Tíminn - 15.12.1923, Blaðsíða 1

Reykjavík 15. des. 1923
Hraun í Fljótum
munu fást til ábúðar á næsta vori.
Einar B. Guðmundsson.
Smásöluverð á tóbaki
má ekki yera kærra en hér segir:
"V indlar:
Piender............ 50 stk. kassi kr. 12.10
Lloyd.......... 50 stk. kassi kr. 11.50
Geletina, doriches. 50 stk. kassi kr. 17.25
Do. Londres..... 50 stk. kassi kr. 23.00
Tamina (Helee)... 50 stk. kassi kr. 14.95
Carmen (do.)..... 50 stk. kassi kr. 15.55
Utan Reykjavíkur má verðið vera því hærra, sem nemur flutn-
ingskostnaði frá Reykjavík til sölustaðar, en þó ekki yfir 2%.
I_jajn.ds‘ver*sluLxa-
(Öjafbf txx
<x> afgretðslur’aður JTintans cr
Sigurgeir ^rifcrifsfon,
Sambanösþú&inu, Rcyfjaníf.
VII. ár.
Dtan ór heimi.
Kosningainar í Englandi.
Kosningarnar í Englandi eru nú
um garð gengnar. Úrslitin urðu
þau að íhaldsmenn biðu algerðan
ósigur. Áður voru þeir í miklum
meirihluta.Nú eru frjálslyndi flokk
urinn og verkamenn miklu sterk-
ari. Hvor sá flokkur hefir fengið
um 50 nýja menn. Verndartolla-
stefnan er þannig úr sögunni með
ósigri íhaldsílokksins. Dómur þjóð-
þjóðarinnar er svo ótvíræður, að
tæplega er hugsandi að nokkur
flokkur í Englandi leggi aftur út
á verndartollabrautina á næstu ár-
um.
Eins og sagt var í síðasta blaði,
lagði Baldwin stjómarforseti til
nú við kosningamar að einkum
yrðu tollaðar iðnaðarvörur, og um
þá hlið málsins var mest talað nú.
En hættan, sem vofði yfir þeim af
nábúum Breta, sem selja þangað
nýmeti, var sú, að tollur á matvæli
íylgdi í spor tollanna á iðnaðarvarn
ing. Og nýkomin skeyti staðfesta
þennan grun. þar er sagt að ný-
lendum Englendinga þyki súrt í
broti með úrslit kosninganna. Ný-
lendurnar hafa þá vonast eftir að
tollstefnan sigraði. það gat ekki
verið af því, að nýlendubúar ósk-
uðu eftir tolli á iðnaðarvörum sem
eingöngu gerði þær vörur dýrari
fyrir þá. Nýlendubúar hafa vonast
eftir að England tollaði matvæli og
hráefni, svo að markaðurinn í Eng-
landi með þær vörur yrði hagstæð-
astur fyrir samþegnana.
Svo er að sjá sem hinir miklu
iðjuhöldar í Englandi hafi barist
með tollastefnunni, enda eru þeir
máttarviðir í flokknum. Eins og í
öðrum löndum hefir þeim fylgt að
máli ómentaðasti hluti þjóðarinn-
ar, sem lætur berast með straum,
þar sem kosningagjafir og atvinnu-
vonir ráða fyrir samfæringu. Á
móti hefir verið meginkjarni frjáls
lynda flokksins, allir samvinnu-
menn og verkamannaflokkurinn.
Eitt af bæjarblöðunum hér hefir
gert lítið úr áhrifum samvinnu-
mannanna ensku, í þessu máli. En
það mun stafa af ókunnugleika.
Samvinnumennirnir þar í landi eru
hinir skipulagsbundnu neytendur.
þeir byggja á reynslu tveggja
mannsaldra. I þeim samtökum eru
um 3 miljónir heimilisfeðra. Eng-
um hluta ensku þjóðarinnar er ljós-
ara að verndartollar á neysluvör-
ur auka dýrtíðina og fátækt al-
mennings.
Enn er ófrétt um það hversu
stjórn verður mynduð í landinu.
Fljótt á að líta gat virst eðlilegt að
þeir flokkar, sem stóðu saman um
að fella vemdartollastefnuna,
frjálslyndi flokkurinn og verka-
menn, mynduðu nú stjórn. En sú
leið er þó ólíkleg. þessir tveir
flokkar gátu átt samleið að hindra
framgang máls, sem báðir voru
mótfallnir. En samkomulagið gat
varla náð til dægurmálanna. Miklu
sennilegra er að íhaldsmenn láti
tollana hvíla sig, og að samvinna
takist með þeim og Asquith og
Lloyd George um nýja stjórnar-
myndun. Verkamannaflokkurinn
yrði þá í andófi.
þreyta sú, sem hlaut að fylgja
ofáreynslu stríðsáranna hefir nú
um nokkur missiri skapað íhalds-
meirihluta í ýmsum löndum. Næst
síðustu kosningar á Englandi voru
vottur þess. En nú hefir íhaldsald-
an sýnilega náð hámarki sínu þar
í landi, risið svo hátt sem unt var
og brotnað um leið. Englendingar
eru forgangsmenn í þingstjórnar-
málefnum. það sem enska þjóðin
gerir í dag, það taka nábúarnir sér
til fyrirmyndar á morgun. Ósigur
íhaldsstefnunnar í Englandi er fyr-
irboði samskonar breytinga í öðr-
um löndum.
Fyrir íslensku þjóðina eru úrslit
þessara kosninga hinn gleðilegasti
viðbui'Sur, Afurðasalan er eitt af
erfiðustu viðfangsefnum íslend-
inga. En úr þeim erfiðleikum mætti
bæta að niklum mun með því að
breyta framleiðslunni og flutning-
um til útlanda. 1 stað þess að flytja
út sem höfuðvörur saltað kjöt og
saltan fisk, ættu íslendingar að
nota sér nábýlið við hið borga-
auðga, tolllausa land, England.
Gera það að meginmarkaði fyrir
íslenskar vörur, nýtt kjöt og nýjan
fisk. Hvert ár sem líður, án þess
að lagt sé inn á þessa braut er
glataður möguleiki. Ensku kosn-
ingaúrslitin tryggja það, að fyrst
um sinn verður dyrunum ekki lok-
að Englendinga megin. Vandinn er
allur hjá íslendingum að hafa vit
og manndóm til að nota fyrir þjóð-
arinnar hönd, hin heppilegu skil
yrði. **
----o----
Islenskir og danskir
samleeppnismenn.
það er alkunna að Danir standa
flestum þjóðum framar um sam-
vinnufélagsskap. það er alviður-
kent að Samvinnufélögin dönsku
hafa unnið dönsku bændunum óum-
ræðilegt gagn. Framtíð dönsku
þjóðarinnar hvílir nú fyrst og
fremst á landbúnaðinum og fram-
tíð landbúnaðarins á Samvinnufé-
lögunum.
Eitt nýjasta samvinnufyrirtæk-
ið danska er Samvinnubankinn. Og,
eins og vant er, fór það svo, þá er
hann var stofnaður, að að honum
var gerður hinn mesti stormur af
kaupsýslumanna hálfu. En bank-
inn stóð af sér alla stormana og.er
að verða einn voldugasti banki
Danmerkur.
En í haust og vetur var hafin ný
árás á bankann. Vegna hinna alvar-
legu bankamála, sem komið hafa
fyrir í Danmörku nýlega, var það
sérstaklega hættulegt fyrir banka
að verða fyrir alvarlegum árásum
nú. Og þessi árás var sérstaklega
illgjörn og harðvítug. Um ýmislegt
má líkja henni við hatursárás
Bjöms Kristjánssonar á íslensku
samvinnufélögin.
Skal þess getið strax að árásin
varð að engu og bankinn nýtur nú
meira trausts og viðskifta en nokk-
uru sinni áður.
En það sem er tilefni þessara
lína er annað:
Hvernig snerust blöðin '' Dan-
mörku við þessari árás á banka
samvinnumanna ? Hvemig snerust
hægrimannablöðin við henni? Væri
fróðlegt að bera það saman við
framkomu Morgunblaðsins gagn-
vart ofsóknum Björns Kristjáns-
sonar á íslenska samvinnumenn.
Sá er þetta ritar hefir vitanlega
ekki lesið öll blöð hægrimannanna
dönsku. En hann hefir rækilega
lesið það sem eitt aðalblað þeirra,
Berlingske Tidende, segir um þetta
efni.
Er það skemst af að segja, að
þótt blað þetta sé blað hægri-
mannanna, hinna pólitísku skoð-
anabræðra Morgunblaðsliðanna hér
þá er framkoma þess gagnvart
samvinnubankanum í alla staði óað
finnanleg.
Berlingske Tidende flytur hlut-
drægnislaust fregnir frá bankanum
og fundum samvinnumanna um
málið, og gerir að lokum hreinskiln
islega gerin fyrir að árásirnar hafi
reynst einkisvirði.
Svo finnur þetta blað til þeirrar
ábyrgðar sem á því hvílir gagn-
vart einhverri merkustu stofnun
landsins, og lætur hana njóta sann-
mælis, þótt að henni standi nálega
eingöngu bæði pólitiskir andstæð-
ingar og hörðustu keppinautar nán-
ustu vina blaðsins í verslunarmál-
um.
Beri menn þetta saman við fram-
komu Morgunblaðsins og' fylgi-
hnatta. þess gagnvart ofsókn
Björns Kristjánssonar á Samband
íslenski’a samvinnufélaga.
Hvílíkur munur!
Morgunblaðið gerir árásarorð
Björns Kristjánssonar yfirleitt að
sínum.
það notar öll sín pólitísku áhrif
til þess að styðja herferð gegn
stærsta innlenda verslunarfyrir-
tæki landsins. það blæs að kolun-
um eftir megni um að vekja tor-
trygni gegn voldugustu sjálfbjarg-
arstofnun fjölmennustu stéttar
landsins.
það gekk jafnvel svo langt, blað
þetta, að þá er forystumaður sam-
vinnumannanna íslensku dó um ör-
lög fram, og sveitungi hans, gam-
all, en flokksmaður Morgunblaðs-
ins, reit í Morgunblaðið hlýleg
eftinnæli, þá gat blaðið ekki látið
hjá líða að hnjóta í minningu hins
nýlátna höfðingja samvinnumann-
anna.
Einstök eru þau líklega í sinni
röð um heim allan, blöðin þeirra
Morgunblaðsliðanna íslensku.
Framkoma pólitísku frændblað-
anna útlendu, í svipuðum málum,
er dauðadómur um þessi íslensku
blöð.
Ekki eingöngu reyna þau alt til
að í’íða niður stærsta og farsælasta
innlenda verslunarfyrirtækið, ekki
einungis reyna þau að sundra lífs-
bjargarfélagsskap stærsta og þýð-
ingarmestu stéttar þjóðfélagsins
— jafnvel nýlátnir forystumenn
þessa mikla félagsskapar fá ekki
að komast í gröfina án þess að í þá
sé nartað.
—o~—
Þjóðrækin blöð.
Um öll lönd Norðurálfunnar telja
blöðin það skyldu sína að hlynna
að innlendri . starfsemi, innlendri
verslun o. s. frv. Stjórnir og þing
hafa fengið augun opin fyrir því
hversu það er mikils varðandi að
landið geti framleitt sem mest af
því sem landsins börn þarfnast og
landsins synir starfi að verzlun-
inni. í flestum löndum, Norðurálf-
unnar a. m. k., er hið mesta at-
vinnuleysi. í þeim löndumu hafa
menn allra mest fengið augun opin
fyrir þessum málum. — Á þessu
sviði eru hin mestu verkefni fyrir
þing og stjórn íslendinga. Er eng-
inn vafi á, að eins og nú stendur
látum við útlendar hendur vinna
fjöldamörg þau störf, sem við gæt-
um látið vinna hér heima, en mik-
ill þorri fólks er atvinnulaus mán-
uðum saman. — En það var ann-
að sem var tilefni þessara lína. —
í nýkomnum dönskum blöðum er
skýrt frá því að Dönum standi nú
töluverð hætta af því að útlending-
ar, einkum þjóðverjar, séu að setj-
ast að í Danmörku í bili og stofna
til atvinnureksturs og verslunar.
Starfar þar í landi félag, sem
heitir: „Dansk Arbejde“, með því
verkefni að hlynna að innlendri
framleiðslu og verslun. Lýsir
þetta félag því yfir, að það hafi
komist að raun um, að útlendingar
hafi alveg nýlega leigt þrjú stór
hús til verslunar í helsta verslun-
arhverfi Kaupmannahafnar.
Og svo taka blöðin við og benda
á hættuna sem af þessu geti staf-
að. þau telja sér skylt að tala um
þetta jafnvel áður en útlending-
arnir eru byrjaðir á starfsemi
sinni. Landsmenn eru hvattir til
samtaka um að styðja innlendu
framleiðsluna og verslunina o. s.
frv.
þetta eni þjóðrækin blöð. þau
standa á verði um hagsmuni þjóð-
ar sinnar. þetta er til sóma.
Og svo víkur sögunni til íslands.
Fyrir 70 árum var verslun Is-
lands loksins gefin frjáls, fyrir öt-
ula forystu Islendings og þrátt
fyrir harðvítuga mótstöðu út-
lendra kaupmanna.
Síðan hafa Islendingar barist
við útlendingana um verslunina á
Islandi og ýmsum veitt betur.
Langstærsta og öflugasta inn-
lenda verslunin er Sambands ís-
lenskra samvinnufélaga. Slík inn-
ÍC t m a n s ec í Sambanösþúsmu.
0ptn baglega 9—(2 f. I>,
Stmi 49€.
45. blað
lend verslun, bjargráðafyrirtæki
fjölmennustu stéttar landsmanna,
ætti að eiga víst traust og fylgi
alh-a þjóðrækinna blaða.
En hvernig er það ?
Stærsta dagblaðið í Reykjavík,
Morgunblaðið, og mörg fylgiblöð
þess um land alt, telja það eina
höfuðskyldu sína, að því er virðist,
að rægja þetta stærsta innlenda
verslunarfyrirtæki landsins, reyna
að sundra samtökunum og vekja
tortrygni á allan hátt.
Eru þetta þjóðrækin blöð?
Og enn er sagan ekki nema hálf-
sögð.
Á stórum svæðum á landinu, víð-
ast hvar utan Reykjavíkur, eru út-
lendar verslanir aðalkeppinautai’
kaupfélaganna innlendu. Og í Rvík
er mikið um erlendar verslanir,
bæði smásala og stórsala.
Hver er afstaða Morgunblaðsins
og fylgiblaða þess til þessara út-
lendu verslana og útlenda verslun-
arlýðs ?
það er alkunnugt.
það er á allra vitorði að Morgun-
blaðs fylgiblöðin, sem gefin eru út
utan Reykjavíkur, fá fjárstyrk
þann, sem þau þurfa, langsamlega
mest hjá þessum útlendu verslun-
um. Og hitt er eigi síður alkunn-
ugt, enda auglýst af sjálfu Morg-
unblaðinu nýlega, að útlendu kaup-
sýslumennirnir eru helstir í flokki
Morgunblaðseigendanna.
því fer sem fer um aðstöðu blaða
þessara til innlendu verslananna.
Jafnframt því sem þau reyna á
allan hátt að vekja tortrygni gegn
stærstu innlendu versluninni, eru
þau á mála hjá útlendu verslunun-
um og reka þeirra erindi.
Herferð Morgunblaðsins og
fylgiblaða þess gegn Sambandinu
er fyrst og fremst gerð í þágu er-
lendu verslananna, höfuðkeppi-
nauta innlendu verslunarinnar.
þannig lítur hann út samanburð-
urinn á hinum þjóðræknu dönsku
blöðum og þessum íslensku blöðum.
Eru þau þjóðrækin þessi blöð?
Hversu lengi ætlar íslenska þjóð-
in að þola útgáfu slíkra blaða?
Hversu lengi ætla íslenskir versl-
unannenn að þola það að vera á
mála hjá útlendu verslununum?
----o----
„Pan“ er ein af frægustu skáld-
sögunum eftir norska skáldið Knut
Hamsun, sem bókmentaverðlaun
Nobels hlaut í fyrra. Stúdentar
gefa bókina nú út í íslenskri þýð-
ingu eftir Jón Sigurðsson skrif-
stofustj óra Alþingis. Er frágangur
bókarinnar allur hinn besti. Verð-
ur jafnan deilt um bók þessa, telja
sumir hið mesta snildarverk, en
aðrir hneikslast; eru slíkar bækur
jafnan mikið lesnar. Um hitt verð-
ur ekki deilt að þýðing Jóns frá
Kallaðarnesi er afbragðsgóð. Hefir
hann áður þýtt á íslensku aðra
skáldsögu Hamsuns: Viktoríu.
þýskur togari sökk fyrir Krýsu-
víkurlandi síðastliðinn laugardag.
Hafði áður rekist á grynningar ná-
lægt þorlákshöfn, en losnaði aftur
og ætlaði að ná til Reykj avíkur.
Skipverjar björguðust í land á
skipsbátunum, en náðu ekki landi
fyr en eftir 12 klukkutíma sjó-
hrakning.
íslensku spilin eru nú komin á
markaðinn. Hefir þeirra áður verið
getið hér í blaðinu. Spilin eru sér-
lega skemtileg.