Tíminn - 12.04.1924, Blaðsíða 4

60
T I M I N N
Sr. M. H. finst líklega,að svo skamt
sé liðið frá útför p. Th., að hann
þolir ekki að heyra minst á nema
kosti hans. þessvegna hefir hann
lagt til umræðanna þennan langa
pistil af útfararsannleika, sem les-
endur Tímans eru nú orðnir nokk-
uð kunnir. En sr. M. H. verður
nokkuð dýrkeypt vömin. því að til
að geta gert J>. Th. að þeim dýr-
lingi, sem haxm vill, þarf hann að
játa sig samþykkan með þögn eða
öðruvísi öllu því beina og óbeina
mannlasti, sem p. Th. hefir hrúgað
saman í bók sína um flesta helstu
samtíðarmenn sína hér á landi. En
gleðilegur vottur er það, að sr. M.
H. er svo ómótt í þessum þungu
herklæðum útfararsannindanna,að
víða í greininni skjótast fram játn-
ingar, sem verða að hlálegum mót-
sögnum. Með sjálfum sér virðist
hann vita, hvernig skapgerð skjól-
stæðings hans var háttað, þótt
hann reyni að berja í brestina.
Frh. **
---o---
Yfirlýsing.
Að gefnu tilefni skal því lýst yf-
ir að Tryggvi þórhallsson ritstjóri
hefir ekkert fé fengið frá Búnað-
arfélagi íslands annað en dagpen-
inga hina sömu sem aðrir búnað-
arþingsmenn.
Reykjavík 10. aprfl 1924.
S. Sigurðsson
búnaðarmálastjóri.
- —o~ - -
Alþingi.
Neðri deild.
Frv. um að miða við gullkrónur
sektir fyrir landhelgisbrot er orð-
ið að lögum. Nd. hefir samþykt
frv. um sameining landsbókavarð-
ar og þjóðskjalavarðarembættis-
ins. Sömuleiðis hefir Nd. samþykt
frv. um afnám sendiherraembætt-
isins í Kaupmannahöfn. þingsálykt
Crarðyrkjunámsskeið
verður haldið í Gróðrarstöðinni í Reykjavík í vor, frá 14. maí til 24.
júní. Nemendur fá 75 króna námsstyrk og auk þess nokkurn ferða-
styrk. — Umsóknir séu komnar til undirritaðs fyrir 5. maí.
Ragnar Ásgeirsson.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
4.
%ear?
ELEPHANT
CÍGARETTES
Mest reyktar. Fást allsstaðar.
Smásaluverð 55 aura pakkinn.
THOMAS BEAR & SONS, LTD.,
LONDON.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
i
unartillagan frá Tr. p. og B. Sv.
um endurheimt íslenskra skjala' úr
söfnum í Kaupmannahöfn hefir
verið samþykt í einu hljóði. — Frv.
frá Tr. p. um stofnun Búnaðar-
lánadeildar við Landsbankann hef-
ir nú verið samþykt við 2. umr. í
Nd. Breytingar þær, að lán veitist
og til varanlegra húsabóta í sveit-
um, vextirnir hækki í 5% og láns-
tími lengist í 25 ár. Er líklegt að
málið nái endanlegri samþykt í Nd.
en óvíst enn um Ed. — Kl. Jónsson,
Jörundur Brynjólfsson, Halldór
Stefánsson og Bernharð Stefáns-
son bera fram frv. um gjaldeyris-
nefnd. Á nefndin að hafa ráðstöf-
unarrétt yfir andvirði útfluttra ís-
lenskra vara, enda ber útflytjend-
um að láta nefndinni í té nákvæma
skýrslu um magn vörunnar og verð
og aðrar upplýsingar, er nefndin
kann að óska. Allar yfirfærslur
peninga af hálfu banka og einstak-
linga skulu gerðar með ráði og
samþykki nefndarinnar. Á nefndin
að láta sitja í fyrirrúmi greiðslur
fyrir óumflýjanlegar lífsnauðsynj-
ar og afborganir og vexti af skuld-
um erlendis.Fimm menn skulu eiga
sæti í nefndinni. Einn frá hvorum
banka, einn frá verslunarráði, einh
frá S. í. S., en stjórnin skipar odda-
mann.
------o----
Stéttarsamtök bænda.
Guðm. Hannesson vill að bændur
tali ekki meira um sín sameiginlegu
hagsmunamál en læknafélagið geri. Ef
bændur ættu jafn auðvelt með að bæta
kjör sín efnalega eins og læknar okkar
1918—19, þá þyrftu bændur væntanlega
lítilli fyrirhöfn við að bæta. En G. H.
vcit ofboð vel, að læknarnir hækkuðu,
fyrir samtölc sín, laun úr 1500 kr. upp
í 9500. þar að auki hækkaði taxtinn
mjög mikið. Og samtökin eru það hald-
góð, að i fyrra, þegar talað var um að
drífa eyðilagðan drykkjulækni upp á
Barðstrendinga, skrifaði G. H. harðort
bréf til Alþingis, og mótmælti þeirri
ósvifni, að fólki út um land gæti lið-
ist að mæla með lækni, sem það vildi
fá, og móti manni, sem það vildi ekki
fá. Nei. Læknarnir halda vel saman og
hafa uppskorið ávexti af samheldni
sinni. Fátækur bóndi úr Skagafirði er
búinn að borga sínum lækni vinnu-
mannskaup á ári, fyrir ofboð lítinn
part af vinnu læknisins. Sá læknir o.
fl. Jiafa ekki ósjaldan 150—200 kr. á
dag, auk launanna úr landssjóði. **
-----0-----
Komandí ár.
Bókin kostar kr. 3,50. Fæst í ná-
lega öllum kaupfélögum og hjá Ár-
sæli. Valtýr hefir mælt með bók-
inni fyrir dönsku húsbænduma.
H.f. Jón Sigmnndsson & Cow
Áhersla lögð á
ábyggileg viðskifti.
Millur, svuntuspennur
og belti
ávalt fyrirliggjandi.
Sent með póstkröfu
um alt land.
Jón Sigmundsson gullsmiður.
Sími 383. — Laugaveg 8.
Sliannoiigs Monument-Ate-
lier, Öster-Fariinagsgade 42,
Khöfn. Stærsta og góðfræg-
asta legsteinasmiðja á Norður-
löndum. Umboðsmaður á Is-
landi:
Snæbjörn Jónsson,
stjórnarráðsritari, Itvik.
Ágrip af ársreiknmgum 1923.
A. Borgaö inn og ÚL
Inn:
1. ísjóði f. f. á........kr. 7005,80
2. Borgað af lánum.......— 7369,38
3. Innleystir víxlar.....— 9524,13
4. Sparisjóðsinnlög .. .. — 47120,66
5. Vextir:
a. af lánum .. 19465,10 '
b. aðrir vextir 489,90
------------- 19955,00
6. Bankar..................— 46368,75
7. Lán tekin...............— 8000,00
8. Ýmislegt................— 213,35
Samtals kr. 145557,07
Út:
1. Lán veitt .. .. .. .. kr. 30397,53
2. Víxlar keyptir..........— 11195,03
3. Borgað út innstæöufé .. — 53348,23
4. Reksturskostnaður .... — 2516,'\ í
5. Greitt lán með vöxtum — 8185,80
6. Bankar..................— 37482,52
7. Ýmislegt................— 29,10
8. Í sjóði 31. des.........— 2402,12
Samtals kr. 145557,07
B. Ágóðareikningur.
Tekj ur:
1. Vextir aí lánum .. .. kr. 20064,42
2. Vextir af víxlum .. .. — 199,05
3. Ýmislegt............— 211,45
Samtals kr. 20474,92
Gjöld:
1. Vextir af innst.fé (5%) kr. 14765,93
2. Reksturskostnaður o. fl. — 2705,17
3. Ársarðurinn..........— 3003,82
Samtals kr. 20474,92
C. Eignareikningur 31. des. 1923.
E i g n i r:
1. Skuldabréf fyrir lánum:
a. gegn faste..v. 172186,70
b. — sjálísk.áb. 157402,06
c. — áb. sveita 2027,10
d. — handveði 1249,25
* kr. 332865,11
2. Óinnleystir víxlar .. .. — 5265,87
3. Verðbréf.............— 100,00
4. Innstæða í banka .. .. — 806,28
5. Aðrar eignir.........— 1800,83
6. í sjóði..............— 2402,12
Samtals kr. 343240,21
S kul dir:
1. Innstæðufé 570 viðsk.-
manna..................kr. 309159,65
2. Skuld við banka .. .. — 1083,51
3. Varasjóður:
a. fyrirframgr. 12424,28
b. skuldl. eign 20572,77 — 32997,05
Samtals kr. 343240,21
síðan lánið var tekið. Dragist end-
urgreiðsla þess þangað til krónan
kynni að vera komin í ákvæðis-
verð, þá fengi lánveitendur meira
en þeir létu úti í fyrstu.
Af þessu má ráða, að ríkissjóð-
ur hagnast ekki við gengishækk-
un, því ekki er kunnugt, að hann
eigi skuldakröfur útistandandi sem
gengishækkun geti verkað á. — pó
má nefna til eignir Viðlagasjóðs og
annara sjóða ríkisins, sem sérstak-
an fjárhag hafa.
þá hafa verið færð rök fyrir því,
að fast lággengi skaðar engan
fram yfir það sem orðið er, en
gengishækkun, svo miklu nemur,
er ekki framkvæmanleg án þess að
stofna með því atvinnulífi þjóðar-
innar í voða, og reka fjölda starfs-
samra, en skutóugra manna á von-
arvöl. Hvað stendur þá nær, en að
byggja á því, sem orðið er? —
reyna að stöðva gengið við það
verð á krónunni, sem reynslan
getur sýnt, að í henni býr, undir
hagstæðu verslunarjafnvægi, og
breyta undirstöðumynt okkar
(gullkrónunni) til samræmis því.
4. Breyting á krónugildinu.
Danir og Norðmenn hafa velt
töluvert fyrir sér þessu úrræði,
sem hér var síðast komið að, og
þeir kalla „Nedskæring af Kron-
en“ (afdrátt af krónugildinu).
Eiginlega er það staðfesting á lág-
gengisástandinu, og myntin mink-
uð með tilliti til þess. Með því er
auðvitað ekki átt við, að verð-
bréf, skuldabréf eða pappírskrón-
an sjálf sé „afskrifuð.* með nokkru
af nafnverði sínu, heldur hitt, að
seðlar okkar verði eftir það inn-
leysanlegir gegn gullmynt, sem
innihaldi þeim mun minna af gulli,
en hin fyrri gullmynt, sem hinu til-
tekna verðfalli krónunnar nemur.
Ef gengið gæti t. d. stöðvast við 60
gullaura verð á krónunni, kæmi
„myntbreytingin“ þannig fram, að
10 króna seðill fengist þá innleyst-
ur með gullpeningi, sem innihéldi
40% minna af gulli en þeir, sem
áður giltu, og bygðist það á því, að
þetta væri jafnmikið gull og þá
fengist fyrir seðilinn með því móti
að kaupa fyrir hann útl. peninga,
sem væru innleysanl. í gull (t. d.
dollara nú). Pappírsseðlarnir hald-
ast óbreyttir frá því sem er eða
var; fyrir þá má kaupa það sama
áður sem eftir, bæði innanlands og
utan. — Er því harla óbrotin at-
höfn, að koma breytingunni á,
þegar ástándið að öðru leyti leyf -
ir, að gullinnlausn sé upp tekin.
Meinlegt verður það auðvitað í
viðskiftum að slitna úr myntsam-
bandi við Norðurlönd, því ekki er
líklegt, þó Danir og Norðmenn
kynni að bregða á þetta ráð, að
verðfall krónunnar yrði þá metið
það sama í öllum löndunum.*) —
Myntsambandið hefir í reyndinni
verið uppleyst í mörg ár, og komið
í vana að reikna með sínu genginu
hvern daginn, svo góðra gjalda
vert mætti þykja, að hafa eitthvað
stöðugt að miða við í viðskiftun-
um, þó eigi félli saman við mynt
annara þjóða.
það er auðvitað ekki til að fagna
*) í Danmörku hefir verið stungið
upp á að reynt yrði að hafa „nýju
lcrónuna" jafna því, sem frankinn var
áður (72 aura). Verðfallið þá 28%. En
sennilega nær frankinn aldrei ákvæð-
isverði aftur á móti gulli, svo litlu er
fyrir að gangast, að miða við hann.
yfir, að þurfa að grípa til þessa úr-
ræðis. Kostir þess koma einungis
fram vegna þeirra galla og ann-
marka, sem á því eru, að fara aðr-
ar leiðir frá þessu vandamáli. Og
stærsti kosturinn er óneitanlega
sá, að enga byltingu þarf að gera,
þar sem hér yrði bygt yfir það
ástand, sem fyrir er í landinu, en
úrlausnin ekki reist á flóknum
lagaboðum, sem vafasöm eru í
framkvæmd og undir misjafnri
handleiðslu þeirra, sem togast á
um stjórnarvöldin í landinu. þó
krefst það auðvitað viðbúnaðar að
innleiða innlausnarskylduna aftur
í sambandi við „myntbreytingu"
þá, sem hér er stungið upp á.
Fyrst og fremst þarf að kosta
kapps um að stöðva gengið, þar
sem reynslan sýnir, að hagstætt
verslunarjafnvægi getur haidið því
sæmilega föstu. DálítilH seðlainn-
köllun getur þurft að beita, til að
ná því lágmarki krónuverðsins,
sem viðunandi þykir, að mynt-
breytingin fari fram við. þó til
þess úrræðis þyrfti að taka í
smærri stíl, þá réttlætist það með
því, að uppbót á síðasta verðfalli
krónunnar kæmi tiltölulega í rétt-
ar hendur aftur, með þeirri geng-
ishækkun, sem lítilsháttar seðla-
innkollun skapaði.
í. 4. tbl. „Lögréttu“ þ. á. (15.
jan.) ritar Eggert Briem frá Við-
ey um gengismálið; — sérstaklega
stöðvun gengisins. Ræður hann til
að bankanum sé gert að skyldu að
nota gullforðann til yfirfærslu,
þegar afstýra þarf gengislækkun,
en stöðva aftur gengishækkun með
auknum seðlaforða í umferð, og
jafna þannig' úr þeim gengis-
sveiflum, sem mismunandi fram-
boð gjaldmiðils okkar skapar.
Byggist þetta á sömu skoðun og
hér var haldið fram um aðalorsak-
ir gengisins.
Vissulega er tillaga þessi allrar
athygli verð, en sá er hængur á til
framkvæmda, að seðlar okkar
munu alt of illa gulltrygðir til
þess, að taka megi af gullforðan-
um til yfirfærslu, jafnvel þó í bili
eigi að vera, meðan ekki er sýnt
og sannað, hvað hið raunverulega
innra verð kiónu okkar er, með
öðrum orðum, hvar gengið stöðv-
ast af eðlilegum ástæðum. — Ef
svo tækist til, að bankinn ákvæði
of hátt yfirfærslugengi í fyrstu —
það myndi reynslan ein sanna —,
þá gæti yfirfærða gullið, eða láns-
fé í þess stað, orðið að eyðslueyri,
og þá er brátt komið í óefni.
Reynslan af gengisjöfnunarsjóði
Dana, sem nú er talinn upp étinn,
bendir ótvírætt til þess, að vandi
sé að halda um stjórnartaumana í
þessu efni.
Framkvæmd þessarar tillögu E.
Briem legði mikla ábyrgð og vanda
í hendur seðlabankans, sem á að
vera einskonar „Regulator" eða
sjálfstillir gengisins. þarf hann þá
ýmist að auka eða minka seðla-
fúlguna, sem í umferð er, og samt
sem áður forðast að gefa út seðla
til þess eins, að fullnægja lánsþörf,
eins og gert var um skeið. Er þó
hagsmunavon bankans af því
óbreytt frá því, sem áður var, og
af því að í bankastjórinnni verða
þó aldrei nema menn, getur þeim
orðið vandratað milli skerjanna.
Styrkur þessa úrræðis til geng-
isstöðvunar liggur samt sem áður
1 því, sem að það tekur í þjónustu
sína það viðskiftalögmál, sem
sjálft er að leita jafnvægis á geng-
inu. Veltur alt á því, að sú ósjálf-
ráða viðleitni sé studd en ekki
hindruð, með þeim íhlutunum, sem
þing, stjórn og bankaráð kunna að
gera til að flýta fyrir úrlausn
málsins. —
Einn aðalvandinn í viðbúnaði
þessa máls er að varna því, að
nokkur tálmun eða kyrstaða komi í
atvinnulíf og framleiðsluþrótt
þjóðarinnar, því hagstætt verslun-
arjafnvægi til frambúðar er grund-
vallarskilyrði þess, að hægt verði á
næstu árum að koma skipulagi á
peningamálin og innleiða gullinn-
lausnarskylduna á tryggilegan
hátt. Sé það gert án þess að við-
skiftaskilyrðið sé fyrir hendi, má
búast við að gullið streymi úr
landi.
En framleiðsluskilyrðunum er
hætta búin að hverri verulegri
gengishækkun, og jafnframt þeirri
skattatilhögun, að leggja framtak
manna og ráðdeild í einelti með
álögum. þessvegna verður að tak-
marka og fækka verkefnum ríkis-
ins, svo hægt sé að létta skatta-
byrðina að mun. Skuldunum þarf
að ryðja af framtíðinni, jafnvel
þótt það kosti, að bera út af fjár-
lögunum óskabörn einstakra
manna. Jón Gauti Pétursson.
----------------o----
Kosningar til þjóðþingsins
danska fóru fram í gær. Hafa
flokkar jafnaðarmanna og rót-
tækra vinstri manna unnið mjög
á. Jafnaðarmenn eru kosnir 55,
róttækir vinstri menn 20, vinstri
menn 44 og hægri menn 27.
Ritstjóri: Tryggvi þórhallsson.
Prentamiðjan Acta h/f. •
♦
I