Tíminn - 20.10.1923, Blaðsíða 4

142
T I M I N N
Samband ísl.
Framh. af 1. síðu.
margir góðir menn óeigingjarnt
verk 1 þarfir góðs málefnis. Félag-
ið náði yfir mestan hluta af sex
sýslum og þorri bænda á öllu þessu
mikla svæði tók þátt í samtökun-
um.
Hlutverk félagsins varð tvenns-
konar: 1. að koma skipulagi á kjöt-
sölu í Reykjavík, og 2. að bæta
meðferð og flytja út saltkjöt.
Jafnframt því að koma upp slát-
urhúsi eftir nýjustu tísku og gæta
alls hreinlætis við slátrunina líkt og
tíðkast hjá öðrum menningarþjóð-
um, stofnaði félagið til útsölu á
kjöti í bænum með miklu meiri
menningarbrag en áður hafði tíðk-
ast hér.
það er eftirtektarvert að sjá,
hvernig bæjarbúar í Reykjavík
hafa tekið j afnnauðsynlegri menn-
ingarbót og þeirri, er Sláturfélag-
ið kom í framkvæmd með endurbót
á meðferð kjötsins, sem bæjarbú-
ar neyta. Félaginu var á öllum
sviðum gert svo erfitt fyrir sem
unt var, með skömmum og illkvitn-
um rógi um félagið varhaldiðálofti
árum saman. Dagblöðin létu ekki
sitt eftir liggja, og þó þau hafi lát-
ið félagið óáreitt nú um skeið, þá
þarf ekki að fara langt aftur í tím-
ann til að finna þessum orðum
stað. — J>að furðulegasta er, hvað
stjórn félagsins hefir verið þolin
að liggja undir skömmunum, því
mjög sjaldan sáust svör frá henni
við illmælum blaðanna og almenn-
ings.
II.
jþað gaf mér ástæðu til að rifja
upp tildrögin til stofnunar Slátur-
félagsins, að eg þykist hafa veitt
því eftirtekt, að allmikið sé farið
að losna um þennan félagsskap síð-
ustu árin, og aldrei hefir bbrið
meira á því en í haust, að kjöt- og
sláturfjárverslunin sé að sækja
nokkuð í áttina til þess sem var
áður en Sláturfélagið var stofnað.
Kjötbúðirnar hafa þotið upp eins
og gorkúlur um allan bæinn í haust
og skipulagslaus fjársala til hinna
og annara kj ötkaupmanna hefir
aldrei verið eins mikil og nú. Hér
við bætist og, að nú eru menn
byrjaðir að slátra fénu heima og
flytja kjötið á bílum til bæjarins,
og er hægt að fara nærri um það,
að slík meðferð bæti ekki kjötið,
jafnvel þó reynt sé að hafa hrein-
læti við slátrunina, sem þó engin
veruleg trygging er fyrir, þar sem
fénu annaðhvort yerður að slátra
úti eða í mjög lélegum útihúsum.
það er líklega ekki hætta á því,
að meðferð kjöts, sem selt verður
hér í bænum, komist aftur í það
horf, sem áður var, þó svo ólíklega
tækist til, að bændur hætti félags-
skap sínum. Kröfur manna
hafa breyst síðan Sláturfélagið
byrjaði að endurbæta meðferðina
á kjötinu, og nú á víst líka að heita
svo, að einhverjar reglur og eftir-
lit eigi að gilda hér um sölu á mat-
vælum, þó manni virðist t. d. fisk-
urinn, sem seldur er hér á götun-
um stundum, minna frekar á hrein-

Alfa-
Laval
skilvindur
reynast best
Fantanir annast kaupfé-
lög út um lancl, og
samviélaga.
læti, eins og því er lýst hjá Eski-
móum, heldur en vænta mætti að
talið væri sómasamlegt að bjóða
íbúum höfuðstaðarins í „hinu unga
íslenska fullvalda ríki“.
Ef bændur halda áfram upptekn-
um hætti, að yfirgefa Sláturfélag-
ið fyrir lítilfj örlegan augnabliks-
hagnað, eða öllu heldur vonina um
augnablikshagnað, þá verður þess
skamt að bíða, að félagið legst
niður.
Áður en svo langt er komið ætti
að mega vænta þess, að bændur at-
huguðu hvað þeir eiga félaginu
upp að unna frá stofnun þess og
til þessa dags. Er það litlum efa
bundið, að eldri bændurnir, sem
bjuggu við og muna ástandið sem
var áður en þeir stofnuðu félagið,
geti gert sér fulla grein fyrir þessu
máli, enda ólíklegt að það verði
þeir, sem leggja hönd að því
óhappaverki að koma félaginu á
kné.
það er öldungis víst, að ef sam-
tök bænda rofna nú um Sláturfé-
lag Suðurlands, þá kemur verðfall-
ið yfir þá bændur, sem selja kjöt
til Reykjavíkur. Og því samfara
að meira eða minna leyti þau
miklu óþægindi og fjártjón, sem
áður fylgdi samtakaleysinu.
En það er ekki nóg með það. Að
vissu leyti er ástandið svipað nú
og var þá er Bretar bönnuðu inn-
flutninginn á lifandi fé. það er
komið í ljós, að þó íslenska salt-
kjötið sé nú orðið, vegna samtaka
bænda, fyrsta flokks söltuð vara,
þá getur það ekki orðið annað en
annar flokks matvara. Og kröfur
neytendanna vaxa.
það þarf að taka til nýrra ráða
um að gera góða vöru úr íslenska
kjötinu. það er alkunnugt að í
bændafélögunum er nú verið að
vinna að þessu.
Sláturfélag Suðurlands hefir og
unnið að þessu mikið og þarft
verk. það hefir komið sér upp kæli-
húsi fyrir Reykjavíkurmarkaðinn.
það hefir stofnað til niðursuðu og
hefir sútunarverksmiðju á prjón-
unum. Og vitanlega mun það
vinna með öðrum félögum landsins
að öðrum ráðum sem nú er verið
að grípa til.
þetta hrynur alt í rústir hér
syðra ef Sláturfélag Suðurlands á
að búa við samtakaleysi.
Skortur á samtökum kemur þá
og þegar öllum bændum í koll á fé-
lagssvæðinu og er þegar kominn.
Sá bóndi sem bregst félaginu,
bregst sjálfum sér um leið.
Væri því svo varið að einhverjir
væru óánægðir um eitthvað í
rekstri félagsins, þá er leiðin ekki
sú að versla utan félagsins, heldur
að vera kyr í félaginu og vinna að
endurbótum á því.
pið þurfið að hefja nýja sam-
taka starfsemi sunnlensku bændur.
Engum öðrum er að treysta í því
efni en sjálfum ykkur. í þessu sem
öðru er hver sinnar gæfu smiður.
Z.
----o----
Silfiir- ð Nikkelpeninga
erlenda
kaupi eg hæðsta verði. Símið til mín- og semjið um söluverðið, og eg
mun ávalt bjóða yður best.
Sendið svo peninga í pósti, og biðjið póstmann, samkv. lögum, að
telja þá, því þá er fyrirbygð mistalning.
m
Guðmund&ir Guðnason,
gullsmiður, Vallarstræti 4.
Sími 153. Reykjavík.
Smásöluverð á tóbakí
má ekki vera liærra en hér segir:
SmáArixicLla.x'
Dessert..............50 stk. kassi kr. 8.65
Record . . . 50 stkí kassi kr. 7.50
Copalia............. 50 stk. kassi kr. 4.60
Royal................50 stk. kassi kr. 6.60
Edinbourgh...........50 stk. kassi kr. 5.75
Bristol..............50 stk. kassi kr. 4.60
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2°/0.
Xja.xxd.s'versl'Lixi..
Vaxtakjðr
landbúnaðarins.
Síðastliðinn vetur báru allir
Framsóknarmenn í efri deild fram
frv. um, að vextir til landbúnaðar-
fyrirtækja skyldu vera lægri en til
annara áhættumeiri starfsgreina í
landinu. Mbl.mennimir unnu af al-
efli móti þessari hugmynd, töfðu
og spiltu fyrir málinu, svo að það
dagaði loks uppi í neðri deild.
í fljótu bragði mun sumum virð-
ast hér véra um lítið mál að ræða.
En við nánari skoðun mun það
koma í ljós, að vaxtakjörin eruj
stórmál fyrir landbúnaðinn. þei:
vextir, sem nú eni hér á landi, o
líklegir eru til að haldast, eru rang
lát og hættuleg byrði fyrir sveit
irnar. Dálítið dæmi bregður ljósil
yfir þetta mál. Góður bóndi í sveit
Persil
er eina sjálfvinnandi þvottaefnið,
sem heimurinn er ánægður með.
Persil sparar kol, vinnu, tíma og
peninga. Persil sótthreinsar þvott-
inn. Persil er algerlega óskaðlegt.
Það sem þvegið er úr Persil, end-
ist lengur en ella.
(Islenska á pokunum).
Einkasali á íslandi
hefir lagtlegt bú og á ábýlisjörð
sína skuldlitla. Hann hefir húsað
jörðina vel, gert miklar jarðabæt-
ur, á 6 börn, sum ung, önnur stálp-
uð. Hann er atorkumaður og er tal-
inn í röð gildari bænda í sinni
sveit.
þessi maður skuldar um 6000
krónur. Hérumbil helmingur af því
er fyrir jarða- og húsabætur. Ilitt
er rekstrarhalli á búinu, frá þvi
kreppan byrjaði.
Tekjur bóndans af seldum afurð-
um úr búinu eru nú árlega um 1500
krónur. Ef vextir og framlenging-
argjald er 8%, þá fer nálega þriðj-
ungurinn af pningatekjum bónd-
ans í vexti af þessari skuld. Hann
á rúmar 1000 krónur eftir til að
standast afborganir af skuldum,
kaupa erlenda matvöru og fatnað
handa heimafólki sínu, greiða
verkafólki kaup, gjöld til almennra
þarfa og kostnað við nám barna
sinna. Allir sjá, hve þessi upphæð
nær skamt. Og langþyngsti út-
gjaldaliðurinn eru vextirnir.
Hver verður svo framtíðin fyrir
slíkum bónda ? Langvarandi
kreppa, sem lamar starfsafl hans,
hindrar hann frá að geta mannað
börn sín og halda áfram umbótum
á ábýlisjörð sinni.
þetta dæmi er raunverulegt. það
er eitt af mörgum, alt of mörgum.
það sýnir, hver fjötur er um fót
bændastéttarinnar. Ef nokkuð er,
þá gefur þetta dæmi ekki nógu
dökka mynd af erfiðleikunum.
þessi umræddi bóndi hefir betri að-
stöðu heldur en allur þorrinn af
bændum í sinni sveit. Og hún er
engan veginn illa stæð, eftir því
sem gerist hér á landi.
Hversvegna eru vextir svo háir
hér á landi? Vitanlega fyrst og
fremst vegna hinna miklu óhappa,
sem lánsstofnanir hafa orðið fyr-
ir. Menn vita um margai’ miljón-
ir, sem hafa farið í ekki neitt hjá
togarafélögunum sumum, hjá síld-
ar- og fiskkaupmönnum. Á ísafirði
einum saman er framkomið tap
annars bankans, að því er séð verð-
ur, ein miljón að minsta kosti.
Bankamir vilja vinna upp þetta
tap. Ein af leiðunum til þess eru
háir vextir á skilamennina. þeir
verða að borga fyrir skuldunauta
Jóns Auðunn, Fiskhringinn,útgerð-
arfélag Sv. Björnssonar o. s. frv.
Ef jafnmikið tap verður á lán-
um til landbúnaðarins hér á landi,
eins og lánum til kaupmanna og út-
gerðarmanna, þá er rétt að allir
þessir aðilar greiði jafnháa vexti.
En ef mikið tap verður á lánum til
þessara atvinnurekenda í bæjun-
um, en lítið tap á lánum til sveita-
manna, þá er sjálfsögð réttlætis-
krafa að gera mun á vöxtunum.
í vetur sem leið var borin fram
fyrirspum til stjórnarinnar um
töp og uppgjafir bankanna, og
hversu þessi töp skiftust milli ein-
stakra héraða og atvinnuvega.
Bankarnir töldu sig vanbúna að
gefa þetta svar þá, en fjármála-
ráðherrann svaraði fyrir hönd
þeirra, að skýr svör skyldu verða
gefin á þingi nú í vetur. þá fær
þjóðin grundvöll að byggja á í
þessu máli. þú kemur fram hversu
mikið tjón bankarnir hafa nú þeg-
ar beðið á skiftum við einstök hér-
uð og atvinnuvegi.
En allir vita að tapið er langmest
við sjóinn, einkum á sumum hin-
um svokölluðu stærri atvinnurek-
endum. Allar líkur eru til að bank-
arnir muni bíða mjög lítið tap á
skiftum við sveitamenn. Samt er
aðferðin sú, að bankamir hafa gef-
ið upp margar miljónir hinum
stóru skuldunautum í bæjunum, en
alls ekkert gert til að létta byrði
sveitanna.
Framangreint dæmi sýnir, hvaða
áhrif hinir háu vextir hafa á af-
komu sveitafólksins. þeir eru
óbærileg byrði. þeir eru aðalhindr-
un þess að sveitafólkið geti notið
sín við atvinnureksturinn. Að vísu
munu bændumir borga skuldir sín-
ar á 10—20 árum. En aðeins með
því að lifa andlega og líkamlega á
hungurtakmörkunum.
þessvegna er það eitt af hinum
miklu þjóðmálum að lækka vextina
á lánum til sveitanna og það sem
allra fyrst. það er hliðstæð krafa
við undangengnar uppgjafir til at-
vinnurekenra í kaupstöðunum. Að
vísu þurfa bændurnir ekki að biðja
um uppgjöf skulda. þeir geta og
vilja borga þær. En þeir geta ekki
nema með því að eyðileggja fram-
tíð barna sinna borgað þá okur-
vexti, sem misfellurnar á atvinnu-
lífi bæjanna leggja þeim nú á
herðar.
Vitaskuld getur þingið, stjórnin,
bankaráð og bankastjórar dauf-
heyrst við þessari kröfu. Ef þeir
vilja eyðileggja sveitalífið og
sveitamenninguna, þá neita þeir
þessari sjálfsögðu réttlætiskröfu,
eins og Mbl.flokkurinn í Ed. í vet-
ur sem leið. Afleiðingarnar sjást
smátt og smátt þegar kyrstaða og
lömun atvinnurekstrarins í sveit-
unum er komin í algleyming.
Menn mega ekki gleyma, hvað
þjóðfélagið er búið að gera til að
létta fyrir atvinnurekendum bæj-
anna. þeir hafa leikið sér með
80-—90% af veltufé bankanna.
þeirra vegna var seðlaútgáfan svo
óskapleg. þeim hafa verið gefnar
eftir miljónir af skuldum. þeirra
vegna tók M. G. enska lánið og setti
tollinn sem tryggingu. þeirra
vegna hefir Landsbankinn látið
nokkrar miljónir standa á afarlág-
um vöxtum í íslandsbanka, líklega
3%, nú um undanfarinn tíma.
Á sama tíma stritast sveita-
menn við að greiða 7—8% í vexti
af tryggum skuldum, en eyða um
leið meginorku sinni í þessa af-
borgun á „syndum annara“, synd-
um léttúðugra skuldunauta og
óframsýnna bankastjóra.
Breytingin á vaxtakjörum land-
búnaðarins getur komið fram í
tvennu formni. Annaðhvort sem
lagaboð, eða sem frjáls samning-
ur. ])að eru tvær leiðir að sama
marki. Alveg eins og Eggert Claes-
sen hefir samið um að gefa fáin-
um mönnum eftir nokkrar miljón-
ir, getur hann og aðrir bankastjór-
ar samið um að hætta að krefjast
þeirra vaxta af tryggum lánum í
sveitunum, sem atvinnureksturinn
getur ekki borgað.
Alveg óviðurkvæmilegt svar í
þessu efni er það, sem einstakir
Mbl.þingmnn báru fram í vetur
sem leið, að Ræktunarbankinn einn
gæti veitt bændum ódýr lán.
Hversvegna er hann ekki stofnað-
ur? Fyrir lággengi ísl. krónu.
Hverjum er lággengið að kenna?
Framar öllu öðru vanskilamönnum
bankanna og þeim bankamönnum,
sem lánað hafa féð í stjómleysi.
það er þessvegna hart, að vísa
bændum á ódý r lán í ræktunar-
bankanum, sem ekki er til, og sem
ekki hefir verið unt að stofna fyr-
ir fjármálaóstjórn í bæjunum.
Ennfremur er þess að gæta, að
ræktunarbanki getur ekki nema að
hálfu leyti fullnægt veltufjárþörf
sveitanna.
Háu vextirnir eru drápsbyrði á
bændastétt landsins, þó að skuldir
bænda séu ekki nema dropi í haf-
inu, miðað við heildarskuldir lands
ins. þessir vextir verða að lækka
og það svo um munar. Annars er
framtíð sveitanna í voða. J. J.
Ritatjóri: TryjEgvi párh&Hnoa.
Laufáci.____________Sími 91.
Fre'atssdSjs Asífea h/i.