Tíminn - 22.03.1924, Page 3

T I M I N N
47
Samvinnufyrirlestrar.
Jón Sigurðsson bóndi á Ystafelli er
nú á fyrirlestraferð um Suðurland
fyrir Sláturfélagið og Sambandið. Hef-
ir liann farið um Mosfellssveit, Kjós,
Hvalfjarðarströnd, og er nú i Árnes-
sýslu. Fer siðan um Rangárvallasýslu
og Vestur-Skaftafellssýslu. Hann lield-
ur einn umrœðufund í hverri deild
Sláturfélagsins, og þar sem lika eru
kaupfélög, talar liann um verslunar-
málin. Venjulega eru þessir fundir
þannig, að Jón heldur stuttan fyrir-
lestur. Siðan bera fundarmenn fyrir-
spurnir og spinnast þá út af þvi al-
mennar umræður. Með þessu móti
skýrist fjölmargt í samstarfinu. Veitti
síst af að haldinn væri einn slikur um-
ræðufundur i hverri sveit, þar sem
nokkur samvinna er, a. m. k. einu
sinni á ári. Er ferðalag Jóns góð byrj-
un. í fyrra fór hann að tillilutun Sís
um nokkurn hluta Austurlands í sömu
erindum.
Nýbreytni í íþróttamálum.
Sundlaugarnar við Reykjavik eru
meðal dýrgripa höfuðstaðarins. Ef
heita vatnið væri leitt í sundþró inn í
bæinn, myndi slik ráðabreytni áreið-
anlega spara mörg þús. kr. árlega í
læknishjálp. En Laugarnar eru það
langt frá, að námsfólk hefir ekki get-
að notað þær sem skyldi. Nú liafa
nemendur Samvinnuskólans tekið upp
þá nýbreytni, að leigja sér, þegar gott
er veður, hina stóru, ódýru mann-
flutningabila, og fara inn í Laugar,
synda og eru komnir aftur eftir rúm-
an klukkutima. Kostnaðurinn á mann
ekki nema eins og sporvagnsgjald í
borg, og timaeyðsla nálega engin. Með-
an heita vatnið er ekki leitt inn i bæ-
inn, ættu námsmenn i bænum að nota
sér þetta fyrirkomulag. Ekki eru
iþróttirnar énn of mikið ræktar hér
á landi.
Bændasamtök.
Eftir því sem meir kreppir að í sveit-
unum, verður hugsandi bændum það
ljósara, hversu aðstaða þeirra spillist
við sundrung þá, sem andstæðingar
þeirra hafa vakið í stéttinni. Eitt dæm-
ið um þær aðfarir er það, að eitt nafn-
kent útgerðarfirma heldur uppi eins-
konar „pésagerð" til að veiða bændur.
þúsundum króna er varið árlega í
þessa iðju. þar er í öðru orðinu verið
að skjalla sveitafólkið. í hinu er ver-
ið að spilla fyrir i mestu áhugamálum
þess. Lárus í Klaustri, sem hefir ver-
ið einn hinn öruggasti og athafna-
mesti framfara forkólfur í sveit, er
par niddur niður fyrir allar hellur.
Kaupfélögin og Sambandið fá sömu
útreið, sifelt alið á tortrygni með rógi
og dylgjum. því meir sem menn eða
stofnanir vinna að viðreisn bændanna,
því æstari verður þessi nýi síldar-
grósséra-„Mörður“. Með hverri ferð ut-
an af landi koma heilar hrúgur heim
til gefandans. En svo mikil nauðsyn
þykir gefendunum að sundra bænda-
stéttinni, til að halda henni niðri, að
þeir láta sér enga minkunn þykja að
viðtökunum. Móti þessum ófögnuði eru
til nokkur einföld ráð. þvi meira sem
gert er til að sundra bændunum, þeim
og börnum þeirra til skaða, þvi fast-
ara þurfa þeir að standa saman, því
meiri stund að leggja á að efla sam-
vinnuna, aulca þekkinguna og bæta
uppeldið. Hver stétt sem er sundi’uð,
fáfróð og trúir þeim, sem henni eru
verstir, hlýtur að tortýmast. Framfar-
ir mannkynsins eru ávöxtur af sam-
starfi og einlægri þekkingarleit. Ef
. vafi er á um menn eða stefnur, hvort
rétt er stefnt um alþjóðleg mál, er til
öruggur mælikvarði að byggja á úr-
skurðinn: Er stefnt að því að auka
þekkinguna eða fáfræðina, myrkrið
eða ljósið? Af verkunum sést tilgang-
urinn. **
----O—-----
Prestskosningar. I Ólafsvík und
ir Jökli var prestur kosinn síra
Magnús Guðmundsson frá pyrli er
þjónað hefir þeim þingum undan-
farið. Fékk hann 353 atkvæði en
12 seðlar voru auðir. — 1 Staðar-
prestakalli í Steingrímsfirði hlaut
þorsteinn Björnsson frá Bæ 4 at-
kvæði en 136 seðlar voru auðir.
Báðir voru þeir einu umsækjendur.
Alfa^
Laval
skilvindur
reynast best,
Pantanir annast kaupfé-
lög út, um land, og>
Samband ísl. samviélaga.
irás uersliKiarstéilarinnar
á einkasölu rikisins.
það lítur út fyrir, að fjöldi kaup-
manna og verslunarmanna hér á
landi séu að stofna til óeyrða og
uppreisnar út af noltkrum merk-
ustu framkvæmdamálum þjóðar-
innar, sem þing og stjórn hefir
ákvarðað með lögum að láta starf-
rækja, eftir margra ára athugun.
I raun og veru situr illa á þessum
stéttum að hleypa upp ófriði og
eldi út af viðskiftamálunum, jafn
örðug og þau eru nú við umheims-
versluninni, þar sem þær hafa á
síðustu áratugum reynst gersam-
lega máttvana og ráðþrota gagn-
vart útlendum olíuhringum. En
ýmsir úr þeim hóp þá tekið þann
kostinn, að telja sér heiður í því
að gerast samverkamenn okur-
hringanna, ganga á mála hjá þeim
gegn hagsmunum almennings og
þjóðarheildarinnar, eða láta nota
sig eins og hlaupagikki til at-
kvæða-undirskrifta smalamensku
meðal landsmanna. pað gegnir
furðu, ef sá eldur, sem nú virðist
til stofnað, berst eigi áður en lýk-
ur að búðum þeirra sjálfra.
Kunnugt er, að í kauptúnum og
sjávarþorpum hér á landi hefir
fólk verið flekað til þess að skrifa
undir skjöl til að mótmæla og
heimta tafarlaust afnám á einka-
sölufyrirtækjum ríkisins. þessi
skjöl eru samansoðin af öfugmæl-
um, ósannindum og blekkingum,
en þó með kænlegum æsingablæ,
svo að eigi er óhugsandi að þau
kunni að villa þeim sýn, sem lítið
hugsa eða eru ókunnugir mála-
vöxtum.
pessi „heiðarlegu“ plögg bera
þess ljósan vott, að þau séu runn-
in frá útlendu verslunarvaldi og
gróðamönnum og aðstoðarmönnum
þeirra hér á landi, sem ýmist láta
leiðast af persónulegri hagnaðar-
von eða sökum grunnhygni og
glánaslcapar. Árangur þessara
sk j ala og undirskrif ta-smala-
mensku er eigi enn að fullu kom-
inn opinberlega fram í dagsljósið
svo kunnugt sé; en eigi er ólíklegt
að fundir Verslunarmannafélags
Reykjavíkur, sem haldnir hafa
verið hér í bænum undanfarið,
standi í sambandi við þau; þeir
eru að minsta kosti einn liður í
þessum óeyrðum og umbrotum
verslunarlýðsins. Eitt er það, sem
ber vott um skyldleikann við und-
irskrifta-smalamenskuna, og það
er hve vel Verslunarmannafélagið
hefir vandað til frummælenda á
fundum sínum!! Um tóbakseinka-
söluna talaði fyrv. tóbakskaup-
maður Pétur Gunnarsson, en um
steinolíueinkasöluna fyrv. forstjóri
Fiskifélagsins, Jón E. Bergsveins-
son.
Afrek þeirra manna í þessum
verslunargreinum munu vera- al-
menningi svo kunn, að óþarft er að
lýsa þeim!! þessvegna munu engir
óvilhallir lesendur búast við að frá
þeim komi nothæfar tillögur í þess-
um efnum, eða að tilgangur þeirra
sé sá að vinna almenningi og rík-
issjóði gagn með þessum árásum
sínum á Landsverslun. Ræður
þeirra verða athugaðar sérstak-
lega; en hér fara á eftir athuga-
semdir fi’á Landsverslun við áskor-
anir þær, sem Verslunarmannafé-
lag Reykjavíkur samþykti á þess-
um fundum — til verslunarráðs Is-
lands, um að hlutast til um við Al-
þingi, að það afnæmi einkasölu á
tóbaki og steinolíu. Áskoranir
þessar hafa birst í Morgunblaðinu.
þessar athugasemdir eru birtar
hér í tveimur flokkum um hvora
grein fyrir sig, eins og ályktanir
og áskoranir Verslunarmannafé-
lagsins. Frh.
----o----
Páll ísólfsson hefir efnt til hljóm
leika í dómkirkjunni undanfarið og
við fremur daufa aðsókn. Er það
ef til vill besti mælikvarðinn á
peningaleysi almennings í Reykja-
vík að jafnvel svo ágæt skemtun
skuli ekki sótt.
Alþíngi.
Efri deild.
Frumvarpið að leggja niður þrjú
embætti í hæstarétti, dómai’a tvo
og ritarann, hefir nú verið sam-
þykt í efri deild. Er það í öllum að-
alatriðum samhljóða því frv. sem
íhaldsflokkurinn feldi í fyrra, þeg-
ar J. J. bar það fram. Sú breyting
er þó ný, að rétturinn kjósi sér
forseta til eins árs í senn. Móti því
risu S. E. og Jóh. Jóh., en J. M.
varði tillögu sína og var hún sam-
þykt. pá var og samþykt sú tillaga
frá J. J., að koma megi við skrif-
legri málfærslu í hæstarétti, ef
annar málsaðili biður um og rétt-
urinn leyfir. Munnlega málfærslan
er svo dýr, að hún hefir átt mikinn
þátt í að hindra efnalitla menn frá
að nota hæstarétt. Málfærslu-
mannafélagið og sumir dómararnir
líta ekki á þessa nauðsyn almenn-
ings og vilja halda í hina dýru
munnlegu málfærslu. Ef breyting
þessi nær fram að ganga, er þar
fengin mikil réttarbót. Að vísu
gætu dómararnir neitað um leyfi,
en það myndi verða til þess að
heimildin yrði skilyrðislaus.
Ef til vill verður þetta eina sparn-
aðarfrumvarpið, sem fram nær að
ganga á þessu þingi. íhaldsflokk-
urinn heldur yfirleitt verndarhendi
yfir embættaeyðslunni.
Fjárveit-nganefnd Ed., þar sem
Jóh. Jóh. er formaður, hefir setið
á tillögu tveggja Framsóknar-
manna um að kosin yrði sparnað-
arnefnd til að gera tillögur um
niðurfellingu óþarfra embætta, og
búa í hendur væntanlegum ólaun-
uðum milliþinganefndum, er starfi
milli þinga. pegar nógu mikið er lið
ið á tíma þingsins, kemur sú mót-
bára, að nefndarskipun sé þýðing-
arlaus, enginn tími til að vinna.
Niðurfelling þingtíðindanna gekk
í gegn um 2. og 3. umræðu og var
samþykt með 8:6 atkv. Sig. Eggerz
var þar með Framsókn, en Hjört-
ur með 'íhaldinu. Af Framsóknar-
mönnum töluðu Guðm. Ól., Sig.
Jónsson, Ingvar Pálmason og J. J.,
en með því að loka þinginu I. H.
B., J. M., E. P., Jóh. Jóh. og Jóh.
Jós. Svo illa vildi til, að J. M. hafði
haldið margar ræður móti sinni nú-
verandi skoðun 1909. Var óspart
vitnað í þær og sagt, að þar væri
sá brunnur röksemda, móti því að
loka þinginu, að hægt væri að taka
þar hverja fötuna af annari og
hella yfir Jón og fylgismenn hans.
Af þeim umræðum sannaðist líka,
að J. M. hafði farið með rangt mál
um að ekki hefði komið til greina
prentsmiðjustríð 1909. J. M. hafði
einmitt gefið B. J. ráðherra mein-
ingar um það þá, og hann tekið
sem dylgjur. Sr. E. P. sagði, að
þingtíðindin væru lítið lesin þar
sem hann þekti til, en Framsókn-
amenn höfðu alt aðra sögu að
segja úr sínum kjördæmum. pótti
þetta sanna tvent: Að fylgismenn
sr. E. P. væru orðnir saddir að
heyra ræðulist hans heima fyrir,
og í öðru lagi, að mentunai’ástandi
þeirra og áhuga væri máske rétti-
lega lýst með þessu. Ingibjörg
hafði við 1. umræðu dregið inn í
umræðurnar vantraust kvenna-
fundar á Akureyri. Kendi hún þá
J. J. um óánægju kvenna í hennar
garð, en hann taldi það ósannindi
og skoraði margsinnis á hana að
sanna dylgjur sínai’. En það gerði
hún ekki. Og við 2. umr. dró hún
alveg inn klærnar, en var þó aug-
sýnilega sárreið og hrygg. Var
henni bent á, að kveníólkið hefði
vitað um frammistöðu hennar í
Staðarfellsmálinu. Hún hefði við 1.
umræðu beitt sér af alefli á móti
því, að húsmæðraskólinn yrði
stofnaður. í mentamálanefndinni
hefði hún haldið sama striki. Og
þeir tveir karlmenn, sem þar væru
með, hefðu þá eins og að líkindum
fór látið hana ráða. Úr því að full-
trúi kvenfólksins vildi ekki knýja
málið fram, þá var varla von að
karlmenn vildu troða upp á kven-
fólkið þeim gæðum, sem það, eða
þess sérstaki trúnaðarmaður ekki
vildi taka á móti. Kvenfólk út um
land hefði samt kunnað þessu illa.
pað hefði þá frétt um þessar til-
tektir meðan þinginu var ekki lok-
að. Og ritstjóri þess tímarits
kvenna, sem vantraustið birti, var
frk. Ilalldóra Bjarnadóttir, sem
hafði verið á kvennalistanum með
Ingibjörgu. Sú staðreynd, að Ingi-
björg hafði dregið vantraust norð-
lenskra kvenna inn í umræður um
lokun Alþingis, þótti benda á, að
henni kæmi ekki vel að þingið væri
opið. pætti vandarninna að vera
fulltrúi, ef kjósendur vissu ekki
hvað fulltrúarnir legðu til málanna.
Við lokaumræðurnar var íhalds-
liðinu bent á, að varla gengi því til
sparnaður. pað hindraði sparnaðar-
nefnd. pað hefði eyðilagt málið um
að flytja skrifstofur landsins úr
húsum forstöðumannanna í hús
landsins. pað hefði felt með nafna-
kalli að spara 6—7 þús. kr. á ári
með því að leggja niður grískuna
við háskólann. Ingvar Pálmason
klykti út með þvi, að þessi tilraun
íhaldsins að loka Alþingi myndi
verða síðasti naglinn í pólitiska lík-
kistu þeirra þingmanna, sem þar
ættu hlut að máli.
Við 2. umræðu um stjórnar-
skrána lýsti framsögumaður minni
hl. (J. J.) því, að hann vildi, að
ekki væri að þessu sinni hugsað um
nokkra aðra efnisbreytingu en
þinghald annaðhvort ár. Með því
móti myndi fást nóg fylgi. En ef
margar aðrar, og sumt stórvafa-
samar efnisbreytingar fylgdu, væri
málinu teflt í hættu. En íhaldið
hélt fast við alla sína fleyga. Við
atkvgr. greiddi Hjörtur í eitt skifti
á æfinni atkvæði með Framsókn,
móti því að stofna landritaraem-
bættið að nýju. Féll sú tillaga með
jöfnum atkvæðum. Lýsti H. St.
forseti þá, að frv. alt væri fallið,
enda er sú venja, ef fyrsta grein
fellur. En J. M. kvað enn leynast
líf með frv. og trúði læknirinn þvi
þá, úr því höfuð flokksins sagði
svo vera. Litlu síðar báru G. 0. og
E. Á. fram br.till. um að fækka
þingmönnum niður í 36, með því
að afnema þá landkjörnu. pótti nú
Jóni, I. H. B. og Hirti eldur sparn-
aðarins fara að nálgast stóla sína.
Hafa þau stöðvað málið í bili og eru
að hugsa um, hve stóra spamaðar-
fórn þau eigi að færa á altari hins
aðþrengda föðurlands.
Neðri deild.
Viðskiftamálm. Miklar umræður
urðu við fyrstu umræðu um inn-
flutningsbannafrumvaipið. Halldór
Stefánsson hóf máls og rakti mái-
ið í mjög skýrri og merkilegri
ræðu. Magnús Guðmundsson tal-
aði næst og’ lýsti sig fylgjandi höft-
um. En jafnframt ásakaði hann
landsstjórnina fyrir að hafa ekki
beitt haftaheimild laganna frá
1920. Atvinnumálaráðherra svar-
aði ásökun þessari mjög greinilega.
Greinilega yfirlýstur þingvilji
hefði legið fyrir að nota ekki þessi
heimildarlög. Taldi ráðherra það
skyldu sína að fylgja þingviljan-
um. Hinsvegar væri hann reiðubú-
inn til að gefa út reglugerð sem
bannaði innflutning ýmsra vara,
ef hann fengi þingvilja til þess. Er
slík reglugerð nú komin út sem
kunnugt er orðið. Furðuðu margir
sig stórlega á ummælum Magnús-
ar Guðmundssonar, enda staðfest-
ist það margfaldlega í umræðun-
um, að sjálf stjórn hans hafði svo
rækilega orðið að láta undan þing-
viljanum 1921 að leggja niður inn-
ílutningsnefndina og breyta allri
framkvæmd þessara heimildar-
laga. Og á þinginu 1922, þegar
Framsóknarflokkurinn bar fram
haftafrumvarpið, átti það ekki
nægilegu fylgi að fagna. Var frv.
síðan vísað til fjárhagsnefndar.
Mun það eiga þar erfitt uppdrátt-
ar, því að íhaldsmenn og Jakob
Möller eru þar í meiri hluta, en
Framsóknarmennirnir: Halldór
Stefánsson, Jörundur Brynjólfs-
son og Sveinn Ólafsson halda fast
við höftin. Hefir fjárhagsnefnd
komið fram með nýtt frv., hækk-
aðan verðtoll á ýmsum vörum og
mun meiri hluti nefndai’innar ætl-
ast til að það komi í stað haftanna.
Hefir verslunarlýðurinn í Reykja-
vík hafið mikla sókn móti höftun-
um með fundahöldum og sérlega
fávíslegum yfirlýsingum. Er við-
búið að svo fari sem áður að ekki
falli eplið langt frá eikinni og full-
trúar kaupmanna hneigist í þessa
áttina hvað sem líður hinum sterka
og eindregna kjósendavilja utan
Reykjavíkur.
Dauldumbraskólinn. Fjárveit-
inganefnd bar fram þingsályktun-
artillögu þess efnis, að skora á
stjórnina að athuga, hvort ekki
væri rétt að flytja daufdumbra-
skólann í sveit og framkvæma
þann flutning ef rétt þætti. Höfðu
endurskoðunannenn landsreikn-
inga bent á, að á skólanum hér í
Reykjavík hefði hvert barn kostað
ríkissjóð um 3000 kr. og fæði bam-
anna dýrara en fæði handa full-
orðnum á matsölustöðum hér í
bænum. Sum árin hafði kostnaður
við skólann orðið töluvert yfir 20
þús. kr. auk ókeypis húsnæðis, en
veittar voru til hans 7 þús. krónur.
Nefndin hafði hinsvegar aflað sér
upplýsinga sem bentu í þá átt, að
miklu haganlegra væri að flytja
skólann í sveit, enda leit nefndin
svo á, að bömum þessum væri
heilnæmara að vera á sveitaskóia.
Tveir Reykjavíkurþingmannanna
mótmæltu tillögunni, en eigi að síð-
ur var hún samþykt með öllum
þorra atkvæða.
Lán til Hafnfirðinga. Sjávarút
vegnsnefnd flytur frv. uru að heim-
ila að ríkið ábyrgist a'-t að 14 milj.
kr. lán til togarakaupa fyrir Hafn-
firðinga. Tilefnið hinn alvarlígi at-
vinnuskortur, sem þar hefir orðið.
Hafði Aug. Flygenring orð fyrir
nefndinni. Spunnust um rnálið
miklar umræður. Vorkendu f'-estir
Jóni A. Jónssyni um þá afleitu út-
reið, sem hann fékk. Hann hélt
fram þeim skoðunum um fiskút-