Tíminn - 26.07.1924, Blaðsíða 1

(Sjaíbferi
og afgrci&slur’aður Cimans. tr
Sigurgeir £ r i f> r t f s f o n,
Samban&sljúsinu, Se'Yffatnf.
2^.figteifcsía
Cfmaní er i Sambanösíjústnu.
®ptn öaglega 9—f2 f. lj.
Simi 49«.
VIII. ár.
Reykjayík 26. júlí 1924
30. blafi
Hér með tilkynnist vinum og vandamönnum, að sonur okkar
Jón andaðist að heimili okkar Geithálsi í Mosfellssveit aðfara-
nótt 20. júlí.
Solveig Pálsdóttir
Þórlákur Jónsson
föeaiý
ELEPHANT
CIG ARETTES _
Mest reyktar. Pást allsstaðar.
Smásoluverð 60 aura pakkinn.
THOMAS BEÁR & SONS, LTD.,
^ ^ ^ LONDON.^ ^ ^ ^
v
I
♦
♦
♦
♦
Utan úrheimi.
Osló.
pessa síðustu daga hefir Stór-
þingið norska samþykt að breyta
nafni höfuðborgarinnar 1 Noregi.
Nú skal hún ekki lengur kend við
líristján 4., hinn athafnamikla
Danakonung, eins og gert hefir
verið í síðustu þrjár aldirnar. Hún
á framvegis að bera hið forna heiti
Osló. Skiftin koma til íramkvæmda
um næstu áramót.
Breytingin hefir ekki gengið
stríðlaust. íhaldsflokkurinn norski,
sem á sínar megim-ætur í efnaðn
stéttum Kristjaníu, hefir barist
með öllu afli á móti breytingunni,
með fáum undantekningum. Með-
an sambandið var vio Svía, studdi
þessi sami flokkur útlenda valdið
meðan fært var. Og nú berjast þeir
fyrir Kristjaníu-nafninu, af því
það er þó danskt og minnir á út -
lenda valdið. Alveg hliðstætt þessu
hefir það verið á íslandi. Sama fólk
ið, sem vildi hnýta Island sem fast
ast við Danmörku, meðan sú deila
stóð, hefir síðan landið varð sjálf-
stætt unnið í félagi við erlenda
afturhaldsmenn, sem lagt hafa fá
fram til að efla vald sitt í landinu.
En barátta afturhaldsmannanna
norsku hefir orðið vonlaus í þessu
efni. Norska þjóðin vill vera sjálf-
stæð, vill tengja nútíðina við forn-
öldina, þegar Noregur var frjálst
og sterkt land. Nafnskiftin á höf-
uðborg Noregs eru merkileg að því
einu leyti, að þau eru áberandi
þáttur í þessari leit norsku þjóðar-
innar, að má af þjóðinni merkin
um það, að hún hefir í nokkuv
hundruð ár verið kúguð undir-
lægja annarar þjóðar.
Málbarátta Norðmanna öll í
heild sinni er uppreist móti menn-
ingarvaldi annarar þjóðar yfir land
iou. Erlenda málið hefir náð fyrst
til bæjanna, til efnaðri stéttanna
þar. Norskan hélst lengur við hjá
þeim umkomulitlu í bæjunum, en
einkum þó í bygðunum, og best
lengst frá bæjunum. Nú hafa allar
þessar bygðir látið til sín heyra
aftur. Sveitafólkið heldur áfram
að tala sitt mál. tír hverri bygð
kemur lítill lækur hins lifandi orðs.
þeir sameinast. það er norskan,
bændamálið, bygðamálið, sem nú
keppir við bæjamálið hálferlenda,
sem þrengt var upp á landið á nið-
urlægingartímanum.
Bygðamálið sigrar fet fyrir fet.
Hinar margvíslegu mállýskur ein-
stakra bygða bráðna saman og á
hinn bóginn verða bæirnir fyrir
beinum og óbeinum áhrifum. Ósló
er merkilegur áfangi. Eftir 2—3
kynslóðir verður komin á festa í
málinu. Sveitin og bæirnir hafa
mæst á miðri leið og myndaö
norskt þjóðmál, hliðstætt sænsku
og dönsku.
í augum Islendinga er ef til vill
varla nægileg ástæða fyrir norsku
þjóðina, einkum bændurna, til að
leggj a út í svo harða og langa deilu
til að fá aðeins málamiðlun í sig-
urlaun. íslendingum hættir til að
spyrja: „Hví taka norsku mál-
mennirnir ekki skrefið fult út og
læra íslenskuna, norrænuna, sem
við höfum geymt?“ En það stökk
er of erfitt. Islenskan er framandi
mál fyrir alla Norðmenn. þeirra
rnál skapast úr þeim margvíslegu
afbrigðum, sem nú eru töluð í land-
rnu sjálfu.
En baráttuna leggja Norðmenn
glaðir út í, þó hún sé löng og hörð,
til að hreinsa það sem unt er af
erlendum áhrifum úr málinu og
þjóðlífinu. það er manndómstil-
finning norsku þjóðarmnar, sem
knýr hana til að breyta höfuðborg-
arnafninu. Aðeins leyfarnar af
hinu þunga, blinda, óþjóðlega
íhaldi halda fast við tákn erlendu
yfirráðanna. **
--0---
Kælískipíð.
Senn eru liðnir fjórir mánuðir
síðan báðar deildir Alþingis lögðu
fyrir landsstjórnina að skipa milli-
þinganefnd sem átti að rannsaka
verkefnin fyrir kæliskip hér á
iandi og hvort það gæti borið sig,
að beitast fyrir almennri fjársöfn-
un til þess, og undirbúa málið 1
heild sinni fyrir næsta Alþingi.
Meir en þriðjungur þess tíma er
liðinn sem nefndin hafði til um-
ráða til starfa til næsta Alþingis
en landsstjórnin hefir enn látið
undir höfuð leggjast að skipa,
nefndina.
Fjóra nefndarmenn átti að skipa
eftir tillögum Búnaðarfélags Is-
lands, Sambandsins, Verslunar-
ráðsins og Fiskifélagsins, en stjórn
in skipar formann nefndarinnar.
Búnaðarfélagið og Sambandið
hafa tilnefnt menn af sinni hálfu
þó eru engin skeyti komin frá
landsstjórninni um málið. Enginn
veit til að landsstjórnin hafi skip-
að formanninn, a. m. k. hefir ekk-
ert heyrst frá honum.
Kæliskipsmálið er langþýðingar-
mesta málið sem nú er á dagskrá
fyrir íslenska bændur. Framundan
eru þar möguleikar um að bæta
stórkostlega verð á aðalfram-
leiðsluvöru þeirra. Upplýsingai
þær, sem Jón Árnason fram-
kvæmdastjóri Sambandsins birti
nýlega hér í blaðinu um sölumögu-
leika á kældu og frystu kjöti.
benda sterklega í áttina.
Hvemig stendur á því, að nefnd -
in skuli ekki vera skipuð, þegar Al-
þingi hefir skipað að gera það:
þegar starfi á að vera lokið fyrir
næsta þing og meir en þriðjungur
tímans er liðinn og þegar vitan-
legt er um hversu stórkostlega
mikið hagsmunamál er að ræða
fyrir bændur landsins?
það stóð ekki á því hjá Ihalds
stjórn og íhaldsflokki að varpa 4
þjóðina stórkostlega hækkuðum
verðtolli, sem eykur dýrtíðina í
landinu stórkostlega. það er
margra manna mál að ekki hefði
staðið á framkvæmdum Ihalds-
stjórnarinnar, hefði verið um að
ræða hagsmunamál kaupmanna
eða stóreignamanna í bæjunum.
Bændastéttin íslenska á ‘ fulla
kröfu á hendur landsstjórninni að
hún drægi ekki von úr viti að
framkvæma þær ákvarðanir Al-
þingis, sem varða framtíð land-
búnaðarins.
Erfið eru þau kjör, sem íslsnsk-
ir bændur eiga við að búa. Bætt
meðferð afurðanna, nýr og bættur
markaður fyrir aðalframleiðslu -
vöruna, er vitanlega merkasta spor
ið sem hægt er að stíga um að
bæta afkomu bændanna. það er
undirstaðan undir öðrum framför-
um landbúnaðarins.
Líkurnar eru miklar um góðan
árangur ef við getum eignast kæli-
skip. Sambandið hefir gert tilraun-
ir sem hafa hepnast ágætlega og
málið er yfirleitt mjög vel undir-
búið af þess hálfu.
Kæliskipsmáliö er nú, er kjöt-
tollsmálið er til lykta leitt, lang-
mesta áhugamál bændanna.
það er með öllu óþolandi að
landsstjórnin dregur málið svo
óhæfilega og styttir þannig dýr-
mætan starfstíma nefndarinnar.
Ekkert getur verið því til fyrir-
stöðu að nefndin sé skipuð og takl
til starfa þegar í stað.
Einhuga munu íslenskir bændur
átelja hinn óhæfilega drátt sem
orðinn er og kref jast þess að nefnd
in sé skipuð þegar í stað.
----0-----
iirir á mmmií
Ihaldsflokkurinn gefur út blað á
Isafirði sem heitir „Vesturland“.
I blaði þessu hafa undanfarið birst
ein greinin af annari með mögnuð-
um árásum á Landsbanka Islands
og stjórn hans. Eru greinar þessat
nafnlausar flestar, en orðakg og
hrottaskapur minnir helst á Pál
frá þverá. þó verður hann ekki tai-
inn höfundur greinarinnar. Banka-
stjórum Landsbankans eru bornar
á brýn allskonar vammir og
skammir, sem vitanlega eiga ekki
við minstu rök að styðjast og yfir-
leitt eru greinar þessar þannig
orðaðar og svo gersamlega órök-
studdar, að enginn tekur mark á
þeim.
En annað er athugavert í máli
þessu. íhaldsflokkurinn ber ábyrgð
á málgagni þessu og landsstjórnin
er flokksstjórn Ihaldsins.
Sú spurning hlýtur því að vaknu
l'já mörgum hugsandi mönnum:
Er það landsstjórnin og íhalds
flokkurinn sem stendur á bak við
þessar hrottalegu og lúalegu árás-
ir þessa málgagns á Landsbank-
ann, einu allsherjar peningastofn
unina, sem er eign landsins? Eru
þessar Páls á þverá-legu árásir á
Landsbankann fyrirboði einhverr-
ar herferðar, sem landsstjóm og
íhald ætlar að hef ja á Landsbank-
ann?
Er enn frekari ástæða til a'ð
spyrja þessa af ástæðum, sem enn
verða nefndar.
Bersýnilegt er a. m. k. um eitt
aðaltilefnið til þessara árása Vest-
urlands á Landsbankann.
það er alkunnugt að Jón A. Jóns-
son alþingismaður var útibússtjóri
Landsbankans á ísafirði og lét af
því starfi á síðastliðnu ári.
Nú sýna tveir síðustu ársreikn-
ingar Landsbankans að útibúinu á
ísafirði hefir Jón stjórnað þannig
að Landsbankastjómin hefir orðið
að afskrifa þar sem algerlega tap-
að fé meir en eina miljóna króna.
Vitanlega setja menn þessa tvo
atburði í samband hvorn við ann-
an, burtför Jóns frá útbúinu og
þetta geysimikla tap þess. Og það
er bert að a. m. k. eitt aðaltilefn-
ið til árása Vesturlands á Lands-
bankans er einmitt þetta. það er
gremjan yfir því, að stjórnsemi
Jóns á útibúinu verði þannig þjóð-
kunn.
En Jón A. Jónsson er, eins og
kunnugt er, einn helsti stólpi
Ihaldsins á Vesturlandi og hann ec
einn af helstu aðstandendum blaðs-
ins „Vesturland“. Óhugsandi er
annað en að þessar árásir á Lands-
bankann séu gerðar í meiri eða
minni samvinnu við hann og með
hans fylstu vitund.
Fer þá að höggva enn nær Ihald-
inu og íhaldsstjórninni.
Er þessi hlið málsins næsta al-
varleg. það er óhugsandi fyrir
landsstjórnina að liggja undi':
þeim grun, sem óhjákvæmilega
hlýtur á hana að falla, að hún
standi á bak við þessar hrottalegu
árásir. Hún verður að segja sér ai'-
hendis þetta málgagn og Jón þenn-
an. Islenska þjóðin ber fylsta
traust til Landsbankans og stjórn-
ar hans og þolir ekki svo lúalegar
og rakalausar árásir sem þessar.
Verður ekki til minna ætlast af
landsstjórninni, en að hún hafi
gætur á að þessir varðhundar henn
ar gelti ekki að nytsömustu stofn-
un og þjónum landsins, og það
á þeim tímum er stjórninni á að
vera sérstaklega skylt að vernda
þessa stofnun.
----o----
ITanræksla.
Hinn 22. mars síðastliðinn sam-
þykti neðri deild Alþingis í einu
hljóði eftirfarandi þingsályktun:
„Neðri deild Alþingis ályktar að
skora á ríkisstjórnina að gefa nú
þegar út reglugerð samkv. heim-
ild í lögum nr. 10, 18. maí 1920,
um eftirlit með útlendingum, þar
sem girt sé fyrir, að útlendingar
geti leitað sér atvinnu hér á landi
meðan atvinnuvegirnir fullnægja
ekki atvinnuþörf landsmanna“.
þessi reglugerð hefir ekki verið
gefin út enn. Landsstjórnin hefir
algerlega látið undir höfuð leggj-
ast að framkvæma skýlausa skipun
Alþingis.
Afleiðingamar eru komnar í
ljós. Útlendingar sem síldveiði
reka við Norðurland, hafa flutt
hingað 50 útlenda verkamenn.
Hinsvegar er það talið fullvíst, að
margir innlendir menn, sem komn-
ir eru norður þangað í atvinnuleit,
muni enga atvinnu fá.
Er hér um svo vítaverða van-
rækslu landsstjórnarinnar að ræða
að ekki má liggja í þagnargildi.
Miklu erfiðara er nú, þegar
menn þessir eru hingað komnir, að
vísa þeim úr landi. Ályktun neðri
deildar var vitanlega fyrst og
fremst samþykt vegna síldveið-
anna. Gamli málshátturinn er í
fullu gildi, að of seint er að byrgja
brunninn er barnið er dottið ofan í
hann.
Að vísu er nú alveg einstakt góð-
æri til sjávarins. En því aðeins not-
ast af því að landsins eigin börn
fái að sitja að þeirri atvinnu.
Vanræksla landsstjórnarinnar i
þessu efni er með öllu óafsakan-
leg. Ekkert annað en beinn trassa-
skapur veldur og jafnframt fyrir-
litning fyrir Alþingi.
Af slíkum atvikum má marka,
meðal annars, hversu landsstjórn-
inni muni vera ríkt í huga að gæta
hagsmuna landsmanna.
þó að svo sé, að kaupmenn og
stóreignamenn standi á lands ■
stjórninni, er það með öllu ófyrir-
gefanlegt, að hún vanrækir svo að
gæta hagsmuna þeirra, sem eru
minni máttar.
----0----
Ásgeir Ásgeirsson, þm. Vestur-
Isfirðinga, hélt leiðarþing í kjör-
dæmi sínu um miðbik þessa mán-
aðar. Hélt hann fund í hverjum
hreppi og voru allir vel sóttir.
Komu hvergi fram neinar aðfinsl-
ur, en margir lýstu yfir ánægju
sinni yfir því, hvernig þingmaður-
inn hefði farið með umboð sitt.
Eru Vestfirðingar einkum þakklát-
ir fyrir það, að þing og stjórn hef-
ir betur sint strandvarnaþörf
þeirra en áður hefir átt sér stað.
Virðist hin innlenda gæsla duga vel
cg eru menn öruggir um, að tog-
arar spilli ekki veiðinni í sumar. —
Grasbrestur er víðast mjög tilfinn-
anlegur vegna vorkulda og þurka.
Tún víða kalin og brunnin. I ön-
undarfirði er byrjuð gráðaostagerð
í stærri stíl en áður hefir verið
hér á landi. Taka flestir bændur
þátt í fyrirtækinu, sem rekið er
með samvinnusniði, og gera menn
sér góðar vonir um árangurinn.
Mikilvirkur er Finnur prófessor
Jónsson enn um útgáfu merkra
fornra heimildarrita íslenskra. Af
hálfu Árna Magnússonar néfndar-
innar hefir hann nýlega gefið út
handrit af Snorra Eddu, sem áð-
ur hefir ekki verið prentað, en
handrit þetta er í Árnasafni og
nefnt þar Codex Wormianus. Var
það lengi í eign ættar Guðbrands
biskups, mun Jón Sigmundsson
móðurfaðir Guðbrands hafa átt
það, Guðbrandur hefir síðar átt
sjálfur og loks síra Arngrímur
lærði á Mel og frá honum fékk Ole
Worm handritið 1628. Telur Finn
ur handritið fyrir margra hluta
sakir merkilegt. — þá hefir Finn-
ur nýlega skrifað ritgerð um tíma-
talið á 9. og 10. öld, einkum við-
víkjandi söguviðburðum í Noregi.
Hafa ýmsir fræðimenn haldið því
fram, að tímatalið væri rangt í
söguritum Islendinga, en Finnur
leiðir að því þungvæg rök, að það
muni vera rétt.
x
■o-