Tíminn - 21.06.1924, Blaðsíða 2

98
T í M I N N
Alfa-
Laval
skilTÍndnr
reynast best.
Fantanir annast kaupfé
lög út um land, og
samv.íélaga.
Sappreiðar.
Sunnudaginn 13. júlí n. k. efnir Hestamannafélagið Pákur til
kappreiða í annað sinn á Skeiðvellinum við Elliðaár.
Kept verður á skeiði og stökki og verðlaun hin sömu og á síð-
ustu kappreiðunum; íiokksverðlaun — 15 krónur — veitast fljótasta
hestinum í hverjum flokki stökkhestanna.
Gera skal aðvart um hesta þá, sem reyna skal, formanni félags-
ins, Daníel Daníelssyni dyraverði stjórnarráðsins (sími 306), eigi síðar
en fimtudaginn 10. júlí kl. 12 á hádegi.
Lokaæfing verður föstudaginn 11. júlí og hefst á Skeiðvellinum á
miðaftni. Hestar og knapar sem keppa eiga, skulu þá vera þar svo
æfa megi hestana undir hlaupin og skipa þeim í flokka. Þeir hestar
einir geta fengið að keppa, sem koma á lokaæfingu og eru þá innrit-
aðir í flokkaskrá. Innritunargjald er 5 krónur.
Stjórnin.
Samband ísL
íslandsbankamálið.
Málið er ekki útkljáð.
Eins og svo oft áður, gerir Morg-
unblaðið Tímanum mikinn greiða
í gær. Blaðið rifjar upp afstöðu
Tímans og Framsóknarflokksins
til Islandsbankamálsins á Alþingi
1923. það minnir sérstaklega á þau
orð sem Tíminn sagði þá: „Málið
er útkljáð — en ekki nema í bili“.
þau orð standa enn óhögguð,
þótt viðhorfið sé nú um sínn ann-
að en var.
Stefna Framsóknarflokksins og
Tímans í íslandsbankamálinu var
og er og mun verða hin sama, sú:
að koma Islandsbanka að öllu und-
ir innlend yfin-áð, að kref jast þess
að íslandsbanka sé stjórnað fyrst
og fremst með hagsmuni íslands
fyrir augum.
Aðstaðan í Islandsbankamálinu á
Alþingi 1923 var sú:
að ísland hafi lagt margar
miljónir króna inn í bankann, mik-
inn hluta enska lánsins,
að landsmenn áttu auk þess
margar miljónir króna inni í bank-
anum,
að kunnugt var orðið að bank-
inn hafði orðið fyrir miklu tapi
undir stjórn hluthafanna,
að landið hafði, samkvæmt
kröfu Framsóknarflokksins, fengið
rétt til þess að skipa meirihluta
bankastjóranna, til þess að Jandið
gæti þannig ráðið stefnu bankans,
en,
að sá réttur hafði ekki verið not-
aður.
Tíminn hafði látlaust krafist
þess, að þessi mikilsverði réttur
yrði notaður, til þess að hagsmuna
landsins yrði gætt. það fékst ekki.
Menn voru settir í þessar stöður.
En það liggur í augum uppi hver
aðstaða þeirra manna er í slíku
starfi, sem geta gert ráð fyrir að
verða að fara á morgun. Enga
ákvörðun um framtíðina gátu þeir
tekið. Ekkert skipulag gátu þeir
sett um að tryggja hagsmuni lands
ins í bankanum.
Á Alþingi 1923 voru engar horf-
ur á að úr þessu yrði bætt og þetta
hafði verið dregið á annað ár.
þar sem landið átti þarna svo
geysimikilla hagsmuna að gæta,
þar sem sá réttur var ekki notað-
ur sem tryggingu veitti, taldi
Framsóknarflokkurinn það skyldu
sína að ná markinu með annari
leið, þeirri, að kjörnir fulltrúar Al-
þingis fremdu þá athugun, sem
skipuðum bankastjórjum var ætlað
að gera, en þeir fengu ekki að gera.
Um þetta stóð baráttan á Al-
þingi 1923. Framsóknarflokkurinn
fékk vilja sínum ekki framgengt.
Með þeim hætti var málið þá út-
kljáð — en ekki nema í bili.
Aveítu-
fræðíngurínn.
Skamt er síðan íslendingar eign-
uðust hlut, sem var nefndur fá-
gætu nafni hér á íandi. Hann var
kallaður „áveitufræðingur“. Að
óskoðuðu máli var það eigi ómerk-
ur atburður fyrir gróðrarríki
landsins og þótti sumum, sem hér
væri upphaf að nýjum og merki-
legum þætti í gróðrarsögunni hér
á landi. — þá hló hugur í brjósti
mörgum bónda, sem átti fúamýr-
ar og snöggslægjur á landi sínu, en
bjó við líkleg skilyrði til vatns-
ræktunar.
Misjafnar ástæður liggja til
þeirra vona, er menn gera sér
jafnan um nýmælin. Ástæðumar
fyrir þeim vonum, er sumir menn
gerðu sér um „áveitufræðinginn“,
voru ekki veigalitlar. Skulu þær
taldar hér.
Faðir „áveitufræðingsins“ var
Stefán sál. Stefánsson skólameist-
ari. Svo þjóðkunnur maður er
Stefán skólameistari, að óþarft má
telja að fjölyrða um hann hér. þó
Nú horfir málið öðruvísi við. Nú
hefir sá réttur loks verið notaður,
að skipa meirihluta bankastjórnar-
innar í Islandsbanka fulltrúum Is-
lands. Frá formlegri hlið er því nú
þannig fyrir séð, að ef réttilega er
á haldið kemst í framkvsen:d
krafa Fiamsóknarflokksins, að ís-
landsbankí sé undir íslenskuxn yf-
irráðum og honum sé stjórnað
fyrst og fremst með hagsmuni ís-
lands fyrir augum.
það eru liðnar fáar vikur síðaxx
þetta var gert. Alt er nú undir
komið framkomu þessara full'.rúa
íslands í bankanum.
Tíminn ætlar sér ekki að dæma
um 'starf þessara manna fyrir-
fram. En hann telur það skyldu
sína að hafa vakandi auga á því,
hvernig þeir gæta hagsmuna Is-
lands í bankanum.
Engin ástæða er til að efa það
fyrirfram, að þessir fulltrúar lands
ins í Islandsbanka beiti meirihluta-
valdi sínu til þess að stjóma bank-
anum með hagsmuni íslands eina
fyrir augum. Til þess verks munu
þeir fá fullan stuðning Framsókn-
arflokksins og Tímans.
Öll skrif Timans um Islands-
banka hafa að því hnigið að ná því
marki.
Málið er ekki útkljáð. En það er
á því stigi að fulltrúar landsins
eiga að fá svigrúm til að sýna,
hversu þeir gæta réttar landsins.
Og Tíminn gefur þeim það svig-
rúm að sínu leyti, og bíður róleg-
ur úrslitanna.
Og hvort sem sá sigur vinst nú,
eða síðar, sem Framsóknarflokkur-
inn og Tíminn hafa kept að í þessu
mikla hagsmunamáli íslands, þá
bíður Tíminn rólegur úrskurðar
sögunnar um það, hvoru megin
hann hafi staðið, íslands eða hinna
erlendu hluthafa, í máli þessu.
-----o----
Frá útlöndum.
þann 1. þ. m. hófust fastar dag-
legar flugferðir milli Kaupmanna-
hafnar og Kristjaníu. Gert er ráð
fyrir að vera um tíma á flugi.
Fargjaldið er 160 kr. Vélarnar
taka 2—3 farþega og 100 kíló af
pósti.
— I síðastliðnum mánuði stóð
lengi yfir afarhörð deila milli
verkamanna og námueigenda í
Ruhr-héraðinu á þýskalandi um
kaupgjaldið og vinnutímann. Voru
lengi 500 þús. menn atvinnulaus-
ir og áætlað að tapið væri um 9
miljónir gullmarka á dag.
— þýskur herforingi hefir ný-
lega í’itað grein um næstu styrjöld
og hefir vakið mikið umtal. Víg-
búnaður sé nú miklu meiri en var
er rétt að minnast þess, að Stefán
var einn af mestu gróðrarvinum
og gróðrarfrömuðum þessa lands,
og hann var það á fleiri vegu en
einn. Hann vann mjög merkilegt
vísindalegt afrek í gróðrarfræði
landsins (Flóra íslands). Hann var
bóndi, jarðabótamaður; — fóstraði
sjálfur og hlúði trjá- og blómgarði
kring um mentaheimili Norðlend-
inga. Hann var auk þessa einn af
snjöllustu kennurum, sem uppi hef
ir verið í landinu. Kærasta við-
fangsefni hans var gróðrarstarfið
í vísindum, í raungæfri fram-
kvæmd og í kenslu. þessvegna
unnu saman hugur hans og hönd
og þessvegna var sá þáttur í lífi
Stefáns samfeldur og sterkur og
afreksmikill, uns kraftar hans
þrutu. — Sælasti draumur hans
var sá, að landið héldi áfram að
gróa eftir hans dag. þessvegna
setti hann son sinn, Valtý, „áveitu-
fræðinginn", til þeirra menta, er
helst voru til þess fallnar, að gei*a
hann að verkamanni í þeim vín-
garði. — Hann horfði lengra fram
en til haustnótta æfi sinnar; hann
sá fram í nýtt vor og hann vildi
arfleiða þjóðina að nýjum gróðrar-
1913. þá voru 33/4 milj. manna
undir vopnum, nú 41/2- Komi til
stríðs, geti Frakkar með litlum
fyrirvara haft 3]/2 milj. manna
undir vopnum. Flughernaðurinn
muni verða margfalt meiri. Frakk-
ar einir eigi nú 1500 herflugvélar,
Englendingar 351 og leggi mikla
áherslu á að fjölga þeim. Stærstu
herflugvélarnar frönsku geti flutt
10 smálestir og megi fara nærri
um hverskonar varningur það
verði, sem þær flytji yfir á þýska-
land í næstu styrjöld. En mesta
breytingin síðan í síðustu styrjöld
séu framfarirnar um að búa til
eiturgas til hemaðar. Hafi Ame-
ríkumanni einum tekist að búa til
afskaplega sterkt eiturgas. Væri
12 stórum gassprengjum slíkum
varpað úr lofti t. d. yfir Berlín eða
Chicagó, myndu þær drepa alt
kvikt í borgunum á örstuttum
tíma. Hvergi væru menn óhultir.
Sé ekki að efa, að næsta styrjöld
muni fyrst og fremst koma niður
á öllum almenningi í stórborgun-
frömuði, sem héldi fram starfinu
og bryti nýjar leiðir.
Og árangurinn af þessari síðustu
viðleitni varð sá, að þjóðin eignað-
ist „áveitufræðing“, sem hafði, að
því er ætla má, fengið sjög sæmi-
lega mentun í ræktunarmálum og
lagt sig sérstaklega eftir áveitum.
Og hóf hann starf sitt í samræmi
við uppeldi sitt og mentun.
Á þessum ástæðum voru reistar
vonir þær, er menn gerðu sér um
Valtý. öll atvik og ytri ástæður
bentu til þess, að einhvers góðs
mætti vænta af honum í þessum
málum. Á þessu meðal annars var
reist sókn samvinnublaðanna á
hendur ríkisstjórninni um að fela
Búnaðarfélagi íslands Flóaáveit-
una. I þessum efnum var raunar
reiknað hárrétt, eftir því sem séð
varð. Hitt var ekki tiltækilegt rann
sóknarefni, að í skapgerð manns-
ins skorti þann þátt, er síst mátti
bresta. Slíkur úrskurður hlaut að
fást aðeins með reynslu, enda er
hann nú fenginn.
Nú hefir Valtýr gert alt í senn:
brugðist vonum föður síns, afneit-
að uppeldi sínu, óvirt lærdóm sinn,
gerst liðhlaupi og snúist til lið-
um og verði þannig óendanlega
miklu mannskæðari en nokkur
styrjöld, sem áður hefir verið háð
í heiminum. — Svo mörg eru orð
þessa þýska herforingja. Vísinda-
menn í þessum fræðum hafa tekið
til máls út af ummælum þessum.
Telja að vísu sumt ofmælt, en vilj a
þó alls ekki gera lítið úr hinum
ógurlegu áhrifum eiturgassins,
yrði því beitt. Og hver efast um að
svo verði, kæmi til nýrrar styrjald-
ar?
— Um miðjan síðastliðinn mán-
uð barst fregn frá Ameríku um
það, að fundið sé þar nýtt lyf við
lungnabólgu. Er talið að það muni
minka dánartölu úr þeim sjúkdómi
um 50%. Merkir amerískir læknar
staðfesta þessa fregn.
— Lloyd George ritar grein
í heimsblöðin um fjárlagafrum-
varp j afnaðarmannastjórnarinnar
ensku. Segir að í því sé ekki vott-
ui af jafnaðarmensku. þvert á
móti styrki það núverandi þjóð-
skipulag. Hann bætir því við, að
veislu við þann fjölmenna flokk í
landinu, sem ofsækir þann stjórn-
málaflokk, er skilur til fulls gildi
landbúnaðarins og sveitamenning-
arinnar fyrir þjóðmenningu lands-
ins og berst af alefli til þess að
verja hvorttveggja falli. þannig er
hann nú af sínum litlu kröftum tek
inn að ofsækja þann flokk í land-
inu, sem berst sérstaklega fyrir
áhugamálum föður hans.
Ástæðulaust er nú að gera sér
frekari vonir um framfarir í gróðri
landsins af völdum Valtýs. I stað
þess að eiga sinn þátj; í að þoka
áveitumálunum í betra horf, er
hann nú tekinn að veita bleki yfir
handrit Mbl. Uppskeran er hinar
alkunnu „Val-týsfjólur“. það hlýt-
ur að vera mjög undarlega sam-
sett útgáfufélag, sem telur eftir-
sóknarvert, að hafa við ritstjórn á
blaði sínu slíkan barra, sem Val-
týr reynist við skriftirnar. Ávinn-
ingurinn sá, að upp er tekinn í
Mbl. „Marðar“-ritháttur, er senni-
lega nokkurs virði í augum eig-
endanna, sem eru sérstaklega
hneigðir til „skítkasts“, að dómi
p. G. En ekki er líklegt, að hin al-
menna undrun, háð og meðaumk-
þetta sé mjög gleðilegur viðburð-
ur og sýni einn hinn besta eigin-
leika hinnar ensku þjóðar. Eng-
lendingurinn geri það að vísu að
ala draumóra í brjósti, en þegar
hann fái ábyrgðina, þá séu draum-
óramir farnir, þá beiti hann sjer
rólegur fyrir vagninn og haldi
áfram beint eftir veginum.
— Út af hækkun sykurtollsins
á Englandi getur Lloyd George
þess í sömu grein, að um miðja 18.
öld hafi sykurnotkunin þar í landi
verið 1 pund á ári á mann, en nú
sé hún 72 pund.
— Utanríkisráðherra Dana flutti
ræðu um leið og hann lagði Græn-
landssamninginn fyrir þingið, og
fórust meðal annars orð á þessa
leið: Er stjórnin nú mælir með
staðfesting þessa samnings um
Grænland, ber fyrst og fremst að
skoða það sem merkan þátt í til-
raununum að halda við þeirri góðu
samvinnu milli Norðurlanda, sem
hefir haft svo mikla þýðingu und-
anfarið. þung ábyrgð hvílir á
þeim, sem í því efni reynist þránd-
ur í Götu. Sambúðin milli Norður-
landaþjóðanna hefir hingað til ver-
ið til fyrirmyndar. Heimurimi hef-
ir fengið að sjá hvernig þessum
þjóðum tókst að greiða úr alvar-
legum málum, sem risu þeirra í
milli. Með samvinnunni hafa þess-
ar þjóðir lagt hornsteinana í frið-
arhús og þessi stjórn ætlar, eins og
forverar hennar, að leitast við að
gæta þess, sem gert hefir verið og
bæta við ef unt væri. Við álítum að
þessi samningur sé spor í áttina.
Við álítum að yfirstjórnarréttur
Danmerkur yfir Grænlandi sé svo
tvímælalaus, að við getum vel á því
praktiska sviði orðið við óskum
norskra sjómanna. Við erum vin-
veittir norsku þjóðinni, það gladdi
okkur að heyra þau friðvænlegu
orð, sem forsætisráðherra Noregs
hefir látið falla nýlega, og svörum
í sama tón. En við leggjum áherslu
á, að þó að við Danir yfirleitt séum
gætnir og hægfara, þá munum við
ávalt, er á herðir, gæta þess, sem
danskt er og á að vera danskt, með
fylsta hugrekki, úthaldi og ár-
vekni. I því efni má vera, að sú
alda, sem nú er risin gegn Græn-
landssamningnum, fái sína þýð-
ingu, ef það tækist að vekja meiri
áhuga fyrir Grænlandi í framtíð-
inni en hingað til hefir verið, til
þess að glæða og styrkja það sem
unnið hefir verið fyrir Grænland af
Danmerkur hálfu. Samningurinn,
sem hér liggur fyrir, er ekki full-
kominn, en hann er nothæfur,
hann er það eina, sem samkomulag
næst um nú, hann er líklegur til að
binda enda á erfiðleika, sem risið
hafa þessara landa í milli, sem um
aldir hafa verið saman knýtt nán-
um böndum. Jeg læt þess ennfrem-
ui getið, að ívilnanir þær, sem
un yfir skrifunum í Mbl. nú dag-
lega geti verið eigendunum til
ánægju, nema þeir séu á því vits-
munastigi, að þeim hæfi best fá-
fræði og barraskapur nýju „rit-
stjóranna“.
Nú þegar á unga aldri er Valtýr
tekinn að ganga aftur á bak ofan
í moldina. Áhugamál föður síns
treður hann undir fótum. Eigi get-
ur komið til mála, að sjá eftir slík-
um manni. Brestirnir í fari hans
hlutu að leiða til slíkra brigða fyr
eða seinna. Hann hlaut að hverfa
til síns heima. Gróðrardís landsins
þarfnast í baráttunni veigameiri
manna, þolbetri, gáfaðri og fórn-
fúsari. Hér eftir verður ganga
Valtýs auraleit í „skúmaskotun-
um“. Hann verður talinn að mann-
gildi til móts við Árna frá Höfða-
hólum, en miklu vitgrennri. —
Ekki fer hjá því, að dómur um
slíkan mann verði svipaður dómi
Hafliða Mássonar um frænda hans,
Má Bergþórsson, er hann taldi
„lengi hafa verið mikinn ónytjung
og kallaði slíka menn helst mega
heita frændaskömm“.
Aðkomumaður.
----o~---