Tíminn - 23.08.1924, Blaðsíða 1

©jaíbferi
05 afgret&slur'a&ur Cimans er
Sigurgetr ^riörifsfon,
Sambanös^úsinu, ÍJeYfjauif.
^.fjgreiböía
ílmans er í Samban&sfyústna.
©pin baglega 9—(2 f. $.
Sinti 496.
VIII. ár.
Reykjavík 23. ágúst 1924
34. blað
Hagsmunir Islands, réttur íslands
og íslandsbanki.
1.
Bréf frá bankastjóra hinna erlendu hlutliafa
Til
ritstjóra „Tímans“.
1 blaði yðar, sem út kom 9. þ.
m., hafið þér tekið upp úr Alþýðu-
blaðinu ennþá eina árásina á ís-
landsbanka. Jafnframt getið þér
um, að eg hafi skrifað svar til Al-
þýðubiaðsins, og hefði því mátt
vænta þess, að þér hefðuð skýrt
rétt frá um svar mitt, en það haf-
ið þér ekki gert, að því er snertir
það árásaratriði Alþýðublaðsins,
að hluti íslandsbanka í enska lán-
inu frá 1921 sé bókfærður of lágt
í reikningi bankans, og jafnframt
endurtakið þér þá ásökun Alþýðu-
biaðsins á hendur bankanum, að í
reikningi hans sé verið að „fela
gengistapið á enska láninu", þótt
þér hafið hlotið að sjá af svari
mínu, að þetta er algerlega ósatt
mál. Loks segið þér, að þetta at-
riði sé orðið kunnugt „af skrifum
þessum“ í Alþýðublaðinu, og vilj-
ið þar með láta líta svo út gagnvart
almenningi, sem hér sé um ein-
hverja nýja uppgötvun að ræða,
þótt þér einnig hafið hlotið að sjá
af svari mínu, að þetta er einnig
ósatt.
Út af þessu vil eg biðja yður að
ljá þessum línum rúm í blaði yðar
og er það, sem eg segi hér,að mestu
leyti endurtekning á svari mínu til
Alþýðublaðsins.
Eins og eg hefi vikið að, látið
þér líta svo út, sem það sé alveg
ný uppgötvun, að í reikningi bank-
ans sé enska lánið ekki fært til út-
gjalda með núverandi gengi á ensk-
um pundum, og segið svo, að af þvi
sé bert „að raunverulega var skuld
lslandsbanka við útlönd nálega 3
miljón krónum hærri í íslenskum
krónum en síðasti ársreikningur
segir“.
Við þessu er fyrst og fremst það
að segja, að bankamatsnefndin,
sem framkvæmdi matið á bankan-
um í hitt eð fyrra, gerði bankanum
tap á þessum lið. þess vegna kom
þetta þegar fram þá opinberlega,
enda aldrei gerð nein tilraun til að
fara í felur með það. Við það bæt-
ist svo, að í yfirlýsingu stjórnar
Islandsbanka, dags. 2. júlí f. á.,
sem bankastjórnin birti í blöðun-
um, var ítarlega um þetta talað og
skýrt frá því, að bankastjórnin
hefði talið matsnefndina hafa verið
alt of stranga í þessu atriði, með
því að enska lánið ætti ekki að
greiðast fljótar en á 30 árum, frá
1. sept. f. á. að telja; byrði bank-
ans af láninu væri því undir því
komin, hvert yrði gengi sterl.pd.
í ísl. krónum að meðaltali í næstu
30 ár, og var jafnframt bent á, að
bankastjómin stæði ekki ein uppi
með þessa skoðun, því á alþingi
1922 áætlaði þáverandi fjármála-
ráðherra, að íslenska ríkið þyrfti
ekki að endurborga sinn hluta af
þessu láni með hærra gengi en 20
kr. hvert sterlingpund að meðal-
tali, og í landsreikningunum fyrir
1921 og 1922 er þetta enska lán að-
eins reiknað með kr. 21,10 hvert
sterlingpund. Báðir þessir lands-
reikningar eru gerðir af fjármála-
ráðherrum, sem studdir voru til
valda af flokki yðar og „Tíman-
um“. Hinn fymefndi af Magnúsi
Jónssyni og hinn síðarnefndi af
Klemens Jónssyni. Við þetta má nú
bæta því, að eftir því sem mér er
sagt, hefir stjórnin í Noregi álitið
rétt að telja margra ára dollara-
lán, sem hún hefir tekið í Ameríku,
með gengi 5 kr. hvern dollar, þó að
núverandi gengi á dollar í Noregi
sé ca. 7 kr. Eftir alt það, sem á und
an er gengið, samkvæmt því, sem
nú er sagt, er það sannarlega
nokkuð langt gengið að vera að
reyna að telja almenningi trú um,
að bankinn sé að reyna að blekkja
menn með því að leyna nú í reikn-
ingnum því sama, sem banka-
stjórnin er búin að skýra frá og
rökræða opinberlega í blöðunum
fyrir meira en einu ári síðan.
Um hið annað árásaratriði, sem
þér takið upp úr Alþýðublaðinu,
viðvíkjandi inneign ríkissjóðs
Dana í Islandsbanka, hafið þér
skýrt frá aðalatriðinu um það í
svari mínu, og tel eg því eigi
ástæðu til að fjölyrða um það.
Loks skal eg víkja nokkrum orð-
um að þeim ummælum yðar í téðri
grein, að það sé „orðið alviðurkent
og verði fullkomlega sannað með
tölum, að í raun og veru er hið upp-
haflega hlutafé bankans alt tapað“.
Eg þori að fullyrða, að þetta er
algerlega ósatt. pó að þér og aðrir
heitustu hatursmenn bankans vilj-
ið ekki byggja neitt á mati því,
sem fram fór á bankanum 1921—
1922, þá munu allflestir menn í
landinu meta það meira en hinar
æsingafullu greinar um bankann í
„Tímanum“, þegar hann hefir ver-
ið að reyna að nota bardagann
gegn bankanum sem pólitiska
lyftistöng. Matsnefndin taldi 91%
af hlutafé bankans vera ótapað, og
því hefir ekki verið haldið fram,
að tap bankans hafi aukist eftir
að matið fór fram. Eins og nánar
var sýnt fram á í fyrgreindri yfir-
lýsing bankastjórnarinnar dags. 2.
júlí f. á., sem eins og fyr er sagt
var birt í blöðunum, hafði bankinn
þá lagt til hliðar fyrir tapi því. sem
matsnefndin taldi hafa orðið,
kr. 3,895,364,11
og síðan hefir ver
ið lagt til hliðar
fyrir tapi: af árs-
arði bankans 1922 — 1,157,048,89
af ársarði bank-
ans 1923 ........— 313,299,55
Hér við bætist svo
varasjóður bank-
ans eins og hann
er nú............— 2,377,797,59
kr. 7,743,510,14
Matsnefndin áætl-
aði tap bankans — 6,613,658,00
Mismunur kr. 1,129,852,11
Samkvæmt þessu á því bankinn
óskert alt hlutafé sitt, 4*4 milj.
kr., og að auki kr. 1,129,852,14,
eða með öðrum orðum rúmlega
25% af hlutafénu.
þetta er niðurstaðan þó það væri
talið rétt af matsnefndinni að
meta bankanum kr. 1,432,843,00
sem gengistap á enska láninu og
þó matsnefndin vildi ekki meta
bankanum í hag neinn gengismun
á gulli því, sem bankinn á í dollur-
um og Norðurlandakrónum, en sá
gengismunur bankanum í hag nam
þegar matið fór fram ca. 1 milj.
kr. eða ca. 22% af hlutafé bank-
ans. þessi tvö síðastnefndu atriði
munuðu hvorki meira né minna
samtals en ca. 53% af hlutafénu,
svo hefði matsnefndin fallist á
skoðanir bankastjórnarinnar um
þessi tvö atriði, þá gat matsverð
hlutabréfa bankans ekki orðið
minna en 144%, en með öðrum
orðum hverjar 100 kr. í hlutafé
taldar 144 kr. virði.
Eg hefi talið rétt að ekrifa
þetta til athugunar fyrir þá lesend-
ur „Tímans“, sem vilja vera rétt-
látir í dómum sínum um bankann,
en býst varla við, að þér og aðrir,
sem eru sama sinnis gagnvart
bankanum, séu fáanlegir til þess að
meta afstöðu bankans með sann-
girni og stillingu, sem þó virðist
vera skylda leiðandi manna í land-
inu, ekki einungis gagnvart annari
aðalpeningastofnun landsins, held-
ur einnig vegna fjárhagslegrar
velferðar landsmanna.
Reykjavík 14. ágúst 1924.
Eggert Claessen.
spyrja um álit núverandi fjár-
málaráðherra þá fer það heldur
ekki milli mála. Af ræðum hans,
utan þings og innan, er það ljóst
að hann lítur alveg gagnstæðum
augum á málið við bankastjórann.
c. þriðja og síðasta röksemd
bankastjórans í þessu efni er það
sem honum „er sagt“ um stjóm
Noregs. Liggur í augum uppi
hversu léttvæg slík rök eru. En
áður í ritdeilu þessari er vikið að
spádómum Magnúsar Guðmunds-
sonar.
d. þannig stendur bankastjór-
inn alveg slyppur og snauður um
varnir við því hvernig hann met-
ur sterlingpundið og reynslan verð
ur sú, að þau vopn, sem hann
beitir snúast gegn honum sjálfum.
það er ómótmælanlegt að eins og
stendur er skuld íslandsbanka í
enska láninu c. 3 milj. kr. hærri
en síðasti reikningur bankans ber
með sér. Tíminn -hefir aldrei sagt
að þarna væri um vísvitandi blekk-
ingartilraun að ræða af bankans
hálfu, enda er það ekkert aðalat-
riði þessa máls. En Tíminn hefir
sagt hitt, að tilgangur þessa
bankastjóra E. Cl. — að því er séð
verður af skrifum hans — væri sá
að láta bankann vinna upp þetta
tap og önnur á mörgum árum —
þ. e. að láta atvinnuvegi tslands
borga tapið, til þess að bjarga
hinu erlenda hlutafé. Og um það
stendur aðaldeilan milli Tímans og
bankastjórans hvort þetta sé rétt,
að íþyngja svo ógurlega atvinnu-
rekendum Islands til þess að láta
hluthafa Islandsbanka græða.
Hverjir eiga að bera töp Islands-
banka. hinir útlendu hluthafar,
eða atvinnurekendur íslands?
Allur síðari hlutinn í bréfi
bankastjórans hnígur að þeim um-
mælum mínum að raunverulega
sé hlutafé bankans tapað. Einu
rökin sem bankastjórinn ber fram
á móti eru grundvölluð á mati
hinnar margnefndu nefndar. En
eins og áður er sagt er það mat
að engu hafandi og þarafleiðandi
svífa rök bankastjórans öll í lausu
lofti, og er ekki orðum að þeim eyð
andi frekar.
En um höfuðatriðið sem skilur
í þessu stóra máli, er rétt að ræða
enn einu sinni. það er í raun og
veru alls ekki það hvort alt hluta-
fé bankans sé tapað, heldur hitt:
hvernig eigi að haga stjóm bank-
ans eins og nú er málum komið,
hvort heldur þannig að láta bank-
ann græða sem mest, vinna upp öll
töpin, skila hluthöfunum miklum
arði og jafnvel margföldu hluta-
fénu um það er lýkur, eða hvort nú
eigi að hefja nýja stefnu um bank-
ann, hugsa ekki fyrst og fremst
um það að vinna upp miljónatöpin,
heldur láta tapað vera tapað, og
hugsa fyrst og fremst um það að
veita atvinnuvegunum hagstæð
lánskjör.
1 því sambandi er rétt að rifja
upp nokkur atriði:
a. Á stríðsárunum var Islands-
banka þannig stjórnað, að þá er
kreppan kom, lenti bankinn í svo
miklum vandræðum, að sjálfur gat
hann ekki bjargast án aðstoðar ís-
lenska ríkisins. Sleppum því að
stjórn Islandsbanka leiddi þessi töp
ekki einungis yfir bapkann sjálfan,
heldur og yfir fjölmarga atvinnu-
rekendur. En án hjálpar íslenska
ríkisins hefði bankinn þá tvímæla-
laust oltið um koll og hluthafarn-
ir tapað öllu sem þeir höfðu lagt í
Frh. á 4. aíðu.
II.
Svar frá ritstjóra Tímans
það mun þykja hlíða að láta
nokkrar athugasemdir fylgja
þessu bréfi bankastjórans. Er það
þó mála sannast, að fátt liggur
betur í augum uppi en það, að
þetta bréf dæmir sig sjálft.
Hvað á að meta sterlingpundið?
Allur fyrri hluti bréfsins er
vörn um það, að í reikningi ís-
landsbanka fyrir síðastliðið ár er
sterlingpundið reiknað c. 10 kr.
lægra en núverandi gengi þess er.
Bankastjórnin ber fram þessar
varnir:
a. Hann vitnar til hinnar marg-
umtöluðu bankamatsnefndar frá
1921, og síðar í bréfinu, þegar
hann kemur að tapi bankans, not-
ar hann nefnd þessa sem höfuð-
vörn sína. það þarf mikla dirfsku
til að gera slíkt. Bankastj óranum
er það þó fullkunnugt, eins og það
er alþjóð íslands kunnugt, að á
starfi þeirrar nefndar verður ekk-
ert bygt. Jafnvel landsstjórnin
gamla (J. M. cg M. G.) hafði mat-
ið að engu og datt ekki í hug að
nota það að grundvelli fyrir hluta-
kaupum í bankanum. Á Alþingi
heyrðist ekki ein einasta rödd um
að virða matið að nokkru. Enginn
hefir yfirleitt minst á þetta mat
annar en E. Cl. Enda var ekki við
að búast, eins og nefndin var und-
ir komin. Hluthafar bankans skip-
uðu tvo matsmenn, en sú ótrúlega
bíræfni var framin á Alþingi að
neita um hlutfallskosningu á þeim
mönnum, sem þaðan átti að kjósa
í nefndina. það var gert til þess að
sá flokkur, Framsóknarflokkurinn,
sem fastast hélt á rétti íslands,
fengi engan fulltrúa í nefndinni.
Sú ósvífni gekk svo fram af þing-
mönnum, að meiri hluti Alþingis
mótmælti nefndarkosningunni.
(Sbr. Alþt. 1921 B. deild 2505. B.
Kr. hlaut 17 atkv. í nefndina, þ.
p. 15 atkv., en 22 atkvæðaseðlar
voru auðir). Hefði landsstjórnin
haft nokkra sómatilfinningu, átti
hún alls ekki að láta nefndina
starfa eftir þessi ákveðnu mót-
mæli Alþingis. Engir aðrir en
hluthafar Islandsbanka geta tekið
mark á matinu, enda hafa engir
hampað því aðrir en þeir. Síst sæk-
ir og bankastjómin rök til mats-
nefndarinnar um það, hvernig eigi
að meta sterlingpundið, því að
jafnvel sú nefnd „gerði bankanum
tap á þessum lið“.
b. Aðalvörn bankastjórans er sú,
að fjármálaráðherrar Framsókn-
arflokksins (M. J. og Kl. J.) hafi í
landsreikningunum fyrir 1921 og
1922 reiknað hvert sterlingpund
með kr. 21,10. Hér kemur sá gamli
Adam upp í bankastjóranum. Slík
röksemdafærsla getur komið fyrir
málaflutningsmann, sem er í
vanda staddur. En bankastjóri má
alls ekki beita henni, er hann ræð-
ir um alvarleg fjárhagsatriði.
Bankamir íslensku hófu ekki að
skrásetja sérstakt gengi á íslenskri
krónu fyr en í júní 1922 (sbr.
reikning Landsbanka Islands 1922,
bls. 4). Engin festa er komin á um
slíka útreikninga árin 1921 og
1922. I árslok 1922 var sterling-
pundið skráð á kr. 26. Landsreikn-
ingamir 1921 og 1922 eru því máli
þessu óviðkomandi með öllu. Alt
öðru máli er að gegna um árslokin
1923, þegar sá umræddi reikning-
ur íslandsbanka er gerður. Og vilji
bankastjómin leiða Kl. Jónsson
fjármálaráðherra Framsóknar-
flokksins sem vitni í málinu, þá
er það skjallega sannanlegt hvem-
ig hann leit á þetta mál þá. Um
áramótin 1923—24 semur hann
fjárlagafmmvarpið sem leggjast
átti fyrir þingið. 1 því frv. metur
KI. J. sterlingpundið á 30 kr. eins
og Landsbankinn gerði og eins og
það opinbera gengi var, þvert ofan
í það sem Islandsbanki gerði. Út-
koman verður því sú, að vopnið
sem bankastjórnin beitir snýst
öldungis gegn honum sjálfum.
Vilji bankastjórinn ennfremur