Tíminn - 26.07.1924, Blaðsíða 2

116
T I M I N N
Sappre£Sar«
Sunnudaginn 17. ágúst n. k. efnir Hestamannafélagið Pákur til
kappreiða í þriðja sinn á Skeiðvellinum við Elliðaár.
Kept verður á skeiði og stökki og verðlaun hin sömu og á síð-
ustu kappreiðunum; flokksverðlaun — 15 krónur — veitast fijótasta
hestinum í hverjum flokki stökkhestanna.
Gera skal aðvart um hesta þá, sem reyna skal, formanni félags-
ins, Daníel Daníelssyni dyraverði stjórnarráðsins (sími 306), eigi síðar
en fimtudaginn 14. ágúst kl. 12 á hádegi.
Lokaæfing verður föstudaginn 15. ágúst og hefst á Skeiðvellinum
á miðaftni. Hestar og knapar sem keppa eiga, skulu þá vera þar svo
æfa megi hestana undir hlaupin og skipa þeim í flokka. Þeir hestar
einir geta fengið að keppa, sem koma á lokaæfingu og eru þá innrit-
aðir í flokkaskrá. Innritunargjald er 5 krónur.
Stjórnin.
ITerslunarskóli
Xsla,nds.
Inntökuskilyrðin eru þau sömu og áður:
1. Að þekkja orðflokkana og reglulegar beygingar í íslensku. Kunn-
átta í að skrifa móðurmál sitt stórlýtalítið.
2. Að hafa lesið í dönsku einhverja lestrarbókina: Jóns Þórarinsson-
ar eða Þorleifs og Bjarna, eða Steingríms eða Jóns Ófeigssonar.
3. Að hafa lesið 50 fyrstu kaflana í Geirsbók, eða sem því svarar í
öðru.
í öllum málunum er heimtað, að nemandi þekki orðflokka,
beygingar og kennimyndir (og kyn).
4. Að kunna 4 höfuðgreinar (saml., frádrátt, margföldun og deiling)
í heilum tölum og brotum (og tugabrot).
5. Gott siðferði.
6. 16 ára aldur (minst).
Umsóknir um upptöku eiga að vera skriflegar og sendast undir-
rituðum skólastjóra eða formanni skólanefndar, herra Sighvati justits-
ráði Bjarnasyni.
Reykjavík, 20. júlí 1924.
Jón Sívertsen.
Ritstyrkurínn
til próf. Sigurðar NordaL
(Á síðasta þingi báru þeir Jak. M.
og Á. Á. íram till. til pingsályktunar
um aö íeia nkisstjórninni að reyna að
koma í veg fyrir að Sigurður Nordal,
prófessor í islenskri bókmentasögu við
Háskóla íslands, fœii aí landi burt
Var till. ekki útrædd, en i fjáriög var
settur sérstakur ritstyrkur bundinn
við naín S. N., sem bar að skoða sem
tilmæii Aiþingis til próf. S. N. um að
hverfa ekki úr embætti sinu. Hefir
próf. S. N. siðan hafnað kennarastöðu
jþeirri við Háskóiann i Kiistjaniu, er
honum stóð til boða, og má það vera
gleðielni öilum er unna ísienskum
bókmentum og menning. Fer hér á
eftir ræða Ásgeirs Ásgeirssonar, þm.
V.-ísf., fyrir þingsáltill.).
jþað er mála sannast, að við Is-
iendingar eigum um þessar munctir
örðug viðskifti við í'rændur vora
Norðmenn. Við viljum fúsir selja
þeim kjöt, en þeir leggja á það svo
háa tolla, að nærri stappar að-
flutningsbanni. 1 stað þess að
þiggja kjötið ótoilað, þá sækja
þeir nú fast að fá til sín þann
manninn frá Háskóla íslands, sem
íslensk menning má síst xnissa.
Nú myndi það Alþingi, er nú sit-
ur, vinna þarft verk og vera lengi
í minnum haft, ef því tækist að
snúa þessu við, þannig að íslensk
menning fái að njóta próf. Sig.
Nordals, en Norðmenn taki hins-
vegar við kjötinu tollaust.
það er raunar satt, að vér lif-
um á hinum örðugustu tímum.
Hagurlandsins er bágborinn og það
verður að spara í öllum greinum.
En aldrei er brýnni þörf á að gera
réttan greinarmun góðs og ills en
á slíkum tímum. það getur aldrei
verið nein viðreisn í því fólgin að
spara jafnt gott og ilt, þarft og
óþarft. Viðleitni þings og þjóðar á
að stefna í þá átt að spara það,
sem vér megum án vera, en halda
á hinn bógixm sem fastast í alt
það, sem menning vor og þjóðlíf
ekki má án vera. þar sem ónýtir
mexm sitja í þörfum embættum
verður að hreinsa til og setja aðra
í staðinn. þar sem þarfir rnexm
sitja í óþörfum embættum verður
að flytja þá þangað, sem þeir
njóta sín betur og þjóðin þeirra.
En þar sem ágætir menn sitja í
virðulegum stöðum, þá má vinna
mikið til að halda þeim. í því er
viðreisnin ekki síst fólgin. það er
lítilmannleg sparsemi í því að
flytja út okkar bestu menn til að
losna við að gjalda þeim kaup, Og
þó þjóðamauðsyn sé að vanda sem
Úr ferðalagí.
Um Sólheima.
„Loðmundur hinn gamli nam
land milli Hafursár og Súlulækjar,
þar er nú kallað Jölulsá á Sólheima-
sandi og skilur hún landsfjórð-
unga. Loðmundur bjó í Loðmund-
arhvammi og kaflaði þar Sól-
heima“.
Svo farast orð Styrmi fróða í
Landnámu hans. Enginn hefir
fegra nafn valið bústað sínum en
Loðmundur gamli. En nafnið
mætti vel eiga við um öll héruð
sunnan Eyjafjalla og Mýrdals-
jökla, Eyjafjallasveit og Mýrdal.
þar eru sannkallaðir Sólheimar á
íslenskan mælikvarða. þar em
syðstu sveitir landsins; himinháir
jöklamir skýla fyrir norðanvind-
um, undirlendið mikið og alveg
sérstaklega frjósamt, túnstæðin
óþrjótandi, og jökulámar, stórar
og smáar, frjóvga engjar svo víð-
lendar, að hvergi hefi eg séð víð-
lendari og grösugri.
Skógiim vantar einan til þess að
þarna sé öll sú fegurð saman-
komin á einn stað, sem prýðir ís-
lenska náttúnx. En ömefni sanna
að nógur var þama skógurinn til
foma. það var því ekki að undra
þótt landnemunum litist þama vel
best alla útflutta vöru, þá skýtur
svo skökku við um vöruna og
mannfólkið, að þar sem eingöngu
eru gerðar ráðstafanir til að
hindra útflutning lélegrar vöru en
ekki góðrar, þá er engu síður
nauðsynlegt, að hindra útflutning
hinna ágætustu maxma en láta aft-
ur á móti ónytjungana fala.
það er að vísu svo, að sómi er
að því að eiga ágæta fulltrúa í
öðrum löndum. En þó er það eng-
inn heiður að láta taka af oss þá
menn, sem menning okkar má síst
án vera. Og hvað sem öllu umtali
erlendis líður, þá verður það jafn-
an vor mesti heiður að hér þróist
göfugt og glæsilegt þjóðlíf heima
fyrir. Gott umtal á aldrei að kaupa
hvorki með fé né útflutningi fólks.
Ef þjóðlíf vort er sjálílýsandi, þá
auglýsir það sig sjálft. þá leita
hingað góðir gestir sem bera út
hróður vorn meðal annara þjóða.
þá þarf engu að kosta til að aug-
lýsa menning vora og fullveldi er-
lendis.
það er almannarómur að það
verði að leggja niður embætti próf.
Sig. Nordal um stundarsakir, ef
hann hverfur af landi og er þá ís-
lenskum fræðum við Háskólann
hætta búin. 1 frv. til laga um breyt
ing á háskólalögznum, sem hv. 1.
þm. Reykv. (J. þ.) ber fram,er svo
fyrir mælt að embætti þetta skuli
einungis veita þá er td fást menn,
sem að dómi Háskólaráðsins eru
sérstaklega vel hæfir. 1 þessu
ákvæði lýsir sér réttur skilningur
á því að þeir hæfileikar eru fágæt-
ir, sem gera embætti þetta nokk-
urs virði. Sé það illa skipað verður
það ónýtt, en vel skipað er það eitt
hið gagnlegasta og virðulegasta
embætti þjóðarinnar. Um þetta
býst eg við að allir geti verið sam-
mála. En þá hljóta menn og að
vera sammála um hitt, að ekki
megi með nokkru móti sleppa
ágætum manni, þegar hans er
kostur. Próf. S. N. fyllir betur sæti
sitt en venja er til um menn í and-
legum embættum. Eg treysti hon-
um betur en nokkrum öðrum nú-
lifandi Islendingi til þess að blása
lífsanda í duft sögunnar, og veita
hlýjum straumum erlendrar menn-
ingar úr suðri og austri upp að
ströndum vorum. Eg skal ekki
draga dul á það, að við, sem stönd-
um að þessari till. erum þess full-
vissir, að próf. S. N. verði oddviti
íslenskra bókmenta á næstu árum
ef við fáum að njóta hans. það er
því ekki hann einn, sem við ótt-
umst að missa heldur einnig áhrif
hans á unga rithöfunda og bók-
mentir þjóðarinnar um næstu ára-
á sig og veldu fögur nöfnin. Gott
mannval sótti og á þessar slóðir
til forna. Eru þaðan komnar stór-
ar ættir hinna bestu manna:
Oddaverjar í beinan karllegg og
þorlákur biskup. En um siða-
skiftin bjó í Stóra-Dal undir Ey-
jafjöllum dóttir Hólabiskupsins
og píslarvottarins, fyrir trú sína
og landsréttindi, og er frá henni
komið viðlíka hraust kyn og merki-
legt á Suðurlandi sem af systkin-
um hennar á Norðurlandi. —
Á hraðri ferð fór eg um þessar
sveitir í fyrsta sinn um síðustu
helgi. Eg hitti á afbragðs veður
og sláttur var rétt að byrja, svo
alt var í sínum mesta blóma. Eg
hefi ferðast um mikinn hluta
landsins og eg kveð hiklaust upp
þann dóm að að öllu samanlögðu
eru þessar sveitir fegurstu og far-
sælustu sveitir landsins sem eg
hefi séð.
Pólitisk forvitnisferð.
Ekki var það einungis af því að
mig langaði til að sjá héröðin að
eg fór þessa ferð. Mig langaði
einkum til að kynnast eilítið bænd-
unum í Vestur-Skaftafellssýslu,
sem við síðustu kosningar höfn-
uðu einhverjum mesta bændaskör-
ungi og framkvæmdamanni, Lár-
usi Helgasyni, en kusu í hans stað
mann sem algjörlega er maður
tugi. Til þess getum við ekki vit-
að. þá mundu minka vonirnar um
að nú hefjist aftur „hinn stóri
stíll í íslenskum bókmentum" eins
og dr. Helgi Péturs segir um „Ný-
al“ sinn — ekki að ástæðuIausu.Við
vitum vel að það er til mikils
mælst að veittur sé ríflegur rit-
höfundar styrkur nú á þessum
tímum, þegar sýna þarf á flestum
sviðum meiri hörku en okkur er
ljúft. Við virðum það fúslega til
vorkunnar, þó þeir, sem ekki sjá
hvað er í húfi, séu mótfallnir til-
lögu okkar. það þarf mikla trú á
próf. S. N. til að fylgja tillögunni.
Og honum eru bundnir þungir
baggar ef hún nær samþykki hv.
Alþ. En við erum þess fullvissir,
Reykjavíkurvaldsins, og gerðist
ritstjóri Morgunblaðsins. Mig lang-
aði til að heyra hvernig Jón Kjart-
ansson bæri söguna af Alþingi,
hvernig hann verði framkomu
sína fyrir bændakjördæmi. Og loks
langaði mig til að heyra hvað
segði Gísli Sveinsson sýslumaður,
hinn gamli andstæðingur Stór-
Dana og allrar íhlutunar þeirra
hér á landi — hinn gamli oddviti
Skilnaðarmanna — þegar nú þessi
pólitiski skjólstæðingur hans J. K
er orðinn sannur að því að vera á
mála hjá döskum kaupmönnum
við Morgunblaðið.
Eg hafði frétt að J. K. ætlaði að
halda leiðarþing í Vík í Mýrdal á
settum degi og eg kom á fundinn
með honum.
Fundurinn í Vík.
Rúmið leyfir ekki að segja
nema lítið af fundi þessum. Hann
stóð yfir í tíu klukkutíma og bar
sannarlega margt á góma. það er
einn hinn ánægjulegasti fundur
sem eg hefi setið. Að vísu kallaði
G. Sv. mig boðflennu, en af lang-
samlega flestum var mér tekið
með afbrigðum vel, Og þó var eg
þarna á þeim stað er fylgi J. Kr.
var talið einna rótgrónast, undir
handarjaðri sýslumanns.
Umræðurnar voru mjög fjörug-
ar, fundarmenn fleiri en hús rúm-
að hann muni lyfta þeim til ómet-
anlegs gagns fyrir íslenskar bók-
mentir.
Starf ágætra rithöfunda fyrir
þjóð sína er ómetanlegt. En það
verður oft minna um launin frá
þjóðunum sjálfum. Hvergi er
meiri munur góðs og ills en í bók-
mentunum, en hér verða ritlaunin
fyrir gott og ilt oftast svipuð,
— sem sé öllum ónóg. það má
segja eitthvað líkt um þetta eins
og meistari Jón segir um líðan for-
dæmdra í Helvíti, að kvalirnar séu
að vísu mismunandi, en þó öllum
óbærilegar. Eg gæti vel þolað að
ein undantekning yrði frá þessari
reglu. Eg veit að þjóðin myndi
ekki hneykslast á því, þótt launin
aði og aðdáanlega þolinmóðir að
hlusta, á hinum langa fundi. Við
urðum þarna 9 — níu — sem fast-
lega og í mörgum ræðum veitt-
umst að þingmanninum J. K., fyr-
ir framkomu hans á þingi og við
danska Mogga. En auk sýslu-
manns, sem einkum reyndi, það
sem ómögulegt var, að verja skoð-
anir G. Sv. skilnaðarmannsins, og
G. Sv. núverandi fylgismanns
danska Mogga, urðu það ekki
nema tveir, sem eilítið báru blak
af J. K., annar sigarettukaup-
maður, hinn bóndi og fór sá undir
eins af fundi og talað hafði.
Eg er viss um að svo kaldar
kveðjur fær enginn þingmaður á
leiðarþingum í þetta sinn, enda
hefir enginn þingmaður annar en
J. K. gerst ritstjóri Morgun-
blaðsins.
V antraustsyf irlýsingar.
það fer ekki dult að Vestur-
Skaftfellingar eru að efna til van-
traustsyfirlýsingar til Jóns Kjart-
anssonar. Meiri hluti þeirra er síð-
ast kusu hefir ritað undir slíka
yfirlýsingu og áskorun til hans
um að leggja þegar niður þing-
mensku.
Fullkomið einsdæmi mun þetta
vera í íslenskri stjómmálasögu,
en hitt mun ekki einsdæmi að
íhaldsþingmenn sitji nú á þingi við
við hið virðulegasta embætti, sem
hún hefir stofnað til menningar-
bóta, kæmist upp fyrir að vera
helmingur af launum yfirbyrlar-
ans við vínverslunina. það þarf
ekki að óttast að launaviðbótin
leiði til auðsöfnunar. Tilgangur-
inn er sá einn, að próf. S. N. geti
notið sín óbundinn af fjárhags-
örðugleikum og hagað starfi sínu
án tillits til launanna. Islenskum
bókmentum er ekki ofgoldið þótt
þessi styrkur yrði veittur. Bók-
mentirnar eru enginn óþarfi handa
skuldlausum þjóðum einum, ekk-
ert óhóf fyrir auðkýfinga, heldur
eru þær fjöregg þjóðanna og oft
hið eina fjöregg fámennra þjóða
og fátækra. Vel megum við muna
að í bókmentum vorum að lomu
og nýju á viðreisn Islands og full-
veldi upptök sín, og mun svo enn
verða.
-----o----
Svar til prófessorsins
frá
Sigurbimi Á. Gíslasyni.
Fyrir nokkru las eg í ensku
tímariti ummæli sem að efni til
vom á þessa leið: „Fáeinir frægir
vísindamenn eru orðnir andatrúar,
satt er það, — en eftirtektarvert
er það, að síðan þeir fóru að fást
við tilraunir hennar, hefir enginn
aukið neitt frægð sína við fyrri
vísindastörfin né gjört þar neitt
er skari fram úr. Er engu líkara
en spíritistisku viðfangsefnin hafi
lamað fyrri skarpskygni þeirra og
dómgreind“.
Ekki skal eg um það dæma,
hvort þetta er rétt hjá enska
tímaritinu, en óneitanlega benda
deilugreinar prófessors H. N. ekki
í gagnstæða átt.
Hann er að þessari sífeldu, kát-
broslegu rekistefnu út af þvi
hverjir hafi gefið út á íslensku
skýrslu norsku prófessoranna um
setur E. N., sem hann varðar auð-
vitað ekkert um. Hann lætur í
öðru orðinu sem útgáfan sé eitt-
hvert ódáðaverk, en í hinu segir
hann þýðanda að það sé ekkert at-
hugavert, (sbr. Lögréttu 17. júní
þ. á.) — og segir það auðvitað al-
veg satt —. Karlmannlegra var að
myndast við að hrekja eitthvað af
ádeilu embættisbræðra hans gegn
„rannsóknum" spíritista, heldur en
þessi magnvana gremja út af þvi
að íslensk alþýða fengi að lesa
hana.
Mér þykir auðvitað sómi að því,
ef hann heldur að enginn maður
þessa lands muni dirfast að stjaka
fullkominn minnihluta í kjördæm-
um sínum. J>eir vissu hvað þeir
gjörðu Ihaldsmenn, er þeir drápu
stjórnarskrárbreytinguna í efri
deild í vetur, til þess að umflýja
nýjar kosningar.
þeir báru sig illa undan þessu
J. K. og G. Sv. þeir spurðu hver-
jir hefðu að því staðið að safna
yfirlýsingunum. Hver af öðrum
risu fundarmenn upp, lýstu því
vígi á hendur sér og gerðu grein
fyrir hversvegna þeir töldu skyldu
sína að gjöra svo. þeir spurðust
mjög fyrir um J. K. og G. Sv. hver
hefði samið vantraustsyfirlýsing-
una og gerðu mér þann heiður að
eigna hana mér. Sannarlega hefði
eg viljað feðra króann, því að eg
var öllu samþykkur er þar stóð,
og miklu fleiri vildu feðra. þeir
héldu því loks fram J. K. og G.
Sv. að sumir kjósendur hefðu ver-
ið neyddir til að skrifa undir, en
á fundinum stóðu upp kjósendur,
úr þeirra eigin herbúðum sem lýstu
yfir hinu gagnstæða.
Von bráðar verður það vafa-
laust, sem J. K. fær þessar van-
traustsyfirlýsingar. Að sjálfsögðu
á hann þá að leggja niður þing-
mensku. Gagnstætt öllu velsæmi
væri það að sitja þing er opinbert
er orðið um vantraust rneiri
hluta kjósenda. Eg trúi ekki öðru
en að J. K. sjálfur vilji fara undir