eg Tímanum að prenta
þessi skjöl þá um vorið. Var það
gert á kostnað blaðsins og — að
því er eg veit best — í þökk alls
almennings. Man eg eigi til, að
stjómin hefði neitt við þetta að at-
huga, enda var hún þá öll, eins og
ávalt síðan, andvíg stefnu meiri
hlutans.
Bjami taldi hina mestu goðgá
að birta nokkuð af þessu fyr en
þeir félagar hefðu lokið áliti sínu,
og er það reyndar skiljanlegt, að
hann vildi losna við almenningsálit
um stefnu þá, sem hann hélt fram
í málinu, áður en hún kæmi til
álita þingsins. Honum var vel
ljóst, að hún átti litlum vinsældum
að fagna. En reyndar var Bjami
búinn, löngu áður en álit mitt var
birt, að senda prentaða ritgerð sína
um stefnubreyting í vatnamálinu
til ýmsra manna til og frá um land
og vílaði ekki fyrir sér að gera það
í Bessaleyfi.
þessi fáorðu eftirmæli eftir
vatnamálastefnu vinar míns frá
Vogi læt eg að svo stöddu nægja.
Firði 21. september 1923.
Sveinn Ólafsson.
----o-----
Kosningahríðin er byrjuð í Rvík
með fundahöldum. En ekki er ólík-
ina, til að hjálpa Jóni að túlka
stefnu Mbl. Hafði Stefán einkum
haft það hlutverk að níða Tímann.
Að lokum vora þessir tveir menn
orðnir svo hvimleiðir Jóni, að hann
bannaði þeim að tala á fundum
þeirra Lárusar. Nú hafði J. J. skor-
að á Stefán að koma með klögu-
mál sín við Tímann, eða heita
vesalingur ella. Stefán stóð nú upp,
fölur af geðshræringu. Vafðist
honum tunga um tönn og gerði
hann sjálfan sig að undri. Valdi-
mar átti að bera Jóni Kjartanssyni
og málstað hluthafanna vitni um,
að hann hefði einhverntíma heyrt
J. J., fyrir mörgum árum, finna að
því í ræðu, að íslandsbanki væri
eign erlendra gróðabrallsmanna.
En Valdimar var líka illa fyrir kall-
aður og tók að atyrða J. J. fyrir
að hafa sagt um Stefán í Litla-
Hvammi fúkyrði, sem Stefán hafði
þar á fundin'um þrem sinnum haft
um einn Framsóknarmann, en eng-
inn annar’látið sér um munn fara.
Gísli Sveinsson hélt þá ræðu,
sömu ræðuna og Jón Kjartansson,
en með öðrum orðum. Var auðséð
að hann naut þess að heyra sjálf-
an sig tala, eins og þegar soltinn
maður kemst í lostætan mat. Af
nýungum var þar ekkert, nema að
hann hefði ekki verið pottur og
panna í verkfallsundirbúningi
starfsmanna landsins, eins og
margir höfðu trúað.
kgt, að fremur venju verði dauft
yfir kosningunni í bænum. Mjög
margir kjósendur era sárgi’amir að
hafa ekki um annað að velja en
þessa tvo lista. Má telja víst, að
margir sitji heima.
----o---
Vestur- .
Húnavatnssýsla.
Húnavatnssýsla hefir verið tví-
roenningkjördæmi þangað tiKnú,
Hafa þeir barist hlið við hlið hing-
að til móti Framsóknarflokks-
mönnum, Eggert Leví bónd á Ós-
um og J>órarinn Jónsson á Hjalta-
bakka. Bæði við kosningamar 1916
en einkum við síðustu kosningar
1919, bjargaði Eggert Leví J>órarni
frá falli. Nú lá það beint við, hefði
verið um einhvem drengskap að
ræða í herbúðunum þeim, að þór-
arinn hefði farið út í sinni sýslu,
Austur-Húnavatnssýslu, af Morg-
unblaðsins hálfu, en Eggert í sinni
sýslu, Vestur-Húnavatnssýslu.
J>etta átti og svo að vera í fyrstu.
Eggert mun fyrir löngu hafa lýst
framboði sínu í vestursýslunni og
J>órarinn leitaði fyrir sér eftir
megni í austursýslunni. En hann
mun fljótlega hafa rekið sig á að
engin von var fyrir hann að sigra
Guðmund Ólafsson í Ási. Og í stað
þess að fóma sér fyrir flokkinn og
falla, fór hann nú að hugsa um að
fella samherja sinn í vestursýsl-
unni, Eggert Leví.
petta lýsir svo miklum ódreng-
skap og skammsýni, að furðu gegn-
ir að flokkurinn skuli láta slíkt við-
gangast. pessi framkoma er glögg
mynd af héimilisástandinu hjá
fylgismönnum Morgunblaðsins.
Hafi Eggert verið nothæfur 1916
og 1919 — flokkurinn dæmdi að
svo væri — þá er hann jafn not-
hæfur nú. Slík sambúð sem þessi
milli samherja hlýtur að hafa
n)jög illar afleiðingar. pað getur og
enginn láð Eggert Leví það, þó að
hann láti þórarinn ekki kúga sig.
Af þessum ástæðum mun mega
telja bestu vonir um að hin pólit-
iska saga pórarins sé úti. Enda
befir það heyrst, að Vestui’-Hún-
vetningar telji sér skylt að launa
pórarni að maklegleikum þessa
framkomu hans.
En það er fleira, sem því veld-
ur að ráðlegt væri að láta pórar-
inn hvíla sig að sinni a. m. k.
Einn Morgunblaðsdilkurinn tel-
ur pórarni það til gildis, að hann
Hjalti skipstjóri hafði elt þá Jón
og Claessen austur.fcpótti honum
bera vel í veiði að láta gamla sveit-
unga sína sjá, að nú væri hann orð-
inn það mikill maður, að hann gæti
fengið að leysa og binda skóþvengi
slíkra manna. Hélt Iljalti nú all-
langa ræðu, um að best væri að
leigja íslensku toguranum land-
helgina fyrir suðausturlandinu fyr-
ir lágt árlegt gjald, og nota pen-
ingana til hafnarbóta í Vík. Síðan
gerðist Hjalti lærður, og sagðist
hafa séð höfn í Englandi, sem bú-
in væri til með vinnu tugthús-
fanga. Væri þetta snjallræði, en
verst, a§ hér væru of fáir slíkir
glæpamenn. En áheyrendur fundu,
að undir niðri var hann að hugsa
um þau orð J. M., að til mála gæti
komið að tugthúsa smyglara. Mun
hann þá hafa séð í anda suma þá
hina digru sökudólga, sem flytja
inn áfengi handa „betri mönnum“
höfuðstaðarins, og hve hraðvirkir
þeir yrðu, með þrælshelsið um fót-
inn, að ryðja stórgrýti úr Reynis-
fjalli og fram í sjó. Að lokum
spurði Hjalti fundarboðanda nokkr
um alvarlegum spurningum um
stjómarráðsfiskinn,um hvort hann
hefði stygt hluthafa íslandsbanka,
„betri menn“ o. s. frv.
Fundarboðandi tók nú aftur til
máls. Benti á, að tveir af andmæl-
endum hans hefðu reynt að tala
um mál, þ. e. J. M. og E. Cl. Hinir