Tíminn - 16.02.1924, Blaðsíða 1

<0)aíb£eri
og afgreiöslur’aður Cxmans er
Stgurgeir ^ri&rtfsfon,
Sambanöstjúsinu, HeYfjatrif.
^fetrifcsía
Cimans er i Sambanbs^úsinu.
0pin baglega 9—f. b.
Sími 496.
YIII. ár.
Iteykj avík 16. febrúar 1924
7. blað

%mr?
ELEPHANT
Cfr-5 'RETTES
Mest reyktar. Pást allsstaðar.
Smásoluverð 55 aura pakkinn.
THOMAS BEÁR & SONS, LTD.,
^ ^ ^ LONDON.^ ^ ^ ^ 4
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Utanúr heimi.
Harðstjórnin á Italíu.
í tveimux- af stói’löndum Evrópu
hefir komist á stéttareinveldi á síð-
ustu ái’um. I öðru landinu, Rúss-
landi, er það fátækasta stéttin,
verkamennirnir, sem fara með al-
veldið. í hinu, Ítalíu, er það mið-
stéttin, kaupsýslumennirnir og’
iðjuhöldarnir. í báðum löndunum
virðist þjóðin sætta sig allvel við
einveldið, af því mentun almenn-
ings er svo áfátt, að frjáls þing-
ræðisstjórn getur tæplega notið
sín.
Ítalía gekk í styrjöldina miklu
með Bandamönnum í von um að
Miðríkin töpuðu og að hægt yrði
að sameina við ríkið þau ítölsku
héröð, sem legið höfðu undir
Austurríki. þetta tókst að vísu. En
sigurinn varð dýrkeyptui’. Landið
var sokkið í botnlausar skuldir. Ná-
lega allir vopnfærir karlmenn
höfðu farið í skotgrafirnai' og lif-
að þar árum saman. þegar þeir
komu heim, var ekki nægileg at-
vinna handa öÍIum. Blóðið er heitt
í Suðui’landabúum. Ef sulturinn
sverfur að, eru þeir fljótir að grípa
til hnífsins og byssunnai’. Stjórn
landsins var veik og völt. Enginn
ákveðinn meiri hluti. þing og
stjórn reyndi að synda milli skers
og báx'u, bæta úr neyðinni, gei’a
fólkið ánægt. En skuldii’nar héldu
áfram að vaxa meir og meir. Kaup-
deilur voru tíðar og á einstöku
stað gerðu verkamenn sig líklega
til að slá eign sinni á framleiðslu-
tækin, einkum verksmiðjuniar, og
fylgj a þar rússneskum sið. Sló nú
ótta á iðjuhöldana, og þótti þeim
kreppa að frá tveim hliðum, vax-
andi skattar og ekki grunlaust að
sumir þeirra kynnu að missa ráð-
stöfunari’étt á eignum sínum.
Maður er nefndur Mussolini.
Hann hafði gerst blaðamaður á
unga aldri, og var þá jafnaðai’-
maður og framarlega 1 þeim
flokki. En smátt og smátt snerist
hann meir og meir í íhaldsáttina
og’ móti sínum fyrri flokksbræðr-
um. Hann og iðjulausu hermenn-
irnix- komu nú iðjuhöldunum til
hjálpar. Auðmennii’nir lögðu fram
peninga til að halda á mála fjölda
manns, sem voru í vopnuðum leyni-
félagsskap. Mussolini var lífið og
sálin í félaginu. Urðu nú óspektir
víða, og liðu svo missiri, að her
Mussolinis átti í blóðugum skærum
við borgarbúa víðsvegar á Italíu.
Kaupmannastéttin lagði fram
drjúgan skei’f í herkostnaðinn.enda
gengu rósturnar í fyrstu mjög
móti kaupfélögunum. „Svarttreyj-
ui’nar“ brendu fjölda af kaupfé-
lagsbúðum víða á Ítalíu, og skutu
starfsmennina, ef vörn var sýnd.
Um allar kosningar voru blóðugar
skærur, og beittu „svarttreyjurn-1
ar“ vopnum hvar sem þeim þótti
við eiga. Landsstjórnin réði ekki
við neitt, og herinn varð smátt og
smátt nálega allur á bandi upp-
reistarmanna.
Að lokum var her Mussolinis
orðinn svo sterkur, að flokkurinn
gat tekið við stjóm landsins hvað
sem hver sagði. Mussolini sendi
ráðherrana heim og gerðist sjálfur
yfirráðherra að nafni til en ein-
valdur í raun og veru. Ekki var am-
ast við konungi, en hann fékk
engu að ráða, en laun og lotningu
eins og verið hafði. Byltingar-
mennimir töldu sig stjórna í nafni
hans, eins og löglegur meirihluti.
Mussolini lætur þing koma sam-
an við og við, en aðeins að nafni
til, því að það ræður engu.
Mussolini og Lenin hafa báðir
komið á stéttareinveldi, hvor í
sínu landi, og stuðst við herveldi.
Annar stjói’naði í nafni öreiganna,
hinn í nafni hinna efnuðu. I báð-
um löndunum virðist almenningur
sætta sig við það að hafa fengið
stei’ka stjórn og frið innanlands,
hvað sem ágöllum kann að líða að
öðru leyti.
Eftir að Mussolini hafði náð
völdunum til fulls, hættu að mestu
innanlandsóeyrðir. Ríkinu er
stjórnað með harðstjórn og allmik-
illi röggsemi. Eyðslan hefir mink-
að, óþörfum embættum og starfs-
mönnum í þjónustu í’íkisins verið
fækkað. Út á við hefir Mussolini
reynt að leika nýjan Cæsar, en
ekki unnið mikið á.
Reynslan bæði í Rússlandi og
Italíu sýnir, að í löndum, þar sem
allur þorri borgaranna er mentun-
ai’laus, er þingstjórnin máttlaus.
Einveldið kemur fyr en varir, ann-
aðlivort einveldi eins manns, eða
það, sem betur virðist hæfa mann-
kyninu nú á dögum, einveldi þeirr-
ar stéttar, sem sterkust er í hvert
sinn. **
tíðindi ekki á óvart. Tíminn hefir
margsinnir frætt lesendur sína um
hið erfiða fjárhagsástand landsins
og birt heildarniðurstöður.
Að vísu hefir það aldrei verið
dregið svo rækilega saman í eina
heild um alt tímabilið 1917—22,
sem J. þ. hefir gert, og er því
ágætt að hann lagði vinnu í það.
En á hinn bóginn hefir Tíminn
tekið tvö mestu tekjuhallaárin,
1920 og 1921 til sérstaklega ræki-
legrar athugunar, og urn fjármála-
stjórn þeii'ra ára stóðu mjög lang-
ar og hai'ðar ritdeilur milli fjár-
málaráðherrans á þeim ái'um,
Magnúsar Guðmundssonar, og rit-
stjóra þessa blaðs.
Ilafa þær ritdeilur vakið næsta
mikið umtal, og er nú fróðlegt að
athuga hvað hr. J. þ. leggur til
þeirra mála.
Hvað segir Jón porláksson um
„fjáraukalögin mikíu“?
Ritstjóri þessa blaðs fann sér-
staka ástæðu til að gagnrýna fjár-
.málastjói'n M. G-. af því, að á þeim
árum hefði fjái’málastjói'nin farið
sérstaklega óheppilega úr hendi.
Hann kallaði fjáraukalögin 1920—
21: „f járaukalögin miklu“.
Magnús Guðmundsson hélt hinu
gagnstæða frarn. Fjármálastjórnin
hefði farið sér vel úr hendi, þótt
illa hefði verið í hendurnar búið
af þingsins hálfu. Og svo kom
M. G. með tölur til sönnunar sínu
máli.
I 6. tbl. Tímans f. á. birti M. G.
athugasemdir við greinarnar í
Tímanum um fjáraukalögin 1920—
21. Ber þar fram ýmsar tölur og
segir svo:
„pær (tölurnar) sýna, að á ár-
unum 1920 og 1921 hafa skuldir
í’íkissjóðs aukist um nálægt 450-
000 kr,“.
þessu kastar M. G. f jármálaráö -
herra fyrverandi framan í almenn-
ing og vitanlega drægi almenning-
ur af því þá ályktun, hefði M. G.
verið einn um að túlka þetta mál,
að rekstur þjóðarbúsins hefði nú
gengið þannig, að samanlagt væri
rekstrarhallinn þessi tvö árin ekki
meiri en þessar 450 þús. kr. Og
þessu trúa sjálfsagt margir Skag-
fii'ðingar enn í dag.
En hvað segir flokksbróðir M.
G. um þetta, maðui'inn sem lagt
hefir séi’staklega mikla vinnu í að
athuga málið?
þær tölur standa ski’áðar hér að
framan:
Tekjuhalli 1920. . kr. 2208012,55
Tekjuhalli 1921. . kr. 2627304,66
Samtals kr. 4835317,21
Og vitanlega ber
að bæta við tap-
inu á kolum og
salti, sem þá lenti
á landssjóði og
seinni ár urðu að
boi'ga..........kr. 1614104,85
þessar samtals kr. 6449422,06
eru því hinn raunverulegi rekstr-
arhalli árin 1920 og 1921 saman-
lögð, eftir íeikningi Jóns þorláks-
sonar.
það vantar ekki nema fáeinar
krónur í það að skakki um 6 — sex
miljónir króna á því, sem hr. J. þ.
telur rekstrarhalla þessara ára
og hinu sem M. G. segir „að skuld-
ir landssjóðs hafi aukist“ þessi
árin.
það eru stórkallalegar tölur aðr-
ar eins og þessar.
Rúmið leyfir ekki í þetta sinn að
gera grein fyrir hvað veldur. Stórt
atriði er það t. d. að J. þ. telur fast-
ar afboi’ganir af lánum að sjálf-
sögðu með hinum fastákveðnu
gjöldum landsins, en eins og M. G.
orðár niðurstöðu sína, kemur hann
því við að di’aga það frá.
En.aðalati'iðið er þetta sem ber í
milli þessara tveggja i’eiknings-
uppgjörða:
að J. þ. vill ekkert fela, þá er
hann er að gei’a grein fyrir því
reikningslega, hvernig búið hafi
borið sig, en M. G. notar það orða-
lag og einhvei’ja þá óskiljanlega
reikningsaðfei’ð, sem leitt getur til
þessarar makalausu niðurstöðu
um 450 þúsundin.
Jón þoi’láksson hefir tekið und-
ir fordæmingu ritstjóia Tímans á
fjármálastjóin Magnúsar Guð-
mundssonar.
Jón þorláksson nefndi lítið af
nöfnum í erindi sínu um fjárstjórn
Islands 1917—1922. En tölurnar
hjá honum tala því skýrar. Hann
fordæmir alla fjái’stjórnina á árun-
um 1917—1922. Að því leyti er
gagnrýni hans ítarlegri en gagn-
rýni Tímans, sem allra mest beind-
ist að árunum 1920 og 1921. En
Tíminn getur fullkomlega tekið
undir þessa gagni’ýni J. þ. í heild
sinni.
En allra þyngstan dóm kveða
tölurnar hjá J. þ. yfir Magnúsi
Guðmundssyni, því að þær eru
allra hæstar þau árin. Yfir M. G.
kveða þær áfellisdóminn fyrst og
fremst, því að enginn fjáimálaráð-
herra hefir siðferðilegan eða pólit-
iskan rétt til að skjóta sér á bak
við þingið, eins og M. G. hefir vilj-
að gera.
þennan sama dóm hafa athugul-
ir lesendur Tímans víðsvegar um
land kveðið upp fyrir löngu. Og
héðan af verða þeir væntanlega fá-
ir sem álasa ritstjóra Tímans fyr-
ir að hann „átti upptökin“, eins
og M. G. sagði, að gagnrýninni og
deilunni um „fjáraukalögin miklu“.
Gott var að fá þetta sterka hljóð
úr homi frá J. þ. því að ekki verð-
ur hann með neinu móti sakaður
um hlutdi'ægni í garð flokksbróður
síns, M. G.
Aðalatriðið.
Að endingu:
þetta þi'ent, sem borið hefir
við síðasta árið:
að Tíminn hóf í fyrra hinar
höi’ðu umræður um fjármálastjórn
M. G. og vakti allan almenning til
mjög alvarlegrar umhugsunar og
umræðu um fjárhagsástand lands-
ins,
að núverandi fjármálai’áðherra
stöðvaði útborganir ríkisins í sum-
ar, þó ekki væri í mjög stórum stíl,
í stað þess að taka lán, eins og fyr-
irrennarar hans höfðu gert, og gaf
þingi og þjóð með því mjög alvar-
lega áminningu um hvemig komið
væri, og loks
að Jón þorláksson lætur tölum-
ar svo skýrt og hispurslaust tala
um fjármálastjóm undanfarinna
ára, jafnt þó flokksbræður hans
vei'ði sérstaklega hart úti þeirra
vegna, —
þetta þrent er aðalatriðið sem
Tíminn vill benda á og undirstrika
að þessu sinni, Alþingi því, sem nú
er að hefja starf sitt, til sérstakr-
ar athugunar.
----o------
Árnesingar samþyktu tillögu
um það á þingmálafundi, að lands-
stjórnin tæki í sínar hendur sölu
á fiski til útlanda.
----o-----
Cramall sannleikur
gerður nýr.
Jón þorláksson talar um f járstjórn
íslands 1874—1922.
þriðjudagskvöldið í þessari viku
boðaði Jón þorláksson alþm. til
fundar í stjórnmálafélaginu
„Stefni“ hér í bænum og flutti er-
indi um fjái'stjórn íslands 1874—
1922. Hafði J. þ. lagt mikla vinnu
í undirbúning erindisins, enda
heldur hann því fram um lands-
reikningana 1917—1922 að „ómögu
legt er að sjá eða finna rétta nið-
urstöðu um rekstrarafkomu hvers
árs, nema með því að endursemja
þá alla“. Gerir hann það og birtir
tölurnar sem sýna niðurstöður
rannsóknar þessarar.
Höfuðniðurstaðan er sú, að til
ársins 1916, að því meðtöldu, hafi
fjárstjórn landsins í heild sinni
verið „hreint og beint aðdáunar-
verð“. En úr því hafi farið að
versna. Öll árin síðan, að árinu
1919 einu undanskildu, hafi verið
tekjuhalli.
Dregur J. þ. saman í einá heild
yfirlit yfir rekstur landssjóðs
1917—1922 á þessa leið:
Tekjuhalli 1917 . . kr. 1953542,22
---- 1918 . . — 2525340,48
---- 1920 . . — 2208012,55
---- 1921 .. — 2627304,66
---- 1922 .. — 2617482,28
Samtals kr. 11931682,19
Við bætist enn
tekjuhalli sem af
því stafar að árið
1920 tók ríkissjóð-
ur að sér tap á
salti og kolum . . kr. 1614104,85
Samtals kr. 13545787,04
Frá dregst tekju-
afgangur 1919 .. kr. 1508763,52
Reksturshalli tíma-
bilsins.........kr. 12037023,52
Enn megi hér við bæta óupp-
gerðu tapi á skipakaupum og
gengismun á erlendum lánum.
Loks beri að minnast afborgana
af skuldum á tímabilinu, sem tald-
ar eru með rekstrargjöldum og
nemi alls kr. 2865616,27.
Svo mörg voru þau orð. þarna
sátu og hlýddu á í fundarsalnum
Björn Kristjánsson, sem tók við
fjármálastjórninni 1917, á hinu
fyrsta þessai’a miklu tekjuhalla-
ára, Sigurður Eggerz, sem þá tók
við, Magnús Guðmundsson, sem
síðan tók við fjármálastjórninni
og hafði fram á árið 1922, og loks
Jón Magnússon, sem forsætisráð-
herra var langlengstan tíma tíma-
bilsins — en enginn þeii'i’a tók til
rnáls.
þarft verk.
Jón þorláksson hefir unnið þarft
verk og gott með vinnu þeiira, sem
hann hefir lagt í yfirlit þetta og í
að framsetja það samandregið og
svo skýrt, að niðurstöðurnar sjást
fljótlega.
það var þarft verk að birta þessa
niðurstöðu opinberlega einmitt um
það leyti sem þing kemur saman
og þingmenn eiga að hefja fjár-
málastarfsemina. því að þessar
skýru og samandregnu tölur tala
sínu máli fast og ákveðið. þær ei'u
óljúgfróðai'. þær eru afai’höi'ð
áminning til þingsins um að leita
alveg sérstakra bragða til að bæta
fjárhag landsins.
Og það var alveg sérstaklega
þai'ft vei’k að bii’ta þessar niðui’-
stöður opinbei'lega fyrir almenn-
ingi í Reykjavík, því að blöðin, sem
mest eru lesin í Reykjavík, hafa
mjög brugðist skyldu sinni í því
efni að fræða almenning um hið
alvarlega fjárhagsástand landsins.
þessvegna er það áreiðanlegt, að
margir af áheyrendum hr. J. þ.
hafa álitið að þarna fengju þeir
alveg nýjan og áður ókunnan sann-
leik að heyra. Um það er ekkert að
segja. Allur þorri manna fylgist
ekki betur með en svo. Og betra er
seint en aldrei — að Reykjavíkui’-
kjósendurnir feng-u að heyra þenn-
an sannleika.
Garnall sánnleikur.
En lesendum Tímans koma þessi