Tíminn - 10.11.1923, Blaðsíða 3

T 1 M I N N
151
Til kaupfélaga!
H.£. Smjörlíkisgerðin í Reykjavík er stofnuð í
þeim tilgangi, að koma hér á smjörlíkisframleiðslu, sem geti fyllilega
jafnast á við samskonar iðn erlendis, bæði hvað gæði og verð snertir.
Eflið íslenskan iðnað.
Biðjið um, Smár a‘ - smj örlí kið.
Á víð ©g dreíf.
Nýtt samvinnuíyrirtœki i íteykjavík.
Samvinnan heíir ekki átt upp á pall-
borðið í höfuðstaðnuin hingað til. í
einu hæjarblaðinu stóð nýlega klausa
eftir manntetur, sem heitir Samúel,
um að „samvinnan væri saurug".
Frægasta verk eftir Samúel þennari er
mynd af Sterling, þar sem framstafn-
inn var við strendur íslands, en skut-
urinn hjá kóngsins Kaupmannahöín.
Samt koma hér upp einstöku sam-
vinnufyrirtæki. Fyrir forgöngu Lúð-
vigs Guðmundssonar var fyrir nokkr-
um árum stoínað mötuneyti stúdenta.
það hefir starfað síðan og gengið vel.
Nú á vetrardaginn fyrsta byrjaði nýtt
mötuneyti. Hafa gengist fyiir stofnun
þess nokkrir nemendur úr tveim skól-
um: Kennaraskólanum og Samvinnu-
sáfelanum. Fengu húsnæði á heppileg-
um stað, í húsi ungmennafélaganna
við Laufásveg, skamt ofan við Barna-
skólann. Húsrúmið er einkar hentugt
Miðstöð í eldliúsinu hitar alt húsið.
Salurinn er stór og smekklegur. Geta
liklega 80—100 manns borðað þar, ef
tvísett væri, sem líklega verður i
framtiðinni. Geta þá vitanlega fleiri
notað þessa aðstöðu en nemendur
nefndra skóla, því að jafnan húa all-
margir hjá frændum og venslamönn-
urn í bænum. Tilgangurinn sá, að
nemendur og aðrir, er þátt taka i þessu
samstarfi, geti fengið góðan og ódýr-
an mat. Auðvelt er að fá í bænum dýr-
an mat og góðan. Ennfremur lélegt
fæði mjög ódýrt. En erfitt er að sam-
eina hvorttveggja. Ýmsar matsölukon-
ur, sem lifað hafa á að selja iæði i
Rvík, hafa lagt hinn mesta fjandskap
bæði á mötuneyti stúdenta og þetta ný-
stofnaða matarfélag. Hafa skáldað
mikið og ekki alt góðgjarnlegt um
þessi samvinnufyrirtæki. Ofsinn í þess-
um konum sumum engu likari en
gremju selstöðukaupmannanna, þegar
fyrstu kaupfélögin byrjuðu, enda
ástæðan hin sama. En engu að síður
fer mjög álitlega að stofni á báðum
stöðunum.
Læknamál Austfirðinga.
Margir munu minnast þess, að i
fyrra átti að demba óhæfum lækni á
Barðstrendinga, en varð afstýrt með
mótmælum i þinginu. En víðar er
pottur brotinn. Hvergi mun þó ástand-
ið verra en á Austfjörðum. Á Seyðis-
firði og Norðfirði eru tveir læknai' sem
tímunum saman eru frá verkum sök-
um langvarandi heilsubilunar. Er hér-
aðsbúum nálega engin hjörg að návist
þeirra tímunum saman, hvað sem við
liggur. Heilbrigðisstjórnin hreyfir sig
ekki. Fólkið kærir við og við til yfir-
mikið af vínunum! þá getur Spánn
— samkvæmt verslunarsamningn-
um — sagt öllu sambandinu lausu,
hækkað tollinn, eða sem skilyrði
fyrir því, að hann verði ekki hækk-
aður, heimtað, að Island kaupi
ákveðna lítratölu, eins og Spánn og
Frakkland gerðu við Norðmenn:
heimtuðu, að .vín og aðrir sterkir
drykkir væru keyptir svo skifti
miljónum lítra!
Island hefir, með því að ráðast
í hina umsvifamiklu vínverslun,
bundið sig, vegna Spánverjans, en
hann bindur sig einar þrettán vik-
ur í einu, eða í raun og veru alls
ekki!
Ýmislegt fleira er í greinum G.
E., sem gaman og gagn væri að
sérskoða, en flest af þessu verð eg
að láta eiga sig. Eitt eða tvent smá-
vegis vil eg samt nefna.
G. E. talar um „höggorminn í
Spánverja líki“. Mér vitanlega hef-
ir hann sjálfur fundið upp á þessu
kjarnyrði. Smellið er það, hvort
sem má taka það bókstaflega eða
eigi.
Miður gáfulegt er það hjá hon-
um, þegar hann gerir bannspurs-
málið svo einfalt, að þeir, sem vilja
drekka, þeir drekki, en hinir, sem
ekki vilja drekka, þeir láti það
ógert!
Állur heimur veit, að því meir
sem er af áfengum drykkjum á boð
valdanria. En það má se >a í þessum
efnum eins og fyrrum í Rússlandi:
„Guð ei hátt uppi og keisarinn langt
i burtu". — En því lengra sem þarf að
leita að hjálp, því fastara verður að
knýja á.
Erlcnt auðvald í ísL stjórnmálum?
Miklar likur benda til, að útlent auð-
félag, sem heldur hefir þótt harðleik-
ið við íslendinga i verslunarskiftum,
hafi lagt fé fram í kosningabaráttuna.
í ýmsuih stöðum við sjóinn er fullyrt
að peningar haí'i verið boðnir, ef kjós-
endur vildu fylkja sér móti mönnum,
sem líklegir þóttu til að standa i vegi
hins erlenda hrings, sem nú þykist
ekki græða nægilega á ísléndingum. í
lengstu lög munu menn vona, að þessi
orðrómur sé ósannur. Að vísu er það
alviðurkent, að i Bandaríkjunum
leggja auðfélögin stórfé í kosningar til
að tryggja sér ráð í þingunum. En
menn vildu vafalaust óska, að slík boð
hefðu enga þýðingu hér. Að svo stöddu
verður ekkert um málið fullyrt. En
reynslan verður þar ólýgnust. Ef út-
lend auðfélög hafa borið fé i kosning-
ariiar, þá mun það væntanloga segja>
til sin. Hlutaðeigandi félag mun þá á
sínum tíma tefla i'ram þeim mönnum,
sem það sérstaklega mun telja í sinni
þjónustu til að vinna að hagsmunum
útlendinganna. Mun þá koma fram,
það sem nú er í myrkrunum hulið.
Sparisjóður Ámesinga.
Hann mun hafa verið stærstur spari-
sjóður á landinu, að frátöldum þeim,
sem bankarnir liafa. Innstæður um
hálfa aðra miljón, mest af Suðúrlág-
lendinu. En stjórn lians hefir verið í
hörmulegu ólagi. Mikið fé lánað í
kaupmannshús á Eyrarbakka, sem nú
standa tóm, og í allskonar brask. Að
lokum gat Sparisjóðurinn ekki útborg-
að innieignir, þótt um væri beðið, og
tók jafnvel ekki sínar eigin bækur upp
í skuldir. Innieigendur eru mjög
kvíðafullir um fé sitt í sjóðnum. Sú
hræðsla er líklega óþörf að miklu leyti.
Ef skynsamlega er farið að, ætti tapið
ekki að verða stórvægilegt. Sumir
áætla tapið 15%, aðrir 30%. Óhjá-
kvæmilegt verður að innheimta gæti-
lega útistandandi skuldir, á mörgum
árum. En alnauðsynlegast væri, fyrir
sparisjóðseigendur að losna sem allra
fyrst við afskifti þeirra manna af sjóðn
um, sem stýrt liafa málefnum hans út
í ófæruna. Og hæpin er sú ályktun, að
vilja koma öllu skakkafallinu á land-
ið, og gera ekki einu sinni hreint fyr-
ir dyrum, áður en farið er fram á
slíka stórlijálp. Hinir mörgu spari-
sjóðsinnieigendur liafa vitaskuld fulla
samúð allra sem til þeklcja. En þcir
verða að gæta þess, að þeii' hafa látið
stólum, því meir verður drukkið,
og að þess vegna er víðast hvar
annað hvort mjög ströng laga-
ákvæði, sem hamla sölu áfengra
drykkja, eða þá algert bann. En
hjá G. E. verður þetta mikla vanda
mál svo einfalt, að þeir sem vilja
drekka þeir drekki, en hinir, sem
ekki vilja, þeir láti það ógert!
Miklar dásemdir af mannviti eru
þetta! G. E. virðist ekki hafa hug-
mynd um það, að nokkurt drykkju-
skaparböl sé til! Ekki hugmynd um
það, að vínsalan sé einhver ægileg-
asta freisting fyrir marga, til að
ofurselja sig áfenginu til glötunár
á sjálfum sér, og ósegjanlegs böls
öðrum. G. E. talar í greinum sín-
um um, að eg sé „grænn“. Hvað á
þá að segja um hann sjálfan?
Hér læt eg staðar numið.
Með kærri kveðju til allra vina á
Islandi.
Seyðisfirði 29. okt. 1923.
David östlund.
----o-----
Eimreiðin. Fyrsta heftið er ný-
komið út, undir stjórn hins nýja
ritstjóra, Sveins Sigurðssonar g'uð-
fræðings. Er það fjölbreytt að efni
og skemtilegt. Er þar fyrst áður
óprentað kvæði og ritgerð með eft-
ir síra Matthías Jochumsson um
William Morris.
-----o----
óliæfa menn stjórna sjóðnum, og þess-
ii' sömu menn ráða þar enn húsum,
eftir alt sem á undan er gengið, og eru
að leita sjóðnum „hómópatameðala",
som fáir skynbærir menn munu hafa
trú á.
Vaxtakjör landbúnaðarins.
Sú krafa, sem færð hefir verið fram
af Framsóknarfiókknum á þingi, og
síðar nýverið hér í blaðinu, að bænd-
ur yrðu að njóta lægi'i vaxta af trygg-
um skuldum, heldur en fjáraflafyrir-
tæki bæjanna, hefir vakið mikla eftir-
tekt. Helsta mótbáran er sú, að bank-
arnir geti ekki lækkað vextina við
neina, jafnvel ekki örugga skilamenn,
vegna þess að þeir hafi svo mikið af
erlcndu lánsfé í vörslum sínum. þess-
vegna verði allir vextir að v'era 7—8%,
eins og nú hagar til. Vitaskuld skulda
hankarnir mikið erlendis, en mest
vegna áhættufyrirtækjanna í bæjun-
um. Mikið af veltufé bankanna er
ódýrt sparisjóðsfé, svo og hinir ódýru
seðlar Islandsbanka. Vegna þessa
ódýra veltufjái' er hægt að gera mun
á vöxtunum. Áhættulitlu eða áhættu-
lausu fyrirtækin eiga að hafa vaxtakjör
sem miðuð eru við þeirra þarfir og
ástæður. Aftur verða áhættumiklu fyr-
irtækin, sem líka gefa mikinn arð, þeg-
ar vel gengur, að borga vexti í hlut-
falli við arðinn og áhættuna. Verði
ekki bætt úr á réttlátan hátt með
vaxtakjör landbúnaðarins, verða liin-
ar tiltölulega lágu skuldir, miðað við
ástandið í hæjunum, sem mynduðust
í sveitunum fyrir rekstrarhalla á bú-
unum á undangengnum. harðinda- og
krepputíma, til að seigdrepa landbún-
aðinn.
Laudnám og nýrækt.
Áhugasamir menn austanfjalls hafa
hug á að mynda samtök til að greiða
fyrir nýbýlum í hinum nýju ræktar-
löndum, Skeiðunum, Flóanum og víð-
ar. Bersýnilegt er að fólki þarf að
íjölga á þessum svæðum, og þá um
leið býlum. í kaupstöðunum, og þá
ekki síst Reykjavík, er margt manna
sem vill komast í sveit, ef þeir gætu.
petta nýja landnám er vitanlega bund-
ið miklum örðugleikum. En það verð-
ur að koma. Og það er mikils um vert
að Jeiðandi menn á Suðurlandi undir-
búi og komi skipulagi á þessa hreyf-
ingu. Með því einu móti getur hún orð-
ið héraðinu verulega notadrjúg, og án
stórannmarka. Verður síðar frá þessu
sagt.
Frá kosniiigunam.
Sögur berast nú víða af landinu um
frábæra óskammfeilni Mbl.manna við
kosningarnar. Á Seyðisfirði gaf
drykkjulæknir, veikur og ráðlaus í
rúminu, eitthvað 30 mönnum úti um
bæ vottorð um, að þeir væru ekki fær-
ir um að koma á kjörfund. Voru þetta
alt kjósendur Jóhannesar. Vitaskuld
getur læknir, sem er í þessu ástandi,
alls ekkert sagt um heilsufar sjúkl-
inga eða heilbrigðra manna úti í bæ.
Lögin ætlast vitanlega til að læknirinn
skoði sjúklingana. Er þetta vitanlega
nægileg ástæða til að ógilda kosning-
una. Frá ýmsum stöðum heyrist sagí
frá atvinnuhótunum. Útgerðarmenn og
kaupmenn hafi látið það boð út ganga,
að ef þeirra framhjóðendur féllu, yrði
starfsfólk þeirra svift vinnu. þetta er
laglegur máti til að nota hallærið og
yfirvofandi vandræði. En skeð getur að
þeir hungruðu menn, sem hafa látið
kúgast á þennan liátt, finni áður en
varir að það er ábyrgðarmikið „að
siga hundum á börnin sin“, eins og
einn af helstu læknum landsins komst
að orði nýlega. **
----O-----
Um síun mjólkur.
Sökum þess, að eg hefi orðið
var við miður heppileg áhrif af
frásögn Sigurðar Sigurðssonar
ráðunauts í Lögréttu í vor á at-
hugunum Olavs Skar viðvíkjandi
síun mjólkur, vil eg útlista það dá-
lítið nánar en ráðunauturinn hefir
gert.
Olav Skar dýralæknir í Noregi
hefir gert tilraunir sem sýna, að
ósíuð mjólk getur geymst betur en
síuð. Og hann álítur, að svo muni
oft vera, þar sem mikil mjólk er
síuð í einu. En Skar segir alls ekki,
að síunin geti ekki verið til bóta,
heldur aðeins hitt, að hún sé oft
framkvæmd þannig, að hún geri
meiri skaða en gagn.
Sú tillaga hans að banna heimil-
unum að sía mjólkina, virðist, eftir
því sem orð hans falla, aðallega
bygð á því, að þá muni heimilin
leggja miklu meiri stund á hrein-
læti við mj altir og hirðingu kúnna,
sem auðvitað er ennþá þýðingar-
meira en síunin.
Skar nefnir dæmi frá Sviss, þar
sem bannað sé að sía mjólkina, en
prófessor Orla Jensen segir það
alls ekki gert í þeim tilgangi að
mjólkin fáist hreinni, heldur til að
geta betur athugað, hvort mjólk-
in sé úr heilbrigðum kúm. En Orla
Jensen er miklu kunnugri í Sviss
en Skar, enda einhver færasti gerla
fræðingur á Norðurlöndum. I Sviss
eru líka þær sérstöku ástæður, að
mjólkin er flutt að mjólkurbúunum
strax eftir hverjar mjaltir kvöld og
morguns, og því ekki eins áríðandi
að mjólkin sé hreinsuð heima.
Prófessor Orla Jensen er á
gagnstæðri skoðun við Olav Skar.
Hann álítur það vera mjög misráð-
ið að hætta síun á mjólkinni heima
á heimilunum. því þrátt fyrir það
þó að öll hreinsun hafi þá galla í
för með sér, að óhreinindi leysist
upp í mjólkinni við hreyfinguna og
gerlarnir dreifist jafnar um
mjólkina og fái við það betri lífs-
skilyrði, næst þó mikið af óupp-
leystum óhreinindum, ef rétt er að
farið. Notin því auðsæ.
Staðhættir ráða miklu um 1
þessu efni sem öðru, og til okkar
eiga þessar kenningar alls ekkert
erindi. Síunin er okkur ómissandi
og meiri nauðsyn að ritað sé um,
hvernig á að sía mjólkina heldur en
ófullkomnar skýringar á vafasöm-
um kenningum um að hætta við sí-
unina. pví allir eru sammála um, að
síun mjólkurinnar sé til bóta, sé
hún réttilega framkvæmd. það sem
helst gerir síunina vafasama, er:
1. Ef mjólkin er ekki síuð gegn-
um nógu þétt efni, svo að mestur
hluti óhreinjndanna skolist gegn
um síuna. þá uppleysist oft ennþá
örara en annars mundi, ef mjólkin
væri ósíuð og óhreinindin fengju
að setjast á botninn.
2. Ef of mikil mjólk er síuð gegn
um sömu síu. Mjólkurstraumurinn
uppleysir þá mikið af þeim óhrein-
indum, sem setjast í síuna og skol-
ar þeim í gegn.
3. Ef sían er illa hreinsuð, svo að
hún haldi í sér skaðlegum gerlum
sem spilla mjólkinni.
Ráð til að forðast þessa galla eru
þau:
1. Sía mjólkina einungis gegnum
sigti með tvöföldum botnum, helst
hin svonefndu „Ulax“-sigti, og
hafa baðmullarplötur eða saman-
brotið léreft á milli botnanna.
2. Ef talsverð mjólk er síuð í
einu, einkum ef það er sauðamjólk,
er nauðsynlegt einnig að hafa all-
þétt léreft yfir sigtinu til að taka
á móti aðalóhreinindunum, og
gæta þess vandlega, að hella aldrei
yfir óhreinindin á því lérefti, held-
ur draga það til, eða skifta um í
hvert sinn, sem helt er á síuna, og
hella ekki miklu í einu. T. d. ekki
yfir 10 lítra af kúamjólk og 5 af
sauðamjólk. þó er það frekar
bundið við hreinleikann en mjólk-
urmagnið.
3. Sjóða síumar á hverju máli og
láta þær hanga úti á milli mála.
þannig lagaðar síunaraðferðir
hafa gefist vel hér í þingeyjarsýslu
og gerlakannanir í mjólkinni hafa
sýnt, að síunin er þýðingarmikil og
áríðandi að mjólkin sé síuð jafn-
óðum og mjólkað er.
það er afarskiljanlegt,. að í löng-
um flutningi eftir hrjóstugum
vegum, verður mjólkin fyrir svo
miklum hristingi, að öll skaðleg
óhreinindi leysast að mestu leyti
upp á leiðinni.
Eina ráðið er því að ná sem
mestu af óhreinindunum úr mjólk-
inni áður en þau leysast upp, og
þess vegna þarf að sía mjólkina
svo fljótt sem mögulegt er, nefni-
lega jafnóðum og mjólkað er. Að
sía mjólkina mörgum sinnum
hvað eftir annað gerir í flestum til-
fellum meiri skaða en gagn, og má
því ekki eiga sér stað. Mjólkin
þarf að fullsíast um leið og mjólk-
að er.
Að vísu er síunin aðeins lítill
þáttur viðvíkjandi hreinlæti mjólk-
urinnar, og getur aldrei bætt fyrir
óhreinlegar mjaltir.
Ráðið til að auka hreinlæti í
meðferð mjólkur er að borga hana
misjöfnu verði eftir hreinleika.
Rannsóknum þar að lútandi má
koma fyrir alstaðar þar sem mjólk
er seld.
Laxamýri 11. ágúst 1923.
Jón Á. Guðmundsson.
----0---—
Frá útlöndum.
Skrifstofumaður var nýlega á
leið í banka í New York með
12500 dollara. þetta var um há-
bjartan dag og í miðri borginni.
Réðust þá á hann fjórir ræningj-
ar. þeir drápu mann sem gekk með
skrifstofumanninum og rændu
fénu. Einn ræningjanna var drep-
inn en hinir sluppu og hefir hvorki
til þeirra spurst né fjárins.
— Búist er við afarharðri
rimmu á Englandi verði úr því að
stjórnin leggi fyrir þingið lög um
sameiginlega verndartolla fyrir
breska heimsríkið. Frjálslyndu
blöðin og blöð verkamannaflokks-
ins eru þegar risin upp gegn þeirri
stefnu.
— Enska stjórnin ætlar að veita
25 miljónir sterlingpunda til að
draga úr atvinnuleysinu. Enn
fremur er búist við að 20 miljónir
verði síðar veittar í sama skyni.
—, 1 einu frjósamasta kornhér-
aði Rússlands eyðilögðu engi-
sprettur nýlega á þriðja þúsund
dagslátta kornakra.
— Roald Amundsen ætlar enn á
næsta sumri að gera tilraun til að
fljúga til Norðurheimsskautsins.
Er tilætlunin að leggja af stað frá
Spitzbergen og hafa þrjár flugvél-
ar til fararinnar.
— Fyrir þrem vikum síðan varð
geysileg sprenging í hergagnabúr-
inu í Warschau. Tvö þúsund smá-
lestir af púðri sprungu í loft upp.
Talið er að 150 menn hafi týnt lífi,
en mörg hundruð orðið fyrir meiri
og minni meiðslum. Hvellurinn
heyrðist í 50 kílómetra fjarlægð.
Tjónið' af sprengingunni er mjög
mikið. Talið er víst að sprengingin
sé af mannavöldum.
— Síðari hlutinn er nýkominn út
af endurminningum Winstons
Churchiils, er var flotamálaráð-
herra Englands á ófriðarárunum.
Segir hann þar frá því meðal ann-