Tíminn - 29.03.1924, Blaðsíða 2

Tíminn - 29.03.1924, Blaðsíða 2
60 TlUlNN Crrænlandsmálið vestanhafs. Eftir Einar Benediktsson. Eg hef nýlega fengið bréf frá einum merkasta blaðamanni og stjórnmálamanni meðal Vestur-ís- lendinga, sem eg, í von um að hinn heiðraði bréfshöfundur virði mér það á betra veg; leyfi mér að birta hér; með því að það er stór- merkilegur vitnisburður um það hvernig litið er á þrætuna um Grænland af framsýnum löndum vorum vestra, enda ekki vanþörf á því; að álit almennings hér á landi fái þann stuðning sem unnt er í þessu máli, gagnvart strjálbýli voru og fámenni, bernsku fullveld- isins íslenska og ýmsum söguleg- um tildrögum, sem allt veitir mikl- ar torfærur í framsókn íslands um kröfuna til hinnar gömlu nýlendu, að ógleymdu því meginatriði, að vér eigum enga erindreka um þetta mál erlendis. Meginkafli bréfsins, sem ræðir um Grænlandsmálið, er þannig: „Það gleður mig að sjá að skrið er komið á Grænlandsmálið þar heima á ættlandinu og líka það; hve góðar undirtektir að það fær, þó að hjáróma raddir kunni að heyrast jafnvel þar í þessu velferð- armáli, því vart er að búast við að allir geti séð, eða þá vilji sjá af ýmsum ástæðum þann íeikilega mikla hag sem Islandi getur staf- að frá því; að fá eignar og um- ráðarétt yfir Grænlandi. En þó ís- lendingar gætu nú orðið einhuga — allir eitt um að krefjast réttar síns til þessarar fornu nýlendu, þá er spilið engvanvegin unnið. Dan- mörk og Noregur láta það aldrei úr greipum sér ganga nema að þau megi til. Það eina afi sem megnar að hjálpa ykkur er alþjóða álit; eða eins og nú standa sakir The League of Nations, og þvi verðið þið sem berjist fyrir málinu að ná á svo ótvíræðan hátt að hinar þjóð- irnar fái ekki raskað. Þú fyrirgefur mér þótt eg héð- an úr fjarlægðinni dirfist að leggja til þessara mála — eg geri það ekki af neinum slettirekuskap, heldur af einlægum velvilja til þjóðar minnar og þeirra manna sem fyr- ir málinu berjast fyrir hennar hönd. Eg býst við að þingið setji nefnd Utdráttur úr ræðu Jóns H. þorbergssonar, er hann flutti við stofnun félagsins „Landnám“ 23. mars 1924. Alt frá landnámsöld hefir ekki komið neitt skrið á byggingu ný- býla í landinu. Landnámsmenn skiftu með sér landinu, og búnaðar- háttum þeirra var þannig varið, að þeir þurftu stór landsvæði hver. Búf járeign sína bygðu þeir einkum á því, að hafa sem mest beitiland bæði sumar og vetur. Heyafla sín- um urðu þeir og að ná á að mestu óræktuðu landi. Bændurnir vilja enn hafa sem mest til umráða af óræktuðu og lítt notuðu landi, og þeir halda fast við þær venjur og þá trú, að jarðirnar verði æfinlega að halda sinni stærð. Til þessa dags hefir það tíðkast, að stöku bændur settu á vetur hross og sauðfé, án þess að ætla þeim fénaði hús eða fóður, en á síðustu árum hefir þó orðið mikil breyting til batnaðar hvað þetta áhrærir. Hér er þannig ástatt, að á sama tíma, er aðrar þjóðir vinna ötul- lega að því að rækta og byggja ný- býli, þá eru jarðirnar yfirgefnar hér og fólkið flytur í stórhópum í kaupstaðina. þar verður allur fjöldi þess öreigalýður, sem er hið hættulegasta fyrir þjóðemi vort. Árið 1703 voru sveitabýlin talin 7537, en 200 árum síðar, eða 1903 eru þau 6639, og hefir þeim þá fækkað á þessu tímabili um 998, og verður sú fækkun sem næst 5 býli á ári í 200 ár. Orsakir til fækk- unar býlanna eru að vísu margar: í Grænlandsmálið á þessu ári og eg býst líka við að sú nefnd beini athygli sínu að fornum rétti íslendinga til landsins gegn Dön- um og Norðmönnum. En athafnir ykkar þurfa að vera víðtækari. Þið þurfið að ná stuðning einhverr- ar stórþjóðar í málinu, helst Breta. En vegurinn til þess er í gegnum Vestur-íslendinga. Heldurðu ekki að væri gott fyrir ykkur þar heima þegar þið veljið nefnd til þess að færa fram kröfur ykkar í málinu að fá einn, eða tvo menn úr hópi Vestur-íslendinga — segjum N. N. til þess að vinna að þeim rnálum með ykkur útávið? Hann er líklegri maður til þess að geta haft heillavænleg áhrif á málsmetandi menn á Englandi og i gegnum þá; á League of Nations heldur en nokkur annar Islending- ur sem eg veit um og ef það tæk- ist þá væri mikið unnið málinu til úrlausnar. Eg slæ þessu fram fyrir þá skuld að mér persónulega er ant um málið, því þó íslendingar gætu aldrei bygt Grænland og staðið straum af því stjórnarfarslega nema í skjóli sér sterkari þjóðar þá samt væri þeim stórhagur að því að fá það; því eg er sannfærður um að þeir gætu selt það nær sem þeir vildu fyrir stórfé, sem nægði til þess að borga allar þeirra skuldir og meira en þaö“. — Þetta bréf bregður ljósri birtu yfir almennt álit um Grænlands- málið vestra, því höf. mun kunn- ugri flestum um þær undirtektir er málið mundi fá þar, ef því væri hreyft héðan á þann hátt sem rétt- ur og skylda íslendinga er til. En eðlilega verður hverjum manni það fyrst fyrir sem les þessa vel hug- suðu og þjóðræknu tillögu landa vors fyrir vestan, að íhuga, hvað gjört hafi verið til þessa dags fyrir þetta langmesta og mikilvægasta hagsmuna, þjóðarsóma og velferð- armál hér heima. Menn vita ekki hvernig komið hefir verið fram yfirleitt, fyrir hönd Islands, í hinni svokölluðu „lögjafhaðarnefud“, í þessu máli. En það er bein skylda gagnvart eldgos, öskufall og uppblástur landsins hafa valdið mörgum. Eft- ir að Ameríkuferðir hófust um 1870, flutti fólk svo ört úr sumum sveitum og vestur, að jarðir bygð- ust ekki aftur. Má þar t. d. nefna norðausturhluta landsins: Möðru- dalsfjöll, þistilfjörð, Langanes, Langanesstrandir og Vopnafjörð. 1 þessum sveitum lögðust um 40 jarðir í eyði eftir 1870 og kenna menn þar mestu um Ameríkuferð- um. Voru sumt af þessu jarðir, sem búið hafði verið á blómabúum. En sumt af þessu voru að vísu af- dalajarðir og fja^akot. Eg ferðað- ist fyrst um þetta svæði 1909, voru þá til dæmis jarðirnar Hafurstaðir og Kúðá í pistilfirði í eyði, og stóðu þó á þeim nær öll jarðarhús. Og svo hafa jarðirnar farið í eyði af því að fólkið hefir flust úr sveit- unum og í kaupstaðina; bar þó mest á því eftir að vistarbandið var leyst 1893. þá hefir strjálbygð- in, örðugleikamir til aðdrátta og mannfunda átt sinn þátt í því að jarðir hafa farið í eyði. Nú er sú breyting á orðin, að þessi þjóð, sem áður lifði öll á land- búnaði að telja mátti, er nú flutt í hópa á sjávarbakkann, svo að að- eins 40% hennar er nú eftir í sveitunum. Nú geta bændur þó framfleytt búum sínum með minni vinnukrafti en áður. En nú er fólkið líka hætt að una í vinnu- mensku svo að árum skiftir. það gerir kröfu til þess að vera sjálfs síns húsbændur, vera í lausa- mensku og eiga sjálft heimili. Meðal allra þjóða er það viður- kent, að ræktað land, mentað og iðjusamt fólk sé hið dýrmætasta í þjóðinni að láta allar þær aðgerð- ir afdráttarlaust uppi, svo að al- menningsálitið hér geti skorið úr um þá hlið málefnisins, sem allra fyrst, og ef til kemur, látið öllum verða það ljóst og óefanlegt hvert vald hefir í raun og veru verið veitt trúnaðarmönnum þjóðarinnar í þessu efni. Og þvínæst hljóta menn að sjálf- sögðu einnig að spyrja: Hvað get- ur þögn alþingis leitt af sjer í Grænlandsmálinu? Getur almenn- ingur látið sér það lynda að íslenska löggjafarsamkoman láti það alveg líða Iijá sér hvernig fer um eign- ar og ráðarétt yfir þessari nýlendu íslands? Jafnvel Eriðþjófur Nan- sen; sem annars virðist helst hall- ast að því að Skrælingjar verði látnir eiga landið, telur Island með- al þrætuaðilanna í Grænlandsmál- inu („Tidens Tegna 23/2. ’24). Og auðvitað mun allan siðaðan heim furða á því; þegar dregin eru fram öll plögg um þetta efni (því aló- hjákvæmilegt verður það að málið komi, héðan af; fyrir alþjóða álit og dóm) — hvert tómlæti og með- vitundarleysi um sögu og rétt Islands hefir verið sýnt hér í slíku máli, alt til þessa, af liálfu stjórn- ar og þings. Auðvitað munu menn afsaka mikið vegna þess hvernig skipun er á erindrekstri ytri mál- efna íslands, enn sem komið er. En allt verður ekki fært á þann reikning. Menn munu að vísu geta skilið, að hinir og þessir íslenskir skósveinar Dana kynnu að vera fúsir til þess; íyrir sitt leyti, að fórna hagsmunum vorum í þessu máli, jafnt sem öðrum, fyrir náð- arbrosin við hirðina í Höfn. En hið almenna afskiptaleysi liér á landi verður elcki fóðrað með Dana- daðrinu ytra. íslendingar bera í heild fulla ábyrgð á þessu gagn- vart framtíma þjóðernis vors og velferð þess. Og í þessu samanhengi verður þá harla athugavert fyrir oss sjálfa ef íslenskir rithöfundar, sérstaklega þeir; sem eru í slíkri stöðu að ókunnugir útlendingar mundu eðli- lega taka mark á tillögum þeirra, ganga á móti málstað íslands um Grænlands-kröfuna og vildi eg einkum benda hér á eitt alvarlegt dæmi. Einsog mun almennt vera kunn- ugt hér tóku norsk blöð mjög vel hverju landi og að það fólk, sem landbúnað stundar, sé og verði kjarni hverrar þjóðar. Undanfarið og enn í dag á það sér stað, að starfhæfasta fólkið flytur burt úr sveitunum og í kaupstaðina og glat ast sem sveitafólk, og það mjög oft af því, að það vantar þau skilyrði í sveitunum, sem það gerir kröfu til, t. d. það, að búa sérstakt á sjálfstæðu býli. Til þess að fleira fólk geti búið í sjálfsmensku í sveitunum og til þess að það uni þar betur, þarf að reisa þar nýbýli og byrja þar, sem skilyrðin eru best til ræktunar. Og til þess að sem fæst verði af öreigalýð í kaup- stöðunum þarf að rækta landið og byggja nýbýli bæði til sveita og í grend við kaupstaðina, svo að fólkið þar geti líka lifað sem mest af landbúnaði. Gamla búskaparlagið er að verða úrelt. það útheimtir margt fólk til vinnu og strjála bygð. Hvorugt á við lengur. Fólkið fæst ekki í vistir nema að litlu leyti, og er oft dýrt, svo það svarar ekki kostnaði að vinna með því óræktað land, t. d. að heyja á lélegum útengjum. Strjálbygðin er ekki við fólksins hæfi lengur, hafi hún nokkum tíma verið það. það vill vera í þétt- bygðum sveitum og hafa meira samkvæmislíf, sýna sig og sjá aðra. Sveitafólkið þarf og meira félags- líf og samtök, til þess er þéttbýlið nauðsynlegt skilyrði. það þarf fé- lagsskap við jarðrækt, við búpen- ingsrækt, við vöndun vöru þeirra, er landbúnaðurinn framleiðir og við margt fleira, er lýtur að menn- ingu bænda og búaliðs. Með þessu er það sýnt, að sú aðferð hlýtur að í þá tillögu sem kom héðan — að Noregur tæki að sér að bera fram sameiginlegan málstað íslendinga og þeirra sjálfra gegn Dönum í þrætunni um Grænland. En ekki verður það séð á þeim afdrifum deilunnar, sem orðin eru enn, þeirra á milli, að tekið hafi verið á neinn hátt til greina réttartilkall íslands í þessu efni. Má þá einnig geta þess um leið, að svo virðist sem landi vor einn, Pinnur Jónsson pró- fessor, hafi verið gerður út af örk- inni til þess að sýna Norðmönnum fram á; að samvinna við Islend- inga á þessum grundvelli væri einkisverð fyrir þá. Iiann endur- tekur sem sé í „Tidens Tegn“ (29. nóv. f. á.) þann sama misskilning sinn og ranghermþ sem eg hafði áður hi’akið fyrir honum í blaða- grein hér, „að Grænland hafi sýnt sjálfstæða ríkisstöðu sína; óháða íslandi, með því að ganga undir konungsvald Hákonar gamla“. Hr. F. J. bætir því við í norska blað- inu, að Grænlendingar hafi gjört þetta „alveg af sjálfsdáðum án þess á nokkurn hátt að semja um þetta við íslendinga(!)“ Þessi fullyrðing er auðvitað furðuleg þegar af þeirri ástæðu, að menn vita ekki nokk- urn staf fyrir því að Islendingar og Grænlendingar hafi ekki verið í samráðum um þetta mikilvæga mál, en þvert á móti allar eðlileg- ar orsakir til þess að löndin væru fullkomlega sameinuð í þessari ráð- stöfun (sbr. einnig langvistir Græn- landsbiskups á íslandi um sama leyti). En það sem skiptir mestu í þessu máli hr. F. J. er það; að hann gengur fullkomlega framhjá glöggri skjalasönnun, sem eg hef áður bent honum á um þetta efni: Viðurkenning Friðriks 2. um það að hann hafi fundið »gamla sátt- mála« viðkomandi Grænlandi, þeg- ar hann kom til ríkis. Hr. F. J. leggur og feikna mikla áherslu á það; að Grænlendingar hafi komið utan 1261 og tjáð, að menn hefðu þá gengist þar undir konungsvald og skattskyldu. En þetta vita allir og neitar enginn. En hitt er og jafnvíst að það sannar ekkert um ríkisvald Grænlands — því hér var að ræða um undirtektir einstakra manna undir erindi konungs alveg á sama hátt eins og á íslandi það sama ár. Loks er einnig alviður- kent að vöntun framkvæmdarvalds koma hér sem annarsstaðar við landbúnað, að meira verður lifað á ræktuðu landi, meira notuð til vinnu hross og verkfæri í stað mannshandanna, og húsaskipun komið í betra horf og haganlegra. Landbúnaðurinn þarf að fá nýtt líf, en til þess þarf hann fólk.Hann hefir dregist aftur úr á síðari ár- um. — Höfum við rúm í landinu fyrir nýbýli? þess var getið hér að framan að um 1000 býli hefðu farið í eyði frá 1703 til 1903, og auk þess hafa nokkur býli farið í eyði síðan. þess var líka getið, að nú lifðu aðeins 40% eða 2/5 hlutar þjóðarinnar á landbúnaði eða um 40 þús. manns. Á fyrri tímum mun þó hafa lif- að hér á landbúnaði hálfu fleira fólk, eða jafnvel fleira en það. Áreiðanlega kunna menn nú betur að hagnýta jörðina heldur en áð- ur var, og hafi 80—90 þús. manns lifað áður á landbúnaði, ætti svo margt fólk engu síður að geta það nú, jafnvel þótt eitthvað af grónu landi hafi lagst í auðn síðan og sé nú orpið sandi. Mín trú er það, að ekki eingöngu 90 þúsund manns gætu lifað hér af landbúnaði, held- ur mörgum sinnum 90 þúsundir. Tún höfum við nú um 22 þús. ha., en það er aðeins !/60 af því landi, sem við eigum auðunnið til rækt- unar, og ef við ræktuðum helming- inn af þeirri miljón hektara, sem er auðunnið til ræktunar, ætti ein miljón manna að geta lifað hér á landbúnaði. þótt ræktaðir yrðu Vz miljón hektarar, ættu þó að verða eftir í heimahögum og afréttum um 4 miljónir hektara til beitar og í báðum löndum hefði eitt út af fyrir sig svipt þetta sönnunargagn hr. F. J.; móti málstað íslands, öllu afli og gildi, þótt svo hefði verið að lýðsþing beggja landanna; hvort fyrir sig; án samvinnu milli móð- urlands og nýlendu, hefðu stofnað hinn þriðja stjórnarþátt, hið um- boðslega vald. Eðli hinnar fornu stjórnarskipunar er og verður hér eptir jafnan skilið svo af öllum, sem skyn og þekking bera á þetta mál; að sjálfstæði fríríkisins var ósnortið af stofnun konungsvalds- ins, en að sameining móðurlands- ins og Grænlands gat ekKi komið fram í ytri málefnum fyr en um- boðsvald væri stofnað. Samhljóð- andi skilyrði um reglubundnar siglingar til beggja landanna er al- gerlega óyggjandi sönnun þess að stofnun konungsstjórnarinnar á Grænlandi er ráðstöfun móðurlands ásamt með nýlendu þess. Auk þessa höf. sem nú var nefnd- ur; mætti minnast á Halldór Her- mannsson bókavörð, sem hinn góð- frægi Islandsvinur prófessor Fiske með erfðaskrá sinni setti í mark- verða stöðu og harla þýðingar- mikla fyrir þekking útlendinga uin land vort og bókmentir þess. Hr. Ii. H. hefur látið til sín heyra nokkuð um Grænlandsmálið af sér- stakri vanþekkingu um öll aðal- atriði hins sögulega gangs í mál- inu og allar meginsetningar rétt- ar og sanngirni meðal þjóðanna, sem koma helst til greina um rík- isstöðu Grænlands. Hann fór jafn vel svo langt að leggja Norðmönn- um(!) heilræði í þá átt; að þeir skyldu ekki launa Dönum góð- verkin 1905 með slíkri óhæfu, að draga drottinvald þeirra yfir Grænlandi í efa. Það er einungis vegna þeirrar stöðu, sem þessi höf. stendur í; að eg nefni hér að- stöðu þá sem hann liefir tekið til þessa máls, en alls ekki af því að nokkur röksemd hans verði tekin til greina. Aðeins eitt atriði vil eg nefna sérstaklega. Hann hefir al- veg óhugsað og athugunarlaust haldið því fram, að Grænlending- ar hafi stofnað sjálfstætt ríki þar vestra — af því að hann hefir misskilið orð Konráð Maurers á þann hátt, sem eg hefi leyft mér að benda á í grein minni „Ný- lenda íslands“ (Eimreiðin). Ymsar smágreinar hafa auk hagagöngu búpeningi. En það eru sumarhagar fyrir margar miljónir sauðfjár auk stórgripa. Getum við bygt nýbýli? Já! Eg býst við því, að margir muni brosa að þeirri fullyrðingu, að hægt sé að byggja nýbýli og að til sé rúm fyrir þau; það stafar með- fram af þeim búnaðarháttum, sem menn eiga hér að venjast. Menn hafa svo lítið fengist við að breyta óræktarjörð í grösug tún eða garða. En eftir því sem menn kynt- ust þessu meira, sæju hvemig breyta má ljótustu holtum í fögur tún, mundi skilningur manna og trú vaxa á möguleikunum til að rækta landið og fjölga býlum, og þegar bygging nýbýla er orðin starfsemi til framfara þessu landi, mun leiðin til þess verða greiðari og greiðari. þannig er það með öll mannvirki, sem fólkið vill vinna og bygð eru á heilbrygðum grund- velli. Fyrir hvaða peninga eigum við að byggja nýbýli? munu margir spyrja. Eg býst við, að ef ráðgert hefði verið — segjum um síðustu aldamót — að kaupa þann skipa- stól, sem landið á nú, mundi þá hafa verið spurt: Fyrir hvaða pen- inga á að kaupa öll þessi skip? En þetta hefir verið hægt, af því að fólkið vildi það. Eg er líka eins viss um það, eins og eg stend hér og er að tala við ykkur, að ef við ætlum okkur að rækta út landið og byggja nýbýli, þá getum við það og ger- um. Eg veit, að til þess þarf pen- inga. Eg geri ekki ráð fyrir. að pen- ingamál þjóðarinnar verði jafnan svo örðug, sem þau eru nú. Eg geri heldur ekki ráð fyrir, að byggingu

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.