Tíminn - 02.08.1924, Qupperneq 3

T í M I N N
121
HAVNEMOLLEN
KAUPMANNAH0FN
mælir með sínu alviðurkenda r úgmj öli og hveiti.
Meiri vörugæði ófáanleg.
S.X.S. slciftiir eiixg-özxg-u. -vi<3 oTg:lcuL3?.
Seljum og mörgum öðrum íslenskum verslunum.
s Bergens Skíllingsbank
Bergen
Stofnaður 185 7.
Veitir viðtöku
innlánsfé
með sparisjóðskjörum, 6 mánaða uppsagnarfresti og folio.
Umsetur eranian gjaldeyiri.
Annast innheimtur innan lands og utan og öll venjuleg
— — — — — — bankastörf. — — — — — —
B. A. E.
Kaupið
íslenskar vörur!
Hreini Blautsápa
Hreini Stangasápa
Hreini Handsápur
Hreini K e rti
Hreini Skósverta
Hreini Gólfáburður
nrum styðJið íslenskan
ntlNN iðnað!
að Garði í Hegranesi. Og fleiri
minniháttar hreppasýningar voru
haldnar þessi árin, einkum Norð-
anlands, þó þeirra sé hér ekki get-
ið frekar.
Árið 1890 er stór sýning á Odd-
eyri við Eyjafjörð, í sambandi við
héraðshátíð Eyfirðinga, í minningu
um 1000 ára byggingu Eyjafjarð-
ar.
Árið 1891 eru að tilhlutun Bún-
aðarfélags Suðuramtsins haldnar
sýningar á fénaði í sýslunum hér.
austanfjalls. Voru sýningarnar 5 i
Vestur-Skaftafellssýslu og 4 í
hvorri, Árnesssýslu og Rangár-
valla, eða 13 alls.
þessar sýningar, sem hér hafa
verið nefndar, voru nú meira til
gamans og hátíðabrigða en gagns.
Kynbótalega þýðingu höfðu þær að
minsta kosti ekki, svo teljandi sé.
Eftir aldamótin síðustu hefst
svo nýtt tímábil í sýningamálinu.
Guðjón búfræðiskand. Guðmunds-
son frá Finnbogastöðum (dáinn
1901) er þá ráðinn í þjónustu Bún-
aðarfélags íslands sem ráðunautur
1 búfjárrækt. Guðjón var áhuga-
samur og duglegur í sínu starfi, og
kom ýmsum þörfum nýjungum í
framkvæmd, meðan hans naut við.
Fyrir forgöngu hans og eftir hans
tillögum voru stofnuð nautgripa-
ræktarfélög og farið að halda sýn-
ingar á gripum.
Fyrstu sýningarnar voru haldn-
ar árið 1903. það ár voru sýning-
arnar aðeins tvær. Önnur 1 Deild-
artungu í Borgarfirði 13. júní, fyr-
ir efri hluta Borgarfjarðar, og hin
á Sólheimum í Hrunamanna-
hreppi, 18. s. m. fyrir þann hrepp
og Gnúpverjahrepp.
Á sýningunni í Deildartungu
voru sýndir 15 graðhestar, 18
hryssur, 6 naut, 23 kýr og um 80
fjár. En á Sólheimasýningunni
voru sýnd 22 hross, 53 nautgripir
(5 naut og 48 kýr) og um 85 sauð-
kindum.
Á þessum búfjársýningum voru
skepnurnar metnar eða dæmd verð-
daun eftir afurðahæfileikum eða
afurðamagni, ef hægt var að vita
um það, og gildi þeirra sem kyn-
bótagripa. Og þessum grundvallar-
reglum hefir verið fylgt síðan og
reynt að fullkomna þær í fram-
kvæmd.
Árið eftir voru haldnar 10 sýn-
ingar, og voru þær flestar allvel
sóttar og sumar ágætlega, t. d.
sýningin að Skeiðfleti í Mýrdal og
á Lambey í Rangárvallasýslu. Á
þrátt fyrir það var of margt fé til
að fóðra á innigjöf allan veturinn.
Um haustið gat kaupfélagið útveg-
að allmikið af síld til fóðurbætis,
en minst af henni var hægt að
flytja austur yfir sand, þar sem
þörfin var mest. þó voru sendar
að Skaftárósi nær 200 tunnur með
Skaftfellingi um haustið, og er
það fyrsta haustvörusending, er
þar hafði komið í land. Enda fór
svo, að þar stóð fóðurskortur fyrir
dyrum þegar út á leið. Brá því
kaupfélagið við í byrjun aprílmán-
aðar og sendi „Skaftfelling" aust-
ur með söndum fermdan fóðurbæti
og matvörum, auk þess sem það
fékk vörur til Víkur og lét flytja
allmikið í veg fyrir bændur austur
í Hafursey. þessar vörur lét kaup-
félagið jafnt af mörkum við utan-
félagsmenn, því allir höfðu jafna
þörf. Hinsvegar sátu kaupmenn
hjá að mestu og höfðust ekki að
til þess að byrgja sína viðskifta-
menn að slíkum vörum, þegar mest
lá við.
þessi víðtæka hjálp kaupfélags-
ins var félagsleg nauðsyn. Ef hún
hefði ekki verið veitt á þennan
hátt, hefði orðið stórfellir og
eignahrun í héraðinu.
Hitt var eðlileg afleiðing henn-
ar, að menn urðu skuldugri en
nokkru sinni áður, vegna aukinna
fóðurkaupa, og áttu bágara með að
standa í skilum lengi á eftir, vegna
þess að þeir höfðu orðið að skerða
bústofn sinn.
En þar sem kaupfélagið stóð að
sýninguna í Mýrdalnum komu með
al annars 9 naut og 80 kýr, og á
Lambey 7 naut og um 60 kýr.
þessum sýningum á öllum bú-
fénaði var síðan haldið áíram
fram að 1912. Voru flestar sýning-
arnar fyrir 1—2 hreppa í félagi, og
stundum fleiri, jafnvel 5—7, en
það var sjaldan. þótti það of langt
til sóknar á sýningarstaðina og
erfitt að fara með nautgripi langa
leið. Enda varð og reynslan sú, að
þeir sóttu best sýningarnar, er
næstir voru sýningarstaðnum.
Hrepparnir, sem lengst áttu, ef
margir voru saman um sýninguna,
tóku lítinn eða engan þátt í þeim.
Eftirfarandi skýrsla er einskon-
ar skrá um sýningafjöldann á ári
hverju, og hvar þær vonf haidnar.
Árið Sunnanl. að Hvalf. 5o «£h cð ÓD O PQ Vestan- lands § 03 c o £ iS *cS rC fl ca js í° '2 o cð to » % *cð 03 5 ’C g -aj cð m
1903 1 í 77 77 77 2
1904 5 ' 77 77 2 3 10
1905 5 1 77 5 2 13
1906 3 1 1 3 3 11
1907 1 77 2 2 9 14
1908 5 77 1 3 9 18
1909 3 4 2 3 8 20
1910 5 77 2 2 77 9
1911 1 77 77 2 1 4
þetta eru þær hreppasýningar,
er eg hefi getað fundið upplýsing-
ar um í blöðum, búnaðarritum og
skýrslum frá þessum árum. Má
vera, að sýningar hafi verið haldn-.
ar á Austurlandi 1910—1911, þó að
eg hafi eigi orðið þess var. — Sýn-
ingar þessi árin eru 101 alls.
Ástæðan til þess, að hreppasýn-
ingarnar hættu að mestu eftir
1910 er sú, að þá var kipt að sér
hendinni með styrk til þeirra, en í
þess stað farið að veita háan styrk
til héraðssýninga á hrossum, grað-
hestum og hryssum.
Fyrsta héraðssýningin var hald-
in að þjórsártúni árið 1906, og sú
næsta 1909. Voru á þeim sýning-
um sýndir aðeins graðhestax og
griðungar. — Haldinn var og eins-
konar héraðssýning á sama stað
C. ágúst 1907, í tilefni af komu
Friðriks konungs VIII.
Vorið 1910, 23.—24. júní, var
haldin héraðssýning á Breiðumýri
í Suður-þingeyjarsýslu, í sam-
bandi við aðalfund Ræktunarfé-
lagsins.
Árið 1912 eru haldnar 4 héraðs-
sýningar á hrossum og síðan hefir
þeim verið haldið við, annað árið
sunnan og vestanlands og hitt ár-
ið norðanlands og austan.
þá má geta þess hér, að haustið
1911 hefjast sýningar á hrútum.
Var það að tilhlutun Jóns H. þor-
bergssonar fjárræktarmanns, að
byrjað var á þeim sýningum. Hef-
ir þeim síðan verið haldið áfram á
hverju hausti. Tekur hver hrúta-
sýning vanalega yfir einn hrepp.
þær eru tíðast haldnar þriðja hvert
haust á hverjum stað. þessar
hrútasýningar eru mjög vinsælar
og þykja gera gott gagn.
IL Nautgripasýningar.
Eins og „yfirlitið“ hér á undan
ber með sér, hafa sýningar á naut-
peningi ekki átt sér stað svo telj-
andi sé, nú í ein 12—13 ár. — Vor-
ið 1917, 14. júní, var fénaðarsýn-
ing í Hjaltadal fyrir Hóla- og Við-
víkurhreppa, og þar sýndar allar
búpeningstegundirnar. Svo eru 3
nautpeningssýningar í Kjósarsýslu
vorið 1921, og vorið eftir, 1922, er
og samskonar sýning í Svarfaðar-
til kaupmanna á þessari einu vöru-
tegund umfram tilkostnað.
Af þessu leiddi að menn sóttu æ
betur samtökin ár frá ári. En
mestu erfiðleikarnir stöfuðu af
húsnæðisskorti. Var þá það ráð
tekið að efna til húsbyggingarsjóðs
með því að taka vist gjald af
hverri kind, sem slátrað var. Með
þeim hætti var að lokum hægt að
kaupa hús árið 1919 og reisa til
viðbótar sumarið 1921 það hús,
sem slátrunin fer fram í síðan.
Árangurinn af þessum samtök-
um er sá, að nú í mörg ár hafa
Sláturfélagsmenn hér fengið sama
verð fyrir kjöt sitt hér á staðnum
sem bændur í grend við Reykjavík.
Hefðu þeir hinsvegar ekki stofn-
að til félagsskaparins og haldið
hópinn, heldur selt kaupmönnum,
þá hefðu þeir tapað árlega sem
svarar þriðjungnum af andvirði
sláturafurðanna og vafalaust ekki
komið nærri eins miklu á markað.
Hefði slíkt tap vitanlega numið'
tugum þúsunda árlega (mörg ár-
in alt að 100 þús.).
Er hér einna auðveldast að sýna
með beinum samanburði og tölum
þann stórfelda hagnað, sem sam-
vinna bænda hefir í för með sér,
þegar stofnað er til hennar á rétt-
an hátt.
En þegar samtökin voru orðin
nógu voldug hér um kjötverkun
og markaðurinn fenginn, þá knúðu
Sláturfélagsmenn fram betri kjör
fyrir þá menn líka, sem utan þeirra
samtaka stóðu og enn versluðu við
kalla eitt að hjálpinni, hlaut það
líka að verða fyrir skuldabyrðinni
og afleiðingum hennar.
Samtímis þessum erfiðleikum
féllu sumar innlendar vörur á
markaðinum, þótt erlendar vörur
stigu, t. d. kjöt árið 1919 og ull
1920.
Má geta þess, að kaupfélagið
seldi ull sína 1919 fyrir ca. 173
þúsund krónur, en árið 1920 fékk
það fyrir lítið eitt minni ull ca. 33
þús. krónur.
þegar litið er á þessi tvö miklu
atriði, afleiðingarnar af gosinu og
verðfall á haustafurðum, er fengin
full skýring á því, hvers vegna
það var óumflýjanlegt að gjaldþol
bænda minkaði og skuldir söfnuð-
ust fyrir.
En á þessum erfiðu tímum alt
til þessa dags hefir það verið hlut-
verk kaupfélagsins að vera bjarg-
vættur almennings á neyðartímum,
bera sameiginlega byrði erfiðleik-
anna og vinna að sameiginlegri
endurreisn efnahagsins.
Að þessu hefir kaupfélagið unn-
ið með því að útvega sem bestan
markað fyrir innlendu vöruna og
komast að sem bestum kjörum á er
lendum vönim. Skal það nú skýrt
nokkru nánar í næsta kafla.
II. Afurðasalan.
Kjöt. Vegna þess að sauðfjár-
rækt er aðalatvinnuvegur bænda
hér í sýslu, skiftir mestu um að
fá góðan markað fyrir þær afurð-
ir. Kaupfélagið hefir því talið það
skyldu sína að ná því takmarki.
Fyrst þegar Sláturfélag Saður-
lands tók til starfa í Reykjavík,
gaf það 18 aura fyrir kjötpundið.
Á sama tíma gáfu kaupmenn hér
11 aura fyrir hvert kjötpund. Var
þá um tvent að velja fyrir bænd-
ur, annaðhvort að reka fé sitt alla
leið til Reykjavíkur, eða láta kaup-
menn fá það fyrir þetta lága verð
Ýmsir neyddust til að taka síðari
kostinn, að nokkru leyti, vegna
þess, hve féð lagði mikið af á leið-
inni, og vegna kostnaðarins við
rekstrana, og af því mönnum hraus
hugur við slíkri meðferð á fénu.
Lék bændum nú mjög hugur á að
koma kjöti sínu fram hjá nauð-
ungarmarkaði kaupmanna, og vann
því formaður kaupfélagsins að því
ár eftir ár að opna bændum út-
göngu.
Sláturfélag Suðurlands gaf að
lokum kost á því að selja það kjöt,
með sínu markaðsverði, sem
Skaftfellingar gætu verkað eins vel
og tryggilega sem gert var í
Reykjavík. En þeir urðu vitanlega
að gera það á eigin ábyrgð og í
byggingu hér vildi Sláturfélagið
ekki leggja. Kaupfélagið lánaði þá
hús sín endurgjaldslaust til þess
að gera þessa fyrstu tilraun í, og
fór svo fram nokkur ár.
Hagnaðurinn af þessu kom þeg-
ar í ljós. Reynsla bænda sýndi það
enn, að verð kaupmanna hafði
verið alt of lágt. Stórmikill
gróði hlaut að renna frá bændum
dalnum. Að öðru leyti hafa sýning-
ar á nautgripum legið niðri, ef svo
mætti að orði kveða, þessi árin.
Hitt er auðsætt, að ef sýningar
á öðrum búfénaði eru nauðsynlegar
og gagnlegar, þá ættu þær ekki
síður að vera það gagnvart naut-
gripunum.
Nú hefir þeirri reglu verið fylgt,
svo að segja undantekningarlítið,
undanfarin 12 ár, að sýningar á
hrossum hafa verið haldnar armað-
hvort ár til skiftis í hinum helstu
hrossahéruðum landsins, og hrúta-
sýningar þriðja hvert ár. Og það
er viðuikent, að þessar sýmngar
hafi gert gagn. þær hafa, og ekki
síst hrútasýningarnar, aukið
áhuga á kynbótum og umbótum í
meðferð á þessum skepnum.
Ef til vill er áhuginn á umbótum
í sauðfjárræktinni meiri en ella á
sér stað um stórgripina, og jafn-
vel meiru kostað til bættrar sauð-
fjárræktar en umbóta á öðrum bú-
peningi, og ber eigi að lasta það, ef
rétt er stefnt. En hitt er víst, að
umbætur í meðferð og kynbótum
á stórgripum eru eigi síður nauð-
synlegar og sjálfsagðar.
Um nautpeninginn má geta þess,
að stofnuð hafa verið og starfrækt
nokkur nautgripafélög. Telst svo
til, að um 12% af öllum kúm lands-
ins séu í félögunum eða undir eft-
irliti, eða með öðrum orðum rúm-
lega áttunda hver kýr. Sjá allir af
þessu, að skamt er enn á veg kom-
ið með nautgriparæktarfélögin, og
að betur má ef duga skal.
Hinsvegar er á það að líta, að
víða hér á landi, t. d. á Suðurlands-
undirlendinu, eru kýrnar langsam-
lega arðsamasta gripaeignin þeg-
ar alls er gætt. Læt eg mér nægja
að þessu sinni að minna þá, sem
þetta kunna að lesa, á ummæli
Halldórs skólastjóra Vilhjálmsson-
ar í grein hans í Tímanum, er hann
nefnir: „Fóstra mannkynsins", og
síðustu skýrslu hans um Bænda-
skólann á Hvanneyri (bls. 22), þar
sem hann minnist einnig á gagn-
semi kúnna, móts við aðrar skepn-
ur, og hversu arðsamar þær eru, ef
réttum tökum er beitt við þær.
það er enginn minsti vafi á því,
að kýmar okkar eru í eðli sínu
ágætir gripir. — í hverju héraði
og nálega í hverri sveit á landinu
fyrirfinnast fleiri og færri ágætar
kýr, sem mjólka 3000—4000 kg.
um árið. Og í sumum elstu naut-
griparæktarfélögunum, og þar sem
kúnum er annars sómi sýndur,
kaupmenn með kjöt sitt. því kaup-
menn neyddust til að hækka kjöt-
verðið, heldur en að tapa sínum
síðustu viðskiftamönnum.
1 sambandi við þetta mál skal
það tekið fram, að sumir hafa get-
ið þess til og jafnvel fullyrt, að
Sláturhúsið hér í Vík væri óþarf-
lega stórt og bændum ofviða. Slíku
var hugsanlegt að kasta fram áður
en húsið var bygt. En nú er reynsl-
an búin að sýna það gagnstæða.
Og hennar rök eru óhrekjandi. Hún
hefir sýnt það, að húsið má ekki
minna vera til þess að slátrun geti
farið fram á venjulegum slátur-
tíma og til þess að kjötverkun geti
orðið svo trygg, að bændur þurfi
ekkert að eiga á hættu, þótt kjöt
verið að liggja hér til langframa
eins og altaf getur komið fyrir.
Hinsvegar er það svo vandað og
vel úr garði gert, að einmitt húss-
ins vegna getur útibúið hér starf-
að framvegis sem sjálfstætt slát-
urfélag, því nú getur það fullnægt
cllum þeim kröfum, sem gerðar eru
til saltkjötsverkunar gagnvart er-
lendum markaði.
Að húsið er ekki bændum of-
viða sést best á því, að þeir eiga
það nærri skuldlaust tæpum þrem
árum eftir að það var fullgert.
Reynslan hefir því sannað það, að
Sláturhúsið er traustasti hyrning-
arsteinninn, sem bændur hér í
sýslu hafa enn reist, til þess að
tryggja sér efnahagslega velmeg-
un í framtíðinni. Niðurl.
----o-----