Tíminn - 23.08.1924, Blaðsíða 2

132
T I M I N N
Utan úr heimi.
Gandhi.
Indverjar eru stærsta þjóð í
heimi, sem ekki er sjálfstætt ríki.
Indverjar eru sexfalt fleiri en
húsbændur þeirra og svo kallaðir
eigendur, Bretar. Samt hafa þeir
orðið að lúta í lægra haldi. Fyrir
auðmenn Breta, sem hafa undir-i
tökin á verslun Indlands, er þessi
aðstaða ein höfuðuppspretta sí-
streymandi auðæfa. Og fyrir iðn-
aðarkónga Englands er stórveldið
við Ganges og Indus hinn besti
markaður, sem hugsast getur.
Nú hin síðari ár hefir ánægjan
ekki verið sem mest í Indlandi nteð
stjórn Ereta og allar líkur til, að
þar dragi fyr en varir til eitir-
minniiegra tíðinda.
Indverjar hafa í baráttu sinni
höfuðleiðtoga þann, sem heitir
Gandhi og er einn hinn merkiieg-
asti frelsisforkólfur, sem sögur
fara af. Gandhi er nú orðinn aidr-
aður maður. Hann hefir, eins og
fjöldi Indverja, numið við enska
háskóla, auk þess, sem þeir nema
heima fræði ættjarðar sinnar.
Skömmu eftir að hann hafði lok-
ið námsdvöl sinni í Englandi, sett-
ist hann að í Suður-Afríku í lönd-
um Breta, til að leita sér atvixmu.
þar var þá talsverð nýlenda af
indverskum mönnum. Gandhi kom
ekki til hugar annað en að hann
og landar hans myndu njóta fullra
mannréttinda í þessari bresku ný-
lendu. En því var ekki að heilsa.
þar var htið á Indverja eins og úr-
kast, sem mætti og ætti að þrælka.
Gandhi fann til undan þessari for-
smán, hkt og Abraham Lincoin, er
hann sá ambátt háðulega leikna af
mansala, og ásetti sér að vinna að
afnámi þrælahaldsins. Gandhi var
síðan 20 ár í Suður-Afríku, en þá
var hka sigurinn unninn, og nálega
eingöngu fyrir thverknað hans.
En Gandhi hóf ekki uppreist eða
beitti ofbeldi. Hann bannaði lönd-
um sínum að beita hörku, hvað sem
í skærist. þó að Englendingar mis-
þyrmdu, hneptu í fangelsi og
dæmdu til dauða, þá skyldi ekki
mótleikurinn vera sá að gjalda hku
líkt, heldur að sigra ofbeldið með
sálarlegum vopnum.
Og vopn Gandhis er að neita um
samvinnu, halda að sér höndum,
vinna ekki hjá, kaupa ekki vörur
o. s. frv. að þeim, sem standa fyr-
ir ranglætinu.
Gandhi er tryggur trú feðra
sinna. En trúarfylgi hans leiðir
ekki tii andstöðu við önnur trúar-
brögð. Skoðun hans er, að öll trú-
arbrögð séu greinar á sama tré.
Mannkynið sé eitt og óskift. Fram-
tíðartakmarkið að allir þess ein-
staklingar búi réttlátlega hver að
öðrum.
Gandhi er hinn mesti hófsemd-
armaður. Hann lifir á einföldustu
jurtafæðu og drekkur ekkert nema
vatn. Hann sefur á hálmdýnu, og
hefir engar aðrar líkamleffar þarf-
ir. Brátt barst frægðarorð þessa
merkilega manns heim til ættjarð-
arinnar. Og eftir að Indverjar
höfðu fengið mannréttindi i Suður-
Afríku, flutti hann heim. Landar
hans töldu sig hafa eignast nýjan
guð, nýjan Búddha. En Gandhi vill
ekkert um það heyra. Hann sé að-
cins veikur og dauðlegur maður,
sem vill meðan lífið endist vinna
að framgangi réttlætis og dreng-
skapar á jörðinni.
Heima fyrir beið hans sama
verkeíni og í Suður-Afríku. Aðeins
stærri hlutföll. þegar stríðið byrj-
aði, hétu Bretar á Indverja til
hjálpar og lofuðu þjóðinni frelsi
og sjálfstæði að fengnum sigri.
Ein miljón indverskra hermanna
barðist á ýmsum vígstöðvum í hði
bandamanna. Bretaveldi stóð sigri
hrósandi, en efndi ekki heit sín við
Indverja.
þá magnaðist heift og bræði um
alt Indland móti Bretastjóm.
Hindúar og Múhameðstrúarmenn
sömdu frið sín á mihi. þjóðin vhdi
gera uppreist, kasta Bretum út í
sjó. En Gandhi sagði nei. Ekki of-
beldi, ekki byssur og sverð, heldur
vopn og verjur andans. þjóðin
hlýddi íoringja sínum. Samtök
mynduðust um alt Indland að
kaupa ekki enskar vörur, vinna
ekki fyrir Englendinga, setja þá í
bann afskiftaleysisins. Gandhi var
varpað í fangelsi. Hann sat þar í
nokkur ár, en var náðaður í sum-
ar. En hinni þögulu, látlausu bar-
áttu var haldið áfram fyrir því. Og
engir nema Englendingar vita, hve
það stríð er hart, og hve nærri það
hefir gengið yfirstétt Englands,
sem áður fékk þaðan mikið af sín-
um auðæfum í verslunargróða.
En fyrir Gandhi vakir ekki það
eitt, að Indland verði laust undan
yfirráðum erlendrar þjóðar. Hann
berst móti núverandi formi vest-
rænnar menningar, eins og hún
kemur fram í fégræðgi, yfirdrotn-
un hins sterka og undirokun lítil-
magnans. Hann vih frelsi hvers
einstaklings, og um leið þjóðanna.
Ekki eingöngu hið ytra form,
sjálfstæði, almenn mannréttindi o.
s. frv., heldur miklu fremur hið
innra frelsi, sem einungis fæst
með sjálfsuppeldi, með því að hin
sálarlegu öfl ráði fyrir kröfum
hkamans. I stuttu máli: Gandhi er
í einu siðabótarhöfundur og pólit-
isk frelsishetja hinnar stærstu
þjóðar, sem undirokuð er í heim-
inum. **
-----o----
T. W. Buch
(liitasmiðja Buchs)
Tietg'ensgade 64. Köbenhavn B.
Litir til heimalitunar:
Demantssorti, hrafnssvart, kastorssorti, Parísarsorti og allir
litir, fallegir og sterkir.
Til heimanotkunar:
Gerduft, „fermenta11, eggjaduft, ávaxtadropar, soya, matar-
litir, „Sun“-skósvertan, „ökonomu-skósvertan, sjálfvinnandi
þvottaefnið „Persil“, „Henko“-blæsódinn, „Dixin“-sápuduftið,
„Ata“-skúriduftið, kryddvörur, Blaanelse, Separatorolie o. fl.
Brúnspónn.
Litarvörur:
Anilinlitir, Catechu, blásteinn, brúnspónslitir.
Gljálakk:
„Unicum“ á gólf og húsgögn. Þornar fljótt. Ágæt tegund.
Fæst alstaðar á íslandi.
einnig ágætlega úr hendi hjá vel
vönum mönnum, og fremur sjald-
gæft, að gorið komist á kjötið. En
svo kemur mjög athugaverður lið-
ur í slátruninni, og það er kjöt-
þvotturinn. Eins og vera ber, er
blóðið laugað innan úr kjötkroppn-
um, en það er víðast hvar gert úr
volgu vatni og með þar til gerðri
rýju; sama vatnið er notið til þess
að lauga af mörgum kjötkropp-
um, án þess að það sé endurnýjað,
en í því er aðal gerlasmitunar-
hættan fólgin. þetta má ekki leng-
ur svo til ganga. Sláturhúsin um
land alt verða að breyta kjötþvott-
inum til batnaðar. Vitanlega er of
áliðið sumars til þess að hægt sé
að breyta þessu á hagkvæman
hátt áður en slátrunin fer í hönd,
en þó er rétt að minnast á, hvern-
ig fyrirkomulagið á að vera.
Aðalatriðið er, að sama vatnið
sé ekki notað nema á einn kjöt-
kropp, svo að óhreinindin eða gerl-
arnir laugist af. Með gömlu þvotta-
aðferðinni er hvortveggja roðið á,
að undanteknum fyrsta krrppnum,
er verður fyrir hreina vatninu.
Hentugasta fyrirkomulagið er, að
sláturhúsin komi sér upp vatnshit-
unartækjum, litlum gufukatli, til
þess að hita vatn í nægilega stór-
um geymi, sem hafður er það hátt,
að vatnsstöpullinn nægi til þess að
veita volgu vatni með talsverðum
hraða á kjötkroppana, þegar þeir
eru laugaðir. Vatninu er veitt í
járnpípu, og hentugast er að hafa
áfasta togleðurspípu með „drei’f-
ara“, líkt og notaðar eru við vökv-
un garða. þótt volgu vatni sé veitt
þannig með nokkrum hraða á
kroppana, er betra að hafa þvöru
með hentugu skafti til þess að
nudda af óhreinindabletti, sem
Kjötverkun.
Slátrun sauðfjár hefst nú bráð-
lega, og vil eg því með nokkrum
línum minna kjötmatsmenn og
bændur á fáein meginatriði, er
snerta saltkjötsverkunina. Frá því
saltkjötsrannsóknarskýrsla mín
var prentuð í XXXVI. árg. Búnað-
arritsins, hafa bændur og kjöt-
matnsmenn allvíða gert sér far um
að ofþreyta ekki féð í rekstrinum
á haustin, þrátt fyrir tímatöf, sem
af því leiðir. þessi viðleitni mun
reynast affarasæl og hefir, eins og
eg hefi áður getið um, talsverð
áhrif á geymslu saltkjötsins. En
það er fleira, sem jafnframt verð-
ur að framkvæma á skynsamleg-
an hátt, er snertir haldgæði kjöts-
ins. Menn mega t. d. ekki gleyma
því, að í sauðfénu er mýmikið af
smáverum þeim, sem einmitt valda
súrskemdum í saltkjötinu, og þótt
þær dafni betur í kjöti af þreyttu
fé en óþreyttu, þá valda þær
skemdum á öllu saltkjöti, komist
mikið af þeim í það. Munurinn
verður aðeins sá, að kjöt af
óþreyttu fé verst lengur súr-
skemdum.
Með ári hverju hefi eg betur og
betur sannfærst um ,að kjötþvott-
urinn, eins og hann er víðast hvar
í sláturhúsum, á mjög mikinn þátt
í súrskemdunum. Veiti menn því
eftirtekt, hve leiknir fláningar-
menn komast alloftast hjá því að
óhreinka kjötkroppinn, svo að
teljandi sé, þá geta þeir sannfærst
um, að sökin er sjaldnast hjá
þeim, hvað óhreinkun kjötsins
snertir. Að lokinni fláningu eru
kropparnir hengdir upp og innyfl-
in tekin innan úr þeim; þetta fer
Heilög kirkja.
Sextug drápa eftir Stefán frá
HvítadaL
I.
Ljóð þessi eru nýkomin út. En
um þau hefir þegar verið skrifað
óvenjulega mikið. það hafa risið
um þau blaðadeilur og ekki séð fyr-
ir endann á þeim enn. Bendir þetta
í þá áttina, að eitthvað sérstakt sé
við bókina, og að vísu er hún
óvenjuleg fyrir margra hluta
sakir.
Ytri frágangurinn er alveg
óvenjulega snyrtilegur og vandað-
ur. Grallarabrotið kemur manni
undir eins í gott skap. Björn
Björnsson hefir teiknað titilsíðuna
af mikilli list og ramma um hverja
einustu síðu. Gotneska letrið prent-
smiðjunnar (Acta) er Ijómandi
skemtilegt, litskrúð á upphafsstöf-
um og allur frágangur prýðilegur.
þegar búið er að binda bókina í
þykk skinnspjöld með rósaverki í
skinninu og látúnsspennur, þá fer
ekki hjá því, að hver einasti bók-
elskur maður taki hana út úr
skápnum með alveg sérstakri
ánægju.
Efni ljóðanna er ekki síður
óvenjulegt — nú á tímum. þetta
eru katólsk trúarljóð, um efni- og
búning mjög í sama stíl og Lilja
Eysteins og önnur fræg trúarljóð
íslensk frá miðöldunum. þau eru
sungin til heiðurs og dýrðar mið-
aldakirkju íslands, enda hefir
skáldið vafalaust kynt sér miðalda-
kveðskapinn íslenska töluvert mik-
ið.
Loks er þess að geta, að brag-
listin er alveg óvenjuleg á ljóðum
þessum. Flestum mundi þykja dá-
lítið þreytandi til lengdar að lesa
svo löng ljóð, og altaf sama brag-
arháttinn. En tilþrifin í braglist-
inni eru svo ágæt, að úr öllu bæt-
ir. Sumir kaflarnir í þessari drápu
eru jafngóðir hinu besta sem ort
hefir verið á íslenska tungu: um
hreimfegurð og bragsnild. Svo
margt gott má segja um bók þessa.
II.
Lilja Eysteins verður jafnan dá-
sömuð vegna þess að Eysteinn var
hvorttveggja í senn: ágætt skáld
og heittrúaður maður katólskur.
þetta tvent þarf að fara saman um
að yrkja afburða trúarljóð katólsk.
Stefán frá Hvítadal er jafnmik-
ill bragsnillingur og Eysteinn, en
bann er ekki eins katólskur og Ey-
steinn. Stefán frá Hvítadal er ekki
nógu katólskur til þess að yrkja
sönn katólsk trúarljóð.
Helgra manna dýrkunin var ein-
hver merkasti þátturinn í trúarlífi
katólskra manna íslenskra á mið-
öldum. Merkin þess leyna sér ekki
í trúarljóðunum. þó að okkur nú-
tímamönnum komi það oft kynlega
fyrir, er þetta um margt einn göf-
ugasti þátturinn í katólskri trú, og
meira höfum við í okkur af hon-
um en við flest gerum okkur grein
fyrir.
þennan þáttinn vantar gersam-
lega í drápu Stefáns — af því að
hann er ekki nógu katólskur. Hann
hefir ekki í sér ást hins katólska
manns á Maríu Guðsmóður, Mikael
höfuðengli, ólafi helga, þorláki
helga, Magnúsi Eyjajarli o. s. frv.
Drápa Stefáns er alt of lútersk.
Hún hefir alla ytri kosti hinna
fegurstu og voldugustu katólsku
trúarljóða, í ríkum mæli. En inni-
haldið sjálft er ekki „ekta“ „Heilög
kirkja“ er eftirlíking Lilju, snild-
arlega gerð að ytra búningi, en
það vantar hinn sanna trúarhita
í hana.
Iðki Stefán sína katólsku, segj-
um í 5—10 ár, helst þyrfti hann að
vera mikið af þeim tíma í klaustri,
innan um alla þá göfugu „mystik“
sem katólskan á í svo ríkum mæli
— og þá getur hann ort sönn
katólsk trúarljóð, sem „allir vildu
kveðið hafa“.
III.
Stefán frá Hvítadal er, ekki enn
a. m. k., orðinn nógu katólskur til
að yrkja sönn katólsk trúarljóð.
þessvegna hefði verið hyggilegra
fyrir hann að syngja hróður sinn
um hina katólsku kirkju íslands á
öðrum grundvelli, enda er á því
sviði um að ræða geysilega fagurt
og göfugt verkefni fyrir skáld.
því bregður aðeins fyrir í dráp-
unni, að vikið er að sögu katólsku
kirkjunnar hér á landi. Skáldið
víkur t. d. að Guðmundi góða. Og
héðan af getur ekki liðið á löngu
áður en sögð verður rækilega hin
merkilega og ágæta saga katólsku
kirkjunnar hér á landi, eftir að ná-
lega öll heimildarrit hafa verið
prentuð, sem til eru frá þeim
tíma. Verkefnin fyrir sagnfræð-
inga og skáld, um þann tíma, eru
ótæmandi. Doktor Jón þorkelsson
hefir byrjað á báðum sviðum.
kunna að hafa komist utan á eða
innan í kjötkroppinn, en lauga verð
ur þvöruna í hvert skifti áður en
hún er notuð á næsta kropp, enda
er það fyrirhafnarlítið, sé vatnsæð
við hendina.
Útbúnaður, eins og hér er getið
um, er kostnaðarlítill, bæði hvað
stofnkostnaðinn og rekstur snert-
ir, og fús er eg til að veita frekari
leiðbeiningar þessu viðkomandi.
Vitanlega er vandfarið með kjöt-
ið, þó að þvotturinn sé í lagi, og
mestu skiftir, hvernig farið er með
það óstirðnað. Afaráríðandi er t.
d., að þeir, sem bera kjötið frá
þvottakrókunum inn í kæliskálann,
séu jafnan í hreinum fötum eða
hafi að minsta kosti hreina dúka
um öxlina, sem kroppurinn er lagð-
ur á, eins og tíðkast í hreinlegum
sláturhúsum erlendis. þá er einnig
mikils um vert, að kæliskálarnir
séu rúmgóðir og nægilega mikil
loftræsla, svo að kjötkropparnir
stirðni og fitan utan á þeim
storkni svo fljótt, sem auðið er.
Að þessu athuguðu er enn einn
liður, sem snertir miöo- ^oidgæði
kjötsins, en það er, að það sé ekki
saltað síðar en 36 klukkustundum
eftir slátrunina eða stirðnun, því
að úr því fara að gerast efnabrigði
í kjötinu, sem greiða mjög fyrir
gerlasmitun. Atriði þetta álít eg
svo mikilsvert, hvað geymslu salt-
kjötsins snertir, að ekki megi
koma itl greina að salta kjöt til
útflutnings, sem eldra sé en 36
klukkustunda frá slátrun.
þá er að minnast á söltunina.
það er kunnara en frá þurfi að
segja, að oft getur staðið svo á, að
nauðsynlegt sé að koma kjötinu til
útlanda þegar í stað eftir söltun-
ina. Skipaferðir eru ekki nógu tíð-
ar á milli landa, og þess vegna
verður alloft að grípa tækifæri,
sem gefst, ekki síst á þeim höfn-
um, sem skipuviðkomur eru sjald-
gæfar.
Að senda kjötið á erlendan
markað þegar í stað eftir söltun-
ina, er mjög varhugavert. I salt-
kj ötsrannsóknarskýrslu minni,sem
áður er getið um, er sýnt fram á
þetta með nokkrum rökum. það
kom sem sé í ljós við margendur-
teknar rannsóknir, að saltsækni
kjötsins er langmest 4—5 daga
eftir söltunina. Hinsvegar kom það
líka í Ijós, hve afaráríðandi er að
saltið gangi sem fyrst í kjötið og
nái úr því rakanum, svo að tekið
sé fyrir lífsskilyrði súrskemda-
gerlanna áður en þeim tekst að
margfaldast að mun. Afleiðingin af
saltsækni kjötsins fyrstu dagana
eftir söltunina verður vitanlega sú,
að saltpækillinn rýrnar mjög að
saltmegni og þarf því að endur-
nýjast ekki síðar en vikutíma eftir
söltun, enda er þá oftastnær komið
nokkurt borð á tunnurnar og því
því að sannleikurinn er sá, að
saga katólsku kirkjunnar á Islandi
er miklu merkilegri og göfugri en
flesta grunar. Saga Islands yfir-
leitt frá 1260—1550 er miklu
glæsilegri en kunnugt er orðið öll-
um almenningi, og þann tímann er
kirkjusagan langmerkust og göf-
ugust.
Vilji Norðurlandaþjóðirnar hin-
ar vita eitthvað um fornaldarsögu
sína, þurfa þær, eins og alkunn-
ugt er, að leita í fornbókmentir Is-
lendinga. það er ekki eins mörgum
kunnugt að hið sama gildir að
nokkru leyti um miðaldasöguna.
Katólska kirkjan var um allar mið-
aldir, um öll Norðurlönd sú stofn-
un, sem varðveitti alla menning-
una, og nálega á öllum sviðum var
forysta og framkvæmd í höndum
kirkjunnar manna. Engin stofnun
er nú til á Norðurlöndum hliðstæð
miðaldakirkjunni katólsku.
Við eigum, Islendingar, nú prent
aða í Fombréfasafninu, máldaga
íslensku kirkjunnar hundruðum
saman, sem varpa ljósi yfir starf-
semi og háttu þessarar merkilegu
stoínunar: Skrár um jarðeignir
hennar, iíknarstarfsemi, prest-
þjónustuna, bókasöfnin, kirkju-