Tíminn - 15.12.1923, Blaðsíða 3

167
T I M I N N
Alfa-
Laval
skilvindnr
reynast best
Pantanir annast kaupfé-
lög út um land, og
Samband ísl. samviélaga.
Ef engin önnur stofnun en Al-
þingi hefði haft afnot af þingvöll-
um á liðnum öldum, væri staður-
inn nú gróðursælasti bletturinn á
íslandi. Hvort úr því verður eða
ekki, að Alþingi verði aftur flutt til
þingvalla, þá er hitt víst, að það
er eina stofnunin, sem á skýlaus-
an rétt til aðseturs þar.
Allmikil breyting hefir orðið á
þingvöllum síðan Alþingi stóð þar
í blóma. Seinni tíma jarðrask og
húsagerð hefir spilt mjög sögu-
staðnum. Skógareyðingin og annað
gróðruspell hefir líka hjálpað til að
breyta útliti hans. Eyðing skógar-
ins byrjaði strax og bygð var fest í
Bláskógum, en jarðraskið aðallega
laust fyrir aldamótin síðustu. þá
varð mönnum sú skyssa á að leggja
akbraut eftir Almannagjá og um-
turna þar fornum slóðum og sögu-
menjum. Af þessu óhappi stafar
svo öll önnur niðurníðsla á staðn-
um. Ótal vegaspottar og troðning-
ar mynduðust um vellina, þvert og
endilangt, vegna akvegarins. Hús
voru reist og bygðir kofar á þeim
stöðum, sem aldrei skyldi verið
hafa. Alþingi var ekki spurt um,
hvaða nývirki mætti gera á staðn-
um; framhjá því var alveg gengið,
þó að það í sjálfu sér og enginn
annar væri þar aðallandsdrottinn,
og hefði rétt til að leyfa eða banna
þar húsagerð og jarðrask. Á síð-
ustu árum hefir verið reynt að
bæta helstu spellin. Aðalveginum
um þvera neðri vellina var breytt
síðastliðið sumar, og nýju troðn-
ingarnir teknir af og reynt að
græða upp vegarstæðin. Bæði efri
og neðri vellirnir voru girtir fyrir
ágangi stórgripa, og ýmislegt
fleira hefir verið þar lagfært síð-
ustu árin.
Umbótaviðleitni Alþingis og af-
skifti þess af forna þingstaðnum
byrjuðu fyrst 1920. Hefir þetta,
sem vænta mátti, verið misjafn-
lega vinsælt hjá þingvallasveitar-
búum. Telja þeir sig efalust hafa
eins mikinn rétt á þingvöllum og
Alþingi, þó aldrei hafi neinn kvart-
að eins og Jón prestur Halldórs-
son. Meðan Alþingi gætir ekki
frekar þess réttar, sem það hafði
upphaflega á þingvöllum, má bú-
ast við því, að þeir, sem hafa nytj-
ar landsins, skoði sig hafa þar
einn af hinum mætustu og mest
virtu próföstum landsins. Hann
kvaðst stöðugt gera mun á kirkju
og kristindómi. Svo sannfærður
kvaðst hann vera um, að það væri
tvent ólíkt, — að kenningar kirkj-
unnar væru í ýmsu alt annað en
það, er Kristur flutti heiminum og
hann ætlaði lærisveinum sínum að
boða. Kristindómur og kirkja ættu
helst að vera nokkurn veginn sam-
feldar hugmyndir. En ef svo er eigi
og ef þjónar kirkjunnar finna þetta
sjálfir, er það þá ekki eitthvað at-
hugavert, að ekkert skuli vera gert
til þess að koma kristindómi Krists
sjálfs aftur til valda í kirkjunni?
Er slíkt að greiða veg hans og
gera brautir hans beinar?
Snemma síðastliðið sumar lýsti
einn af merkustu prestum landsins
því yfir í prédikunarstól dómkirkj-
unnar, að kenningar kirkjunnar
skyggi á Krist sjálfan, og hann
gerðist svo djarfur að fullyrða, að
allar þær kenslubækur, er hann
hefði orðið að læra í kristindóms-
fræðunum, alt frá barnalærdóms-
kverinu upp í trúfræði prestaskól-
ans, hefðu orðið til þess að skyggja
á Krist fyrir sér. Sá var mergur-
inn málsins hjá honum, þó að eg
muni ekki nákvæmlega orðin. Ætla
mætti, að annar eins vitnisburður
og þetta, og það frá slíkum manni
á slíkum stað, og við setningu
synodusar, vekti alvarlegar hug-
leiðingar og alvarlegar umræður.
En bráðum er hálft ár liðið, síðan
þessu var lýst yfir, og mér vitan-
lega hefir engin rödd heyrst opin-
berlega út af því, að minsta kosti
engin tilraun verið gerð til að sann-
færa fólk um, að þetta væri of
mælt. En ef þetta er satt, hvílík
hagsmuna að gæta, sem þinginu
komi lítið eða ekkert við.
þótt miklar skemdir hafi orðið á
þingvöllum bæði af náttúrunnar-
og mannavöldum, hefir furðulítið
verið hróflað við búðartættunum á
sjálfu þinginu. En hinn mesti sökn-
uður er að skóginum, sem þakti
landið umhverfis þingstaðinn.
Friðunin ein getur læknað skógar-
spellin. Með því að nytja skóginn
hér eftir sem hingað til, hverfur
hann að lokum með öllu á þeim
stöðum, sem hann er enn óeyddur.
Allir bæir í sveitinni, 14 að tölu,
sækja skóg til eldiviðar í þingvalla-
hraun. Að hér sé ekki um smáræð-
is skógareyðslu að ræða má sjá af
því, að skýrslur um skógarhögg
síðustu 36 árin (1885-—1922) sýna,
að þingvallasveit hefir í 3 skifti
verið hæsta sveitin á landinu með
skógarhögg, 15 sinnum næst hæst
og hin skiftin 3.—7. í röðinni. Síð-
ustu 11 árin voru höggnir þar
8085 hríshestar, eða að meðaltali á
ári 735 hestburðir. Um þetta voru
14—16 bæir; koma þá nálega 50
hestar að meðaltali á hvern bæ.
Eftir því sem skógurinn er smá-
vaxnari, því ódrýgri er hann til
eldsneytis, og rjóðrið þess stærra,
sem kemur undan högginu. Ef
rjóðrið eftir 735 skógarhesta, sem
höggnir eru á ári, sæist á einum
stað, væri það ærið stór blettur. En
af því að skógurinn er högginn hér
og hvar um hraunið, ber lítið á því.
fyr en eftir nokkra áratugi.
það er skiljanlegt, að sveitinni
væri söknuður að því að missa skóg
inn til eldsneytis, ef til þess kæmi
að hann yrði friðaður, og skógar-
höggið bannað. En hverju ættu
ábúendurnir að brenna, þegar skóg
urinn er gereyddur ? En að því rek-
ur fyr eða síðar.
Stærstu og fegurstu runnarnir
eru að jafnaði höggnir, og hafa
sumstaðar verið gj örfeldir. Er eðli-
legt að þeir séu teknir, því að þeir
gefa drýgstan eldivið. þó að ein-
stakar hríslur séu skildar eftir á
sömu rót, standast þær ekki áhrif
lofts og lagar, þegar skjólið er tek-
ið frá þeim, vegna þess, hvað jarð-
vegurinn er þunnur og laus í sér of-
an á hrauninu. Vindurinn og vatn-
ið sverfa kringum rótarhálsinn,
losa jarðveginn og fletta moldinni
ásökun á starf kirkjunnar og þær
kenningar, sem þar eru látnar ráða
mestu.
Annað af tvennu sýnist vera ó-
umflýjanlegt: að ósanna slík um-
mæli eða gera eitthvað til að kippa
því í lag, sem að er fundið með
þeim.
Lítum fyrst á eitt: Er það ekki
stóralvarlegt mál, ef sú bókin, sem
vér fáum ungum börnunum til
fræðslu í kristindómi, verður til að
skyggja á Krist fyrir þeim, ef hún
gefur þeim að einhverju leyti rang-
ar hugmyndir um hann og þann
boðskap, er hann flutti mannkyn-
inu, ef hún verður með þungu og
lítt skiljanlegu fræðikerfi sínu til
að fæla þau frá að hugsa um hin
æðstu efni og gera þau leið á
kristindóminum ? Er það ekki
ógætilega að farið, að halda svo
lengi í úreltar kenslubækur í krist-
indómi, að ýmsir foreldrar skuli
leggja beint bann fyrir það í
barnaskólunum, að böm þeirra séu
látin læra slíka bók? Ættu ekki
þeir, sem mestu ráða um þessi
efni, að verða á undan foreldrun-
um í því að ryðja slíkum tálma af
vegi drottins til barnanna? Er slík
íhaldsemi nokkuð skyld þeim fús-
leik, sem gerir þetta að kjörorði
sínu: Greiðið götu drottins, gerið
beinar brautir hans!
Greind kona hefir sagt mér, að
á þeim árum, sem hún lærði kver-
ið og gekk til prestsins, hafi orðið
til í huga hennar tvær Kristsmynd-
ir, sem lítið áttu skylt hvor við
aðra. önnur var Kristsmynd guð-
spjallanna, er hún hafði kynt sér
frá því er hún var lítið barn. J>á
mynd hafði hún elskað frá því
fyrsta. Hin var Kristsmynd kvers-
að meira og minna leyti ofan af
rótinni, sem þá feyskist og deyr; er
þá úti um hrísluna, sem eftir var
skilin.
því er haldið fram af sumum, að
sauðfé bíti ekki skóginn til muna,
nái það í annan gróður. En skógur-
inn sjálfur er þar órækasta vitnið.
Hann ber sorglegar menjar eftir
sauðbeitina. Eg hefi horft á fjalla-
fé og kvíær teygja sig upp í kjarr-
ið um hásurnarið og rífa það í sig.
Má þá nærri geta, hvort ekki séu
töluverð brögð að skógarbeitinni
að vetrinum, þegar skortur er á
öðrum gróðri, og hvort sem heldur
er. Og nú er svo komið, að þing-
vallaskógur, — sem náttúran lagði
fullræktaðan upp í hendurnar á
þjóðinni árið 930, og sem telja má
með réttu trjágarð hins forna Al-
þingis, — liggur undir stórskemd-
um. Hann er ofurseldur gereyðing
eftir nokkra mannsaldra verði
hann nytjaður á sama hátt hér
eftir sem hingað til.
þó að þeir menn, sem nú hafa
skógarins mest not til beitar og
eldiviðar, vildu fegnir hlífa honum
við skemdum, væri þeim það
ómögulegt, vegna þess að kringum-
stæðurnar leyfa það ekki. Hér er
ekki nema um tvent að velja: Ann-
ins og kirkj ulærdómanna, og hún
varð í huga hennar að ógnandi dóm
ara. pó hafði konan alls enga óbeit
á kverlærdóminum, því að henni
þótti í bernsku gaman að fá að
læra eitthvað, en átti þá ekki kost
á að læra annað. pessi sama kona
hefir tjáð mér, að fermingarundir-
búningur hennar, þar sem svo að
segja eingöngu var stuðst við
kverið, hafi sáð fyrstu efasemda-
frækornunum í sál hennar, svo að
hún varpaði nokkrum árum síðar
jafnvel guðstrúnni fyrir borð.
Seinna á æfinni mætti hún aftur
Kristsmynd bernsku sinnar og
þeim Kristi tókst að leiða hana
aftur til föðursins.
Sálmaskáldið skorar þannig á oss
í nafni kirkjunnar:
„Dreif kvistum konungs leið,
þín klæði’ á veginn breið,
í höndum haf þú pálma,
syng hátíðlega sálma“,
og bætir síðan við:
„Hann líka láttu þá
þín lofa börnin smá“.
En ef börnin eiga að læra að lofa
hann, má þá láta lærdóma kenn-
ingarkerfisins skyggja á þá dýr-
legu Kristsmynd, sem guðspjöllin
geyma enn í dag? Eigum vér ekki
að kappkosta að leiða börnin fram
fyrir Krist, eins og hann er þar
sýndur og varast að láta manna-
setningar og mannalærdóma
skyggja á hann? Fái börnin að
kynnast honum þar, munu þau
ósjálfrátt taka að elska hann. það
er þeim Kristi, sem kirkjan á að
ryðja veg að hjörtum barnanna.
Annað aðalmeðalið til að ryðja
Kristi leið að hjörtum bama og
fullorðinna er sálmasöngurinn,
bæði í kirkju og heimáhúsum.
aðhvort að láta alt sitja við sama
og nú er, eða friða skóginn alger-
lega, en þá verður að fórna sauða-
búskapnum í hrauninu.
Eg hefi áður tekiö það fram, að
enginn engjablettur frá hraunbýl-
unum yrði fyrir innan takmörk
þess svæðis, sem komið hefir til
orða að íriða, nema þau næðu út
fyrh' Hofmannaflöt. Slægjublett-
anna utan túns verður því ekki
saknað. Engjablettina, sem býlin
hafa notað, ætti því að leggja til
annara jarða í sveitinni, og mun
þeim ekki af veita, því að þing-
vallasveit er eflaust heyskaparrýr-
asta sveitin á landinu. Árið 1920
var heyjað samtals í sveitinni 834
töðuhestar og 875 hestar af útheyi,
eða um 1709 heyhestar alls. pað er
álíka mikið eins og af einni eða
tveimur góðum meðaljörðum í öðr-
um sveitum. þetta ár komu þar að
meðaltali rúmir 100 hestar á hvert
býli. það var auðvitað langrýrasti
heyskapurinn, sem verið hefir lengi
í þingvallasveit, því að síðustu 11
árin var allur heyfengurinn að
meðaltali um 3900 hestar á ári.
Auðsætt er, að það er skógurinn,
sem bjargar búskapnum á býlun-
um, sem ná til hans að vetrinum, en
þó dugar hann ekki ætíð til. Dæmi
Áhrif sálmasöngsins hafa verið
mikil í kristinni kirkju frá því, er
hann fyrst hófst þar. Og enn er
það svo, að þótt menn séu ófúsir
að hlusta á prédikanir prestanna,
þá á fagur sálmasöngur greiðan
veg að hjörtum þeirra. Fagur sálm-
ur, sem lýsir annaðhvort innilegu
guðstrausti eða elsku til Krists eða
baráttu mannlegrar sálar, getur
hrifið heilan söfnuð manna stór-
lega, einkum ef lagið er tilkomu-
mikið og vel sungið. Svo mætti
haga guðsþjónustunni, að hún yrði
ef til vill áhrifamest þau skiftin,
er engin prédikun færi fram. pað er
einn höfuðókostur vorrar lútersku
kirkju, hversu einhliða áhersla er
þar lögð á prédikunarstarfið. Til-
beiðslan getur orðið þar út undan.
En nær tilbeiðslan nokkurstaðar
öðru eins hámarki og í fögrum
kirkjusöng?
En ef sálmasöngurinn á að ná
tilgangi sínum, mega sálmarnir
ekki lýsa úreltum hugmyndum né
vera bundnir um of við hugsunar-
hátt liðinna kynslóða, — hugsun-
arhátt, sem nútíðar-kynslóðin hefir
að meira eða minna leyti yfirgefið.
Ef svo og svo margar setningar í
sálminum meiða trúartilfinning
nútíðarmanna, þá stórspillir það
áhrifum kirkjusöngsins.
Ár eftir ár er sálmabók vor gef-
in út af nýju, og alt af prentaðir í
henni þessir sömu 650 sálmar.
Margir þeirra eru algerlega úr-
eltir, og vafalaust er allmikill
fjöldi þeirra aldrei notaður í nokk-
urri kirkju landsins. Að skaðlausu
mætti sía frá alt að því þriðjung
þeirra eða miklu meira, og gera
bókina að mun ódýrari. Hún yrði
að eins vinsælli við það. Jafnvel all-
eru til þess, eins og víðar á land-
inu, að fóðurskortur hefir orðið
sauðfé að fjörtjóni í þingvalla-
hrauni, þrátt fyrir skóginn. En þó
að fellir og fóðurskortur vofi þar
yfir býlunum, hefir samt tvö síð-
ustu sumrin taða verið flutt af
eyðikotunum til Reykjavíkur. Mun
það eins dæmi í þingvallasveit, að
hún hafi haft hey aflögu til að
miðla öðrum. Niðurl. næst.
----o---
4 víð og dreíf.
Gáínaprófið.
Margar raddir hafa tekið undir með
Tímanum um það, að minsta krafa
sem híegt er að gera til kjósenda er
það, að hann kúnni að útfylla kjör-
seðil. Sá maður, sem er svo heimskur,
að hann veit ekki, að tvo þingmenn
verður að kjósa í tvímenningskjör-
dæmi, eða kann ekki að skrifa nafn
þess frambjóðanda, sem hann vill
kjósa, liefir áreiðanlega ekkert vit ú
iandsmálum. Sjálfsagðasta krafan um
kosningar er að taka aðeins til greina
atkvæði þeirra, sem kunna að útfylla
kjörseðil.
Sýning Kjarvals.
Rjarval sýndi sumarvinnu sína í
þi’já daga. Margir komu af því þeir
vilja altaf vita, liversu þessum ein-
kennilega málara farnast. Margir
komu sórstakiega til að sjá myndim-
ar af hinum fjórum fyrverandi banka-
stjórum Landsbankans. Kjarval á ekki
nema einn óvin, og það er þverhand-
ai'stefnan. Af og til lokkar hún málar-
ann út á hálar brautir, og spillir þá
að miklu eða nokkru leyti árangrin-
um af lians ágætu hæfileikum og
miklu þekkingu. Nú gætti þessara sam-
tíðarálirifa með minna rnóti. þrjá af
liankastjórunum, Lárus Sveinbjörns-
son, Tryggva Gunnarsson og Björn Sig-
urðsson hofir liann málað vel og með
mikilli nákvæmni. B. Kr. hefir tekist
miður. Útlit mannsins hefir freistað
málarans'til að nota í óhófi suma höf-
uðliti regnbogans. — þá hafði Kjarval
gert margar litlar fallegar landslags-
myndir. Ein lítil mynd af einskonar
„bláfjalli" með hvítleita, undurlétta
þokuslæðu við ræturnar, var dásam-
lega falleg. þegar Kjarval gerir slikar
margir prestar finna til þessa og
þeir æskja einnig ýmsir að fá nýja
sálma í stað þeirra, er fella ætti
burt — nýja sálma, er eigi betur
við hugsanir nútímans og lýsi bet-
ur kenning guðspjallann og
Kristi guðspjallanna. — Fyrir
fám dögum átti eg tal um þetta við
einn af ágætustu prestum lands-
ins. Eg hélt því fram, að oss skorti
ný sálmaskáld. Prestur sagði, að
sú mundi raunin á verða, að yrði
aftur skipuð ný sálmabókamefnd,
er beittist fyrir umbótum í þessu
efni, mundu nýir sálmar koma
fram, og beinlínis verða til, er
hreyfing væri komin á málið. Eg
hefi lengi fundið sái*t til þess hér
við guðsþjónustur vorar, að vér
eigum langt of fáa sálma, er
túlka boðskap Krists óbrjálaðan af
vafasömum kirkjukenningum síð-
ari alda. þess vegna hefir mig lang-
að svo lengi til að koma á prent
viðbótar- eða aukahefti með svo
sem 50 sálmum — og vort ágæta
sálmaskáld,síra Matthías Jochums-
son hafði sent mér marga sálma í
það nokkrum árum áður en hann
andaðist.
„Greiðið veg drottins, gjörir
beinar brautir hans“. Ef kirkjan á
að fullnægja þeirri skyldu sinni,
verður hún að hugsa um að vanda
sálmaval sitt handa sérhverri kyn-
slóð.
þá get eg í þriðja lagi minst á
sjálfa helgisiðabók kirkju vorrar.
Hún er líka eitt meðalið, sem á að
greiða Kristi leið að hjörtum vor-
um. En þar gætir og hinnar óskyn-
sömu íhaldsemi kirkjunnar. þar er
enn langmest um það hugsað að
halda því, sem gamalt er, hversu lé-
legt sem það kann að vera, þótt