Tíminn - 15.12.1923, Blaðsíða 4

168
T I M I N N
myndir, kemst hann á cinu andartaki
upp ú hátind listar sinnar.
Endurminningar Thoroddsens.
Fræðafélagið hefir nú lokið við
sjúlfsæfisögu horvaidar Thoroddsens.
pað er merkileg bók. En hún mun litlu
bæta við frægð höf. Að vísu styrkir
æfisagan J>ú skoðun, sem fyr var al-
menn, að p. Th. var mikill brautryðj-
andi í íslenskri náttúrufræði og landa-
fræði. Dugnaður hans og atorka ú því
sviði varpar miklum Ijóma á nafn og
æfi mannsins. Og á því sviði verður
hróður hans því meiri, ef litið er á hve
lítið samtíðarmenn hans, ekki síst
skólagengnu mennimir, báru skyn á
andlega yfirburðavinnu. Lýsingar p.
Th. á samtíðarmönnunum eru dapur-
legar, og vafalaust að mjög miklu leyti
rangar. þ. Th. er beiskur. Hann held-
ur sjálfum sér fram, ætt sinni, konu
sinni, tengdaföður og vinum með
frekju, sem vart á sinn líka. Að öðru
leyti sýnist honum hafa verið kalt til
flestra samtíðarmanna, nema nokk-
urra erlendra fræðimanna, helst frá
fjarskyldum þjóðum. Biturleiki p. Th.
virðist að því leyti óþarfur og ósann-
gjarn, að höf. var bersýnilega gæfu-
maður. Hann hafði ótvíræða hæfileika
til vissra fræðistarfa. Og þrátt fyrir
alla örðugleika fékk hann tækifæri til
að nota þessa hæfileika og vinna
óvenjulega mikið dagsverk. Ef p. Th.
hefði skilið rétt hæfileika sína og skap-
galla, myndi hann hvorki hafa ritað
bók um sjálfan sig né tengdaföður
sinn. pegar p. Th. var landkönnuður
eða náttúrufræðingur, var hann hetja
og afreksmaður.þar komu gáfur hans í
ljós. En þegar kom að hans eigin mál-
um, varð hann lítill og vanmáttugur
dvergur, fullur af barnalegri sjálf-
hælni,aðdáun fyrir einskisverðu valda-
og veislutildri, sljóskygn fyrir fegurð
skáldskapar, lista og félagslegra hug-
sjóna. Eina gagnið að æfisögu p. Th.
er að varpa ljósi yfir hið undarlcga
ósamræmi, sem stundum er milli
gáfna og skapgerðar í merkismönnum.
Ofhól Vífilsstaðalæknisins.
Sigurður læknir á Vífilsstöðum hefir
gefið út ú landssjóðskostnað pésa um
starfsemi sína í þágu þjóðfélagsins. Af
leiðinlegri gleymsku hefir honum láðst
að láta í pésann lika skýrslu rannsókn-
amefndarinnar í fyrra, og svar hans
sjálfs, þar sem hann stundi sáran og
unt væri að setja annað miklu
fallegra í staðinn. Er það til dæm-
is að taka ekki furðuleg íhaldsemi,
að tóna enn margra alda gamlar
bænir frá altarinu, þó að flestar
þeirra séu óvenjulega efnislitlar,
eða þá hitt: að halda ávalt í alla
sömu pistlana — þ. e. sömu kafl-
ana úr bréfum N.tm. — sem valdir
voru til fyrir mörgum öldum, aðal-
lega vegna ákveðinna kenninga,
sem þá voru hæst á baugi. það er
langt frá því, að þeir kaflar allir
séu þeir fegurstu, sem unt er að
finna í bréfum N.tm.; nei, með
suma langfegurstu kaflana í bréf-
um Páls er aldrei farið í kirkjunni;
þeir verða algerlega út undan. Aft-
ur á móti er þar farið með suma,
sem eru flestu safnaðarfólki lítt
skiljanlegir og engum til sálubótar.
Og helgisiðabók vor gæti að
ýmsu öðru leyti verið miklu fal-
legri og miklu meira aðlaðandi, ef
íhaldsemin hefði ekki ráðið of
miklu, er hún var endurskoðuð síð-
ast. Hinn næstsíðasti biskup vor,
sem var vissulega frjálslyndur
maður, sagði eitt sinn við mig,
skömmu eftir að hún var full-
prentuð: „Hún var þegar úrelt orð-
in, áður en tekið var að nota hana“.
Eins og mörg yðar vita, hafði end-
urskoðun hennar staðið yfir mörg
ár. En hversu alvarleg eru þessi
orð yfirmanns kirkjunnar, sem þá
var. Haldið þér, að hann hafi sagt
þau í hugsunarleysi ? Hann hafði
sjálfur verið í nefndinni. Nei, hann
hafði einmitt gjörhugsað málið; en
hann fann til þess, hve leiðtogum
kirkjunnar eða þeim, sem þar ráða
mestu, hættir við að láta gamlar
venjur og gamlar kenningar verða
að fjötrum, sem hamla eðlilegri
mcð litilli gcðprýði undan hinum
mörgu liörðu, en þó vægilega orðuðu
aðfinslum nefndarinnar. — í þess stað
cyðir læknirinn dúlitlu í’úmi til þess
að koma öllum heiðrinum fyrir þær
umbætur, sem nú hafa orðið á Vífils-
stöðum, á einn af aðstandendum Tim-
ans. þetta cr áreiðanlega oflof. Sonni-
lega ú þessi maður eitthvað af heiðr-
inum og þakklætinu fyrir það, að nú
er um stund eitthvað betri hagur
berklasjúklinga, sem þurfa að leita
griða lífsins eða dauðans í þeirri
einkasölu ríkisins, sem rekin er á Vif-
ilsstöðum. En S. M. gleymir því, að
sjúklingarnir eiga aðalheiðurinn.
Fyrst „fyrverandi sjúklingur", þá Páll
Vigfússon, og síðan þeir mörgu tugir
sjúklinga, sem leystu ofan af skjóð-
unni um lifið á hælinu, frammi fyrir
rannsóknarnefndinni. Að dómi sjúkl-
inga er nú sem stendur skárri vistin á
Vífilsstöðum, heldur en vitnisburður
sjúklinganna i slcýrslu rannsóknar-
nefndarinnar. Sig. Magnússon hefir
orðið hræddur sjálfur, er hann sá
mynd sína í greinum sjúklinganna og
framburði þeirra hjá nefndinni. Hann
varð um stund eitthvað glaðlyndari,
kom oftar í borðsalinn, varð eitthvað
minna ónærgætinn heldur en t. d. grein
Púls Vigfússonar hermdi frá. þetta er
vitaskuld mjór vegur. Hræðsla við al-
menningsálitið heldur liklega engum
Adam lengi i Paradís. En er á meðan
er. Og berklasjúklingar landsins eiga
sannarlega nógu bágt, þó að þjóðfélag-
ið og almenningsálitið láti þeim í té
það af sinni vernd, sem frekast verð-
ur veitt. Vífilsstaðamálið er vitanlega
ekki nema hálfkarað enn. Rannsóknin
i fyrra sannaði, að það þarf ýmsu að
breyta ú Vífilsstöðum. S. M. væri
sennilega allvel nothæfur sem berkla-
læknir i Rvík, þar sem hann ekki
þyrfti að stjórna heimavist sjúklinga.
En landlæknir og landsstjórn eiga eft-
ir að ráða fram úr því, hversu heima-
vistinni verður heppilegast fyrir
komið.
Ódýrasti skólinn.
Síðastliðið sumar var efnt til lieima-
vistar við Samvinnuskólann, fyrir
námspilta. Lesa þeir í kenslustofunum,
en sofa í svefnslcála rétt við skólann.
Húsalcigan er nálega engin. Með þess-
um hætti sparar hver nemandi frá
2—400 kr. í húsaleigu. í mötuneyti
sltólanna tveggja virðist fæðið geta orð-
framþróun kirkjunnar.
Fyrir nær því mannsaldri bar
einn af gáfuðustu og merkustu
prestum þessa lands1) þessa ásök-
un fram í einni af prédikunum sín-
um: „þannig óttast menn í kirkj-
unni allar tilbreytingar og hugsa
ekki til framfara, eru hræddir við
frelsi og hræddir við sannleika“.
Hann kvartaði undan því, að „dreg-
ið hefði fyrir framfarasól kristi-
legrar kirkju“, og fyrir því „megn-
aði hún ekki að færa þjóðlífið fram
eða lyfta því upp betur“.
En er ekki veruleg ástæða til
að kvarta undan hinu sama enn?
Langflestir leiðtogar kirkjunnar
hegða sér enn svo, að ekki er ann-
að sýnna en að þeir séu hræddir
við sérhvem nýjan sannleik og vilji
forðast hann, að minsta kosti þar
til er hann er hættur að vera nýr.
Og afarmargir þeirra eru svo fjötr-
aðir í hlekki gamalla erfikenninga,
að þeir una illa frelsi innan vé-
banda kirkjunnar. — En augu
þeirra eru svo haldin, að þeir sjá
ekki, að með þessu er hlaðið upp
tálmunum á „veg drottins“ og
fjölda manns gert erfiðara fyrir
um að „sjá hjálpræði Guðs“.
það þarf að vaxa nýr áhugi hjá
leiðtogum kirkjunnar um að greiða
veg drottins og gera beinar brautir
hans. Verði það ekki gert, missir
þjóðkirkjan enn meira af valdi sínu
yfir hugum manna og þá fer til-
veruréttur hennar í þjóðfélaginu
að verða ískyggilega lítill.
„Greiðið veg drottins, gjörið
beinar brautir hans“. Sú áminning
a) Síra Páll Sigurðsson i Gaulverja-
bæ.
ið 25—33% ódýrara heldur en gerist í
bænum. Má þakka það bæði heppileg-
em iirakaiípiim og agætri íorstoðu-
konu, sem numið hefir í Svíþjóð á fyr-
irmyndarskóla þar, og hefir vel kunn-
að að laga sína þekkingu eftir íslensk-
um skilyrðum. Með þessum hætti er
Samvinnuskólinn fyrir sitt leyti búinn
að þrýsta dýrtíðinni í Reykjavík niður,
svo að liraustum mönnum á að vera
vorkunnarlaust að standast skóla-
kostnaðinn með vinnu sinni. **
----o---
Frá útlöndum.
Kólera hefir geysað í héruðun-
um kringum Volgu á Rússlandi.
Dagana 1.—15. október veiktust
um 10 þús. manns og þriðjungur
þeirra dó.
—- fRíkiserfinginn þýski fyrver-
andi, er nú fluttur aftur heim til
þýskalands, með leyfi þýsku stjórn
arvaldanna. Hefir hann lofað því
að koma ekki nærri stjórnmálum.
— Lloyd George kom heim úr
Vesturheimsför sinni laust fyrir
miðjan nóvember, mátulega fljótt
til að taka þátt í kosningabardag-
anum. Var honum tekið með kost
urn og kynjum.
— Hinn 11. nóv. síðastliðinn
mintust frönsku blöðin rækilega
fimm ára afmælis vopnahlésins.
Benda á jafnframt að nú séu þjóð-
verjar þverari en nokkru sinni áð-
ur um að borga skaðabæturnar, og
jafnframt hafi þýski ríkiserfing-
inn fengið heimfararleyfi og Luden
dorf hafi verið slept úr fangelsi.
Séu þetta hnefahögg framan í
Frakka og því um að kenna hve
Englendingar og aðrir Bandamenn
séu orðnir linir gagnvart þjóð-
verjum.
— Eitt helsta vígi Búlgara,
skamt frá höfuðborginni, sprakk
nýlega í loft upp. 40 menn týndu
lífi við sprenginguna.
— Utanríkisráðherrann sænski
varð að segja af sér embætti sínu,
vegna ummæla hans, sem áður hef-
ir verið getið, um varnarsamband
Svía og Finna gegn væntanlegri
árás Rússa.
— Ungur læknir í Kristjaníu var
beinist og að oss, einum og sér-
hverjum. Tilgangurinn með þess-
um guðsþj ónustum vorum er ein-
mitt sá, að greiða drotni veg að
hjörtum manna, einkum að hjört-
um þeirra, sem fá eigi felt sig við
ýmislegt í kenningum eldri kyn-
slóða og eru framstigulir í hugsun-
um sínum. Vér viljum einmitt
hjálpa hvert öðru til þess að ryðja
þeim tálmunum af vegi drottins,
svo að hann eigi greiðari aðgang
að oss. Vér viljum ekki, að gamlar
erfikenningar skyggi á hann fyrir
oss né börnum vorum.
En fyrir þessa sök er þeim, sem
óttast allar breytingar, lítið um oss.
það skiftir litlu. Hitt varðar miklu,
að oss takist að greiða veg drott-
ins að einhverju leyti og gera
beinni brautir hans að hjörtum
samferðamannanna, ekki síst hinna
ungu og uppvaxandi.
Hvert sinn, er vér komum hér
saman, getum vér lagt eitthvað það
til, er verði til að greiða veginn.
Sérhvert yðar kemur hér með sinn
skerf. Öll leggið þér eitthvað til
kirkjubragsins. Hver háttprúður
og hljóður kirkjugestur kemur með
sína blessun, og því stöðugri sem
hann er og því sjaldnar sem hann
lætur sig vanta, því meira gefur
hann hinum kirkjugestunum. Vér
erum öll liðir í andlegu samfélagi,
þar sem best er að öll skilyrði séu
sem líkust við hverja guðsþjón-
ustu, til þess að vér getum orðið
aðnjótandi andlegrar hjálpar af
hæðum hvert sinn, er vér komum
hér saman. það er óbifanleg sann-
færing mín, að vér getum sótt
hingað meiri styrk og hjálp en flest
yðar grunar, ef vér fáumst aðeins
til að leggja til skilyrðin. Erindi
ákærður fyrir það nýlega að hann
hefði misnotað réttinn til að gefa
áfengislyfseðla. Sannaðist að á 8
mánuðum hafði hann grætt 310
þúsund krónur fyrir slíkar lyfseðla
gjafir.
— Giskað er á að Frakkar munu
ætla að gera upptækar tolltekjurn-
ar í Hamborg og Bremen, upp í
skaðabæturnar. Eigi enski flotinn
að veita aðstoð til þess.
— Nefnd hefir setið að störfum
á Finnlandi til að rannsaka flota-
málin og sjóvamirnar. Leggur
nefndin til að smíðuð verði á næstu
8 árum ný herskip fyrir 365 milj.
finskra marka. Auk þess er gert
ráð fyrir að 68 miljónum verði var-
ið í sprengjur og tundurskeyti.
— Lögreglan í Berlín hefir ný-
lega komist fyrir um mjög víðtækt
samsæri meðal kommúnista um
byltingu á þýskalandi. Fundust í
fórum forgöngumannanna gögn
fyrir því að unnið er að slíku um
alt þýskaland, fyrst og fremst vit-
anlega meðal verkamanna í nám-
unum og verksmiðjunum, að fá þá
alla til að hefja verkfall að gefnu
merki, en þvínæst hefir undirróður
þessi verið magnaður í hernum.
Fundust skrár yfir þær herdeildir
sem talið var líklegt að sætu hjá, ef
til uppreistar kæmi. Fullvíst er að
forsprakkarnir hafa yfir miklu fé
að ráða og alt er talið benda á að
það fé hafi þeir fengið hjá erend-
rekum Rússa í Berlín.
— þýska stjórnin hefir í sum-
um borgum látið taka ýmsa skemti
staði eignamámi og notar þá nú
fyrir almenningseidhús og svefn-
stofur fyrir fátæklinga.
— það er í ráði að stofna til
reglubundna daglegra flugferða
milli Kaupmannahafnar og Krist-
janíu á næsta vori.
— Sendiherra Japana í Washing-
ton hefir nýlega keypt nálega 100
miljón fet af allskonar timbri í
Bandaríkjunum. Á að nota til end-
urreisnarinnar eftir jarðskjálftana
heima í Japan.
— Kynbótafélag á Jótlandi hefir
nýlega keypt kálf, sem nota á til
kynbóta, fyrir sex þúsund krónur.
— Foch marskálkur heldur því
fram, og vitnar í ummæli franskra
herforingja sem eru í hinum her-
numdu héruðum, að þjóðverjar
yðar hingað á vissulega að vera
miklu meira en að hlýða á ófull-
komna prédikun prestsins og sálma
sönginn og upplestur úr biblíunni.
Prédikun prestsins og sálmasöng-
urinn eiga að hjálpa til að gera yð-
ur móttækileg fyrir styrk af hæð-
um. Hjálp drottins er nálæg við
sérhverja guðsþjónustu vora. Vér
þurfum aðeins að gera oss nægi-
lega ljósa návist hins ósýnilega
heims, svo að oss taki að skiljast
þetta. því opnari sem sálir vorar
verða fyrir áhrifunum þaðan, því
meiri blessun kemur yfir oss við
sérhverja guðsþjónustu. Kapp-
kosta því að koma með sem mest-
an samhug í sál þinni, svo að þú
rennir saman við hugi annara í til-
beiðslu og þrá eftir því, sem gott
er og guðlegt. Og nú þekkjum vér
það af reynslu, að söngur eflir
mjög samhuginn. Fyrir því vil eg
biðja yður þess öll, að gera yður
far um að leggja yðar skerf til
söngsins. Miklu fleiri geta sungið
með en gera það hér í kirkjunni. Ef
söngurinn efldist hjá oss, yrði til-
beiðsluhugurinn meiri og blærinn
á guðsþjónustunni fegurri og inni-
legri. Munið, að þér eigið öll að
gefa eitthvað, svo að vegur drott-
ins að hjörtunum verði greiðari.
Og þér getið öll gefið eitthvað.
Gleymdu ekki að gefa söng þinn,
þú sem getur sungið. Hver bljúgur
hugur, hver bænarhugsun, hvert
kærleiksríkt viðvik eða kurteisleg
háttprýði í mannþröng, alt verður
þetta til að skapa andblæinn hér
inni, en hann hefir sín áhrif á alla,
sem hingað leita til að taka þátt í
tilbeiðslunni með oss. „Hér er Guðs
hús, hér er hlið himinsins“, þess
ættum vér að minnast við sér-
hafi nú miklu fleiri menn undir
vopnum en heimilt sé samkvæmt
Versalafriðnum. Ennfremur sé
vopnasmíði og annara hergagna
rekið í mjög stórum stíl á þýska-
landi þvert ofaní ákvæði Versala-
friðarins. Loks sé það opinbert
leyndarmál að fjöldi þýskra verk-
fræðinga og útlærðra verkamanna
vinni að vopnasmíð í mjög stórum
stíl í verksmiðjum í Rússlandi og
séu þau vopn vitanlega ætluð þýska
landi, þá er á þeim þurfi að halda.
— Vilhjálmur keisari fyrverandi
hefir lýst því yfir að heimför ríkis-
erfingjans til þýskalands hafi ver-
ið móti sínum vilja. Sjálfur kveðst
hann og ekki hyggja til flutnings
heim.
— Seint í nóvember flutti Mus-
solini ræðu í ítalska þinginu og
gerði grein fyrir afstöðu Itala til
deilumála Frakka og þjóðverja.
Aðalatriðin voru þessi: það á að
færa skaðabótakröfuna niður. það
á að veita þýskalandi gjaldfrest í
nógu langan tíma, nema um það
sem gjalda á „í fríðu“. það á að
taka í móti fullar tryggingar. Að
þeim fengnum eiga Frakkar að
fara burt með her sinn úr Ruhr-
héraðinu. Engin afskifti á að hafa
af innanlands málum þjóðverja
önnur en þau að styrkja hverja
þýska stjóm sem vinnur að því
með festu og alvöru að reisa land-
ið við. Engar breytingar á að gera
um landamæri.
----o-----
Sigurður Kristinsson forstjóri
Sambandsins kom úr utanför með
Islandi snemma í þessari viku.
Atvinnuleysið. Bærinn hefir nú
stofnað til skurðagraftar í Kringlu
mýri og grjótnáms í Rauðarárholti
fyrir atvinnulausa menn.
Svavar Guðmundsson lætur af
stjórn Kaupfélags Borgfirðinga nú
um áramótin. Hefir félaginu vegn-
að vel undir stjórn hans. Helgi
Pétursson, sem verið hefir á skrif-
stofu Sambandsins tekur við af
Svavari.
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsson.
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Acta h/f.
hverja guðsþjónustu. Við til-
beiðslu vora myndast stigi til him-
ins, og englar Guðs fara upp og
niður stigann. Og allir hinir mörgu
þjónar drottins flytja blessun hans
til vor.
Munum, að vanaleg skilningarvit
vor greina aðeins lítinn hluta til-
verunnar. þeir, sem hlotið hafa
æðri sjónarhæfileika, sjá oft und-
ursamlega hluti við guðsþjónust-
ur. Frásögur um slíkt heyrast nú
frá mörgum löndum. Eg hefi ný-
lega mint yður á, að vér munum
aldrei látnir einir; með tilbeiðsl-
unni drögum vér að oss aðstoð af
hæðum eða gerum oss hæf til að
taka á móti hjálp þaðan. þess
vegna er svo mikið undir því kom-
ið,með hvers konar hug vér komum
hér og sitjum hér.
Mundu, að með hug þínum ein-
um getur þú verið að greiða veg
drottins. Og er ekki fyrir því haf-
andi að koma til kirkju, ef þú með
því getur hjálpað til að ryðja hon-
um leið að öðrum sálum ? Sú bless-
un, sem þú sjálfur nýtur, minkar
ekki við það. Með ástúðarhugsun
má fylla upp marga lægð á þeim
vegi. Með söng samhugsins má
lækka heila hóla á þeirri braut. Lát-
um þetta vera yfirskrift yfir þessu
kirkjuári: Greiðið veg drottins,
gjörið beinar brautir hans! Amen.
----------------o-----
Landsreikningurinn 1922. Rit-
stjóra Tímans hefir nú hepnast að
ná í eintak af landsreikningnum
1922, þótt ekki sé hann enn kom-
inn fyrir almennings sjónir. Reikn-
ingurinn gefur tilefni til mikilla at-
hugasemda. þykir rétt að geyma
þann lestur yfir hátíðirnar.